| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
១០. ជាគរិយសុត្តវណ្ណនា
10. Jāgariyasuttavaṇṇanā
៤៧. ទសមេ ជាគរោតិ ជាគរកោ វិគតនិទ្ទោ ជាគរិយំ អនុយុត្តោ, រត្តិន្ទិវំ កម្មដ្ឋានមនសិការេ យុត្តប្បយុត្តោតិ អត្ថោ។ វុត្តញ្ហេតំ –
47. Dasame jāgaroti jāgarako vigataniddo jāgariyaṃ anuyutto, rattindivaṃ kammaṭṭhānamanasikāre yuttappayuttoti attho. Vuttañhetaṃ –
‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បុព្ពរត្តាបររត្តំ ជាគរិយានុយោគមនុយុត្តោ ហោតិ? ឥធ ភិក្ខុ ទិវសំ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ, រត្តិយា បឋមំ យាមំ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ, រត្តិយា មជ្ឈិមំ យាមំ ទក្ខិណេន បស្សេន សីហសេយ្យំ កប្បេតិ បាទេ បាទំ អច្ចាធាយ សតោ សម្បជានោ ឧដ្ឋានសញ្ញំ មនសិ ករិត្វា, រត្តិយា បច្ឆិមំ យាមំ បច្ចុដ្ឋាយ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេតិ។ ឯវំ ភិក្ខុ បុព្ពរត្តាបររត្តំ ជាគរិយានុយោគមនុយុត្តោ ហោតី’’តិ (វិភ. ៥១៩)។
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyutto hoti? Idha bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti, rattiyā paṭhamaṃ yāmaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti, rattiyā majjhimaṃ yāmaṃ dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti pāde pādaṃ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā, rattiyā pacchimaṃ yāmaṃ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti. Evaṃ bhikkhu pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyutto hotī’’ti (vibha. 519).
ចសទ្ទោ សម្បិណ្ឌនត្ថោ, តេន វក្ខមានេ សតាទិភាវេ សម្បិណ្ឌេតិ។ អស្សាតិ សិយា, ភវេយ្យាតិ អត្ថោ។ ‘‘ជាគរោ ច ភិក្ខុ វិហរេយ្យា’’តិ ច បឋន្តិ។ សព្ពត្ថ សព្ពទា ច កម្មដ្ឋានាវិជហនវសេន សតិអវិប្បវាសេន សតោ សម្បជានោតិ សត្តដ្ឋានិយស្ស ចតុព្ពិធស្សបិ សម្បជញ្ញស្ស វសេន សម្បជានោ។ សមាហិតោតិ ឧបចារសមាធិនា អប្បនាសមាធិនា ច សមាហិតោ ឯកគ្គចិត្តោ។ បមុទិតោតិ បដិបត្តិយា អានិសំសទស្សនេន ឧត្តរុត្តរិ វិសេសាធិគមេន វីរិយារម្ភស្ស ច អមោឃភាវទស្សនេន បមុទិតោ បាមោជ្ជពហុលោ។ វិប្បសន្នោតិ តតោ ឯវ បដិបត្តិភូតាសុ តីសុ សិក្ខាសុ បដិបត្តិទេសកេ ច សត្ថរិ សទ្ធាពហុលតាយ សុដ្ឋុ បសន្នោ។ សព្ពត្ថ អស្សាតិ សម្ពន្ធោ វិហរេយ្យាតិ វា។
Casaddo sampiṇḍanattho, tena vakkhamāne satādibhāve sampiṇḍeti. Assāti siyā, bhaveyyāti attho. ‘‘Jāgaro ca bhikkhu vihareyyā’’ti ca paṭhanti. Sabbattha sabbadā ca kammaṭṭhānāvijahanavasena satiavippavāsena sato sampajānoti sattaṭṭhāniyassa catubbidhassapi sampajaññassa vasena sampajāno. Samāhitoti upacārasamādhinā appanāsamādhinā ca samāhito ekaggacitto. Pamuditoti paṭipattiyā ānisaṃsadassanena uttaruttari visesādhigamena vīriyārambhassa ca amoghabhāvadassanena pamudito pāmojjabahulo. Vippasannoti tato eva paṭipattibhūtāsu tīsu sikkhāsu paṭipattidesake ca satthari saddhābahulatāya suṭṭhu pasanno. Sabbattha assāti sambandho vihareyyāti vā.
តត្ថ កាលវិបស្សី ច កុសលេសុ ធម្មេសូតិ តស្មិំ កាលេ វិបស្សកោ, តត្ថ វា កម្មដ្ឋានានុយោគេ កាលវិបស្សី កាលានុរូបំ វិបស្សកោ។ កិំ វុត្តំ ហោតិ? វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា កលាបសម្មសនាទិវសេន សម្មសន្តោ អាវាសាទិកេ សត្ត អសប្បាយេ វជ្ជេត្វា សប្បាយេ សេវន្តោ អន្តរា វោសានំ អនាបជ្ជិត្វា បហិតត្តោ ចិត្តស្ស សមាហិតាការំ សល្លក្ខេន្តោ សក្កច្ចំ និរន្តរំ អនិច្ចានុបស្សនាទិំ បវត្តេន្តោ យស្មិំ កាលេ វិបស្សនាចិត្តំ លីនំ ហោតិ, តស្មិំ ធម្មវិចយវីរិយបីតិសង្ខាតេសុ, យស្មិំ បន កាលេ ចិត្តំ ឧទ្ធតំ ហោតិ, តស្មិំ បស្សទ្ធិសមាធិឧបេក្ខាសង្ខាតេសុ កុសលេសុ អនវជ្ជេសុ ពោជ្ឈង្គធម្មេសូតិ ឯវំ តត្ថ តស្មិំ តស្មិំ កាលេ, តស្មិំ វា កម្មដ្ឋានានុយោគេ កាលានុរូបំ វិបស្សកោ អស្សាតិ។ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ បន សព្ពត្ថេវ ឥច្ឆិតព្ពោ ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘សតិញ្ច ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, សព្ពត្ថិកំ វទាមី’’តិ (សំ. និ. ៥.២៣៤; មិ. ប. ២.១.១៣)។ ឯត្តាវតា បុគ្គលាធិដ្ឋានាយ ទេសនាយ ជាគរិយំ ទស្សេត្វា យេហិ ធម្មេហិ ជាគរិយានុយោគោ សម្បជ្ជតិ, តេ បកាសេតិ។
Tattha kālavipassī ca kusalesu dhammesūti tasmiṃ kāle vipassako, tattha vā kammaṭṭhānānuyoge kālavipassī kālānurūpaṃ vipassako. Kiṃ vuttaṃ hoti? Vipassanaṃ paṭṭhapetvā kalāpasammasanādivasena sammasanto āvāsādike satta asappāye vajjetvā sappāye sevanto antarā vosānaṃ anāpajjitvā pahitatto cittassa samāhitākāraṃ sallakkhento sakkaccaṃ nirantaraṃ aniccānupassanādiṃ pavattento yasmiṃ kāle vipassanācittaṃ līnaṃ hoti, tasmiṃ dhammavicayavīriyapītisaṅkhātesu, yasmiṃ pana kāle cittaṃ uddhataṃ hoti, tasmiṃ passaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātesu kusalesu anavajjesu bojjhaṅgadhammesūti evaṃ tattha tasmiṃ tasmiṃ kāle, tasmiṃ vā kammaṭṭhānānuyoge kālānurūpaṃ vipassako assāti. Satisambojjhaṅgo pana sabbattheva icchitabbo . Vuttañhetaṃ ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234; mi. pa. 2.1.13). Ettāvatā puggalādhiṭṭhānāya desanāya jāgariyaṃ dassetvā yehi dhammehi jāgariyānuyogo sampajjati, te pakāseti.
ឯវំ ភគវា អារទ្ធវិបស្សកស្ស ភិក្ខុនោ សង្ខេបេនេវ សទ្ធិំ ឧបការកធម្មេហិ សម្មសនចារំ ទស្សេត្វា ឥទានិ តថា បដិបជ្ជន្តស្ស បដិបត្តិយា អវញ្ឈភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘ជាគរស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ជាគរិយានុយោគេ សតិសម្បជញ្ញសមាទានានិ សព្ពត្ថកានិ សម្មោទបសាទាវហានិ, តត្ថ កាលវិបស្សនា នាម វិបស្សនាយ គព្ភគ្គហណំ បរិបាកគតំ។ ឧបក្កិលេសវិមុត្តេ ហិ វីថិបដិបន្នេ វិបស្សនាញាណេ តិក្ខេ សូរេ វហន្តេ យោគិនោ ឧឡារំ បាមោជ្ជំ បសាទោ ច ហោតិ, តេហិ ច វិសេសាធិគមស្ស សន្តិកេយេវ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Evaṃ bhagavā āraddhavipassakassa bhikkhuno saṅkhepeneva saddhiṃ upakārakadhammehi sammasanacāraṃ dassetvā idāni tathā paṭipajjantassa paṭipattiyā avañjhabhāvaṃ dassento ‘‘jāgarassa, bhikkhave, bhikkhuno’’tiādimāha. Tattha jāgariyānuyoge satisampajaññasamādānāni sabbatthakāni sammodapasādāvahāni, tattha kālavipassanā nāma vipassanāya gabbhaggahaṇaṃ paripākagataṃ. Upakkilesavimutte hi vīthipaṭipanne vipassanāñāṇe tikkhe sūre vahante yogino uḷāraṃ pāmojjaṃ pasādo ca hoti, tehi ca visesādhigamassa santikeyeva. Vuttañhetaṃ –
‘‘យតោ យតោ សម្មសតិ, ខន្ធានំ ឧទយព្ពយំ;
‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;
លភតី បីតិបាមោជ្ជំ, អមតំ តំ វិជានតំ។
Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānataṃ.
‘‘បាមោជ្ជពហុលោ ភិក្ខុ, បសន្នោ ពុទ្ធសាសនេ;
‘‘Pāmojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhasāsane;
អធិគច្ឆេ បទំ សន្តំ, សង្ខារូបសមំ សុខ’’ន្តិ។ (ធ. ប. ៣៧៤, ៣៨១);
Adhigacche padaṃ santaṃ, saṅkhārūpasamaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 374, 381);
គាថាសុ ជាគរន្តា សុណាថេតន្តិ ឯតំ មម វចនំ ឯកន្តេនេវ បមាទនិទ្ទាយ អវិជ្ជានិទ្ទាយ បពោធនត្ថំ ជាគរន្តា សតិសម្បជញ្ញាទិធម្មសមាយោគេន ជាគរិយំ អនុយុត្តា សុណាថ។ យេ សុត្តា តេ បពុជ្ឈថាតិ យេ យថាវុត្តនិទ្ទាយ សុត្តា សុបនំ ឧបគតា, តេ តុម្ហេ ជាគរិយានុយោគវសេន ឥន្ទ្រិយពលពោជ្ឈង្គេ សង្កឌ្ឍិត្វា វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេន្តា អប្បមាទបដិបត្តិយា តតោ បពុជ្ឈថ អថ វា ជាគរន្តាតិ ជាគរនិមិត្តា។ ‘‘សុណាថេត’’ន្តិ ឯត្ថ ‘‘ឯត’’ន្តិ វុត្តំ, កិំ តំ វចនន្តិ អាហ ‘‘យេ សុត្តា តេ បពុជ្ឈថា’’តិអាទិ។ តត្ថ យេ សុត្តាតិ យេ កិលេសនិទ្ទាយ សុត្តា, តេ តុម្ហេ អរិយមគ្គបដិពោធេន បពុជ្ឈថ។ សុត្តា ជាគរិតំ សេយ្យោតិ ឥទំ បពោធស្ស ការណវចនំ។ យស្មា យថាវុត្តសុបតោ វុត្តប្បការំ ជាគរិតំ ជាគរណំ អត្ថកាមស្ស កុលបុត្តស្ស សេយ្យោ បាសំសតរោ ហិតសុខាវហោ, តស្មា បពុជ្ឈថ។ នត្ថិ ជាគរតោ ភយន្តិ ឥទំ តត្ថ អានិសំសទស្សនំ។ យោ ហិ សទ្ធាទីហិ ជាគរណធម្មេហិ សមន្នាគមេន ជាគរោ ជគ្គតិ, បមាទនិទ្ទំ ន ឧបគច្ឆតិ, តស្ស អត្តានុវាទភយំ បរានុវាទភយំ ទណ្ឌភយំ ទុគ្គតិភយំ ជាតិអាទិនិមិត្តំ សព្ពម្បិ វដ្ដភយំ នត្ថិ។
Gāthāsu jāgarantā suṇāthetanti etaṃ mama vacanaṃ ekanteneva pamādaniddāya avijjāniddāya pabodhanatthaṃ jāgarantā satisampajaññādidhammasamāyogena jāgariyaṃ anuyuttā suṇātha. Ye suttā te pabujjhathāti ye yathāvuttaniddāya suttā supanaṃ upagatā, te tumhe jāgariyānuyogavasena indriyabalabojjhaṅge saṅkaḍḍhitvā vipassanaṃ ussukkāpentā appamādapaṭipattiyā tato pabujjhatha atha vā jāgarantāti jāgaranimittā. ‘‘Suṇātheta’’nti ettha ‘‘eta’’nti vuttaṃ, kiṃ taṃ vacananti āha ‘‘ye suttā te pabujjhathā’’tiādi. Tattha ye suttāti ye kilesaniddāya suttā, te tumhe ariyamaggapaṭibodhena pabujjhatha. Suttā jāgaritaṃ seyyoti idaṃ pabodhassa kāraṇavacanaṃ. Yasmā yathāvuttasupato vuttappakāraṃ jāgaritaṃ jāgaraṇaṃ atthakāmassa kulaputtassa seyyo pāsaṃsataro hitasukhāvaho, tasmā pabujjhatha. Natthi jāgarato bhayanti idaṃ tattha ānisaṃsadassanaṃ. Yo hi saddhādīhi jāgaraṇadhammehi samannāgamena jāgaro jaggati, pamādaniddaṃ na upagacchati, tassa attānuvādabhayaṃ parānuvādabhayaṃ daṇḍabhayaṃ duggatibhayaṃ jātiādinimittaṃ sabbampi vaṭṭabhayaṃ natthi.
កាលេនាតិ អាវាសសប្បាយាទីនំ លទ្ធកាលេន។ សោតិ និបាតមត្តំ។ សម្មា ធម្មំ បរិវីមំសមានោតិ វិបស្សនាយ អារម្មណភូតំ តេភូមកធម្មំ សម្មា ញាយេន យថា និព្ពិន្ទនវិរជ្ជនាទយោ សម្ភវន្តិ, ឯវំ បរិតោ វីមំសន្តោ, សព្ពាការេន វិបស្សន្តោតិ អត្ថោ។ ឯកោទិភូតោតិ ឯកោ សេដ្ឋោ ហុត្វា ឧទេតីតិ ឯកោទិ, សមាធិ។ សោ ឯកោទិ ភូតោ ជាតោ ឧប្បន្នោ ឯតស្សាតិ ឯកោទិភូតោ។ អគ្គិអាហិតាទិសទ្ទានំ វិយ ឯត្ថ ភូតសទ្ទស្ស បរវចនំ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯកោទិំ វា ភូតោ បត្តោតិ ឯកោទិភូតោ។ ឯត្ថ ច ឯកោទីតិ មគ្គសមាធិ អធិប្បេតោ, ‘‘សមាហិតោ’’តិ ឯត្ថ បន បាទកជ្ឈានសមាធិនា សទ្ធិំ វិបស្សនាសមាធិ។ អថ វា កាលេនាតិ មគ្គបដិវេធកាលេន។ សម្មា ធម្មំ បរិវីមំសមានោតិ សម្មទេវ ចតុសច្ចធម្មំ បរិញ្ញាភិសមយាទិវសេន វីមំសន្តោ, ឯកាភិសមយេន អភិសមេន្តោ។ ឯកោទិភូតោតិ ឯកោ សេដ្ឋោ អសហាយោ វា ហុត្វា ឧទេតីតិ ឯកោទិ, ចតុកិច្ចសាធកោ សម្មប្បធានោ។ សោ ឯកោទិ ភូតោ ជាតោតិ សព្ពំ បុរិមសទិសមេវ។ វិហនេ តមំ សោតិ សោ ឯវំភូតោ អរិយសាវកោ អរហត្តមគ្គេន អវិជ្ជាតមំ អនវសេសតោ វិហនេយ្យ សមុច្ឆិន្ទេយ្យ។
Kālenāti āvāsasappāyādīnaṃ laddhakālena. Soti nipātamattaṃ. Sammādhammaṃ parivīmaṃsamānoti vipassanāya ārammaṇabhūtaṃ tebhūmakadhammaṃ sammā ñāyena yathā nibbindanavirajjanādayo sambhavanti, evaṃ parito vīmaṃsanto, sabbākārena vipassantoti attho. Ekodibhūtoti eko seṭṭho hutvā udetīti ekodi, samādhi. So ekodi bhūto jāto uppanno etassāti ekodibhūto. Aggiāhitādisaddānaṃ viya ettha bhūtasaddassa paravacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekodiṃ vā bhūto pattoti ekodibhūto. Ettha ca ekodīti maggasamādhi adhippeto, ‘‘samāhito’’ti ettha pana pādakajjhānasamādhinā saddhiṃ vipassanāsamādhi. Atha vā kālenāti maggapaṭivedhakālena. Sammā dhammaṃ parivīmaṃsamānoti sammadeva catusaccadhammaṃ pariññābhisamayādivasena vīmaṃsanto, ekābhisamayena abhisamento. Ekodibhūtoti eko seṭṭho asahāyo vā hutvā udetīti ekodi, catukiccasādhako sammappadhāno. So ekodi bhūto jātoti sabbaṃ purimasadisameva. Vihane tamaṃ soti so evaṃbhūto ariyasāvako arahattamaggena avijjātamaṃ anavasesato vihaneyya samucchindeyya.
ឥតិ ភគវា បដិបត្តិយា អមោឃភាវំ ទស្សេត្វា ឥទានិ តត្ថ ទឡ្ហំ និយោជេន្តោ ‘‘តស្មា ហវេ’’តិ ឱសានគាថមាហ។ តត្ថ តស្មាតិ យស្មា ជាគរតោ សតិអវិប្បវាសាទិនា សមថវិបស្សនាភាវនា បារិបូរិំ គច្ឆតិ, អនុក្កមេន អរិយមគ្គោ បាតុភវតិ, តតោ ចស្ស សព្ពំ វដ្ដភយំ នត្ថិ, តស្មា។ ហវេតិ ឯកំសេន ទឡ្ហំ វា។ ភជេថាតិ ភជេយ្យ។ ឯវំ ជាគរិយំ ភជន្តោ ច អាតាបិភាវាទិគុណយុត្តោ ភិក្ខុ សំយោជនានិ ភិន្ទិត្វា អគ្គផលញាណសង្ខាតំ អនុត្តរំ ឧត្តររហិតំ សម្ពោធិំ ផុសេ បាបុណេយ្យ។ សេសំ វុត្តនយមេវ។
Iti bhagavā paṭipattiyā amoghabhāvaṃ dassetvā idāni tattha daḷhaṃ niyojento ‘‘tasmā have’’ti osānagāthamāha. Tattha tasmāti yasmā jāgarato satiavippavāsādinā samathavipassanābhāvanā pāripūriṃ gacchati, anukkamena ariyamaggo pātubhavati, tato cassa sabbaṃ vaṭṭabhayaṃ natthi, tasmā. Haveti ekaṃsena daḷhaṃ vā. Bhajethāti bhajeyya. Evaṃ jāgariyaṃ bhajanto ca ātāpibhāvādiguṇayutto bhikkhu saṃyojanāni bhinditvā aggaphalañāṇasaṅkhātaṃ anuttaraṃ uttararahitaṃ sambodhiṃ phuse pāpuṇeyya. Sesaṃ vuttanayameva.
ទសមសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ១០. ជាគរិយសុត្តំ • 10. Jāgariyasuttaṃ
