| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มชฺฌิมนิกาย (ฎีกา) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
๖. อิสิคิลิสุตฺตวณฺณนา
6. Isigilisuttavaṇṇanā
๑๓๓. สมญฺญายติ เอตายาติ สมญฺญา, นามนฺติ อโตฺถฯ อยมยํ นามาติ ปญฺญาเปนฺติ เอตาย, ตถาปญฺญาปนมตฺตนฺติ วา ปญฺญตฺติ, นามเมวฯ เตนาห ‘‘ปุริมปทเสฺสว เววจน’’นฺติฯ เสเสสุปีติ ‘‘ปณฺฑวสฺส ปพฺพตสฺสา’’ติอาทีสุ ตีสุ วาเรสุปิฯ
133. Samaññāyati etāyāti samaññā, nāmanti attho. Ayamayaṃ nāmāti paññāpenti etāya, tathāpaññāpanamattanti vā paññatti, nāmameva. Tenāha ‘‘purimapadasseva vevacana’’nti. Sesesupīti ‘‘paṇḍavassa pabbatassā’’tiādīsu tīsu vāresupi.
สมุฎฺฐานํ ตาว สุตฺตสฺส กเถตฺวา อตฺถสํวณฺณนํ กาตุํ ‘‘ตทา กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ น ปพฺพเตหิ อโตฺถติ น ภควโต ปพฺพเตหิ กถิเตหิ อโตฺถ อตฺถิฯ อิสิคิลิภาโวติ อิสิคิลินามตาฯ อิตีติ อิมินา การเณน, อิมํ อฎฺฐุปฺปตฺติํ อเวกฺขโนฺตติ อโตฺถฯ
Samuṭṭhānaṃ tāva suttassa kathetvā atthasaṃvaṇṇanaṃ kātuṃ ‘‘tadā kirā’’tiādi vuttaṃ. Na pabbatehi atthoti na bhagavato pabbatehi kathitehi attho atthi. Isigilibhāvoti isigilināmatā. Itīti iminā kāraṇena, imaṃ aṭṭhuppattiṃ avekkhantoti attho.
เจติยคเพฺภติ เจติยฆเร เจติยสฺส อพฺภนฺตเรฯ ยมกมหาทฺวารนฺติ ยมกกวาฎยุตฺตํ มหนฺตํ ทฺวารํฯ เทฺวธา กตฺวาติ ปพฺพตสฺส อพฺภนฺตเร มณฺฑปสเงฺขเปน เลณํ นิมฺมินิตฺวา เทฺวธา กตฺวา ตทา เต ตตฺถ วสิํสุฯ
Cetiyagabbheti cetiyaghare cetiyassa abbhantare. Yamakamahādvāranti yamakakavāṭayuttaṃ mahantaṃ dvāraṃ. Dvedhā katvāti pabbatassa abbhantare maṇḍapasaṅkhepena leṇaṃ nimminitvā dvedhā katvā tadā te tattha vasiṃsu.
วสิตกาลญฺจ กเถโนฺต เตสํ มาตุยา ยาว ตติยภวโต ปฎฺฐาย สมุทาคมํ ทเสฺสตุํ, ‘‘อตีเต กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปเตฺถสีติ ตสฺสา กิร เขตฺตกุฎิยา วีหโย ภชฺชนฺติยา ตตฺถ มหากรญฺชปุปฺผปฺปมาณา มหนฺตา มโนหรา ปญฺจสตมตฺตา ลาชา ชายิํสุฯ สา ตา คเหตฺวา มหเนฺต ปทุมินิปเตฺต ฐเปสิฯ ตสฺมิญฺจ สมเย เอโก ปเจฺจกพุโทฺธ ตสฺสา อนุคฺคหตฺถํ อวิทูเร เขตฺตปาฬิยา คจฺฉติฯ สา ตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา สุปุปฺผิตํ มหนฺตํ เอกํ ปทุมํ คเหตฺวา ตตฺถ ลาเช ปกฺขิปิตฺวา ปเจฺจกพุทฺธํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺจปติฎฺฐิเตน วนฺทิตฺวา, ‘‘อิมสฺส, ภเนฺต, ปุญฺญสฺส อานุภาเวน อานุภาวสมฺปเนฺน ปญฺจสตปุเตฺต ลเภยฺย’’นฺติ ปญฺจ ปุตฺตสตานิ ปเตฺถสิฯ ตสฺมิํเยว ขเณติ ยทา สา ยถาวุตฺตํ ปตฺถนํ ปฎฺฐเปสิ; ตสฺมิํเยว ขเณ ปญฺจสตา มิคลุทฺทกา สมฺภตสมฺภารา ปริปกฺกปเจฺจกโพธิญาณา ตเสฺสว ปเจฺจกพุทฺธสฺส มธุรมํสํ ทตฺวา, ‘‘เอติสฺสา ปุตฺตา ภเวยฺยามา’’ติ ปตฺถยิํสุฯ อตีตาสุ อเนกชาตีสุ ตสฺสา ปุตฺตภาเวน อาคตตฺตา ตถา เตสํ อโหสีติ วทนฺติฯ ปาทุทฺธาเรติ ปาทุทฺธาเร ปาทุทฺธาเรฯ ปาทุทฺธารสีเสน เจตฺถ นิกฺขิปนํ อาหฯ
Vasitakālañca kathento tesaṃ mātuyā yāva tatiyabhavato paṭṭhāya samudāgamaṃ dassetuṃ, ‘‘atīte kirā’’tiādi vuttaṃ. Patthesīti tassā kira khettakuṭiyā vīhayo bhajjantiyā tattha mahākarañjapupphappamāṇā mahantā manoharā pañcasatamattā lājā jāyiṃsu. Sā tā gahetvā mahante paduminipatte ṭhapesi. Tasmiñca samaye eko paccekabuddho tassā anuggahatthaṃ avidūre khettapāḷiyā gacchati. Sā taṃ disvā pasannamānasā supupphitaṃ mahantaṃ ekaṃ padumaṃ gahetvā tattha lāje pakkhipitvā paccekabuddhaṃ upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā, ‘‘imassa, bhante, puññassa ānubhāvena ānubhāvasampanne pañcasataputte labheyya’’nti pañca puttasatāni patthesi. Tasmiṃyeva khaṇeti yadā sā yathāvuttaṃ patthanaṃ paṭṭhapesi; tasmiṃyeva khaṇe pañcasatā migaluddakā sambhatasambhārā paripakkapaccekabodhiñāṇā tasseva paccekabuddhassa madhuramaṃsaṃ datvā, ‘‘etissā puttā bhaveyyāmā’’ti patthayiṃsu. Atītāsu anekajātīsu tassā puttabhāvena āgatattā tathā tesaṃ ahosīti vadanti. Pāduddhāreti pāduddhāre pāduddhāre. Pāduddhārasīsena cettha nikkhipanaṃ āha.
คพฺภมลํ นิสฺสายาติ พหิ นิกฺขนฺตํ คพฺภมลํ นิสฺสยํ กตฺวา สํเสทชภาเวน นิพฺพตฺตา ฯ โอปปาติกภาเวนาติ เกจิฯ ขยวยํ ปฎฺฐเปตฺวาติ วิปสฺสนํ อารภิตฺวาฯ วิปสฺสนาติ อนิจฺจานุปสฺสนาปุพฺพิกา สปฺปจฺจยนามรูปทสฺสนปุพฺพิกา จ, สงฺขาเร สมฺมสนฺตสฺส อนิจฺจลกฺขเณ ทิเฎฺฐ, ‘‘ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา’’ติ เสสลกฺขณานิ สุวิเญฺญยฺยาเนว โหนฺติฯ ปเจฺจกโพธิญาณํ นิพฺพตฺตยิํสูติ เทฺว อสเงฺขฺยยฺยานิ กปฺปานํ สตสหสฺสญฺจ ปเจฺจกโพธิปารมิตาย ปรินิปฺผนฺนตฺตา ญาณสฺส ปริปากตฺตา วุตฺตนเยน สยเมว วิปสฺสนํ ปวเตฺตตฺวา มตฺถกํ ปาเปตฺวา ปเจฺจกโพธิญาณํ อธิคจฺฉิํสุฯ สเพฺพปิ เต ตํเยว คาถํ อภาสิํสูติ อาห – ‘‘อยํ เตสํ พฺยากรณคาถา อโหสี’’ติฯ
Gabbhamalaṃ nissāyāti bahi nikkhantaṃ gabbhamalaṃ nissayaṃ katvā saṃsedajabhāvena nibbattā . Opapātikabhāvenāti keci. Khayavayaṃ paṭṭhapetvāti vipassanaṃ ārabhitvā. Vipassanāti aniccānupassanāpubbikā sappaccayanāmarūpadassanapubbikā ca, saṅkhāre sammasantassa aniccalakkhaṇe diṭṭhe, ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti sesalakkhaṇāni suviññeyyāneva honti. Paccekabodhiñāṇaṃ nibbattayiṃsūti dve asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca paccekabodhipāramitāya parinipphannattā ñāṇassa paripākattā vuttanayena sayameva vipassanaṃ pavattetvā matthakaṃ pāpetvā paccekabodhiñāṇaṃ adhigacchiṃsu. Sabbepi te taṃyeva gāthaṃ abhāsiṃsūti āha – ‘‘ayaṃ tesaṃ byākaraṇagāthā ahosī’’ti.
สโรรุหนฺติ สรสิ ชาตํฯ ปทุมปลาสปตฺตชนฺติ ขุทฺทกมหเนฺตหิ กมลทเลหิ สหชาตํฯ ขุทฺทกมหนฺตกมลทลสงฺขาตานิ วา ปทุมปลาสปตฺตานิ เอตฺถ สนฺตีติ ปทุมปลาสปตฺตํ, ปทุมคจฺฉํฯ ตตฺถ ชาตนฺติ ปทุมปลาสปตฺตชํฯ สุปุปฺผิตนฺติ สุฎฺฐุ ปุปฺผิตํ สมฺมา วิกสิตํฯ ภมรคณานุจิณฺณนฺติ ภมรคเณหิ อนุกุลเญฺจว อนุปริพฺภมิตญฺจฯ อนิจฺจตายุปคตนฺติ ขเณ ขเณ วณฺณเภทาทิวเสน อนิจฺจตาย อุปคตํฯ วิทิตฺวาติ วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ชานิตฺวาฯ เอโก จเรติ ตสฺมา อโญฺญปิ มาทิโส โหตุกาโม เอวํ ปฎิปชฺชิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกโปฺปติฯ
Saroruhanti sarasi jātaṃ. Padumapalāsapattajanti khuddakamahantehi kamaladalehi sahajātaṃ. Khuddakamahantakamaladalasaṅkhātāni vā padumapalāsapattāni ettha santīti padumapalāsapattaṃ, padumagacchaṃ. Tattha jātanti padumapalāsapattajaṃ. Supupphitanti suṭṭhu pupphitaṃ sammā vikasitaṃ. Bhamaragaṇānuciṇṇanti bhamaragaṇehi anukulañceva anuparibbhamitañca. Aniccatāyupagatanti khaṇe khaṇe vaṇṇabhedādivasena aniccatāya upagataṃ. Viditvāti vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya jānitvā. Eko careti tasmā aññopi mādiso hotukāmo evaṃ paṭipajjitvā eko care khaggavisāṇakappoti.
๑๓๕. สติสารสีลสาราทิสมนฺนาคมเนน สเตฺตสุ สารภูตาฯ สพฺพโส วฎฺฎทุกฺขสฺส วิคตตฺตา นิทฺทุกฺขาฯ สมุจฺฉินฺนตณฺหตาย นิตฺตณฺหาฯ มานจฺฉิโทติ ถุติวจนํฯ
135. Satisārasīlasārādisamannāgamanena sattesu sārabhūtā. Sabbaso vaṭṭadukkhassa vigatattā niddukkhā. Samucchinnataṇhatāya nittaṇhā. Mānacchidoti thutivacanaṃ.
เอเตสํ เอกนามกาเยวาติ เอเตสํ อาคตานํ ปเจฺจกพุทฺธานํ ปาฬิยํ อนาคตา อเญฺญ ปเจฺจกพุทฺธา สมานนามกา เอวฯ วุตฺตเมวตฺถํ ปากฎีกรณตฺถํ ‘‘อิเมสุ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ วิสุํ วิสุํ อวตฺวาติ ปเจฺจกํ สรูปโต อวตฺวาฯ อเญฺญ จาติ อสาธารณตฺตา อาหฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
Etesaṃ ekanāmakāyevāti etesaṃ āgatānaṃ paccekabuddhānaṃ pāḷiyaṃ anāgatā aññe paccekabuddhā samānanāmakā eva. Vuttamevatthaṃ pākaṭīkaraṇatthaṃ ‘‘imesu hī’’tiādi vuttaṃ. Visuṃ visuṃ avatvāti paccekaṃ sarūpato avatvā. Aññe cāti asādhāraṇattā āha. Sesaṃ suviññeyyameva.
อิสิคิลิสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
Isigilisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / มชฺฌิมนิกาย • Majjhimanikāya / ๖. อิสิคิลิสุตฺตํ • 6. Isigilisuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / มชฺฌิมนิกาย (อฎฺฐกถา) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ๖. อิสิคิลิสุตฺตวณฺณนา • 6. Isigilisuttavaṇṇanā
