| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มิลินฺทปญฺหปาฬิ • Milindapañhapāḷi |
๗. อิสฺสาสงฺคปโญฺห
7. Issāsaṅgapañho
๗. ‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘อิสฺสาสสฺส จตฺตาริ องฺคานิ คเหตพฺพานี’ติ ยํ วเทสิ, กตมานิ ตานิ จตฺตาริ องฺคานิ คเหตพฺพานี’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, อิสฺสาโส สเร ปาตยโนฺต อุโภ ปาเท ปถวิยํ ทฬฺหํ ปติฎฺฐาเปติ, ชณฺณุอเวกลฺลํ กโรติ, สรกลาปํ กฎิสนฺธิมฺหิ ฐเปติ, กายํ อุปตฺถทฺธํ กโรติ, เทฺว หเตฺถ สนฺธิฎฺฐานํ อาโรเปติ, มุฎฺฐิํ ปีฬยติ, องฺคุลิโย นิรนฺตรํ กโรติ, คีวํ ปคฺคณฺหาติ, จกฺขูนิ มุขญฺจ ปิทหติ, นิมิตฺตํ อุชุํ กโรติ, หาสมุปฺปาเทติ ‘วิชฺฌิสฺสามี’ติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน สีลปถวิยํ วีริยปาเท ปติฎฺฐาเปตพฺพํ, ขนฺติโสรจฺจํ อเวกลฺลํ กาตพฺพํ, สํวเร จิตฺตํ ฐเปตพฺพํ, สํยมนิยเม อตฺตา อุปเนตโพฺพ, อิจฺฉา มุจฺฉา ปีฬยิตพฺพา, โยนิโส มนสิกาเร จิตฺตํ นิรนฺตรํ กาตพฺพํ, วีริยํ ปคฺคเหตพฺพํ, ฉ ทฺวารา ปิทหิตพฺพา, สติ อุปฎฺฐเปตพฺพา, หาสมุปฺปาเทตพฺพํ ‘สพฺพกิเลเส ญาณนาราเจน วิชฺฌิสฺสามี’ติฯ อิทํ, มหาราช, อิสฺสาสสฺส ปฐมํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ
7. ‘‘Bhante nāgasena, ‘issāsassa cattāri aṅgāni gahetabbānī’ti yaṃ vadesi, katamāni tāni cattāri aṅgāni gahetabbānī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, issāso sare pātayanto ubho pāde pathaviyaṃ daḷhaṃ patiṭṭhāpeti, jaṇṇuavekallaṃ karoti, sarakalāpaṃ kaṭisandhimhi ṭhapeti, kāyaṃ upatthaddhaṃ karoti, dve hatthe sandhiṭṭhānaṃ āropeti, muṭṭhiṃ pīḷayati, aṅguliyo nirantaraṃ karoti, gīvaṃ paggaṇhāti, cakkhūni mukhañca pidahati, nimittaṃ ujuṃ karoti, hāsamuppādeti ‘vijjhissāmī’ti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena sīlapathaviyaṃ vīriyapāde patiṭṭhāpetabbaṃ, khantisoraccaṃ avekallaṃ kātabbaṃ, saṃvare cittaṃ ṭhapetabbaṃ, saṃyamaniyame attā upanetabbo, icchā mucchā pīḷayitabbā, yoniso manasikāre cittaṃ nirantaraṃ kātabbaṃ, vīriyaṃ paggahetabbaṃ, cha dvārā pidahitabbā, sati upaṭṭhapetabbā, hāsamuppādetabbaṃ ‘sabbakilese ñāṇanārācena vijjhissāmī’ti. Idaṃ, mahārāja, issāsassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, อิสฺสาโส อาฬกํ ปริหรติ วงฺกชิมฺหกุฎิลนาราจสฺส อุชุกรณายฯ เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน อิมสฺมิํ กาเย สติปฎฺฐานอาฬกํ ปริหริตพฺพํ วงฺกชิมฺหกุฎิลจิตฺตสฺส อุชุกรณายฯ อิทํ, มหาราช, อิสฺสาสสฺส ทุติยํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, issāso āḷakaṃ pariharati vaṅkajimhakuṭilanārācassa ujukaraṇāya. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye satipaṭṭhānaāḷakaṃ pariharitabbaṃ vaṅkajimhakuṭilacittassa ujukaraṇāya. Idaṃ, mahārāja, issāsassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, อิสฺสาโส ลเกฺข อุปาเสติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน อิมสฺมิํ กาเย อุปาสิตพฺพํฯ กถํ มหาราช โยคินา โยคาวจเรน อิมสฺมิํ กาเย อุปาสิตพฺพํ? อนิจฺจโต อุปาสิตพฺพํ, ทุกฺขโต อุปาสิตพฺพํ, อนตฺตโต อุปาสิตพฺพํ, โรคโต…เป.… คณฺฑโต…เป.… สลฺลโต…เป.… อฆโต…เป.… อาพาธโต…เป.… ปรโต…เป.… ปโลกโต…เป.… อีติโต…เป.… อุปทฺทวโต…เป.… ภยโต…เป.… อุปสคฺคโต…เป.… จลโต…เป.… ปภงฺคุโต…เป.… อทฺธุวโต…เป.… อตาณโต…เป.… อเลณโต…เป.… อสรณโต…เป.… ริตฺตโต…เป.… ตุจฺฉโต…เป.… สุญฺญโต…เป.… อาทีนวโต…เป.… วิปริณามธมฺมโต…เป.… อสารโต …เป.… อฆมูลโต…เป.… วธกโต…เป.… วิภวโต…เป.… สาสวโต…เป.… สงฺขตโต…เป.… มารามิสโต…เป.… ชาติธมฺมโต…เป.… ชราธมฺมโต…เป.… พฺยาธิธมฺมโต…เป.… มรณธมฺมโต…เป.… โสกธมฺมโต…เป.… ปริเทวธมฺมโต…เป.… อุปายาสธมฺมโต…เป.… สํกิเลสธมฺมโต…เป.… เอวํ โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน อิมสฺมิํ กาเย อุปาสิตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, อิสฺสาสสฺส ตติยํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, issāso lakkhe upāseti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ. Kathaṃ mahārāja yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ? Aniccato upāsitabbaṃ, dukkhato upāsitabbaṃ, anattato upāsitabbaṃ, rogato…pe… gaṇḍato…pe… sallato…pe… aghato…pe… ābādhato…pe… parato…pe… palokato…pe… ītito…pe… upaddavato…pe… bhayato…pe… upasaggato…pe… calato…pe… pabhaṅguto…pe… addhuvato…pe… atāṇato…pe… aleṇato…pe… asaraṇato…pe… rittato…pe… tucchato…pe… suññato…pe… ādīnavato…pe… vipariṇāmadhammato…pe… asārato …pe… aghamūlato…pe… vadhakato…pe… vibhavato…pe… sāsavato…pe… saṅkhatato…pe… mārāmisato…pe… jātidhammato…pe… jarādhammato…pe… byādhidhammato…pe… maraṇadhammato…pe… sokadhammato…pe… paridevadhammato…pe… upāyāsadhammato…pe… saṃkilesadhammato…pe… evaṃ kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, issāsassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, อิสฺสาโส สายํ ปาตํ อุปาสติฯ เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน สายํ ปาตํ อารมฺมเณ อุปาสิตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, อิสฺสาสสฺส จตุตฺถํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตเมฺปตํ, มหาราช, เถเรน สาริปุเตฺตน ธมฺมเสนาปตินา –
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, issāso sāyaṃ pātaṃ upāsati. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena sāyaṃ pātaṃ ārammaṇe upāsitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, issāsassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, therena sāriputtena dhammasenāpatinā –
‘‘‘ยถา อิสฺสาสโก นาม, สายํ ปาตํ อุปาสติ;
‘‘‘Yathā issāsako nāma, sāyaṃ pātaṃ upāsati;
‘‘‘ตเถว พุทฺธปุโตฺตปิ, กโรติ กายุปาสนํ;
‘‘‘Tatheva buddhaputtopi, karoti kāyupāsanaṃ;
กายุปาสนํ อริญฺจโนฺต, อรหตฺตมธิคจฺฉตี’’’ติฯ
Kāyupāsanaṃ ariñcanto, arahattamadhigacchatī’’’ti.
อิสฺสาสงฺคปโญฺห สตฺตโมฯ
Issāsaṅgapañho sattamo.
ตสฺสุทฺทานํ –
Tassuddānaṃ –
กุโมฺภ จ กาฬายโส จ, ฉตฺตํ เขตฺตญฺจ อคโท;
Kumbho ca kāḷāyaso ca, chattaṃ khettañca agado;
โภชเนน จ อิสฺสาโส, วุตฺตํ ทานิ วิทูหีติฯ
Bhojanena ca issāso, vuttaṃ dāni vidūhīti.
โอปมฺมกถาปโญฺห นิฎฺฐิโตฯ
Opammakathāpañho niṭṭhito.
Footnotes:
