| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३३५] ५. जम्बुकजातकवण्णना
[335] 5. Jambukajātakavaṇṇanā
ब्रहा पवड्ढकायो सोति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तस्स सुगतालयकरणं आरब्भ कथेसि। वत्थु हेट्ठा वित्थारितमेव, अयं पनेत्थ सङ्खेपो। सत्थारा ‘‘सारिपुत्त, देवदत्तो तुम्हे दिस्वा किं अकासी’’ति वुत्तो थेरो आह ‘‘भन्ते, सो तुम्हाकं अनुकरोन्तो मम हत्थे बीजनिं दत्वा निपज्जि। अथ नं कोकालिको उरे जण्णुना पहरि, इति सो तुम्हाकं अनुकरोन्तो दुक्खं अनुभवी’’ति। तं सुत्वा सत्था ‘‘न खो, सारिपुत्त, देवदत्तो इदानेव मम अनुकरोन्तो दुक्खं अनुभोति, पुब्बेपेस अनुभोसियेवा’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Brahā pavaḍḍhakāyo soti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattassa sugatālayakaraṇaṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā vitthāritameva, ayaṃ panettha saṅkhepo. Satthārā ‘‘sāriputta, devadatto tumhe disvā kiṃ akāsī’’ti vutto thero āha ‘‘bhante, so tumhākaṃ anukaronto mama hatthe bījaniṃ datvā nipajji. Atha naṃ kokāliko ure jaṇṇunā pahari, iti so tumhākaṃ anukaronto dukkhaṃ anubhavī’’ti. Taṃ sutvā satthā ‘‘na kho, sāriputta, devadatto idāneva mama anukaronto dukkhaṃ anubhoti, pubbepesa anubhosiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सीहयोनियं निब्बत्तित्वा हिमवन्ते गुहायं वसन्तो एकदिवसं महिंसं वधित्वा मंसं खादित्वा पानीयं पिवित्वा गुहं आगच्छति। एको सिङ्गालो तं दिस्वा पलायितुं असक्कोन्तो उरेन निपज्जि, ‘‘किं जम्बुका’’ति च वुत्ते ‘‘उपट्ठहिस्सामि तं, भद्दन्ते’’ति आह। सीहो ‘‘तेन हि एही’’ति तं अत्तनो वसनट्ठानं नेत्वा दिवसे दिवसे मंसं आहरित्वा पोसेसि। तस्स सीहविघासेन थूलसरीरतं पत्तस्स एकदिवसं मानो उप्पज्जि। सो सीहं उपसङ्कमित्वा आह ‘‘अहं, सामि, निच्चकालं तुम्हाकं पलिबोधो, तुम्हे निच्चं मंसं आहरित्वा मं पोसेथ, अज्ज तुम्हे इधेव होथ, अहं एकं वारणं वधित्वा मंसं खादित्वा तुम्हाकम्पि आहरिस्सामी’’ति। सीहो ‘‘मा ते , जम्बुक, एतं रुच्चि, न त्वं वारणं वधित्वा मंसखादकयोनियं निब्बत्तो, अहं ते वारणं वधित्वा दस्सामि, वारणो नाम महाकायो पवड्ढकायो, मा वारणं गण्हि, मम वचनं करोही’’ति वत्वा पठमं गाथमाह।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sīhayoniyaṃ nibbattitvā himavante guhāyaṃ vasanto ekadivasaṃ mahiṃsaṃ vadhitvā maṃsaṃ khāditvā pānīyaṃ pivitvā guhaṃ āgacchati. Eko siṅgālo taṃ disvā palāyituṃ asakkonto urena nipajji, ‘‘kiṃ jambukā’’ti ca vutte ‘‘upaṭṭhahissāmi taṃ, bhaddante’’ti āha. Sīho ‘‘tena hi ehī’’ti taṃ attano vasanaṭṭhānaṃ netvā divase divase maṃsaṃ āharitvā posesi. Tassa sīhavighāsena thūlasarīrataṃ pattassa ekadivasaṃ māno uppajji. So sīhaṃ upasaṅkamitvā āha ‘‘ahaṃ, sāmi, niccakālaṃ tumhākaṃ palibodho, tumhe niccaṃ maṃsaṃ āharitvā maṃ posetha, ajja tumhe idheva hotha, ahaṃ ekaṃ vāraṇaṃ vadhitvā maṃsaṃ khāditvā tumhākampi āharissāmī’’ti. Sīho ‘‘mā te , jambuka, etaṃ rucci, na tvaṃ vāraṇaṃ vadhitvā maṃsakhādakayoniyaṃ nibbatto, ahaṃ te vāraṇaṃ vadhitvā dassāmi, vāraṇo nāma mahākāyo pavaḍḍhakāyo, mā vāraṇaṃ gaṇhi, mama vacanaṃ karohī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha.
१३७.
137.
‘‘ब्रहा पवड्ढकायो सो, दीघदाठो च जम्बुक।
‘‘Brahā pavaḍḍhakāyo so, dīghadāṭho ca jambuka;
न त्वं तत्थ कुले जातो, यत्थ गण्हन्ति कुञ्जर’’न्ति॥
Na tvaṃ tattha kule jāto, yattha gaṇhanti kuñjara’’nti.
तत्थ ब्रहाति महन्तो। पवड्ढकायोति उद्धं उग्गतकायो। दीघदाठोति दीघदन्तो तेहि दन्तेहि तुम्हादिसे पहरित्वा जीवितक्खये पापेति। यत्थाति यस्मिं सीहकुले जाता मत्तवारणं गण्हन्ति, त्वं न तत्थ जातो, सिङ्गालकुले पन जातोसीति अत्थो।
Tattha brahāti mahanto. Pavaḍḍhakāyoti uddhaṃ uggatakāyo. Dīghadāṭhoti dīghadanto tehi dantehi tumhādise paharitvā jīvitakkhaye pāpeti. Yatthāti yasmiṃ sīhakule jātā mattavāraṇaṃ gaṇhanti, tvaṃ na tattha jāto, siṅgālakule pana jātosīti attho.
सिङ्गालो सीहेन वारितोयेव गुहा निक्खमित्वा तिक्खत्तुं ‘‘बुक्क बुक्का’’ति सिङ्गालिकं नदं नदित्वा पब्बतकूटे ठितो पब्बतपादं ओलोकेन्तो एकं काळवारणं पब्बतपादेन आगच्छन्तं दिस्वा उल्लङ्घित्वा ‘‘तस्स कुम्भे पतिस्सामी’’ति परिवत्तित्वा पादमूले पति। वारणो पुरिमपादं उक्खिपित्वा तस्स मत्थके पतिट्ठापेसि, सीसं भिज्जित्वा चुण्णविचुण्णं जातं । सो तत्थेव अनुत्थुनन्तो सयि, वारणो कोञ्चनादं करोन्तो पक्कामि। बोधिसत्तो गन्त्वा पब्बतमत्थके ठितो तं विनासप्पत्तं दिस्वा ‘‘अत्तनो मानं निस्साय नट्ठो सिङ्गालो’’ति तिस्सो गाथा अभासि –
Siṅgālo sīhena vāritoyeva guhā nikkhamitvā tikkhattuṃ ‘‘bukka bukkā’’ti siṅgālikaṃ nadaṃ naditvā pabbatakūṭe ṭhito pabbatapādaṃ olokento ekaṃ kāḷavāraṇaṃ pabbatapādena āgacchantaṃ disvā ullaṅghitvā ‘‘tassa kumbhe patissāmī’’ti parivattitvā pādamūle pati. Vāraṇo purimapādaṃ ukkhipitvā tassa matthake patiṭṭhāpesi, sīsaṃ bhijjitvā cuṇṇavicuṇṇaṃ jātaṃ . So tattheva anutthunanto sayi, vāraṇo koñcanādaṃ karonto pakkāmi. Bodhisatto gantvā pabbatamatthake ṭhito taṃ vināsappattaṃ disvā ‘‘attano mānaṃ nissāya naṭṭho siṅgālo’’ti tisso gāthā abhāsi –
१३८.
138.
‘‘असीहो सीहमानेन, यो अत्तानं विकुब्बति।
‘‘Asīho sīhamānena, yo attānaṃ vikubbati;
कोत्थूव गजमासज्ज, सेति भूम्या अनुत्थुनं॥
Kotthūva gajamāsajja, seti bhūmyā anutthunaṃ.
१३९.
139.
‘‘यसस्सिनो उत्तमपुग्गलस्स, सञ्जातखन्धस्स महब्बलस्स।
‘‘Yasassino uttamapuggalassa, sañjātakhandhassa mahabbalassa;
असमेक्खिय थामबलूपपत्तिं, स सेति नागेन हतोयं जम्बुको॥
Asamekkhiya thāmabalūpapattiṃ, sa seti nāgena hatoyaṃ jambuko.
१४०.
140.
‘‘यो चीध कम्मं कुरुते पमाय, थामब्बलं अत्तनि संविदित्वा।
‘‘Yo cīdha kammaṃ kurute pamāya, thāmabbalaṃ attani saṃviditvā;
जप्पेन मन्तेन सुभासितेन, परिक्खवा सो विपुलं जिनाती’’ति॥
Jappena mantena subhāsitena, parikkhavā so vipulaṃ jinātī’’ti.
तत्थ विकुब्बतीति परिवत्तेति। कोत्थूवाति सिङ्गालो विय। अनुत्थुनन्ति अनुत्थुनन्तो। इदं वुत्तं होति – यथा अयं कोत्थु महन्तं गजं पत्वा अनुत्थुनन्तो भूमियं सेति, एवं यो अञ्ञो दुब्बलो बलवता विग्गहं करोति, सोपि एवरूपोव होतीति।
Tattha vikubbatīti parivatteti. Kotthūvāti siṅgālo viya. Anutthunanti anutthunanto. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ayaṃ kotthu mahantaṃ gajaṃ patvā anutthunanto bhūmiyaṃ seti, evaṃ yo añño dubbalo balavatā viggahaṃ karoti, sopi evarūpova hotīti.
यसस्सिनोति इस्सरियवतो। उत्तमपुग्गलस्साति कायबलेन च ञाणबलेन च उत्तमपुग्गलस्स। सञ्जातखन्धस्साति सुसण्ठितमहाखन्धस्स। महब्बलस्सातिए महाथामस्स। थामबलूपपत्तिन्ति एवरूपस्स सीहस्स थामसङ्खातं बलञ्चेव सीहजातिसङ्खातं उपपत्तिञ्च अजानित्वा, कायथामञ्च ञाणबलञ्च सीहउपपत्तिञ्च अजानित्वाति अत्थो। स सेतीति अत्तानम्पि सीहेन सदिसं मञ्ञमानो, सो अयं जम्बुको नागेन हतो मतसयनं सेति।
Yasassinoti issariyavato. Uttamapuggalassāti kāyabalena ca ñāṇabalena ca uttamapuggalassa. Sañjātakhandhassāti susaṇṭhitamahākhandhassa. Mahabbalassātie mahāthāmassa. Thāmabalūpapattinti evarūpassa sīhassa thāmasaṅkhātaṃ balañceva sīhajātisaṅkhātaṃ upapattiñca ajānitvā, kāyathāmañca ñāṇabalañca sīhaupapattiñca ajānitvāti attho. Sa setīti attānampi sīhena sadisaṃ maññamāno, so ayaṃ jambuko nāgena hato matasayanaṃ seti.
पमायाति पमिनित्वा उपपरिक्खित्वा। ‘‘पमाणा’’तिपि पाठो, अत्तनो पमाणं गहेत्वा यो अत्तनो पमाणेन कम्मं कुरुतेति अत्थो। थामब्बलन्ति थामसङ्खातं बलं, कायथामञ्च ञाणबलञ्चातिपि अत्थो। जप्पेनाति जपेन, अज्झेनेनाति अत्थो। मन्तेनाति अञ्ञेहि पण्डितेहि सद्धिं मन्तेत्वा करणेन। सुभासितेनाति सच्चादिगुणयुत्तेन अनवज्जवचनेन। परिक्खवाति परिक्खासम्पन्नो। सो विपुलं जिनातीति यो एवरूपो होति, यं किञ्चि कम्मं कुरुमानो अत्तनो थामञ्च बलञ्च ञत्वा जप्पमन्तवसेन परिच्छिन्दित्वा सुभासितं भासन्तो करोति, सो विपुलं महन्तं अत्थं जिनाति न परिहायतीति।
Pamāyāti paminitvā upaparikkhitvā. ‘‘Pamāṇā’’tipi pāṭho, attano pamāṇaṃ gahetvā yo attano pamāṇena kammaṃ kuruteti attho. Thāmabbalanti thāmasaṅkhātaṃ balaṃ, kāyathāmañca ñāṇabalañcātipi attho. Jappenāti japena, ajjhenenāti attho. Mantenāti aññehi paṇḍitehi saddhiṃ mantetvā karaṇena. Subhāsitenāti saccādiguṇayuttena anavajjavacanena. Parikkhavāti parikkhāsampanno. So vipulaṃ jinātīti yo evarūpo hoti, yaṃ kiñci kammaṃ kurumāno attano thāmañca balañca ñatvā jappamantavasena paricchinditvā subhāsitaṃ bhāsanto karoti, so vipulaṃ mahantaṃ atthaṃ jināti na parihāyatīti.
एवं बोधिसत्तो इमाहि तीहि गाथाहि इमस्मिं लोके कत्तब्बयुत्तकं कम्मं कथेसि।
Evaṃ bodhisatto imāhi tīhi gāthāhi imasmiṃ loke kattabbayuttakaṃ kammaṃ kathesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सिङ्गालो देवदत्तो अहोसि, सीहो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā siṅgālo devadatto ahosi, sīho pana ahameva ahosi’’nti.
जम्बुकजातकवण्णना पञ्चमा।
Jambukajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३३५. जम्बुकजातकं • 335. Jambukajātakaṃ
