| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรีคาถา-อฎฺฐกถา • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
๑๕. จตฺตาลีสนิปาโต
15. Cattālīsanipāto
๑. อิสิทาสีเถรีคาถาวณฺณนา
1. Isidāsītherīgāthāvaṇṇanā
จตฺตาลีสนิปาเต นครมฺหิ กุสุมนาเมติอาทิกา อิสิทาสิยา เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุริสตฺตภาเว ฐตฺวา วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี จริมภวโต สตฺตเม ภเว อกลฺยาณสนฺนิสฺสเยน ปรทาริกกมฺมํ กตฺวา, กายสฺส เภทา นิรเย นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺถ พหูนิ วสฺสสตานิ นิรเย ปจฺจิตฺวา, ตโต จุตา ตีสุ ชาตีสุ ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุตา ทาสิยา กุจฺฉิสฺมิํ นปุํสโก หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตโต ปน จุตา เอกสฺส ทลิทฺทสฺส สากฎิกสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตํ วยปฺปตฺตํ คิริทาโส นาม อญฺญตรสฺส สตฺถวาหสฺส ปุโตฺต อตฺตโน ภริยํ กตฺวา เคหํ อาเนสิฯ ตสฺส จ ภริยา อตฺถิ สีลวตี กลฺยาณธมฺมาฯ ตสฺสํ อิสฺสาปกตา สามิโน ตสฺสา วิเทฺทสนกมฺมํ อกาสิฯ สา ตตฺถ ยาวชีวํ ฐตฺวา กายสฺส เภทา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อุเชฺชนิยํ กุลปเทสสีลาจาราทิคุเณหิ อภิสมฺมตสฺส วิภวสมฺปนฺนสฺส เสฎฺฐิสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อิสิทาสีติสฺสา นามํ อโหสิฯ
Cattālīsanipāte nagaramhi kusumanāmetiādikā isidāsiyā theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave purisattabhāve ṭhatvā vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī carimabhavato sattame bhave akalyāṇasannissayena paradārikakammaṃ katvā, kāyassa bhedā niraye nibbattitvā tattha bahūni vassasatāni niraye paccitvā, tato cutā tīsu jātīsu tiracchānayoniyaṃ nibbattitvā tato cutā dāsiyā kucchismiṃ napuṃsako hutvā nibbatti. Tato pana cutā ekassa daliddassa sākaṭikassa dhītā hutvā nibbatti. Taṃ vayappattaṃ giridāso nāma aññatarassa satthavāhassa putto attano bhariyaṃ katvā gehaṃ ānesi. Tassa ca bhariyā atthi sīlavatī kalyāṇadhammā. Tassaṃ issāpakatā sāmino tassā viddesanakammaṃ akāsi. Sā tattha yāvajīvaṃ ṭhatvā kāyassa bhedā imasmiṃ buddhuppāde ujjeniyaṃ kulapadesasīlācārādiguṇehi abhisammatassa vibhavasampannassa seṭṭhissa dhītā hutvā nibbatti, isidāsītissā nāmaṃ ahosi.
ตํ วยปฺปตฺตกาเล มาตาปิตโร กุลรูปวยวิภวาทิสทิสสฺส อญฺญตรสฺส เสฎฺฐิปุตฺตสฺส อทํสุฯ สา ตสฺส เคเห ปติเทวตา หุตฺวา มาสมตฺตํ วสิฯ อถสฺสา กมฺมพเลน สามิโก วิรตฺตรูโป หุตฺวา ตํ ฆรโต นีหริฯ ตํ สพฺพํ ปาฬิโต เอว วิญฺญายติฯ เตสํ เตสํ ปน สามิกานํ อรุจฺจเนยฺยตาย สํเวคชาตา ปิตรํ อนุชานาเปตฺวา, ชินทตฺตาย เถริยา สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี นจิรเสฺสว สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา, ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วีตินาเมนฺตี เอกทิวสํ ปาฎลิปุตฺตนคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฎิกฺกนฺตา มหาคงฺคายํ วาลุกปุลิเน นิสีทิตฺวา โพธิเตฺถริยา นาม อตฺตโน สหายเตฺถริยา ปุพฺพปฎิปตฺติํ ปุจฺฉิตา ตมตฺถํ คาถาพนฺธวเสน วิสฺสเชฺชสิ ‘‘อุเชฺชนิยา ปุรวเร’’ติอาทินาฯ เตสํ ปน ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานํ สมฺพนฺธํ ทเสฺสตุํ –
Taṃ vayappattakāle mātāpitaro kularūpavayavibhavādisadisassa aññatarassa seṭṭhiputtassa adaṃsu. Sā tassa gehe patidevatā hutvā māsamattaṃ vasi. Athassā kammabalena sāmiko virattarūpo hutvā taṃ gharato nīhari. Taṃ sabbaṃ pāḷito eva viññāyati. Tesaṃ tesaṃ pana sāmikānaṃ aruccaneyyatāya saṃvegajātā pitaraṃ anujānāpetvā, jinadattāya theriyā santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontī nacirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā, phalasukhena nibbānasukhena ca vītināmentī ekadivasaṃ pāṭaliputtanagare piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantā mahāgaṅgāyaṃ vālukapuline nisīditvā bodhittheriyā nāma attano sahāyattheriyā pubbapaṭipattiṃ pucchitā tamatthaṃ gāthābandhavasena vissajjesi ‘‘ujjeniyā puravare’’tiādinā. Tesaṃ pana pucchāvissajjanānaṃ sambandhaṃ dassetuṃ –
๔๐๒.
402.
‘‘นครมฺหิ กุสุมนาเม, ปาฎลิปุตฺตมฺหิ ปถวิยา มเณฺฑ;
‘‘Nagaramhi kusumanāme, pāṭaliputtamhi pathaviyā maṇḍe;
สกฺยกุลกุลีนาโย, เทฺว ภิกฺขุนิโย หิ คุณวติโยฯ
Sakyakulakulīnāyo, dve bhikkhuniyo hi guṇavatiyo.
๔๐๓.
403.
‘‘อิสิทาสี ตตฺถ เอกา, ทุติยา โพธีติ สีลสมฺปนฺนา จ;
‘‘Isidāsī tattha ekā, dutiyā bodhīti sīlasampannā ca;
ฌานชฺฌายนรตาโย, พหุสฺสุตาโย ธุตกิเลสาโยฯ
Jhānajjhāyanaratāyo, bahussutāyo dhutakilesāyo.
๔๐๔.
404.
‘‘ตา ปิณฺฑาย จริตฺวา, ภตฺตตฺถํ กริย โธตปตฺตาโย;
‘‘Tā piṇḍāya caritvā, bhattatthaṃ kariya dhotapattāyo;
รหิตมฺหิ สุขนิสินฺนา, อิมา คิรา อพฺภุทีเรสุ’’นฺติฯ –
Rahitamhi sukhanisinnā, imā girā abbhudīresu’’nti. –
อิมา ติโสฺส คาถา สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตาฯ
Imā tisso gāthā saṅgītikārehi ṭhapitā.
๔๐๕.
405.
‘‘ปาสาทิกาสิ อเยฺย, อิสิทาสิ วโยปิ เต อปริหีโน;
‘‘Pāsādikāsi ayye, isidāsi vayopi te aparihīno;
กิํ ทิสฺวาน พฺยาลิกํ, อถาสิ เนกฺขมฺมมนุยุตฺตาฯ
Kiṃ disvāna byālikaṃ, athāsi nekkhammamanuyuttā.
๔๐๖.
406.
‘‘เอวมนุยุญฺชิยมานา สา, รหิเต ธมฺมเทสนากุสลา;
‘‘Evamanuyuñjiyamānā sā, rahite dhammadesanākusalā;
อิสิทาสี วจนมพฺรวิ, สุณ โพธิ ยถามฺหิ ปพฺพชิตาฯ
Isidāsī vacanamabravi, suṇa bodhi yathāmhi pabbajitā.
อิโต ปรํ วิสฺสชฺชนคาถาฯ
Ito paraṃ vissajjanagāthā.
๔๐๗.
407.
‘‘อุเชฺชนิยา ปุรวเร, มยฺหํ ปิตา สีลสํวุโต เสฎฺฐิ;
‘‘Ujjeniyā puravare, mayhaṃ pitā sīlasaṃvuto seṭṭhi;
ตสฺสมฺหิ เอกธีตา, ปิยา มนาปา จ ทยิตา จฯ
Tassamhi ekadhītā, piyā manāpā ca dayitā ca.
๔๐๘.
408.
‘‘อถ เม สาเกตโต วรกา, อาคจฺฉุมุตฺตมกุลีนา;
‘‘Atha me sāketato varakā, āgacchumuttamakulīnā;
เสฎฺฐี ปหูตรตโน, ตสฺส มมํ สุณุมทาสิ ตาโตฯ
Seṭṭhī pahūtaratano, tassa mamaṃ suṇumadāsi tāto.
๔๐๙.
409.
‘‘สสฺสุยา สสุรสฺส จ, สายํ ปาตํ ปณามมุปคมฺม;
‘‘Sassuyā sasurassa ca, sāyaṃ pātaṃ paṇāmamupagamma;
สิรสา กโรมิ ปาเท, วนฺทามิ ยถามฺหิ อนุสิฎฺฐาฯ
Sirasā karomi pāde, vandāmi yathāmhi anusiṭṭhā.
๔๑๐.
410.
‘‘ยา มยฺหํ สามิกสฺส, ภคินิโย ภาตุโน ปริชโน วา;
‘‘Yā mayhaṃ sāmikassa, bhaginiyo bhātuno parijano vā;
ตเมกวรกมฺปิ ทิสฺวา, อุพฺพิคฺคา อาสนํ เทมิฯ
Tamekavarakampi disvā, ubbiggā āsanaṃ demi.
๔๑๑.
411.
‘‘อเนฺนน จ ปาเนน จ, ขเชฺชน จ ยญฺจ ตตฺถ สนฺนิหิตํ;
‘‘Annena ca pānena ca, khajjena ca yañca tattha sannihitaṃ;
ฉาเทมิ อุปนยามิ จ, เทมิ จ ยํ ยสฺส ปติรูปํฯ
Chādemi upanayāmi ca, demi ca yaṃ yassa patirūpaṃ.
๔๑๒.
412.
‘‘กาเลน อุปฎฺฐหิตฺวา, ฆรํ สมุปคมามิ อุมฺมาเร;
‘‘Kālena upaṭṭhahitvā, gharaṃ samupagamāmi ummāre;
โธวนฺตี หตฺถฺปาเท, ปญฺชลิกา สามิกมุเปมิฯ
Dhovantī hatthpāde, pañjalikā sāmikamupemi.
๔๑๓.
413.
‘‘โกจฺฉํ ปสาทํ อญฺชนิญฺจ, อาทาสกญฺจ คณฺหิตฺวา;
‘‘Kocchaṃ pasādaṃ añjaniñca, ādāsakañca gaṇhitvā;
ปริกมฺมการิกา วิย, สยเมว ปติํ วิภูเสมิฯ
Parikammakārikā viya, sayameva patiṃ vibhūsemi.
๔๑๔.
414.
‘‘สยเมว โอทนํ สาธยามิ, สยเมว ภาชนํ โธวนฺตี;
‘‘Sayameva odanaṃ sādhayāmi, sayameva bhājanaṃ dhovantī;
มาตาว เอกปุตฺตกํ, ตถา ภตฺตารํ ปริจรามิฯ
Mātāva ekaputtakaṃ, tathā bhattāraṃ paricarāmi.
๔๑๕.
415.
‘‘เอวํ มํ ภตฺติกตํ, อนุรตฺตํ การิกํ นิหตมานํ;
‘‘Evaṃ maṃ bhattikataṃ, anurattaṃ kārikaṃ nihatamānaṃ;
อุฎฺฐายิกํ อนลสํ, สีลวติํ ทุสฺสเต ภตฺตาฯ
Uṭṭhāyikaṃ analasaṃ, sīlavatiṃ dussate bhattā.
๔๑๖.
416.
‘‘โส มาตรญฺจ ปิตรญฺจ, ภณติ อาปุจฺฉหํ คมิสฺสามิ;
‘‘So mātarañca pitarañca, bhaṇati āpucchahaṃ gamissāmi;
อิสิทาสิยา น สห วจฺฉํ, เอกาคาเรหํ สห วตฺถุํฯ
Isidāsiyā na saha vacchaṃ, ekāgārehaṃ saha vatthuṃ.
๔๑๗.
417.
‘‘มา เอวํ ปุตฺต อวจ, อิสิทาสี ปณฺฑิตา ปริพฺยตฺตา;
‘‘Mā evaṃ putta avaca, isidāsī paṇḍitā paribyattā;
อุฎฺฐายิกา อนลสา, กิํ ตุยฺหํ น โรจเต ปุตฺตฯ
Uṭṭhāyikā analasā, kiṃ tuyhaṃ na rocate putta.
๔๑๘.
418.
‘‘น จ เม หิํสติ กิญฺจิ, น จหํ อิสิทาสิยา สห วจฺฉํ;
‘‘Na ca me hiṃsati kiñci, na cahaṃ isidāsiyā saha vacchaṃ;
เทสฺสาว เม อลํ เม, อปุจฺฉาหํ คมิสฺสามิฯ
Dessāva me alaṃ me, apucchāhaṃ gamissāmi.
๔๑๙.
419.
‘‘ตสฺส วจนํ สุณิตฺวา, สสฺสุ สสุโร จ มํ อปุจฺฉิํสุ;
‘‘Tassa vacanaṃ suṇitvā, sassu sasuro ca maṃ apucchiṃsu;
กิสฺส ตยา อปรทฺธํ, ภณ วิสฺสฎฺฐา ยถาภูตํฯ
Kissa tayā aparaddhaṃ, bhaṇa vissaṭṭhā yathābhūtaṃ.
๔๒๐.
420.
‘‘นปิหํ อปรชฺฌํ กิญฺจิ, นปิ หิํเสมิ น ภณามิ ทุพฺพจนํ;
‘‘Napihaṃ aparajjhaṃ kiñci, napi hiṃsemi na bhaṇāmi dubbacanaṃ;
กิํ สกฺกา กาตุเยฺย, ยํ มํ วิเทฺทสฺสเต ภตฺตาฯ
Kiṃ sakkā kātuyye, yaṃ maṃ viddessate bhattā.
๔๒๑.
421.
‘‘เต มํ ปิตุฆรํ ปฎินยิํสุ, วิมนา ทุเขน อธิภูตา;
‘‘Te maṃ pitugharaṃ paṭinayiṃsu, vimanā dukhena adhibhūtā;
ปุตฺตมนุรกฺขมานา, ชิตามฺหเส รูปินิํ ลกฺขิํฯ
Puttamanurakkhamānā, jitāmhase rūpiniṃ lakkhiṃ.
๔๒๒.
422.
‘‘อถ มํ อทาสิ ตาโต, อฑฺฒสฺส ฆรมฺหิ ทุติยกุลิกสฺส;
‘‘Atha maṃ adāsi tāto, aḍḍhassa gharamhi dutiyakulikassa;
ตโต อุปฑฺฒสุเงฺกน, เยน มํ วินฺทถ เสฎฺฐิฯ
Tato upaḍḍhasuṅkena, yena maṃ vindatha seṭṭhi.
๔๒๓.
423.
‘‘ตสฺสปิ ฆรมฺหิ มาสํ, อวสิํ อถ โสปิ มํ ปฎิจฺฉรยิ;
‘‘Tassapi gharamhi māsaṃ, avasiṃ atha sopi maṃ paṭiccharayi;
ทาสีว อุปฎฺฐหนฺติํ, อทูสิกํ สีลสมฺปนฺนํฯ
Dāsīva upaṭṭhahantiṃ, adūsikaṃ sīlasampannaṃ.
๔๒๔.
424.
‘‘ภิกฺขาย จ วิจรนฺตํ, ทมกํ ทนฺตํ เม ปิตา ภณติ;
‘‘Bhikkhāya ca vicarantaṃ, damakaṃ dantaṃ me pitā bhaṇati;
โหหิสิ เม ชามาตา, นิกฺขิป โปฎฺฐิญฺจ ฆฎิกญฺจฯ
Hohisi me jāmātā, nikkhipa poṭṭhiñca ghaṭikañca.
๔๒๕.
425.
‘‘โสปิ วสิตฺวา ปกฺขํ, อถ ตาตํ ภณติ ‘เทหิ เม โปฎฺฐิํ;
‘‘Sopi vasitvā pakkhaṃ, atha tātaṃ bhaṇati ‘dehi me poṭṭhiṃ;
ฆฎิกญฺจ มลฺลกญฺจ, ปุนปิ ภิกฺขํ จริสฺสามิ’ฯ
Ghaṭikañca mallakañca, punapi bhikkhaṃ carissāmi’.
๔๒๖.
426.
‘‘อถ นํ ภณตี ตาโต, อมฺมา สโพฺพ จ เม ญาติคณวโคฺค;
‘‘Atha naṃ bhaṇatī tāto, ammā sabbo ca me ñātigaṇavaggo;
กิํ เต น กีรติ อิธ, ภณ ขิปฺปํ ตํ เต กริหิติฯ
Kiṃ te na kīrati idha, bhaṇa khippaṃ taṃ te karihiti.
๔๒๗.
427.
‘‘เอวํ ภณิโต ภณติ, ยทิ เม อตฺตา สโกฺกติ อลํ มยฺหํ;
‘‘Evaṃ bhaṇito bhaṇati, yadi me attā sakkoti alaṃ mayhaṃ;
อิสิทาสิยา น สห วจฺฉํ, เอกฆเรหํ สห วตฺถุํฯ
Isidāsiyā na saha vacchaṃ, ekagharehaṃ saha vatthuṃ.
๔๒๘.
428.
‘‘วิสฺสชฺชิโต คโต โส, อหมฺปิ เอกากินี วิจิเนฺตมิ;
‘‘Vissajjito gato so, ahampi ekākinī vicintemi;
อาปุจฺฉิตูน คจฺฉํ, มริตุเย วา ปพฺพชิสฺสํ วาฯ
Āpucchitūna gacchaṃ, marituye vā pabbajissaṃ vā.
๔๒๙.
429.
‘‘อถ อยฺยา ชินทตฺตา, อาคจฺฉี โคจราย จรมานา;
‘‘Atha ayyā jinadattā, āgacchī gocarāya caramānā;
ตาต กุลํ วินยธรี, พหุสฺสุตา สีลสมฺปนฺนาฯ
Tāta kulaṃ vinayadharī, bahussutā sīlasampannā.
๔๓๐.
430.
‘‘ตํ ทิสฺวาน อมฺหากํ, อุฎฺฐายาสนํ ตสฺสา ปญฺญาปยิํ;
‘‘Taṃ disvāna amhākaṃ, uṭṭhāyāsanaṃ tassā paññāpayiṃ;
นิสินฺนาย จ ปาเท, วนฺทิตฺวา โภชนมทาสิํฯ
Nisinnāya ca pāde, vanditvā bhojanamadāsiṃ.
๔๓๑.
431.
‘‘อเนฺนน จ ปาเนน จ, ขเชฺชน จ ยญฺจ ตตฺถ สนฺนิหิตํ;
‘‘Annena ca pānena ca, khajjena ca yañca tattha sannihitaṃ;
สนฺตปฺปยิตฺวา อวจํ, อเยฺย อิจฺฉามิ ปพฺพชิตุํฯ
Santappayitvā avacaṃ, ayye icchāmi pabbajituṃ.
๔๓๒.
432.
‘‘อถ มํ ภณตี ตาโต, อิเธว ปุตฺตก จราหิ ตฺวํ ธมฺมํ;
‘‘Atha maṃ bhaṇatī tāto, idheva puttaka carāhi tvaṃ dhammaṃ;
อเนฺนน จ ปาเนน จ, ตปฺปย สมเณ ทฺวิชาตี จฯ
Annena ca pānena ca, tappaya samaṇe dvijātī ca.
๔๓๓.
433.
‘‘อถหํ ภณามิ ตาตํ, โรทนฺตี อญฺชลิํ ปณาเมตฺวา;
‘‘Athahaṃ bhaṇāmi tātaṃ, rodantī añjaliṃ paṇāmetvā;
ปาปญฺหิ มยา ปกตํ, กมฺมํ ตํ นิชฺชเรสฺสามิฯ
Pāpañhi mayā pakataṃ, kammaṃ taṃ nijjaressāmi.
๔๓๔.
434.
‘‘อถ มํ ภณตี ตาโต, ปาปุณ โพธิญฺจ อคฺคธมฺมญฺจ;
‘‘Atha maṃ bhaṇatī tāto, pāpuṇa bodhiñca aggadhammañca;
นิพฺพานญฺจ ลภสฺสุ, ยํ สจฺฉิกรี ทฺวิปทเสโฎฺฐฯ
Nibbānañca labhassu, yaṃ sacchikarī dvipadaseṭṭho.
๔๓๕.
435.
‘‘มาตาปิตู อภิวาท, ยิตฺวา สพฺพญฺจ ญาติคณวคฺคํ;
‘‘Mātāpitū abhivāda, yitvā sabbañca ñātigaṇavaggaṃ;
สตฺตาหํ ปพฺพชิตา, ติโสฺส วิชฺชา อผสฺสยิํฯ
Sattāhaṃ pabbajitā, tisso vijjā aphassayiṃ.
๔๓๖.
436.
‘‘ชานามิ อตฺตโน สตฺต, ชาติโย ยสฺสยํ ผลวิปาโก;
‘‘Jānāmi attano satta, jātiyo yassayaṃ phalavipāko;
ตํ ตว อาจิกฺขิสฺสํ, ตํ เอกมนา นิสาเมหิฯ
Taṃ tava ācikkhissaṃ, taṃ ekamanā nisāmehi.
๔๓๗.
437.
‘‘นครมฺหิ เอรกเจฺฉ, สุวณฺณกาโร อหํ ปหูตธโน;
‘‘Nagaramhi erakacche, suvaṇṇakāro ahaṃ pahūtadhano;
โยพฺพนมเทน มโตฺต, โส ปรทารํ อเสวิหํฯ
Yobbanamadena matto, so paradāraṃ asevihaṃ.
๔๓๘.
438.
‘‘โสหํ ตโต จวิตฺวา, นิรยมฺหิ อปจฺจิสํ จิรํ;
‘‘Sohaṃ tato cavitvā, nirayamhi apaccisaṃ ciraṃ;
ปโกฺก ตโต จ อุฎฺฐหิตฺวา, มกฺกฎิยา กุจฺฉิโมกฺกมิํฯ
Pakko tato ca uṭṭhahitvā, makkaṭiyā kucchimokkamiṃ.
๔๓๙.
439.
‘‘สตฺตาหชาตกํ มํ, มหากปิ ยูถโป นิลฺลเจฺฉสิ;
‘‘Sattāhajātakaṃ maṃ, mahākapi yūthapo nillacchesi;
ตเสฺสตํ กมฺมผลํ, ยถาปิ คนฺตฺวาน ปรทารํฯ
Tassetaṃ kammaphalaṃ, yathāpi gantvāna paradāraṃ.
๔๔๐.
440.
‘‘โสหํ ตโต จวิตฺวา, กาลํ กริตฺวา สินฺธวารเญฺญ;
‘‘Sohaṃ tato cavitvā, kālaṃ karitvā sindhavāraññe;
กาณาย จ ขญฺชาย จ, เอฬกิยา กุจฺฉิโมกฺกมิํฯ
Kāṇāya ca khañjāya ca, eḷakiyā kucchimokkamiṃ.
๔๔๑.
441.
‘‘ทฺวาทส วสฺสานิ อหํ, นิลฺลจฺฉิโต ทารเก ปริวหิตฺวา;
‘‘Dvādasa vassāni ahaṃ, nillacchito dārake parivahitvā;
กิมินาวโฎฺฎ อกโลฺล, ยถาปิ คนฺตฺวาน ปรทารํฯ
Kimināvaṭṭo akallo, yathāpi gantvāna paradāraṃ.
๔๔๒.
442.
‘‘โสหํ ตโต จวิตฺวา, โควาณิชกสฺส คาวิยา ชาโต;
‘‘Sohaṃ tato cavitvā, govāṇijakassa gāviyā jāto;
วโจฺฉ ลาขาตโมฺพ, นิลฺลจฺฉิโต ทฺวาทเส มาเสฯ
Vaccho lākhātambo, nillacchito dvādase māse.
๔๔๓.
443.
‘‘โวฒูน นงฺคลมหํ, สกฎญฺจ ธารยามิ;
‘‘Voḍhūna naṅgalamahaṃ, sakaṭañca dhārayāmi;
อโนฺธวโฎฺฎ อกโลฺล, ยถาปิ คนฺตฺวาน ปรทารํฯ
Andhovaṭṭo akallo, yathāpi gantvāna paradāraṃ.
๔๔๔.
444.
‘‘โสหํ ตโต จวิตฺวา, วีถิยา ทาสิยา ฆเร ชาโต;
‘‘Sohaṃ tato cavitvā, vīthiyā dāsiyā ghare jāto;
เนว มหิลา น ปุริโส, ยถาปิ คนฺตฺวาน ปรทารํฯ
Neva mahilā na puriso, yathāpi gantvāna paradāraṃ.
๔๔๕.
445.
‘‘ติํสติวสฺสมฺหิ มโต, สากฎิกกุลมฺหิ ทาริกา ชาตา;
‘‘Tiṃsativassamhi mato, sākaṭikakulamhi dārikā jātā;
กปณมฺหิ อปฺปโภเค, ธนิกปุริสปาตพหุลมฺหิฯ
Kapaṇamhi appabhoge, dhanikapurisapātabahulamhi.
๔๔๖.
446.
‘‘ตํ มํ ตโต สตฺถวาโห, อุสฺสนฺนาย วิปุลาย วฑฺฒิยา;
‘‘Taṃ maṃ tato satthavāho, ussannāya vipulāya vaḍḍhiyā;
โอกฑฺฒติ วิลปนฺติํ, อจฺฉินฺทิตฺวา กุลฆรสฺมาฯ
Okaḍḍhati vilapantiṃ, acchinditvā kulagharasmā.
๔๔๗.
447.
‘‘อถ โสฬสเม วเสฺส, ทิสฺวา มํ ปตฺตโยพฺพนํ กญฺญํ;
‘‘Atha soḷasame vasse, disvā maṃ pattayobbanaṃ kaññaṃ;
โอรุนฺธตสฺส ปุโตฺต, คิริทาโส นาม นาเมนฯ
Orundhatassa putto, giridāso nāma nāmena.
๔๔๘.
448.
‘‘ตสฺสปิ อญฺญา ภริยา, สีลวตี คุณวตี ยสวตี จ;
‘‘Tassapi aññā bhariyā, sīlavatī guṇavatī yasavatī ca;
อนุรตฺตา ภตฺตารํ, ตสฺสาหํ วิเทฺทสนมกาสิํฯ
Anurattā bhattāraṃ, tassāhaṃ viddesanamakāsiṃ.
๔๔๙.
449.
‘‘ตเสฺสตํ กมฺมผลํ, ยํ มํ อปกีริตูน คจฺฉนฺติ;
‘‘Tassetaṃ kammaphalaṃ, yaṃ maṃ apakīritūna gacchanti;
ทาสีว อุปฎฺฐหนฺติํ, ตสฺสปิ อโนฺต กโต มยา’’ติฯ
Dāsīva upaṭṭhahantiṃ, tassapi anto kato mayā’’ti.
ตตฺถ นครมฺหิ กุสุมนาเมติ ‘‘กุสุมปุร’’นฺติ เอวํ กุสุมสเทฺทน คหิตนามเก นคเร, อิทานิ ตํ นครํ ปาฎลิปุตฺตมฺหีติ สรูปโต ทเสฺสติฯ ปถวิยา มเณฺฑติ สกลาย ปถวิยา มณฺฑภูเตฯ สกฺยกุลกุลีนาโยติ สกฺยกุเล กุลธีตโร, สกฺยปุตฺตสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิตตาย เอวํ วุตฺตํฯ
Tattha nagaramhi kusumanāmeti ‘‘kusumapura’’nti evaṃ kusumasaddena gahitanāmake nagare, idāni taṃ nagaraṃ pāṭaliputtamhīti sarūpato dasseti. Pathaviyā maṇḍeti sakalāya pathaviyā maṇḍabhūte. Sakyakulakulīnāyoti sakyakule kuladhītaro, sakyaputtassa bhagavato sāsane pabbajitatāya evaṃ vuttaṃ.
ตตฺถาติ ตาสุ ทฺวีสุ ภิกฺขุนีสุฯ โพธีติ เอวํนามิกา เถรีฯ ฌานชฺฌายนรตาโยติ โลกิยโลกุตฺตรสฺส ฌานสฺส ฌายเน อภิรตาฯ พหุสฺสุตาโยติ ปริยตฺติพาหุสเจฺจน พหุสฺสุตาฯ ธุตกิเลสาโยติ อคฺคมเคฺคน สพฺพโส สมุคฺฆาติตกิเลสาฯ ภตฺตตฺถํ กริยาติ ภตฺตกิจฺจํ นิฎฺฐาเปตฺวาฯ รหิตมฺหีติ ชนรหิตมฺหิ วิวิตฺตฎฺฐาเนฯ สุขนิสินฺนาติ ปพฺพชฺชาสุเขน วิเวกสุเขน จ สุขนิสินฺนาฯ อิมา คิราติ อิทานิ วุจฺจมานา สุขา ลาปนาฯ อพฺภุทีเรสุนฺติ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนวเสน กถยิํสุฯ
Tatthāti tāsu dvīsu bhikkhunīsu. Bodhīti evaṃnāmikā therī. Jhānajjhāyanaratāyoti lokiyalokuttarassa jhānassa jhāyane abhiratā. Bahussutāyoti pariyattibāhusaccena bahussutā. Dhutakilesāyoti aggamaggena sabbaso samugghātitakilesā. Bhattatthaṃ kariyāti bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā. Rahitamhīti janarahitamhi vivittaṭṭhāne. Sukhanisinnāti pabbajjāsukhena vivekasukhena ca sukhanisinnā. Imā girāti idāni vuccamānā sukhā lāpanā. Abbhudīresunti pucchāvissajjanavasena kathayiṃsu.
‘‘ปาสาทิกาสี’’ติ คาถา โพธิเตฺถริยา ปุจฺฉาวเสน วุตฺตาฯ ‘‘เอวมนุยุญฺชิยมานา’’ติ คาถา สงฺคีติกาเรเหว วุตฺตาฯ ‘‘อุเชฺชนิยา’’ติอาทิกา หิ สพฺพาปิ อิสิทาสิยาว วุตฺตาฯ ตตฺถ ปาสาทิกาสีติ รูปสมฺปตฺติยา ปสฺสนฺตานํ ปสาทาวหา อสิฯ วโยปิ เต อปริหีโนติ ตุยฺหํ วโยปิ น ปริหีโน, ปฐมวเย ฐิตาสีติ อโตฺถฯ กิํ ทิสฺวาน พฺยาลิกนฺติ กีทิสํ พฺยาลิกํ โทสํ ฆราวาเส อาทีนวํ ทิสฺวาฯ อถาสิ เนกฺขมฺมมนุยุตฺตาติ อถาติ นิปาตมตฺตํ, เนกฺขมฺมํ ปพฺพชฺชํ อนุยุตฺตา อสิฯ
‘‘Pāsādikāsī’’ti gāthā bodhittheriyā pucchāvasena vuttā. ‘‘Evamanuyuñjiyamānā’’ti gāthā saṅgītikāreheva vuttā. ‘‘Ujjeniyā’’tiādikā hi sabbāpi isidāsiyāva vuttā. Tattha pāsādikāsīti rūpasampattiyā passantānaṃ pasādāvahā asi. Vayopi te aparihīnoti tuyhaṃ vayopi na parihīno, paṭhamavaye ṭhitāsīti attho. Kiṃ disvāna byālikanti kīdisaṃ byālikaṃ dosaṃ gharāvāse ādīnavaṃ disvā. Athāsi nekkhammamanuyuttāti athāti nipātamattaṃ, nekkhammaṃ pabbajjaṃ anuyuttā asi.
อนุยุญฺชิยมานาติ ปุจฺฉิยมานา, สา อิสิทาสีติ โยชนาฯ รหิเตติ สุญฺญฎฺฐาเนฯ สุณ โพธิ ยถามฺหิ ปพฺพชิตาติ โพธิเตฺถริ อหํ ยถา ปพฺพชิตา อมฺหิ, ตํ ตํ ปุราณํ สุณ สุณาหิฯ
Anuyuñjiyamānāti pucchiyamānā, sā isidāsīti yojanā. Rahiteti suññaṭṭhāne. Suṇa bodhi yathāmhi pabbajitāti bodhittheri ahaṃ yathā pabbajitā amhi, taṃ taṃ purāṇaṃ suṇa suṇāhi.
อุเชฺชนิยา ปุรวเรติ อุเชฺชนีนามเก อวนฺติรเฎฺฐ อุตฺตมนคเรฯ ปิยาติ เอกธีตุภาเวน ปิยายิตพฺพาฯ มนาปาติ สีลาจารคุเณน มนวฑฺฒนกาฯ ทยิตาติ อนุกมฺปิตพฺพาฯ
Ujjeniyā puravareti ujjenīnāmake avantiraṭṭhe uttamanagare. Piyāti ekadhītubhāvena piyāyitabbā. Manāpāti sīlācāraguṇena manavaḍḍhanakā. Dayitāti anukampitabbā.
อถาติ ปจฺฉา มม วยปฺปตฺตกาเลฯ เม สาเกตโต วรกาติ สาเกตนครโต มม วรกา มํ วาเรนฺตา อาคจฺฉุํฯ อุตฺตมกุลีนาติ ตสฺมิํ นคเร อคฺคกุลิกา, เยน เต เปสิตา, โส เสฎฺฐิ ปหูตรตโนฯ ตสฺส มมํ สุณฺหมทาสิ ตาโตติ ตสฺส สาเกตเสฎฺฐิโน สุณิสํ ปุตฺตสฺส ภริยํ กตฺวา มยฺหํ ปิตา มํ อทาสิฯ
Athāti pacchā mama vayappattakāle. Me sāketato varakāti sāketanagarato mama varakā maṃ vārentā āgacchuṃ. Uttamakulīnāti tasmiṃ nagare aggakulikā, yena te pesitā, so seṭṭhi pahūtaratano. Tassa mamaṃ suṇhamadāsi tātoti tassa sāketaseṭṭhino suṇisaṃ puttassa bhariyaṃ katvā mayhaṃ pitā maṃ adāsi.
สายํ ปาตนฺติ สายเนฺห ปุพฺพเณฺห จฯ ปณามมุปคมฺม สิรสา กโรมีติ สสฺสุยา สสุรสฺส จ สนฺติกํ อุปคนฺตฺวา สิรสา ปณามํ กโรมิ, เตสํ ปาเท วนฺทามิฯ ยถามฺหิ อนุสิฎฺฐาติ เตหิ ยถา อนุสิฎฺฐา อมฺหิ, ตถา กโรมิ, เตสํ อนุสิฎฺฐิํ น อติกฺกมามิฯ
Sāyaṃ pātanti sāyanhe pubbaṇhe ca. Paṇāmamupagamma sirasā karomīti sassuyā sasurassa ca santikaṃ upagantvā sirasā paṇāmaṃ karomi, tesaṃ pāde vandāmi. Yathāmhi anusiṭṭhāti tehi yathā anusiṭṭhā amhi, tathā karomi, tesaṃ anusiṭṭhiṃ na atikkamāmi.
ตเมกวรกมฺปีติ เอกวลฺลภมฺปิฯ อุพฺพิคฺคาติ ตสนฺตาฯ อาสนํ เทมีติ ยสฺส ปุคฺคลสฺส ยํ อนุจฺฉวิกํ, ตํ ตสฺส เทมิฯ
Tamekavarakampīti ekavallabhampi. Ubbiggāti tasantā. Āsanaṃ demīti yassa puggalassa yaṃ anucchavikaṃ, taṃ tassa demi.
ตตฺถาติ ปริเวสนฎฺฐาเนฯ สนฺนิหิตนฺติ สชฺชิตํ หุตฺวา วิชฺชมานํฯ ฉาเทมีติ อุปจฺฉาเทมิ, อุปจฺฉาเทตฺวา อุปนยามิ จ, อุปเนตฺวา เทมิ, เทนฺตีปิ ยํ ยสฺส ปติรูปํ, ตเทว เทมีติ อโตฺถฯ
Tatthāti parivesanaṭṭhāne. Sannihitanti sajjitaṃ hutvā vijjamānaṃ. Chādemīti upacchādemi, upacchādetvā upanayāmi ca, upanetvā demi, dentīpi yaṃ yassa patirūpaṃ, tadeva demīti attho.
อุมฺมาเรติ ทฺวาเรฯ โธวนฺตี หตฺถปาเทติ หตฺถปาเท โธวินี อาสิํ, โธวิตฺวา ฆรํ สมุปคมามีติ โยชนาฯ
Ummāreti dvāre. Dhovantī hatthapādeti hatthapāde dhovinī āsiṃ, dhovitvā gharaṃ samupagamāmīti yojanā.
โกจฺฉนฺติ มสฺสูนํ เกสานญฺจ อุลฺลิขนโกจฺฉํฯ ปสาทนฺติ คนฺธจุณฺณาทิมุขวิเลปนํฯ ‘‘ปสาธน’’นฺติปิ ปาโฐ, ปสาธนภณฺฑํฯ อญฺชนินฺติ อญฺชนนาฬิํฯ ปริกมฺมการิกา วิยาติ อคฺคกุลิกา วิภวสมฺปนฺนาปิ ปติปริจาริกา เจฎิกา วิยฯ
Kocchanti massūnaṃ kesānañca ullikhanakocchaṃ. Pasādanti gandhacuṇṇādimukhavilepanaṃ. ‘‘Pasādhana’’ntipi pāṭho, pasādhanabhaṇḍaṃ. Añjaninti añjananāḷiṃ. Parikammakārikā viyāti aggakulikā vibhavasampannāpi patiparicārikā ceṭikā viya.
สาธยามีติ ปจามิฯ ภาชนนฺติ โลหภาชนญฺจฯ โธวนฺตี ปริจรามีติ โยชนาฯ
Sādhayāmīti pacāmi. Bhājananti lohabhājanañca. Dhovantī paricarāmīti yojanā.
ภตฺติกตนฺติ กตสามิภติกํฯ อนุรตฺตนฺติ อนุรตฺตวนฺติํฯ การิกนฺติ ตสฺส ตเสฺสว อิติ กตฺตพฺพสฺส การิกํฯ นิหตมานนฺติ อปนีตมานํฯ อุฎฺฐายิกนฺติ อุฎฺฐานวีริยสมฺปนฺนํฯ อนลสนฺติ ตโต เอว อกุสีตํฯ สีลวตินฺติ สีลาจารสมฺปนฺนํฯ ทุสฺสเตติ ทุสฺสติ, กุชฺฌิตฺวา ภณติฯ
Bhattikatanti katasāmibhatikaṃ. Anurattanti anurattavantiṃ. Kārikanti tassa tasseva iti kattabbassa kārikaṃ. Nihatamānanti apanītamānaṃ. Uṭṭhāyikanti uṭṭhānavīriyasampannaṃ. Analasanti tato eva akusītaṃ. Sīlavatinti sīlācārasampannaṃ. Dussateti dussati, kujjhitvā bhaṇati.
ภณติ อาปุจฺฉหํ คมิสฺสามีติ ‘‘อหํ ตุเมฺห อาปุจฺฉิตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ คมิสฺสามี’’ติ โส มม สามิโก อตฺตโน มาตรญฺจ ปิตรญฺจ ภณติฯ กิํ ภณตีติ เจ อาห – ‘‘อิสิทาสิยา น สห วจฺฉํ, เอกาคาเรหํ สห วตฺถุ’’นฺติฯ ตตฺถ วจฺฉนฺติ วสิสฺสํฯ
Bhaṇati āpucchahaṃ gamissāmīti ‘‘ahaṃ tumhe āpucchitvā yattha katthaci gamissāmī’’ti so mama sāmiko attano mātarañca pitarañca bhaṇati. Kiṃ bhaṇatīti ce āha – ‘‘isidāsiyā na saha vacchaṃ, ekāgārehaṃ saha vatthu’’nti. Tattha vacchanti vasissaṃ.
เทสฺสาติ อปฺปิยาฯ อลํ เมติ ปโยชนํ เม ตาย อิตฺถีติ อโตฺถ ฯ อปุจฺฉาหํ คมิสฺสามีติ ยทิ เม ตุเมฺห ตาย สทฺธิํ สํวาสํ อิจฺฉถ, อหํ ตุเมฺห อปุจฺฉิตฺวา วิเทสํ ปกฺกมิสฺสามิฯ
Dessāti appiyā. Alaṃ meti payojanaṃ me tāya itthīti attho . Apucchāhaṃ gamissāmīti yadi me tumhe tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ icchatha, ahaṃ tumhe apucchitvā videsaṃ pakkamissāmi.
ตสฺสาติ มม ภตฺตุโนฯ กิสฺสาติ กิํ อสฺส ตว สามิกสฺสฯ ตยา อปรทฺธํ พฺยาลิกํ กตํฯ
Tassāti mama bhattuno. Kissāti kiṃ assa tava sāmikassa. Tayā aparaddhaṃ byālikaṃ kataṃ.
นปิหํ อปรชฺฌนฺติ นปิ อหํ ตสฺส กิญฺจิ อปรชฺฌิํฯ อยเมว วา ปาโฐฯ นปิ หิํเสมีติ นปิ พาเธมิฯ ทุพฺพจนนฺติ ทุรุตฺตวจนํฯ กิํ สกฺกา กาตุเยฺยติ กิํ มยา กาตุํ อเยฺย สกฺกาฯ ยํ มํ วิเทฺทสฺสเต ภตฺตาติ ยสฺมา อการเณเนว ภตฺตา มยฺหํ วิเทฺทสฺสเต วิเทฺทสฺสํ จิตฺตปฺปโกปํ กโรติฯ
Napihaṃ aparajjhanti napi ahaṃ tassa kiñci aparajjhiṃ. Ayameva vā pāṭho. Napi hiṃsemīti napi bādhemi. Dubbacananti duruttavacanaṃ. Kiṃ sakkā kātuyyeti kiṃ mayā kātuṃ ayye sakkā. Yaṃ maṃ viddessate bhattāti yasmā akāraṇeneva bhattā mayhaṃ viddessate viddessaṃ cittappakopaṃ karoti.
วิมนาติ โทมนสฺสิกาฯ ปุตฺตมนุรกฺขมานาติ อตฺตโน ปุตฺตํ มยฺหํ สามิกํ จิตฺตมนุรกฺขเณน อนุรกฺขนฺตาฯ ชิตามฺหเส รูปินิํ ลกฺขินฺติ ชิตา อมฺหเส ชิตา วตามฺห รูปวติํ สิริํ, มนุสฺสเวเสน จรนฺติยา สิริเทวตาย ปริหีนา วตาติ อโตฺถฯ
Vimanāti domanassikā. Puttamanurakkhamānāti attano puttaṃ mayhaṃ sāmikaṃ cittamanurakkhaṇena anurakkhantā. Jitāmhase rūpiniṃ lakkhinti jitā amhase jitā vatāmha rūpavatiṃ siriṃ, manussavesena carantiyā siridevatāya parihīnā vatāti attho.
อฑฺฒสฺส ฆรมฺหิ ทุติยกุลิกสฺสาติ ปฐมสามิกํ อุปาทาย ทุติยสฺส อฑฺฒสฺส กุลปุตฺตสฺส ฆรมฺหิ มํ อทาสิ, เทโนฺต จ ตโต ปฐมสุงฺกโต อุปฑฺฒสุเงฺกน อทาสิฯ เยน มํ วินฺทถ เสฎฺฐีติ เยน สุเงฺกน มํ ปฐมํ เสฎฺฐิ วินฺทถ ปฎิลภิ, ตโต อุปฑฺฒสุเงฺกนาติ โยชนาฯ
Aḍḍhassa gharamhi dutiyakulikassāti paṭhamasāmikaṃ upādāya dutiyassa aḍḍhassa kulaputtassa gharamhi maṃ adāsi, dento ca tato paṭhamasuṅkato upaḍḍhasuṅkena adāsi. Yena maṃ vindatha seṭṭhīti yena suṅkena maṃ paṭhamaṃ seṭṭhi vindatha paṭilabhi, tato upaḍḍhasuṅkenāti yojanā.
โสปีติ ทุติยสามิโกปิฯ มํ ปฎิจฺฉรยีติ มํ นีหริ, โส มํ เคหโต นิกฺกฑฺฒิฯ อุปฎฺฐหนฺตินฺติ ทาสี วิย อุปฎฺฐหนฺติํ อุปฎฺฐานํ กโรนฺติํฯ อทูสิกนฺติ อทุพฺภนกํฯ
Sopīti dutiyasāmikopi. Maṃ paṭiccharayīti maṃ nīhari, so maṃ gehato nikkaḍḍhi. Upaṭṭhahantinti dāsī viya upaṭṭhahantiṃ upaṭṭhānaṃ karontiṃ. Adūsikanti adubbhanakaṃ.
ทมกนฺติ การุญฺญาธิฎฺฐานตาย ปเรสํ จิตฺตสฺส ทมกํฯ ยถา ปเร กิญฺจิ ทสฺสนฺติ, เอวํ อตฺตโน กายํ วาจญฺจ ทนฺตํ วูปสนฺตํ กตฺวา ปรทตฺตภิกฺขาย วิจรณกํฯ ชามาตาติ ทุหิตุปติฯ นิกฺขิป โปฎฺฐิญฺจ ฆฎิกญฺจาติ ตยา ปริทหิตํ ปิโลติกาขณฺฑญฺจ ภิกฺขากปาลญฺจ ฉเฑฺฑหิฯ
Damakanti kāruññādhiṭṭhānatāya paresaṃ cittassa damakaṃ. Yathā pare kiñci dassanti, evaṃ attano kāyaṃ vācañca dantaṃ vūpasantaṃ katvā paradattabhikkhāya vicaraṇakaṃ. Jāmātāti duhitupati. Nikkhipa poṭṭhiñca ghaṭikañcāti tayā paridahitaṃ pilotikākhaṇḍañca bhikkhākapālañca chaḍḍehi.
โสปิ วสิตฺวา ปกฺขนฺติ โสปิ ภิกฺขโก ปุริโส มยา สทฺธิํ อทฺธมาสมตฺตํ วสิตฺวา ปกฺกามิฯ
Sopi vasitvā pakkhanti sopi bhikkhako puriso mayā saddhiṃ addhamāsamattaṃ vasitvā pakkāmi.
อถ นํ ภณตี ตาโตติ ตํ ภิกฺขกํ มม ปิตา มาตา สโพฺพ จ เม ญาติคโณ วคฺควโคฺค หุตฺวา ภณติฯ กถํ? กิํ เต น กีรติ อิธ ตุยฺหํ กิํ นาม น กิรติ น สาธิยติ, ภณ ขิปฺปํฯ ตํ เต กริหิตีติ ตํ ตุยฺหํ กริสฺสติฯ
Atha naṃ bhaṇatī tātoti taṃ bhikkhakaṃ mama pitā mātā sabbo ca me ñātigaṇo vaggavaggo hutvā bhaṇati. Kathaṃ? Kiṃ te na kīrati idha tuyhaṃ kiṃ nāma na kirati na sādhiyati, bhaṇa khippaṃ. Taṃ te karihitīti taṃ tuyhaṃ karissati.
ยทิ เม อตฺตา สโกฺกตีติ ยทิ มยฺหํ อตฺตา อตฺตาธีโน ภุชิโสฺส จ โหติ, อลํ มยฺหํ อิสิทาสิยา ตาย ปโยชนํ นตฺถิ, ตสฺมา น สห วจฺฉํ น สห วสิสฺสํ, เอกฆเร อหํ ตาย สห วตฺถุนฺติ โยชนาฯ
Yadi me attā sakkotīti yadi mayhaṃ attā attādhīno bhujisso ca hoti, alaṃ mayhaṃ isidāsiyā tāya payojanaṃ natthi, tasmā na saha vacchaṃ na saha vasissaṃ, ekaghare ahaṃ tāya saha vatthunti yojanā.
วิสฺสชฺชิโต คโต โสติ โส ภิกฺขโก ปิตรา วิสฺสชฺชิโต ยถารุจิ คโตฯ เอกากินีติ เอกิกาวฯ อาปุจฺฉิตูน คจฺฉนฺติ มยฺหํ ปิตรํ วิสฺสเชฺชตฺวา คจฺฉามิฯ มริตุเยติ มริตุํฯ วาติ วิกปฺปเตฺถ นิปาโตฯ
Vissajjito gato soti so bhikkhako pitarā vissajjito yathāruci gato. Ekākinīti ekikāva. Āpucchitūna gacchanti mayhaṃ pitaraṃ vissajjetvā gacchāmi. Marituyeti marituṃ. Vāti vikappatthe nipāto.
โคจรายาติ ภิกฺขาย, ตาต-กุลํ อาคจฺฉีติ โยชนาฯ
Gocarāyāti bhikkhāya, tāta-kulaṃ āgacchīti yojanā.
ตนฺติ ตํ ชินทตฺตเตฺถริํฯ อุฎฺฐายาสนํ ตสฺสา ปญฺญาปยินฺติ อุฎฺฐหิตฺวา อาสนํ ตสฺสา เถริยา ปญฺญาเปสิํฯ
Tanti taṃ jinadattattheriṃ. Uṭṭhāyāsanaṃ tassā paññāpayinti uṭṭhahitvā āsanaṃ tassā theriyā paññāpesiṃ.
อิเธวาติ อิมสฺมิํ เอว เคเห ฐิตาฯ ปุตฺตกาติ สามญฺญโวหาเรน ธีตรํ อนุกเมฺปโนฺต อาลปติฯ จราหิ ตฺวํ ธมฺมนฺติ ตฺวํ ปพฺพชิตฺวา จริตพฺพํ พฺรหฺมจริยาทิธมฺมํ จรฯ ทฺวิชาตีติ พฺราหฺมณชาตีฯ
Idhevāti imasmiṃ eva gehe ṭhitā. Puttakāti sāmaññavohārena dhītaraṃ anukampento ālapati. Carāhi tvaṃ dhammanti tvaṃ pabbajitvā caritabbaṃ brahmacariyādidhammaṃ cara. Dvijātīti brāhmaṇajātī.
นิชฺชเรสฺสามีติ ชีราเปสฺสามิ วินาเสสฺสามิฯ
Nijjaressāmīti jīrāpessāmi vināsessāmi.
โพธินฺติ สจฺจาภิสโมฺพธิํ, มคฺคญาณนฺติ อโตฺถฯ อคฺคธมฺมนฺติ ผลธมฺมํ, อรหตฺตํฯ ยํ สจฺฉิกรี ทฺวิปทเสโฎฺฐติ ยํ มคฺคผลนิพฺพานสญฺญิตํ โลกุตฺตรธมฺมํ ทฺวิปทานํ เสโฎฺฐ สมฺมาสมฺพุโทฺธ สจฺฉิ อกาสิ, ตํ ลภสฺสูติ โยชนาฯ
Bodhinti saccābhisambodhiṃ, maggañāṇanti attho. Aggadhammanti phaladhammaṃ, arahattaṃ. Yaṃ sacchikarīdvipadaseṭṭhoti yaṃ maggaphalanibbānasaññitaṃ lokuttaradhammaṃ dvipadānaṃ seṭṭho sammāsambuddho sacchi akāsi, taṃ labhassūti yojanā.
สตฺตาหํ ปพฺพชิตาติ ปพฺพชิตา หุตฺวา สตฺตาเหนฯ อผสฺสยินฺติ ผุสิํ สจฺฉากาสิํฯ
Sattāhaṃ pabbajitāti pabbajitā hutvā sattāhena. Aphassayinti phusiṃ sacchākāsiṃ.
ยสฺสยํ ผลวิปาโกติ ยสฺส ปาปกมฺมสฺส, อยํ สามิกสฺส อมนาปภาวสงฺขาโต นิสฺสนฺทผลภูโต วิปาโกฯ ตํ ตว อาจิกฺขิสฺสนฺติ ตํ กมฺมํ ตว กเถสฺสามิฯ ตนฺติ อาจิกฺขิยมานํ ตเมว กมฺมํ, ตํ วา มม วจนํฯ เอกมนาติ เอกคฺคมนาฯ อยเมว วา ปาโฐฯ
Yassayaṃ phalavipākoti yassa pāpakammassa, ayaṃ sāmikassa amanāpabhāvasaṅkhāto nissandaphalabhūto vipāko. Taṃ tava ācikkhissanti taṃ kammaṃ tava kathessāmi. Tanti ācikkhiyamānaṃ tameva kammaṃ, taṃ vā mama vacanaṃ. Ekamanāti ekaggamanā. Ayameva vā pāṭho.
นครมฺหิ เอรกเจฺฉติ เอวํนามเก นคเรฯ โส ปรทารํ อเสวิหนฺติ โส อหํ ปรสฺส ทารํ อเสวิํฯ
Nagaramhi erakaccheti evaṃnāmake nagare. So paradāraṃ asevihanti so ahaṃ parassa dāraṃ aseviṃ.
จิรํ ปโกฺกติ พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรยคฺคินา ทโฑฺฒฯ ตโต จ อุฎฺฐหิตฺวาติ ตโต นิรยโต วุฎฺฐิโต จุโตฯ มกฺกฎิยา กุจฺฉิโมกฺกมินฺติ วานริยา กุจฺฉิมฺหิ ปฎิสนฺธิํ คณฺหิํฯ
Ciraṃ pakkoti bahūni vassasatasahassāni nirayagginā daḍḍho. Tato ca uṭṭhahitvāti tato nirayato vuṭṭhito cuto. Makkaṭiyā kucchimokkaminti vānariyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhiṃ.
ยูถโปติ ยูถปติฯ นิลฺลเจฺฉสีติ ปุริสภาวสฺส ลกฺขณภูตานิ พีชกานิ นิลฺลเจฺฉสิ นีหริฯ ตเสฺสตํ กมฺมผลนฺติ ตสฺส มยฺหํ เอตํ อตีเต กตสฺส กมฺมสฺส ผลํฯ ยถาปิ คนฺตฺวาน ปรทารนฺติ ยถา ตํ ปรทารํ อติกฺกมิตฺวาฯ
Yūthapoti yūthapati. Nillacchesīti purisabhāvassa lakkhaṇabhūtāni bījakāni nillacchesi nīhari. Tassetaṃ kammaphalanti tassa mayhaṃ etaṃ atīte katassa kammassa phalaṃ. Yathāpi gantvāna paradāranti yathā taṃ paradāraṃ atikkamitvā.
ตโตติ มกฺกฎโยนิโตฯ สินฺธวารเญฺญติ สินฺธวรเฎฺฐ อรญฺญฎฺฐาเนฯ เอฬกิยาติ อชิยาฯ
Tatoti makkaṭayonito. Sindhavāraññeti sindhavaraṭṭhe araññaṭṭhāne. Eḷakiyāti ajiyā.
ทารเก ปริวหิตฺวาติ ปิฎฺฐิํ อารุยฺห กุมารเก วหิตฺวาฯ กิมินาวโฎฺฎติ อภิชาตฎฺฐาเน กิมิปริคโตว หุตฺวา อโฎฺฎ อฎฺฎิโตฯ อกโลฺลติ คิลาโน, อโหสีติ วจนเสโสฯ
Dārake parivahitvāti piṭṭhiṃ āruyha kumārake vahitvā. Kimināvaṭṭoti abhijātaṭṭhāne kimiparigatova hutvā aṭṭo aṭṭito. Akalloti gilāno, ahosīti vacanaseso.
โควาณิชกสฺสาติ คาวิโย วิกฺกิณิตฺวา ชีวกสฺสฯ ลาขาตโมฺพติ ลาขารสรเตฺตหิ วิย ตเมฺพหิ โลเมหิ สมนฺนาคโตฯ
Govāṇijakassāti gāviyo vikkiṇitvā jīvakassa. Lākhātamboti lākhārasarattehi viya tambehi lomehi samannāgato.
โวฒูนาติ วหิตฺวาฯ นงฺคลนฺติ สีรํ, สกฎญฺจ ธารยามีติ อโตฺถ ฯ อโนฺธวโฎฺฎติ กาโณว หุตฺวา อโฎฺฎ ปีฬิโตฯ
Voḍhūnāti vahitvā. Naṅgalanti sīraṃ, sakaṭañca dhārayāmīti attho . Andhovaṭṭoti kāṇova hutvā aṭṭo pīḷito.
วีถิยาติ นครวีถิยํฯ ทาสิยา ฆเร ชาโตติ ฆรทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ชาโตฯ ‘‘วณฺณทาสิยา’’ติปิ วทนฺติฯ เนว มหิลา น ปุริโสติ อิตฺถีปิ ปุริโสปิ น โหมิ, ชาตินปุํสโกติ อโตฺถฯ
Vīthiyāti nagaravīthiyaṃ. Dāsiyā ghare jātoti gharadāsiyā kucchimhi jāto. ‘‘Vaṇṇadāsiyā’’tipi vadanti. Neva mahilā na purisoti itthīpi purisopi na homi, jātinapuṃsakoti attho.
ติํสติวสฺสมฺหิ มโตติ นปุํสโก หุตฺวา ติํสวสฺสกาเล มโตฯ สากฎิกกุลมฺหีติ สูตกกุเลฯ ธนิกปุริสปาตพหุลมฺหีติ อิณายิกานํ ปุริสานํ อธิปตนพหุเล พหูหิ อิณายิเกหิ อภิภวิตเพฺพฯ
Tiṃsativassamhimatoti napuṃsako hutvā tiṃsavassakāle mato. Sākaṭikakulamhīti sūtakakule. Dhanikapurisapātabahulamhīti iṇāyikānaṃ purisānaṃ adhipatanabahule bahūhi iṇāyikehi abhibhavitabbe.
อุสฺสนฺนายาติ อุปจิตายฯ วิปุลายาติ มหติยาฯ วฑฺฒิยาติ อิณวฑฺฒิยาฯ โอกฑฺฒตีติ อวกฑฺฒติฯ กุลฆรสฺมาติ มม ชาตกุลเคหโตฯ
Ussannāyāti upacitāya. Vipulāyāti mahatiyā. Vaḍḍhiyāti iṇavaḍḍhiyā. Okaḍḍhatīti avakaḍḍhati. Kulagharasmāti mama jātakulagehato.
โอรุนฺธตสฺส ปุโตฺตติ อสฺส สตฺถวาหสฺส ปุโตฺต, มยิ ปฎิพทฺธจิโตฺต นาเมน คิริทาโส นาม อวรุนฺธติ อตฺตโน ปริคฺคหภาเวน เคเห กโรติฯ
Orundhatassa puttoti assa satthavāhassa putto, mayi paṭibaddhacitto nāmena giridāso nāma avarundhati attano pariggahabhāvena gehe karoti.
อนุรตฺตา ภตฺตารนฺติ ภตฺตารํ อนุวตฺติกาฯ ตสฺสาหํ วิเทฺทสนมกาสินฺติ ตสฺส ภตฺตุโน ตํ ภริยํ สปตฺติํ วิเทฺทสนกมฺมํ อกาสิํฯ ยถา ตํ โส กุชฺฌติ, เอวํ ปฎิปชฺชิํฯ
Anurattā bhattāranti bhattāraṃ anuvattikā. Tassāhaṃ viddesanamakāsinti tassa bhattuno taṃ bhariyaṃ sapattiṃ viddesanakammaṃ akāsiṃ. Yathā taṃ so kujjhati, evaṃ paṭipajjiṃ.
ยํ มํ อปกีริตูน คจฺฉนฺตีติ ยํ ทาสี วิย สกฺกจฺจํ อุปฎฺฐหนฺติํ มํ ตตฺถ ตตฺถ ปติโน อปกิริตฺวา ฉเฑฺฑตฺวา อนเปกฺขา อปคจฺฉนฺติฯ เอตํ ตสฺสา มยฺหํ ตทา กตสฺส ปรทาริกกมฺมสฺส สปตฺติํ วิเทฺทสนกมฺมสฺส จ นิสฺสนฺทผลํฯ ตสฺสปิ อโนฺต กโต มยาติ ตสฺสปิ ตถา อนุนยปาปกกมฺมสฺส ทารุณสฺส ปริยโนฺต อิทานิ มยา อคฺคมคฺคํ อธิคจฺฉนฺติยา กโต, อิโต ปรํ กิญฺจิ ทุกฺขํ นตฺถีติฯ ยํ ปเนตฺถ อนฺตรนฺตรา น วิภตฺตํ, ตํ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวฯ
Yaṃmaṃ apakīritūna gacchantīti yaṃ dāsī viya sakkaccaṃ upaṭṭhahantiṃ maṃ tattha tattha patino apakiritvā chaḍḍetvā anapekkhā apagacchanti. Etaṃ tassā mayhaṃ tadā katassa paradārikakammassa sapattiṃ viddesanakammassa ca nissandaphalaṃ. Tassapi anto kato mayāti tassapi tathā anunayapāpakakammassa dāruṇassa pariyanto idāni mayā aggamaggaṃ adhigacchantiyā kato, ito paraṃ kiñci dukkhaṃ natthīti. Yaṃ panettha antarantarā na vibhattaṃ, taṃ vuttanayattā uttānatthameva.
อิสิทาสีเถรีคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Isidāsītherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
จตฺตาลีสนิปาตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Cattālīsanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรีคาถาปาฬิ • Therīgāthāpāḷi / ๑. อิสิทาสีเถรีคาถา • 1. Isidāsītherīgāthā
