| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
७. इस्सासङ्गपञ्हो
7. Issāsaṅgapañho
७. ‘‘भन्ते नागसेन, ‘इस्सासस्स चत्तारि अङ्गानि गहेतब्बानी’ति यं वदेसि, कतमानि तानि चत्तारि अङ्गानि गहेतब्बानी’’ति? ‘‘यथा, महाराज, इस्सासो सरे पातयन्तो उभो पादे पथवियं दळ्हं पतिट्ठापेति, जण्णुअवेकल्लं करोति, सरकलापं कटिसन्धिम्हि ठपेति, कायं उपत्थद्धं करोति, द्वे हत्थे सन्धिट्ठानं आरोपेति, मुट्ठिं पीळयति, अङ्गुलियो निरन्तरं करोति, गीवं पग्गण्हाति, चक्खूनि मुखञ्च पिदहति, निमित्तं उजुं करोति, हासमुप्पादेति ‘विज्झिस्सामी’ति, एवमेव खो, महाराज, योगिना योगावचरेन सीलपथवियं वीरियपादे पतिट्ठापेतब्बं, खन्तिसोरच्चं अवेकल्लं कातब्बं, संवरे चित्तं ठपेतब्बं, संयमनियमे अत्ता उपनेतब्बो, इच्छा मुच्छा पीळयितब्बा, योनिसो मनसिकारे चित्तं निरन्तरं कातब्बं, वीरियं पग्गहेतब्बं, छ द्वारा पिदहितब्बा, सति उपट्ठपेतब्बा, हासमुप्पादेतब्बं ‘सब्बकिलेसे ञाणनाराचेन विज्झिस्सामी’ति। इदं, महाराज, इस्सासस्स पठमं अङ्गं गहेतब्बं।
7. ‘‘Bhante nāgasena, ‘issāsassa cattāri aṅgāni gahetabbānī’ti yaṃ vadesi, katamāni tāni cattāri aṅgāni gahetabbānī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, issāso sare pātayanto ubho pāde pathaviyaṃ daḷhaṃ patiṭṭhāpeti, jaṇṇuavekallaṃ karoti, sarakalāpaṃ kaṭisandhimhi ṭhapeti, kāyaṃ upatthaddhaṃ karoti, dve hatthe sandhiṭṭhānaṃ āropeti, muṭṭhiṃ pīḷayati, aṅguliyo nirantaraṃ karoti, gīvaṃ paggaṇhāti, cakkhūni mukhañca pidahati, nimittaṃ ujuṃ karoti, hāsamuppādeti ‘vijjhissāmī’ti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena sīlapathaviyaṃ vīriyapāde patiṭṭhāpetabbaṃ, khantisoraccaṃ avekallaṃ kātabbaṃ, saṃvare cittaṃ ṭhapetabbaṃ, saṃyamaniyame attā upanetabbo, icchā mucchā pīḷayitabbā, yoniso manasikāre cittaṃ nirantaraṃ kātabbaṃ, vīriyaṃ paggahetabbaṃ, cha dvārā pidahitabbā, sati upaṭṭhapetabbā, hāsamuppādetabbaṃ ‘sabbakilese ñāṇanārācena vijjhissāmī’ti. Idaṃ, mahārāja, issāsassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘पुन चपरं, महाराज, इस्सासो आळकं परिहरति वङ्कजिम्हकुटिलनाराचस्स उजुकरणाय। एवमेव खो, महाराज, योगिना योगावचरेन इमस्मिं काये सतिपट्ठानआळकं परिहरितब्बं वङ्कजिम्हकुटिलचित्तस्स उजुकरणाय। इदं, महाराज, इस्सासस्स दुतियं अङ्गं गहेतब्बं।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, issāso āḷakaṃ pariharati vaṅkajimhakuṭilanārācassa ujukaraṇāya. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye satipaṭṭhānaāḷakaṃ pariharitabbaṃ vaṅkajimhakuṭilacittassa ujukaraṇāya. Idaṃ, mahārāja, issāsassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘पुन चपरं, महाराज, इस्सासो लक्खे उपासेति, एवमेव खो, महाराज, योगिना योगावचरेन इमस्मिं काये उपासितब्बं। कथं महाराज योगिना योगावचरेन इमस्मिं काये उपासितब्बं? अनिच्चतो उपासितब्बं, दुक्खतो उपासितब्बं, अनत्ततो उपासितब्बं, रोगतो…पे॰… गण्डतो…पे॰… सल्लतो…पे॰… अघतो…पे॰… आबाधतो…पे॰… परतो…पे॰… पलोकतो…पे॰… ईतितो…पे॰… उपद्दवतो…पे॰… भयतो…पे॰… उपसग्गतो…पे॰… चलतो…पे॰… पभङ्गुतो…पे॰… अद्धुवतो…पे॰… अताणतो…पे॰… अलेणतो…पे॰… असरणतो…पे॰… रित्ततो…पे॰… तुच्छतो…पे॰… सुञ्ञतो…पे॰… आदीनवतो…पे॰… विपरिणामधम्मतो…पे॰… असारतो …पे॰… अघमूलतो…पे॰… वधकतो…पे॰… विभवतो…पे॰… सासवतो…पे॰… सङ्खततो…पे॰… मारामिसतो…पे॰… जातिधम्मतो…पे॰… जराधम्मतो…पे॰… ब्याधिधम्मतो…पे॰… मरणधम्मतो…पे॰… सोकधम्मतो…पे॰… परिदेवधम्मतो…पे॰… उपायासधम्मतो…पे॰… संकिलेसधम्मतो…पे॰… एवं खो, महाराज, योगिना योगावचरेन इमस्मिं काये उपासितब्बं। इदं, महाराज, इस्सासस्स ततियं अङ्गं गहेतब्बं।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, issāso lakkhe upāseti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ. Kathaṃ mahārāja yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ? Aniccato upāsitabbaṃ, dukkhato upāsitabbaṃ, anattato upāsitabbaṃ, rogato…pe… gaṇḍato…pe… sallato…pe… aghato…pe… ābādhato…pe… parato…pe… palokato…pe… ītito…pe… upaddavato…pe… bhayato…pe… upasaggato…pe… calato…pe… pabhaṅguto…pe… addhuvato…pe… atāṇato…pe… aleṇato…pe… asaraṇato…pe… rittato…pe… tucchato…pe… suññato…pe… ādīnavato…pe… vipariṇāmadhammato…pe… asārato …pe… aghamūlato…pe… vadhakato…pe… vibhavato…pe… sāsavato…pe… saṅkhatato…pe… mārāmisato…pe… jātidhammato…pe… jarādhammato…pe… byādhidhammato…pe… maraṇadhammato…pe… sokadhammato…pe… paridevadhammato…pe… upāyāsadhammato…pe… saṃkilesadhammato…pe… evaṃ kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, issāsassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘पुन चपरं, महाराज, इस्सासो सायं पातं उपासति। एवमेव खो, महाराज, योगिना योगावचरेन सायं पातं आरम्मणे उपासितब्बं। इदं, महाराज, इस्सासस्स चतुत्थं अङ्गं गहेतब्बं। भासितम्पेतं, महाराज, थेरेन सारिपुत्तेन धम्मसेनापतिना –
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, issāso sāyaṃ pātaṃ upāsati. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena sāyaṃ pātaṃ ārammaṇe upāsitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, issāsassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, therena sāriputtena dhammasenāpatinā –
‘‘‘यथा इस्सासको नाम, सायं पातं उपासति।
‘‘‘Yathā issāsako nāma, sāyaṃ pātaṃ upāsati;
‘‘‘तथेव बुद्धपुत्तोपि, करोति कायुपासनं।
‘‘‘Tatheva buddhaputtopi, karoti kāyupāsanaṃ;
कायुपासनं अरिञ्चन्तो, अरहत्तमधिगच्छती’’’ति॥
Kāyupāsanaṃ ariñcanto, arahattamadhigacchatī’’’ti.
इस्सासङ्गपञ्हो सत्तमो।
Issāsaṅgapañho sattamo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
कुम्भो च काळायसो च, छत्तं खेत्तञ्च अगदो।
Kumbho ca kāḷāyaso ca, chattaṃ khettañca agado;
भोजनेन च इस्सासो, वुत्तं दानि विदूहीति॥
Bhojanena ca issāso, vuttaṃ dāni vidūhīti.
ओपम्मकथापञ्हो निट्ठितो।
Opammakathāpañho niṭṭhito.
Footnotes:
