| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
८. जम्बालीसुत्तवण्णना
8. Jambālīsuttavaṇṇanā
१७८. अट्ठमे सन्तं चेतोविमुत्तिन्ति अट्ठन्नं समापत्तीनं अञ्ञतरं समापत्तिं। सक्कायनिरोधन्ति तेभूमकवट्टसङ्खातस्स सक्कायस्स निरोधं, निब्बानन्ति अत्थो। न पक्खन्दतीति आरम्मणवसेन न पक्खन्दति। सेसपदेसुपि एसेव नयो। न पाटिकङ्खोति न पाटिकङ्खितब्बो। लेपगतेनाति लेपमक्खितेन।
178. Aṭṭhame santaṃ cetovimuttinti aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ aññataraṃ samāpattiṃ. Sakkāyanirodhanti tebhūmakavaṭṭasaṅkhātassa sakkāyassa nirodhaṃ, nibbānanti attho. Na pakkhandatīti ārammaṇavasena na pakkhandati. Sesapadesupi eseva nayo. Na pāṭikaṅkhoti na pāṭikaṅkhitabbo. Lepagatenāti lepamakkhitena.
इमस्मिञ्च पनत्थे नदीपारं गन्तुकामपुरिसोपम्मं आहरितब्बं – एको किर पुरिसो चण्डसोताय वाळमच्छाकुलाय नदिया पारं गन्तुकामो ‘‘ओरिमं तीरं सासङ्कं सप्पटिभयं, पारिमं तीरं खेमं अप्पटिभयं, किं नु खो कत्वा पारं गमिस्सामी’’ति पटिपाटिया ठिते अट्ठ ककुधरुक्खे दिस्वा ‘‘सक्का इमाय रुक्खपटिपाटिया गन्तु’’न्ति मनसिकत्वा ‘‘ककुधरुक्खा नाम मट्ठसाखा होन्ति, साखाय हत्था न सण्ठहेय्यु’’न्ति निग्रोधपिलक्खरुक्खादीनं अञ्ञतरस्स लाखाय हत्थपादे मक्खेत्वा दक्खिणहत्थेन एकं साखं गण्हि। हत्थो तत्थेव लगि। पुन वामहत्थेन दक्खिणपादेन वामपादेनाति चत्तारोपि हत्थपादा तत्थेव लगिंसु। सो अधोसिरो लम्बमानो उपरिनदियं देवे वुट्ठे पुण्णाय नदिया सोते निमुग्गो कुम्भीलादीनं भक्खो अहोसि।
Imasmiñca panatthe nadīpāraṃ gantukāmapurisopammaṃ āharitabbaṃ – eko kira puriso caṇḍasotāya vāḷamacchākulāya nadiyā pāraṃ gantukāmo ‘‘orimaṃ tīraṃ sāsaṅkaṃ sappaṭibhayaṃ, pārimaṃ tīraṃ khemaṃ appaṭibhayaṃ, kiṃ nu kho katvā pāraṃ gamissāmī’’ti paṭipāṭiyā ṭhite aṭṭha kakudharukkhe disvā ‘‘sakkā imāya rukkhapaṭipāṭiyā gantu’’nti manasikatvā ‘‘kakudharukkhā nāma maṭṭhasākhā honti, sākhāya hatthā na saṇṭhaheyyu’’nti nigrodhapilakkharukkhādīnaṃ aññatarassa lākhāya hatthapāde makkhetvā dakkhiṇahatthena ekaṃ sākhaṃ gaṇhi. Hattho tattheva lagi. Puna vāmahatthena dakkhiṇapādena vāmapādenāti cattāropi hatthapādā tattheva lagiṃsu. So adhosiro lambamāno uparinadiyaṃ deve vuṭṭhe puṇṇāya nadiyā sote nimuggo kumbhīlādīnaṃ bhakkho ahosi.
तत्थ नदीसोतं विय संसारसोतं दट्ठब्बं, सोतस्स पारं गन्तुकामपुरिसो विय योगावचरो, ओरिमतीरं विय सक्कायो, पारिमतीरं विय निब्बानं, पटिपाटिया ठिता अट्ठ ककुधरुक्खा विय अट्ठ समापत्तियो, लेपमक्खितेन हत्थेन साखागहणं विय झानविपस्सनानं पारिपन्थिके असोधेत्वा समापत्तिसमापज्जनं, चतूहि हत्थपादेहि साखाय बद्धस्स ओलम्बनं विय पठमज्झाने निकन्तिया लग्गकालो, उपरिसोते वुट्ठि विय छसु द्वारेसु किलेसानं उप्पन्नकालो, नदिया पुण्णाय सोते निमुग्गस्स कुम्भीलादीनं भक्खभूतकालो विय संसारसोते निमुग्गस्स चतूसु अपायेसु दुक्खानुभवनकालो वेदितब्बो।
Tattha nadīsotaṃ viya saṃsārasotaṃ daṭṭhabbaṃ, sotassa pāraṃ gantukāmapuriso viya yogāvacaro, orimatīraṃ viya sakkāyo, pārimatīraṃ viya nibbānaṃ, paṭipāṭiyā ṭhitā aṭṭha kakudharukkhā viya aṭṭha samāpattiyo, lepamakkhitena hatthena sākhāgahaṇaṃ viya jhānavipassanānaṃ pāripanthike asodhetvā samāpattisamāpajjanaṃ, catūhi hatthapādehi sākhāya baddhassa olambanaṃ viya paṭhamajjhāne nikantiyā laggakālo, uparisote vuṭṭhi viya chasu dvāresu kilesānaṃ uppannakālo, nadiyā puṇṇāya sote nimuggassa kumbhīlādīnaṃ bhakkhabhūtakālo viya saṃsārasote nimuggassa catūsu apāyesu dukkhānubhavanakālo veditabbo.
सुद्धेन हत्थेनाति सुधोतेन परिसुद्धहत्थेन। इमस्मिम्पि अत्थे तादिसमेव ओपम्मं कातब्बं – तथेव हि पारं गन्तुकामो पुरिसो ‘‘ककुधरुक्खा नाम मट्ठसाखा, किलिट्ठहत्थेन गण्हन्तस्स हत्थो परिगलेय्या’’ति हत्थपादे सुधोते कत्वा एकं साखं गण्हित्वा पठमं रुक्खं आरुळ्हो। ततो ओतरित्वा दुतियं…पे॰… ततो ओतरित्वा अट्ठमं, अट्ठमरुक्खतो ओतरित्वा पारिमतीरे खेमन्तभूमिं गतो।
Suddhena hatthenāti sudhotena parisuddhahatthena. Imasmimpi atthe tādisameva opammaṃ kātabbaṃ – tatheva hi pāraṃ gantukāmo puriso ‘‘kakudharukkhā nāma maṭṭhasākhā, kiliṭṭhahatthena gaṇhantassa hattho parigaleyyā’’ti hatthapāde sudhote katvā ekaṃ sākhaṃ gaṇhitvā paṭhamaṃ rukkhaṃ āruḷho. Tato otaritvā dutiyaṃ…pe… tato otaritvā aṭṭhamaṃ, aṭṭhamarukkhato otaritvā pārimatīre khemantabhūmiṃ gato.
तत्थ ‘‘इमेहि रुक्खेहि पारिमतीरं गमिस्सामी’’ति तस्स पुरिसस्स चिन्तितकालो विय योगिनो ‘‘अट्ठ समापत्तियो समापज्जित्वा समापत्तितो वुट्ठाय अरहत्तं गमिस्सामी’’ति चिन्तितकालो, सुद्धेन हत्थेन साखागहणं विय झानविपस्सनानं पारिपन्थिकधम्मे सोधेत्वा समापत्तिसमापज्जनं। तत्थ पठमरुक्खारोहणकालो विय पठमज्झानसमापत्तिकालो, पठमरुक्खतो ओरुय्ह दुतियं आरुळ्हकालो विय पठमज्झाने निकन्तिया अबद्धस्स ततो वुट्ठाय दुतियज्झानसमापन्नकालो…पे॰… सत्तमरुक्खतो ओरुय्ह अट्ठमं आरुळ्हकालो विय आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तियं निकन्तिया अबद्धस्स ततो वुट्ठाय नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसमापन्नकालो। अट्ठमरुक्खतो ओरुय्ह पारिमतीरं खेमन्तभूमिं गतकालो विय नेवसञ्ञानासञ्ञायतने निकन्तिया अबद्धस्स समापत्तितो वुट्ठाय सङ्खारे सम्मसित्वा अरहत्तप्पत्तकालो वेदितब्बो।
Tattha ‘‘imehi rukkhehi pārimatīraṃ gamissāmī’’ti tassa purisassa cintitakālo viya yogino ‘‘aṭṭha samāpattiyo samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya arahattaṃ gamissāmī’’ti cintitakālo, suddhena hatthena sākhāgahaṇaṃ viya jhānavipassanānaṃ pāripanthikadhamme sodhetvā samāpattisamāpajjanaṃ. Tattha paṭhamarukkhārohaṇakālo viya paṭhamajjhānasamāpattikālo, paṭhamarukkhato oruyha dutiyaṃ āruḷhakālo viya paṭhamajjhāne nikantiyā abaddhassa tato vuṭṭhāya dutiyajjhānasamāpannakālo…pe… sattamarukkhato oruyha aṭṭhamaṃ āruḷhakālo viya ākiñcaññāyatanasamāpattiyaṃ nikantiyā abaddhassa tato vuṭṭhāya nevasaññānāsaññāyatanasamāpannakālo. Aṭṭhamarukkhato oruyha pārimatīraṃ khemantabhūmiṃ gatakālo viya nevasaññānāsaññāyatane nikantiyā abaddhassa samāpattito vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā arahattappattakālo veditabbo.
अविज्जाप्पभेदं मनसि करोतीति अट्ठसु ठानेसु अञ्ञाणभूताय गणबहलमहाअविज्जाय पभेदसङ्खातं अरहत्तं मनसि करोति। न पक्खन्दतीति आरम्मणवसेनेव न पक्खन्दति। जम्बालीति गामतो निक्खन्तस्स महाउदकस्स पतिट्ठानभूतो महाआवाटो। अनेकवस्सगणिकाति गामस्स वा नगरस्स वा उप्पन्नकालेयेव उप्पन्नत्ता अनेकानि वस्सगणानि उप्पन्नाय एतिस्साति अनेकवस्सगणिका। आयमुखानीति चतस्सो पविसनकन्दरा। अपायमुखानीति अपवाहनच्छिद्दानि। न आळिप्पभेदो पाटिकङ्खोति न पाळिप्पभेदो पाटिकङ्खितब्बो। न हि ततो उदकं उट्ठाय पाळिं भिन्दित्वा कचवरं गहेत्वा महासमुद्दं पापुणाति।
Avijjāppabhedaṃ manasi karotīti aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇabhūtāya gaṇabahalamahāavijjāya pabhedasaṅkhātaṃ arahattaṃ manasi karoti. Na pakkhandatīti ārammaṇavaseneva na pakkhandati. Jambālīti gāmato nikkhantassa mahāudakassa patiṭṭhānabhūto mahāāvāṭo. Anekavassagaṇikāti gāmassa vā nagarassa vā uppannakāleyeva uppannattā anekāni vassagaṇāni uppannāya etissāti anekavassagaṇikā. Āyamukhānīti catasso pavisanakandarā. Apāyamukhānīti apavāhanacchiddāni. Na āḷippabhedo pāṭikaṅkhoti na pāḷippabhedo pāṭikaṅkhitabbo. Na hi tato udakaṃ uṭṭhāya pāḷiṃ bhinditvā kacavaraṃ gahetvā mahāsamuddaṃ pāpuṇāti.
इमस्स पनत्थस्स विभावनत्थं उय्यानगवेसकओपम्मं आहरितब्बं। एको किर नगरवासिको कुलपुत्तो उय्यानं गवेसन्तो नगरतो नातिदूरे नच्चासन्ने महन्तं जम्बालिं अद्दस। सो ‘‘इमस्मिं ठाने रमणीयं उय्यानं भविस्सती’’ति सल्लक्खेत्वा कुद्दालं आदाय चत्तारिपि कन्दरानि पिधाय अपवाहनच्छिद्दानि विवरित्वा अट्ठासि। देवो न सम्मा वस्सि, अवसेसउदकं अपवाहनच्छिद्देन परिस्सवित्वा गतं। चम्मखण्डपिलोतिकादीनि तत्थेव पूतिकानि जातानि, पाणका सण्ठिता, समन्ता अनुपगमनीया जाता। उपगतानम्पि नासापुटे पिधाय पक्कमितब्बं होति । सो कतिपाहेन आगन्त्वा पटिक्कम्म ठितो ओलोकेत्वा ‘‘न सक्का उपगन्तु’’न्ति पक्कामि।
Imassa panatthassa vibhāvanatthaṃ uyyānagavesakaopammaṃ āharitabbaṃ. Eko kira nagaravāsiko kulaputto uyyānaṃ gavesanto nagarato nātidūre naccāsanne mahantaṃ jambāliṃ addasa. So ‘‘imasmiṃ ṭhāne ramaṇīyaṃ uyyānaṃ bhavissatī’’ti sallakkhetvā kuddālaṃ ādāya cattāripi kandarāni pidhāya apavāhanacchiddāni vivaritvā aṭṭhāsi. Devo na sammā vassi, avasesaudakaṃ apavāhanacchiddena parissavitvā gataṃ. Cammakhaṇḍapilotikādīni tattheva pūtikāni jātāni, pāṇakā saṇṭhitā, samantā anupagamanīyā jātā. Upagatānampi nāsāpuṭe pidhāya pakkamitabbaṃ hoti . So katipāhena āgantvā paṭikkamma ṭhito oloketvā ‘‘na sakkā upagantu’’nti pakkāmi.
तत्थ नगरवासी कुलपुत्तो विय योगावचरो दट्ठब्बो, उय्यानं गवेसन्तेन गामद्वारे जम्बालिया दिट्ठकालो विय चातुमहाभूतिककायो, आयमुखानं पिहितकालो विय धम्मस्सवनोदकस्स अलद्धकालो, अपायमुखानं विवटकालो विय छद्वारिकसंवरस्स विस्सट्ठकालो, देवस्स सम्मा अवुट्ठकालो विय सप्पायकम्मट्ठानस्स अलद्धकालो, अवसेसउदकस्स अपायमुखेहि परिस्सवित्वा गतकालो विय अब्भन्तरे गुणानं परिहीनकालो, उदकस्स उट्ठाय पाळिं भिन्दित्वा कचवरं आदाय महासमुद्दं पापुणितुं असमत्थकालो विय अरहत्तमग्गेन अविज्जापाळिं भिन्दित्वा किलेसरासिं विधमित्वा निब्बानं सच्छिकातुं असमत्थकालो, चम्मखण्डपिलोतिकादीनं तत्थेव पूतिभावो विय अब्भन्तरे रागादिकिलेसेहि परिपूरितकालो, तस्स आगन्त्वा दिस्वा विप्पटिसारिनो गतकालो विय वट्टसमङ्गिपुग्गलस्स वट्टे अभिरतकालो वेदितब्बो।
Tattha nagaravāsī kulaputto viya yogāvacaro daṭṭhabbo, uyyānaṃ gavesantena gāmadvāre jambāliyā diṭṭhakālo viya cātumahābhūtikakāyo, āyamukhānaṃ pihitakālo viya dhammassavanodakassa aladdhakālo, apāyamukhānaṃ vivaṭakālo viya chadvārikasaṃvarassa vissaṭṭhakālo, devassa sammā avuṭṭhakālo viya sappāyakammaṭṭhānassa aladdhakālo, avasesaudakassa apāyamukhehi parissavitvā gatakālo viya abbhantare guṇānaṃ parihīnakālo, udakassa uṭṭhāya pāḷiṃ bhinditvā kacavaraṃ ādāya mahāsamuddaṃ pāpuṇituṃ asamatthakālo viya arahattamaggena avijjāpāḷiṃ bhinditvā kilesarāsiṃ vidhamitvā nibbānaṃ sacchikātuṃ asamatthakālo, cammakhaṇḍapilotikādīnaṃ tattheva pūtibhāvo viya abbhantare rāgādikilesehi paripūritakālo, tassa āgantvā disvā vippaṭisārino gatakālo viya vaṭṭasamaṅgipuggalassa vaṭṭe abhiratakālo veditabbo.
आळिप्पभेदो पाटिकङ्खोति पाळिप्पभेदो पाटिकङ्खितब्बो। ततो हि उदकं उट्ठाय पाळिं भिन्दित्वा कचवरं आदाय महासमुद्दं पापुणितुं सक्खिस्सतीति अत्थो।
Āḷippabhedo pāṭikaṅkhoti pāḷippabhedo pāṭikaṅkhitabbo. Tato hi udakaṃ uṭṭhāya pāḷiṃ bhinditvā kacavaraṃ ādāya mahāsamuddaṃ pāpuṇituṃ sakkhissatīti attho.
इधापि तदेव ओपम्मं आहरितब्बं। तत्थ आयमुखानं विवटकालो विय सप्पायधम्मस्सवनस्स लद्धकालो, अपायमुखानं पिहितकालो विय छसु द्वारेसु संवरस्स पच्चुपट्ठितकालो, देवस्स सम्मा वुट्ठकालो विय सप्पायकम्मट्ठानस्स लद्धकालो, उदकस्स उट्ठाय पाळिं भिन्दित्वा कचवरं आदाय महासमुद्दं पत्तकालो विय अरहत्तमग्गेन अविज्जं भिन्दित्वा अकुसलरासिं विधमित्वा अरहत्तं सच्छिकतकालो, आयमुखेहि पविट्ठेन उदकेन सरस्स परिपुण्णकालो विय अब्भन्तरे लोकुत्तरधम्मेहि परिपुण्णकालो, समन्ततो वतिं कत्वा रुक्खे रोपेत्वा उय्यानमज्झे पासादं मापेत्वा नाटकानि पच्चुपट्ठपेत्वा सुभोजनं भुञ्जन्तस्स निसिन्नकालो विय धम्मपासादं आरुय्ह निब्बानारम्मणं फलसमापत्तिं अप्पेत्वा निसिन्नकालो वेदितब्बो। सेसमेत्थ उत्तानत्थमेव। देसना पन लोकियलोकुत्तरमिस्सिका कथिताति।
Idhāpi tadeva opammaṃ āharitabbaṃ. Tattha āyamukhānaṃ vivaṭakālo viya sappāyadhammassavanassa laddhakālo, apāyamukhānaṃ pihitakālo viya chasu dvāresu saṃvarassa paccupaṭṭhitakālo, devassa sammā vuṭṭhakālo viya sappāyakammaṭṭhānassa laddhakālo, udakassa uṭṭhāya pāḷiṃ bhinditvā kacavaraṃ ādāya mahāsamuddaṃ pattakālo viya arahattamaggena avijjaṃ bhinditvā akusalarāsiṃ vidhamitvā arahattaṃ sacchikatakālo, āyamukhehi paviṭṭhena udakena sarassa paripuṇṇakālo viya abbhantare lokuttaradhammehi paripuṇṇakālo, samantato vatiṃ katvā rukkhe ropetvā uyyānamajjhe pāsādaṃ māpetvā nāṭakāni paccupaṭṭhapetvā subhojanaṃ bhuñjantassa nisinnakālo viya dhammapāsādaṃ āruyha nibbānārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appetvā nisinnakālo veditabbo. Sesamettha uttānatthameva. Desanā pana lokiyalokuttaramissikā kathitāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ८. जम्बालीसुत्तं • 8. Jambālīsuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ८. जम्बालीसुत्तवण्णना • 8. Jambālīsuttavaṇṇanā
