| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२९४] ४. जम्बुखादकजातकवण्णना
[294] 4. Jambukhādakajātakavaṇṇanā
कोयं बिन्दुस्सरो वग्गूति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तकोकालिके आरब्भ कथेसि। तदा हि देवदत्ते परिहीनलाभसक्कारे कोकालिको कुलानि उपसङ्कमित्वा ‘‘देवदत्तत्थेरो नाम महासम्मतपवेणिया ओक्काकराजवंसे जातो असम्भिन्नखत्तियवंसे वड्ढितो तिपिटकधरो झानलाभी मधुरकथो धम्मकथिको, देथ करोथ थेरस्सा’’ति देवदत्तस्स वण्णं भासति। देवदत्तोपि ‘‘कोकालिको उदिच्चब्राह्मणकुला निक्खमित्वा पब्बजितो बहुस्सुतो धम्मकथिको, देथ करोथ कोकालिकस्सा’’ति कोकालिकस्स वण्णं भासति। इति ते अञ्ञमञ्ञस्स वण्णं भासित्वा कुलघरेसु भुञ्जन्ता विचरन्ति। अथेकदिवसं धम्मसभायं भिक्खू कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो देवदत्तकोकालिका, अञ्ञमञ्ञस्स अभूतगुणकथं कथेत्वा भुञ्जन्ता विचरन्ती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव ते अञ्ञमञ्ञस्स अभूतगुणकथं कथेत्वा भुञ्जन्ति, पुब्बेपेवं भुञ्जिंसुयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Koyaṃ bindussaro vaggūti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattakokālike ārabbha kathesi. Tadā hi devadatte parihīnalābhasakkāre kokāliko kulāni upasaṅkamitvā ‘‘devadattatthero nāma mahāsammatapaveṇiyā okkākarājavaṃse jāto asambhinnakhattiyavaṃse vaḍḍhito tipiṭakadharo jhānalābhī madhurakatho dhammakathiko, detha karotha therassā’’ti devadattassa vaṇṇaṃ bhāsati. Devadattopi ‘‘kokāliko udiccabrāhmaṇakulā nikkhamitvā pabbajito bahussuto dhammakathiko, detha karotha kokālikassā’’ti kokālikassa vaṇṇaṃ bhāsati. Iti te aññamaññassa vaṇṇaṃ bhāsitvā kulagharesu bhuñjantā vicaranti. Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso devadattakokālikā, aññamaññassa abhūtaguṇakathaṃ kathetvā bhuñjantā vicarantī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva te aññamaññassa abhūtaguṇakathaṃ kathetvā bhuñjanti, pubbepevaṃ bhuñjiṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो अञ्ञतरस्मिं जम्बुवनसण्डे रुक्खदेवता हुत्वा निब्बत्ति। तत्रेको काको जम्बुसाखाय निसिन्नो जम्बुपक्कानि खादति। अथेको सिङ्गालो आगन्त्वा उद्धं ओलोकेन्तो काकं दिस्वा ‘‘यंनूनाहं इमस्स अभूतगुणकथं कथेत्वा जम्बूनि खादेय्य’’न्ति तस्स वण्णं कथेन्तो इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ jambuvanasaṇḍe rukkhadevatā hutvā nibbatti. Tatreko kāko jambusākhāya nisinno jambupakkāni khādati. Atheko siṅgālo āgantvā uddhaṃ olokento kākaṃ disvā ‘‘yaṃnūnāhaṃ imassa abhūtaguṇakathaṃ kathetvā jambūni khādeyya’’nti tassa vaṇṇaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
१३०.
130.
‘‘कोयं बिन्दुस्सरो वग्गु, सरवन्तानमुत्तमो।
‘‘Koyaṃ bindussaro vaggu, saravantānamuttamo;
अच्चुतो जम्बुसाखाय, मोरच्छापोव कूजती’’ति॥
Accuto jambusākhāya, moracchāpova kūjatī’’ti.
तत्थ बिन्दुस्सरोति बिन्दुना अविसारेन पिण्डितेन सरेन समन्नागतो। वग्गूति मधुरसद्दो। अच्चुतोति न चुतो सन्निसिन्नो। मोरच्छापोव कूजतीति तरुणमोरोव मनापेन सद्देन ‘‘को नामेसो कूजती’’ति वदति।
Tattha bindussaroti bindunā avisārena piṇḍitena sarena samannāgato. Vaggūti madhurasaddo. Accutoti na cuto sannisinno. Moracchāpova kūjatīti taruṇamorova manāpena saddena ‘‘ko nāmeso kūjatī’’ti vadati.
अथ नं काको पटिपसंसन्तो दुतियं गाथमाह –
Atha naṃ kāko paṭipasaṃsanto dutiyaṃ gāthamāha –
१३१.
131.
‘‘कुलपुत्तोव जानाति, कुलपुत्तं पसंसितुं।
‘‘Kulaputtova jānāti, kulaputtaṃ pasaṃsituṃ;
ब्यग्घच्छापसरीवण्ण, भुञ्ज सम्म ददामि ते’’ति॥
Byagghacchāpasarīvaṇṇa, bhuñja samma dadāmi te’’ti.
तत्थ ब्यग्घच्छापसरीवण्णाति त्वं अम्हाकं ब्यग्घपोतकसमानवण्णोव खायसि, तेन तं वदामि अम्भो ब्यग्घच्छापसरीवण्ण। भुञ्ज, सम्म, ददामि तेति वयस्स यावदत्थं जम्बुपक्कानि खाद, अहं ते ददामीति।
Tattha byagghacchāpasarīvaṇṇāti tvaṃ amhākaṃ byagghapotakasamānavaṇṇova khāyasi, tena taṃ vadāmi ambho byagghacchāpasarīvaṇṇa. Bhuñja, samma, dadāmi teti vayassa yāvadatthaṃ jambupakkāni khāda, ahaṃ te dadāmīti.
एवञ्च पन वत्वा जम्बुसाखं चालेत्वा फलानि पातेसि। अथ तस्मिं जम्बुरुक्खे अधिवत्था देवता ते उभोपि अभूतगुणकथं कथेत्वा जम्बूनि खादन्ते दिस्वा ततियं गाथमाह –
Evañca pana vatvā jambusākhaṃ cāletvā phalāni pātesi. Atha tasmiṃ jamburukkhe adhivatthā devatā te ubhopi abhūtaguṇakathaṃ kathetvā jambūni khādante disvā tatiyaṃ gāthamāha –
१३२.
132.
‘‘चिरस्सं वत पस्सामि, मुसावादी समागते।
‘‘Cirassaṃ vata passāmi, musāvādī samāgate;
वन्तादं कुणपादञ्च, अञ्ञमञ्ञं पसंसके’’ति॥
Vantādaṃ kuṇapādañca, aññamaññaṃ pasaṃsake’’ti.
तत्थ वन्तादन्ति परेसं वन्तभत्तखादकं काकं। कुणपादञ्चाति कुणपखादकं सिङ्गालञ्च।
Tattha vantādanti paresaṃ vantabhattakhādakaṃ kākaṃ. Kuṇapādañcāti kuṇapakhādakaṃ siṅgālañca.
इमञ्च पन गाथं वत्वा सा देवता भेरवरूपारम्मणं दस्सेत्वा ते ततो पलापेसि।
Imañca pana gāthaṃ vatvā sā devatā bheravarūpārammaṇaṃ dassetvā te tato palāpesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सिङ्गालो देवदत्तो अहोसि, काको कोकालिको, रुक्खदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā siṅgālo devadatto ahosi, kāko kokāliko, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
जम्बुखादकजातकवण्णना चतुत्था।
Jambukhādakajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २९४. जम्बुखादकजातकं • 294. Jambukhādakajātakaṃ
