| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / दीघनिकाय (टीका) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
७. जालियसुत्तवण्णना
7. Jāliyasuttavaṇṇanā
द्वेपब्बजितवत्थुवण्णना
Dvepabbajitavatthuvaṇṇanā
३७८. ‘‘घोसितेन सेट्ठिना कते आरामे’’ति वत्वा तत्थ कोयं घोसितसेट्ठि नाम, कथञ्चानेन आरामो कारितो, कथं वा तत्थ भगवा विहासीति तं सब्बं समुदागमतो पट्ठाय सङ्खेपतोव दस्सेतुं ‘‘पुब्बे किरा’’तिआदि वुत्तं। ततोति अल्लकप्परट्ठतो। तदाति तेसं तं गामं पविट्ठदिवसे। बलवपायासन्ति गरुतरं बहुपायासं। असन्निहितेति गेहतो बहि गते। भुस्सतीति रवति। घोसकदेवपुत्तोत्वेव नामं अहोसि सरघोससम्पत्तिया। वेय्यत्तियेनाति पञ्ञावेय्यत्तियेन। घोसितसेट्ठि नाम जातो ताय एव चस्स सरसम्पत्तिया घोसितनामता।
378. ‘‘Ghositena seṭṭhinā kate ārāme’’ti vatvā tattha koyaṃ ghositaseṭṭhi nāma, kathañcānena ārāmo kārito, kathaṃ vā tattha bhagavā vihāsīti taṃ sabbaṃ samudāgamato paṭṭhāya saṅkhepatova dassetuṃ ‘‘pubbe kirā’’tiādi vuttaṃ. Tatoti allakapparaṭṭhato. Tadāti tesaṃ taṃ gāmaṃ paviṭṭhadivase. Balavapāyāsanti garutaraṃ bahupāyāsaṃ. Asannihiteti gehato bahi gate. Bhussatīti ravati. Ghosakadevaputtotveva nāmaṃ ahosi saraghosasampattiyā. Veyyattiyenāti paññāveyyattiyena. Ghositaseṭṭhi nāma jāto tāya eva cassa sarasampattiyā ghositanāmatā.
सरीरसन्तप्पनत्थन्ति हिमवन्ते फलमूलाहारताय किलन्तसरीरा लोणम्बिलसेवनेन तस्स सन्तप्पनत्थं पीननत्थं। तसिताति पिपासिता। किलन्ताति परिस्सन्तकाया। ते किर तं वटरुक्खं पत्वा तस्स सोभासम्पत्तिं दिस्वा महानुभावा मञ्ञे एत्थ अधिवत्था देवता, ‘‘साधु वतायं देवता अम्हाकं अद्धानपरिस्समं विनोदेय्या’’ति चिन्तेसुं, तेन वुत्तं ‘‘तत्थ अधिवत्था…पे॰… निसीदिंसू’’ति। सोति अनाथपिण्डिको गहपति। भतकानन्ति भतिया वेय्यावच्चं करोन्तानं दासपेसकम्मकरानं। पकतिभत्तवेतनन्ति पकतिया दातब्बभत्तवेतनं, तदा उपोसथिकत्ता कम्मं अकरोन्तानम्पि कम्मकरणदिवसेन दातब्बभत्तवेतनमेवाति अत्थो। कञ्चीति कञ्चिपि भतकं।
Sarīrasantappanatthanti himavante phalamūlāhāratāya kilantasarīrā loṇambilasevanena tassa santappanatthaṃ pīnanatthaṃ. Tasitāti pipāsitā. Kilantāti parissantakāyā. Te kira taṃ vaṭarukkhaṃ patvā tassa sobhāsampattiṃ disvā mahānubhāvā maññe ettha adhivatthā devatā, ‘‘sādhu vatāyaṃ devatā amhākaṃ addhānaparissamaṃ vinodeyyā’’ti cintesuṃ, tena vuttaṃ ‘‘tattha adhivatthā…pe… nisīdiṃsū’’ti. Soti anāthapiṇḍiko gahapati. Bhatakānanti bhatiyā veyyāvaccaṃ karontānaṃ dāsapesakammakarānaṃ. Pakatibhattavetananti pakatiyā dātabbabhattavetanaṃ, tadā uposathikattā kammaṃ akarontānampi kammakaraṇadivasena dātabbabhattavetanamevāti attho. Kañcīti kañcipi bhatakaṃ.
उपेच्च परस्स वाचाय आरम्भनं बाधनं उपारम्भो, दोसदस्सनवसेन घट्टनन्ति अत्थो, तेनाह ‘‘उपारम्भाधिप्पायेन वादं आरोपेतुकामा हुत्वा’’ति। वदन्ति निन्दनवसेन कथेन्ति एतेनाति हि वादो, दोसो। तं आरोपेतुकामा, पतिट्ठापेतुकामा हुत्वाति अत्थो। ‘‘तं जीवं तं सरीर’’न्ति, इध यं वत्थुं जीवसञ्ञितं, तदेव सरीरसञ्ञितन्ति ‘‘रूपं अत्ततो समनुपस्सती’’ति वादं गहेत्वा वदन्ति। रूपञ्च अत्तानञ्च अद्वयं कत्वा समनुपस्सनवसेन ‘‘सत्तो’’ति वा बाहिरकपरिकप्पितं अत्तानं सन्धाय वदन्ति। भिज्जतीति निरुदयविनासवसेन विनस्सति। तेन जीवसरीरानं अनञ्ञत्तानुजाननतो, सरीरस्स च भेददस्सनतो। न हेत्थ यथा भेदवता सरीरतो अनञ्ञत्ता अदिट्ठोपि जीवस्स भेदो वुत्तो, एवं अदिट्ठभेदतो अनञ्ञत्ता सरीरस्सापि अभेदोति सक्का विञ्ञातुं तस्स भेदस्स पच्चक्खसिद्धत्ता, भूतुपादायरूपविनिमुत्तस्स च सरीरस्स अभावतोति आह ‘‘उच्छेदवादो होती’’ति।
Upecca parassa vācāya ārambhanaṃ bādhanaṃ upārambho, dosadassanavasena ghaṭṭananti attho, tenāha ‘‘upārambhādhippāyena vādaṃ āropetukāmā hutvā’’ti. Vadanti nindanavasena kathenti etenāti hi vādo, doso. Taṃ āropetukāmā, patiṭṭhāpetukāmā hutvāti attho. ‘‘Taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti, idha yaṃ vatthuṃ jīvasaññitaṃ, tadeva sarīrasaññitanti ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’ti vādaṃ gahetvā vadanti. Rūpañca attānañca advayaṃ katvā samanupassanavasena ‘‘satto’’ti vā bāhirakaparikappitaṃ attānaṃ sandhāya vadanti. Bhijjatīti nirudayavināsavasena vinassati. Tena jīvasarīrānaṃ anaññattānujānanato, sarīrassa ca bhedadassanato. Na hettha yathā bhedavatā sarīrato anaññattā adiṭṭhopi jīvassa bhedo vutto, evaṃ adiṭṭhabhedato anaññattā sarīrassāpi abhedoti sakkā viññātuṃ tassa bhedassa paccakkhasiddhattā, bhūtupādāyarūpavinimuttassa ca sarīrassa abhāvatoti āha ‘‘ucchedavādo hotī’’ti.
‘‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’’न्ति अञ्ञदेव वत्थुं जीवसञ्ञितं, अञ्ञं वत्थुं सरीरसञ्ञितन्ति ‘‘रूपवन्तं अत्तानं समनुपस्सती’’तिआदिनयप्पवत्तं वादं गहेत्वा वदन्ति। रूपे भेदस्स दिट्ठत्ता, अत्तनि च तदभावतो अत्ता निच्चोति आपन्नमेवाति आह ‘‘तुम्हाकं…पे॰… आपज्जती’’ति।
‘‘Aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’’nti aññadeva vatthuṃ jīvasaññitaṃ, aññaṃ vatthuṃ sarīrasaññitanti ‘‘rūpavantaṃ attānaṃ samanupassatī’’tiādinayappavattaṃ vādaṃ gahetvā vadanti. Rūpe bhedassa diṭṭhattā, attani ca tadabhāvato attā niccoti āpannamevāti āha ‘‘tumhākaṃ…pe… āpajjatī’’ti.
३७९-३८०. तयिदं नेसं वञ्झासुतस्स दीघरस्सतापरिकप्पनसदिसन्ति कत्वा ठपनीयोयं पञ्होति तत्थ राजनिमीलनं कत्वा सत्था उपरि नेसं ‘‘तेन हावुसो सुणाथा’’तिआदिना धम्मदेसनं आरभीति आह ‘‘अथ भगवा’’तिआदि। तस्सा येवाति मज्झिमाय पटिपदाय।
379-380. Tayidaṃ nesaṃ vañjhāsutassa dīgharassatāparikappanasadisanti katvā ṭhapanīyoyaṃ pañhoti tattha rājanimīlanaṃ katvā satthā upari nesaṃ ‘‘tena hāvuso suṇāthā’’tiādinā dhammadesanaṃ ārabhīti āha ‘‘atha bhagavā’’tiādi. Tassā yevāti majjhimāya paṭipadāya.
सद्धापब्बजितस्साति सद्धाय पब्बजितस्स ‘‘एवमहं इतो वट्टदुक्खतो निस्सरिस्सामी’’ति एवं पब्बज्जं उपगतस्स तदनुरूपञ्च सीलं पूरेत्वा पठमज्झानेन समाहितचित्तस्स। एतं वत्तुन्ति एतं किलेसवट्टपरिबुद्धिदीपनं ‘‘तं जीवं तं सरीर’’न्तिआदिकं दिट्ठिसंकिलेसनिस्सितं वचनं वत्तुन्ति अत्थो। निब्बिचिकिच्छो न होतीति धम्मेसु तिण्णविचिकिच्छो न होति, तत्थ तत्थ आसप्पनपरिसप्पनवसेन पवत्ततीति अत्थो।
Saddhāpabbajitassāti saddhāya pabbajitassa ‘‘evamahaṃ ito vaṭṭadukkhato nissarissāmī’’ti evaṃ pabbajjaṃ upagatassa tadanurūpañca sīlaṃ pūretvā paṭhamajjhānena samāhitacittassa. Etaṃ vattunti etaṃ kilesavaṭṭaparibuddhidīpanaṃ ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’ntiādikaṃ diṭṭhisaṃkilesanissitaṃ vacanaṃ vattunti attho. Nibbicikiccho na hotīti dhammesu tiṇṇavicikiccho na hoti, tattha tattha āsappanaparisappanavasena pavattatīti attho.
एतमेवं जानामीति येन सो भिक्खु पठमं झानं उपसम्पज्ज विहरति, एतं ससम्पयुत्तधम्मं चित्तन्ति एवं जानामि। नो च एवं वदामीति यथा दिट्ठिगतिका तं धम्मजातं सनिस्सयं अभेदतो गण्हन्ता ‘‘तं जीवं तं सरीर’’न्ति वा तदुभयं भेदतो गण्हन्ता ‘‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’’न्ति वा अत्तनो मिच्छागाहं पवेदेन्ति, अहं पन न एवं वदामि तस्स धम्मस्स सुपरिञ्ञातत्ता, तेनाह ‘‘अथ खो’’तिआदि । बाहिरका येभुय्येन कसिणज्झानानि एव निब्बत्तेन्तीति आह ‘‘कसिणपरिकम्मं भावन्तेस्सा’’ति। यस्मा भावनानुभावेन झानाधिगमो, भावना च पथवीकसिणादिसञ्जाननमुखेन होतीति सञ्ञासीसेन निद्दिसीयति, तस्मा आह ‘‘सञ्ञाबलेन उप्पन्न’’न्ति। तेनाह – ‘‘पथवीकसिणमेको सञ्जानाती’’तिआदि। ‘‘न कल्लं तस्सेत’’न्ति इदं यस्मा भगवता तत्थ तत्थ ‘‘अथ च पनाहं न वदामी’’ति वुत्तं, तस्मा न वत्तब्बं किरेतं केवलिना उत्तमपुरिसेनाति अधिप्पायेनाह, तेन वुत्तं ‘‘मञ्ञमाना वदन्ती’’ति। सेसं सब्बत्थ सुविञ्ञेय्यमेव।
Etamevaṃ jānāmīti yena so bhikkhu paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, etaṃ sasampayuttadhammaṃ cittanti evaṃ jānāmi. No ca evaṃ vadāmīti yathā diṭṭhigatikā taṃ dhammajātaṃ sanissayaṃ abhedato gaṇhantā ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti vā tadubhayaṃ bhedato gaṇhantā ‘‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’’nti vā attano micchāgāhaṃ pavedenti, ahaṃ pana na evaṃ vadāmi tassa dhammassa supariññātattā, tenāha ‘‘atha kho’’tiādi . Bāhirakā yebhuyyena kasiṇajjhānāni eva nibbattentīti āha ‘‘kasiṇaparikammaṃ bhāvantessā’’ti. Yasmā bhāvanānubhāvena jhānādhigamo, bhāvanā ca pathavīkasiṇādisañjānanamukhena hotīti saññāsīsena niddisīyati, tasmā āha ‘‘saññābalena uppanna’’nti. Tenāha – ‘‘pathavīkasiṇameko sañjānātī’’tiādi. ‘‘Na kallaṃ tasseta’’nti idaṃ yasmā bhagavatā tattha tattha ‘‘atha ca panāhaṃ na vadāmī’’ti vuttaṃ, tasmā na vattabbaṃ kiretaṃ kevalinā uttamapurisenāti adhippāyenāha, tena vuttaṃ ‘‘maññamānā vadantī’’ti. Sesaṃ sabbattha suviññeyyameva.
जालियसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना।
Jāliyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / दीघनिकाय • Dīghanikāya / ७. जालियसुत्तं • 7. Jāliyasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / दीघ निकाय (अट्ठकथा) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ७. जालियसुत्तवण्णना • 7. Jāliyasuttavaṇṇanā
