| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๒๙๔] ๔. ชมฺพุขาทกชาตกวณฺณนา
[294] 4. Jambukhādakajātakavaṇṇanā
โกยํ พินฺทุสฺสโร วคฺคูติ อิทํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรโนฺต เทวทตฺตโกกาลิเก อารพฺภ กเถสิฯ ตทา หิ เทวทเตฺต ปริหีนลาภสกฺกาเร โกกาลิโก กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘เทวทตฺตเตฺถโร นาม มหาสมฺมตปเวณิยา โอกฺกากราชวํเส ชาโต อสมฺภินฺนขตฺติยวํเส วฑฺฒิโต ติปิฎกธโร ฌานลาภี มธุรกโถ ธมฺมกถิโก, เทถ กโรถ เถรสฺสา’’ติ เทวทตฺตสฺส วณฺณํ ภาสติฯ เทวทโตฺตปิ ‘‘โกกาลิโก อุทิจฺจพฺราหฺมณกุลา นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิโต พหุสฺสุโต ธมฺมกถิโก, เทถ กโรถ โกกาลิกสฺสา’’ติ โกกาลิกสฺส วณฺณํ ภาสติฯ อิติ เต อญฺญมญฺญสฺส วณฺณํ ภาสิตฺวา กุลฆเรสุ ภุญฺชนฺตา วิจรนฺติฯ อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฎฺฐาเปสุํ – ‘‘อาวุโส เทวทตฺตโกกาลิกา, อญฺญมญฺญสฺส อภูตคุณกถํ กเถตฺวา ภุญฺชนฺตา วิจรนฺตี’’ติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุเตฺต ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว เต อญฺญมญฺญสฺส อภูตคุณกถํ กเถตฺวา ภุญฺชนฺติ, ปุเพฺพเปวํ ภุญฺชิํสุเยวา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Koyaṃ bindussaro vaggūti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattakokālike ārabbha kathesi. Tadā hi devadatte parihīnalābhasakkāre kokāliko kulāni upasaṅkamitvā ‘‘devadattatthero nāma mahāsammatapaveṇiyā okkākarājavaṃse jāto asambhinnakhattiyavaṃse vaḍḍhito tipiṭakadharo jhānalābhī madhurakatho dhammakathiko, detha karotha therassā’’ti devadattassa vaṇṇaṃ bhāsati. Devadattopi ‘‘kokāliko udiccabrāhmaṇakulā nikkhamitvā pabbajito bahussuto dhammakathiko, detha karotha kokālikassā’’ti kokālikassa vaṇṇaṃ bhāsati. Iti te aññamaññassa vaṇṇaṃ bhāsitvā kulagharesu bhuñjantā vicaranti. Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso devadattakokālikā, aññamaññassa abhūtaguṇakathaṃ kathetvā bhuñjantā vicarantī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva te aññamaññassa abhūtaguṇakathaṃ kathetvā bhuñjanti, pubbepevaṃ bhuñjiṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต อญฺญตรสฺมิํ ชมฺพุวนสเณฺฑ รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตเตฺรโก กาโก ชมฺพุสาขาย นิสิโนฺน ชมฺพุปกฺกานิ ขาทติฯ อเถโก สิงฺคาโล อาคนฺตฺวา อุทฺธํ โอโลเกโนฺต กากํ ทิสฺวา ‘‘ยํนูนาหํ อิมสฺส อภูตคุณกถํ กเถตฺวา ชมฺพูนิ ขาเทยฺย’’นฺติ ตสฺส วณฺณํ กเถโนฺต อิมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ jambuvanasaṇḍe rukkhadevatā hutvā nibbatti. Tatreko kāko jambusākhāya nisinno jambupakkāni khādati. Atheko siṅgālo āgantvā uddhaṃ olokento kākaṃ disvā ‘‘yaṃnūnāhaṃ imassa abhūtaguṇakathaṃ kathetvā jambūni khādeyya’’nti tassa vaṇṇaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
๑๓๐.
130.
‘‘โกยํ พินฺทุสฺสโร วคฺคุ, สรวนฺตานมุตฺตโม;
‘‘Koyaṃ bindussaro vaggu, saravantānamuttamo;
อจฺจุโต ชมฺพุสาขาย, โมรจฺฉาโปว กูชตี’’ติฯ
Accuto jambusākhāya, moracchāpova kūjatī’’ti.
ตตฺถ พินฺทุสฺสโรติ พินฺทุนา อวิสาเรน ปิณฺฑิเตน สเรน สมนฺนาคโตฯ วคฺคูติ มธุรสโทฺทฯ อจฺจุโตติ น จุโต สนฺนิสิโนฺนฯ โมรจฺฉาโปว กูชตีติ ตรุณโมโรว มนาเปน สเทฺทน ‘‘โก นาเมโส กูชตี’’ติ วทติฯ
Tattha bindussaroti bindunā avisārena piṇḍitena sarena samannāgato. Vaggūti madhurasaddo. Accutoti na cuto sannisinno. Moracchāpova kūjatīti taruṇamorova manāpena saddena ‘‘ko nāmeso kūjatī’’ti vadati.
อถ นํ กาโก ปฎิปสํสโนฺต ทุติยํ คาถมาห –
Atha naṃ kāko paṭipasaṃsanto dutiyaṃ gāthamāha –
๑๓๑.
131.
‘‘กุลปุโตฺตว ชานาติ, กุลปุตฺตํ ปสํสิตุํ;
‘‘Kulaputtova jānāti, kulaputtaṃ pasaṃsituṃ;
พฺยคฺฆจฺฉาปสรีวณฺณ, ภุญฺช สมฺม ททามิ เต’’ติฯ
Byagghacchāpasarīvaṇṇa, bhuñja samma dadāmi te’’ti.
ตตฺถ พฺยคฺฆจฺฉาปสรีวณฺณาติ ตฺวํ อมฺหากํ พฺยคฺฆโปตกสมานวโณฺณว ขายสิ, เตน ตํ วทามิ อโมฺภ พฺยคฺฆจฺฉาปสรีวณฺณฯ ภุญฺช, สมฺม, ททามิ เตติ วยสฺส ยาวทตฺถํ ชมฺพุปกฺกานิ ขาท, อหํ เต ททามีติฯ
Tattha byagghacchāpasarīvaṇṇāti tvaṃ amhākaṃ byagghapotakasamānavaṇṇova khāyasi, tena taṃ vadāmi ambho byagghacchāpasarīvaṇṇa. Bhuñja, samma, dadāmi teti vayassa yāvadatthaṃ jambupakkāni khāda, ahaṃ te dadāmīti.
เอวญฺจ ปน วตฺวา ชมฺพุสาขํ จาเลตฺวา ผลานิ ปาเตสิฯ อถ ตสฺมิํ ชมฺพุรุเกฺข อธิวตฺถา เทวตา เต อุโภปิ อภูตคุณกถํ กเถตฺวา ชมฺพูนิ ขาทเนฺต ทิสฺวา ตติยํ คาถมาห –
Evañca pana vatvā jambusākhaṃ cāletvā phalāni pātesi. Atha tasmiṃ jamburukkhe adhivatthā devatā te ubhopi abhūtaguṇakathaṃ kathetvā jambūni khādante disvā tatiyaṃ gāthamāha –
๑๓๒.
132.
‘‘จิรสฺสํ วต ปสฺสามิ, มุสาวาที สมาคเต;
‘‘Cirassaṃ vata passāmi, musāvādī samāgate;
วนฺตาทํ กุณปาทญฺจ, อญฺญมญฺญํ ปสํสเก’’ติฯ
Vantādaṃ kuṇapādañca, aññamaññaṃ pasaṃsake’’ti.
ตตฺถ วนฺตาทนฺติ ปเรสํ วนฺตภตฺตขาทกํ กากํฯ กุณปาทญฺจาติ กุณปขาทกํ สิงฺคาลญฺจฯ
Tattha vantādanti paresaṃ vantabhattakhādakaṃ kākaṃ. Kuṇapādañcāti kuṇapakhādakaṃ siṅgālañca.
อิมญฺจ ปน คาถํ วตฺวา สา เทวตา เภรวรูปารมฺมณํ ทเสฺสตฺวา เต ตโต ปลาเปสิฯ
Imañca pana gāthaṃ vatvā sā devatā bheravarūpārammaṇaṃ dassetvā te tato palāpesi.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา สิงฺคาโล เทวทโตฺต อโหสิ, กาโก โกกาลิโก, รุกฺขเทวตา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā siṅgālo devadatto ahosi, kāko kokāliko, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
ชมฺพุขาทกชาตกวณฺณนา จตุตฺถาฯ
Jambukhādakajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๒๙๔. ชมฺพุขาทกชาตกํ • 294. Jambukhādakajātakaṃ
