| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਿਲਿਨ੍ਦਪਞ੍ਹਪਾਲ਼ਿ • Milindapañhapāḷi |
੭. ਇਸ੍ਸਾਸਙ੍ਗਪਞ੍ਹੋ
7. Issāsaṅgapañho
੭. ‘‘ਭਨ੍ਤੇ ਨਾਗਸੇਨ, ‘ਇਸ੍ਸਾਸਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨੀ’ਤਿ ਯਂ વਦੇਸਿ, ਕਤਮਾਨਿ ਤਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ? ‘‘ਯਥਾ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਸ੍ਸਾਸੋ ਸਰੇ ਪਾਤਯਨ੍ਤੋ ਉਭੋ ਪਾਦੇ ਪਥવਿਯਂ ਦਲ਼੍ਹਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਜਣ੍ਣੁਅવੇਕਲ੍ਲਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਰਕਲਾਪਂ ਕਟਿਸਨ੍ਧਿਮ੍ਹਿ ਠਪੇਤਿ, ਕਾਯਂ ਉਪਤ੍ਥਦ੍ਧਂ ਕਰੋਤਿ, ਦ੍વੇ ਹਤ੍ਥੇ ਸਨ੍ਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਆਰੋਪੇਤਿ, ਮੁਟ੍ਠਿਂ ਪੀਲ਼ਯਤਿ, ਅਙ੍ਗੁਲਿਯੋ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਕਰੋਤਿ, ਗੀવਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਮੁਖਞ੍ਚ ਪਿਦਹਤਿ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਜੁਂ ਕਰੋਤਿ, ਹਾਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇਤਿ ‘વਿਜ੍ਝਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ, ਏવਮੇવ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੋਗਿਨਾ ਯੋਗਾવਚਰੇਨ ਸੀਲਪਥવਿਯਂ વੀਰਿਯਪਾਦੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਬ੍ਬਂ, ਖਨ੍ਤਿਸੋਰਚ੍ਚਂ ਅવੇਕਲ੍ਲਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ, ਸਂવਰੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ, ਸਂਯਮਨਿਯਮੇ ਅਤ੍ਤਾ ਉਪਨੇਤਬ੍ਬੋ, ਇਚ੍ਛਾ ਮੁਚ੍ਛਾ ਪੀਲ਼ਯਿਤਬ੍ਬਾ, ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ, વੀਰਿਯਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਛ ਦ੍વਾਰਾ ਪਿਦਹਿਤਬ੍ਬਾ, ਸਤਿ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤਬ੍ਬਾ, ਹਾਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਂ ‘ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇ ਞਾਣਨਾਰਾਚੇਨ વਿਜ੍ਝਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ। ਇਦਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਸ੍ਸਾਸਸ੍ਸ ਪਠਮਂ ਅਙ੍ਗਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।
7. ‘‘Bhante nāgasena, ‘issāsassa cattāri aṅgāni gahetabbānī’ti yaṃ vadesi, katamāni tāni cattāri aṅgāni gahetabbānī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, issāso sare pātayanto ubho pāde pathaviyaṃ daḷhaṃ patiṭṭhāpeti, jaṇṇuavekallaṃ karoti, sarakalāpaṃ kaṭisandhimhi ṭhapeti, kāyaṃ upatthaddhaṃ karoti, dve hatthe sandhiṭṭhānaṃ āropeti, muṭṭhiṃ pīḷayati, aṅguliyo nirantaraṃ karoti, gīvaṃ paggaṇhāti, cakkhūni mukhañca pidahati, nimittaṃ ujuṃ karoti, hāsamuppādeti ‘vijjhissāmī’ti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena sīlapathaviyaṃ vīriyapāde patiṭṭhāpetabbaṃ, khantisoraccaṃ avekallaṃ kātabbaṃ, saṃvare cittaṃ ṭhapetabbaṃ, saṃyamaniyame attā upanetabbo, icchā mucchā pīḷayitabbā, yoniso manasikāre cittaṃ nirantaraṃ kātabbaṃ, vīriyaṃ paggahetabbaṃ, cha dvārā pidahitabbā, sati upaṭṭhapetabbā, hāsamuppādetabbaṃ ‘sabbakilese ñāṇanārācena vijjhissāmī’ti. Idaṃ, mahārāja, issāsassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਸ੍ਸਾਸੋ ਆਲ਼ਕਂ ਪਰਿਹਰਤਿ વਙ੍ਕਜਿਮ੍ਹਕੁਟਿਲਨਾਰਾਚਸ੍ਸ ਉਜੁਕਰਣਾਯ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੋਗਿਨਾ ਯੋਗਾવਚਰੇਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਆਲ਼ਕਂ ਪਰਿਹਰਿਤਬ੍ਬਂ વਙ੍ਕਜਿਮ੍ਹਕੁਟਿਲਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਜੁਕਰਣਾਯ। ਇਦਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਸ੍ਸਾਸਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਂ ਅਙ੍ਗਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, issāso āḷakaṃ pariharati vaṅkajimhakuṭilanārācassa ujukaraṇāya. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye satipaṭṭhānaāḷakaṃ pariharitabbaṃ vaṅkajimhakuṭilacittassa ujukaraṇāya. Idaṃ, mahārāja, issāsassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਸ੍ਸਾਸੋ ਲਕ੍ਖੇ ਉਪਾਸੇਤਿ, ਏવਮੇવ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੋਗਿਨਾ ਯੋਗਾવਚਰੇਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਉਪਾਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਥਂ ਮਹਾਰਾਜ ਯੋਗਿਨਾ ਯੋਗਾવਚਰੇਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਉਪਾਸਿਤਬ੍ਬਂ? ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਉਪਾਸਿਤਬ੍ਬਂ, ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਉਪਾਸਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਉਪਾਸਿਤਬ੍ਬਂ, ਰੋਗਤੋ…ਪੇ॰… ਗਣ੍ਡਤੋ…ਪੇ॰… ਸਲ੍ਲਤੋ…ਪੇ॰… ਅਘਤੋ…ਪੇ॰… ਆਬਾਧਤੋ…ਪੇ॰… ਪਰਤੋ…ਪੇ॰… ਪਲੋਕਤੋ…ਪੇ॰… ਈਤਿਤੋ…ਪੇ॰… ਉਪਦ੍ਦવਤੋ…ਪੇ॰… ਭਯਤੋ…ਪੇ॰… ਉਪਸਗ੍ਗਤੋ…ਪੇ॰… ਚਲਤੋ…ਪੇ॰… ਪਭਙ੍ਗੁਤੋ…ਪੇ॰… ਅਦ੍ਧੁવਤੋ…ਪੇ॰… ਅਤਾਣਤੋ…ਪੇ॰… ਅਲੇਣਤੋ…ਪੇ॰… ਅਸਰਣਤੋ…ਪੇ॰… ਰਿਤ੍ਤਤੋ…ਪੇ॰… ਤੁਚ੍ਛਤੋ…ਪੇ॰… ਸੁਞ੍ਞਤੋ…ਪੇ॰… ਆਦੀਨવਤੋ…ਪੇ॰… વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਅਸਾਰਤੋ …ਪੇ॰… ਅਘਮੂਲਤੋ…ਪੇ॰… વਧਕਤੋ…ਪੇ॰… વਿਭવਤੋ…ਪੇ॰… ਸਾਸવਤੋ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਤਤੋ…ਪੇ॰… ਮਾਰਾਮਿਸਤੋ…ਪੇ॰… ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਜਰਾਧਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਬ੍ਯਾਧਿਧਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਮਰਣਧਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਸੋਕਧਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਪਰਿਦੇવਧਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਉਪਾਯਾਸਧਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੋਗਿਨਾ ਯੋਗਾવਚਰੇਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਉਪਾਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਸ੍ਸਾਸਸ੍ਸ ਤਤਿਯਂ ਅਙ੍ਗਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, issāso lakkhe upāseti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ. Kathaṃ mahārāja yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ? Aniccato upāsitabbaṃ, dukkhato upāsitabbaṃ, anattato upāsitabbaṃ, rogato…pe… gaṇḍato…pe… sallato…pe… aghato…pe… ābādhato…pe… parato…pe… palokato…pe… ītito…pe… upaddavato…pe… bhayato…pe… upasaggato…pe… calato…pe… pabhaṅguto…pe… addhuvato…pe… atāṇato…pe… aleṇato…pe… asaraṇato…pe… rittato…pe… tucchato…pe… suññato…pe… ādīnavato…pe… vipariṇāmadhammato…pe… asārato …pe… aghamūlato…pe… vadhakato…pe… vibhavato…pe… sāsavato…pe… saṅkhatato…pe… mārāmisato…pe… jātidhammato…pe… jarādhammato…pe… byādhidhammato…pe… maraṇadhammato…pe… sokadhammato…pe… paridevadhammato…pe… upāyāsadhammato…pe… saṃkilesadhammato…pe… evaṃ kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena imasmiṃ kāye upāsitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, issāsassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਸ੍ਸਾਸੋ ਸਾਯਂ ਪਾਤਂ ਉਪਾਸਤਿ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੋਗਿਨਾ ਯੋਗਾવਚਰੇਨ ਸਾਯਂ ਪਾਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਉਪਾਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਸ੍ਸਾਸਸ੍ਸ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਅਙ੍ਗਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਭਾਸਿਤਮ੍ਪੇਤਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਥੇਰੇਨ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ –
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, issāso sāyaṃ pātaṃ upāsati. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena sāyaṃ pātaṃ ārammaṇe upāsitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, issāsassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, therena sāriputtena dhammasenāpatinā –
‘‘‘ਯਥਾ ਇਸ੍ਸਾਸਕੋ ਨਾਮ, ਸਾਯਂ ਪਾਤਂ ਉਪਾਸਤਿ।
‘‘‘Yathā issāsako nāma, sāyaṃ pātaṃ upāsati;
‘‘‘ਤਥੇવ ਬੁਦ੍ਧਪੁਤ੍ਤੋਪਿ, ਕਰੋਤਿ ਕਾਯੁਪਾਸਨਂ।
‘‘‘Tatheva buddhaputtopi, karoti kāyupāsanaṃ;
ਕਾਯੁਪਾਸਨਂ ਅਰਿਞ੍ਚਨ੍ਤੋ, ਅਰਹਤ੍ਤਮਧਿਗਚ੍ਛਤੀ’’’ਤਿ॥
Kāyupāsanaṃ ariñcanto, arahattamadhigacchatī’’’ti.
ਇਸ੍ਸਾਸਙ੍ਗਪਞ੍ਹੋ ਸਤ੍ਤਮੋ।
Issāsaṅgapañho sattamo.
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
Tassuddānaṃ –
ਕੁਮ੍ਭੋ ਚ ਕਾਲ਼ਾਯਸੋ ਚ, ਛਤ੍ਤਂ ਖੇਤ੍ਤਞ੍ਚ ਅਗਦੋ।
Kumbho ca kāḷāyaso ca, chattaṃ khettañca agado;
ਭੋਜਨੇਨ ਚ ਇਸ੍ਸਾਸੋ, વੁਤ੍ਤਂ ਦਾਨਿ વਿਦੂਹੀਤਿ॥
Bhojanena ca issāso, vuttaṃ dāni vidūhīti.
ਓਪਮ੍ਮਕਥਾਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Opammakathāpañho niṭṭhito.
Footnotes:
