| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๔. อิสิทินฺนเตฺถรคาถาวณฺณนา
4. Isidinnattheragāthāvaṇṇanā
ทิฎฺฐา มยาติ อายสฺมโต อิสิทินฺนเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรโนฺต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต พีชนิํ คเหตฺวา โพธิยา ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สุนาปรนฺตชนปเท เสฎฺฐิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อิสิทิโนฺนติ ลทฺธนาโม วยปฺปโตฺต สตฺถุ จนฺทนมาฬปฎิคฺคหเณ ปาฎิหาริยํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปโนฺน หุตฺวา อคารํ อชฺฌาวสติฯ ตสฺส หิตานุกมฺปินี เทวตา ตํ โจเทนฺตี –
Diṭṭhāmayāti āyasmato isidinnattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto bījaniṃ gahetvā bodhiyā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sunāparantajanapade seṭṭhikule nibbattitvā isidinnoti laddhanāmo vayappatto satthu candanamāḷapaṭiggahaṇe pāṭihāriyaṃ disvā pasannamānaso satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā sotāpanno hutvā agāraṃ ajjhāvasati. Tassa hitānukampinī devatā taṃ codentī –
๑๘๗.
187.
‘‘ทิฎฺฐา มยา ธมฺมธรา อุปาสกา, กามา อนิจฺจา อิติ ภาสมานา;
‘‘Diṭṭhā mayā dhammadharā upāsakā, kāmā aniccā iti bhāsamānā;
สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ, ปุเตฺตสุ ทาเรสุ จ เต อเปกฺขาฯ
Sārattarattā maṇikuṇḍalesu, puttesu dāresu ca te apekkhā.
๑๘๘.
188.
‘‘อทฺธา น ชานนฺติ ยโตธ ธมฺมํ, กามา อนิจฺจา อิติ จาปิ อาหุ;
‘‘Addhā na jānanti yatodha dhammaṃ, kāmā aniccā iti cāpi āhu;
ราคญฺจ เตสํ น พลตฺถิ เฉตฺตุํ, ตสฺมา สิตา ปุตฺตทารํ ธนญฺจา’’ติฯ –
Rāgañca tesaṃ na balatthi chettuṃ, tasmā sitā puttadāraṃ dhanañcā’’ti. –
คาถาทฺวยมภาสิฯ
Gāthādvayamabhāsi.
ตตฺถ ทิฎฺฐา มยา ธมฺมธรา อุปาสกา, กามา อนิจฺจา อิติ ภาสมานาติ อิเธกเจฺจ ปริยตฺติธมฺมธรา อุปาสกา มยา ทิฎฺฐา, ปริยตฺติธมฺมธรตฺตา เอว ‘‘กามา นาเมเต อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา’’ติ กาเมสุ อาทีนวปฎิสํยุตฺตํ ธมฺมํ ภาสมานา, สยํ ปน สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ, ปุเตฺตสุ ทาเรสุ จ เต อเปกฺขาติ สารตฺตา หุตฺวา พหลราครตฺตา มณีสุ กุณฺฑเลสุ จ, มณิจิเตสุ วา กุณฺฑเลสุ, ปุเตฺตสุ ปุตฺตธีตาสุ ทาเรสุ จ อธิคตเสฺนหา, อญฺญํ ภณนฺตา อญฺญํ กโรนฺตา ทิฎฺฐา มยาติ อโตฺถฯ
Tattha diṭṭhā mayā dhammadharā upāsakā, kāmā aniccā iti bhāsamānāti idhekacce pariyattidhammadharā upāsakā mayā diṭṭhā, pariyattidhammadharattā eva ‘‘kāmā nāmete aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’ti kāmesu ādīnavapaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ bhāsamānā, sayaṃ pana sārattarattā maṇikuṇḍalesu, puttesu dāresu ca te apekkhāti sārattā hutvā bahalarāgarattā maṇīsu kuṇḍalesu ca, maṇicitesu vā kuṇḍalesu, puttesu puttadhītāsu dāresu ca adhigatasnehā, aññaṃ bhaṇantā aññaṃ karontā diṭṭhā mayāti attho.
ยโตติ ยสฺมา เต อุปาสกา สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ ปุเตฺตสุ ทาเรสุ จ อเปกฺขวโนฺต, ตสฺมา อิธ อิมสฺมิํ พุทฺธสาสเน ธมฺมํ ยาถาวโต อทฺธา เอกํเสน น ชานนฺติฯ เอวํ ภูตา จ ‘‘กามา อนิจฺจา’’อิติ จาปิ อาหุ อโหสิ, สตฺตปกติ วิจิตฺตสภาวาติ อธิปฺปาโยฯ ราคญฺจ เตสํ น พลตฺถิ เฉตฺตุนฺติ เตสํ อุปาสกานํ ยสฺมา ราคํ เฉตฺตุํ สมุจฺฉินฺทิตุํ ตาทิสํ ญาณพลํ นตฺถิ, ตสฺมา เตน การเณน สิตา ตณฺหาวเสน นิสฺสิตา ปุตฺตทารํ ธนญฺจ อลฺลีนา น วิสฺสเชฺชนฺตีติ สพฺพเมตํ เทวตา ตํเยว อุปาสกํ อุทฺทิสฺส อญฺญาปเทเสน กเถสิฯ ตํ สุตฺวา อุปาสโก สํเวคชาโต ปพฺพชิตฺวา นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๔๘.๔๖-๕๐) –
Yatoti yasmā te upāsakā sārattarattā maṇikuṇḍalesu puttesu dāresu ca apekkhavanto, tasmā idha imasmiṃ buddhasāsane dhammaṃ yāthāvato addhā ekaṃsena na jānanti. Evaṃ bhūtā ca ‘‘kāmā aniccā’’iti cāpi āhu ahosi, sattapakati vicittasabhāvāti adhippāyo. Rāgañca tesaṃ na balatthi chettunti tesaṃ upāsakānaṃ yasmā rāgaṃ chettuṃ samucchindituṃ tādisaṃ ñāṇabalaṃ natthi, tasmā tena kāraṇena sitā taṇhāvasena nissitā puttadāraṃ dhanañca allīnā na vissajjentīti sabbametaṃ devatā taṃyeva upāsakaṃ uddissa aññāpadesena kathesi. Taṃ sutvā upāsako saṃvegajāto pabbajitvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.46-50) –
‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;
‘‘Vipassino bhagavato, bodhiyā pādaputtame;
สุมโน พีชนิํ คยฺห, อพีชิํ โพธิมุตฺตมํฯ
Sumano bījaniṃ gayha, abījiṃ bodhimuttamaṃ.
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, อพีชิํ โพธิมุตฺตมํ;
‘‘Ekanavutito kappe, abījiṃ bodhimuttamaṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พีชนาย อิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, bījanāya idaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺญํ พฺยากโรโนฺต อิมา เอว คาถา อภาสีติฯ
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākaronto imā eva gāthā abhāsīti.
อิสิทินฺนเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Isidinnattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๔. อิสิทินฺนเตฺถรคาถา • 4. Isidinnattheragāthā
