| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
೫. ಜನವಸಭಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
5. Janavasabhasuttavaṇṇanā
ನಾತಿಕಿಯಾದಿಬ್ಯಾಕರಣವಣ್ಣನಾ
Nātikiyādibyākaraṇavaṇṇanā
೨೭೩-೨೭೫. ‘‘ಪರಿತೋ’’ತಿ ಪದಂ ಯಥಾ ಸಮನ್ತತ್ಥವಾಚಕೋ, ಏವಂ ಸಮೀಪತ್ಥವಾಚಕೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ಸಮನ್ತಾ ಸಾಮನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಆಮೇಡಿತೇನ ಪನ ಸಮನ್ತತ್ಥೋ ಜೋತಿತೋ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಸಾಮನ್ತಾ ಜನಪದೇಸು ‘‘ನಾತಿಕೇ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ನಾತಿಕಸ್ಸಾತಿ ವಿಞ್ಞಾತೋ ಯಮತ್ಥೋ। ಯಸ್ಸ ಪರಿತೋ ಜನಪದೇಸು ಬ್ಯಾಕರೋತಿ, ತತ್ಥ ಪರಿಚಾರಕಾರಕಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧಂ, ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವಾ ತಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಪರಿತೋ ಪರಿತೋ ಜನಪದೇಸು’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಚಾರಕೇತಿ ಉಪಾಸಕೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾನಂ ಪರಿಚಾರಕೇ’’ತಿ। ಉಪಪತ್ತೀಸೂತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೀಸು। ಞಾಣಗತಿಪುಞ್ಞಾನಂ ಉಪಪತ್ತೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಞಾಣಗತೂಪಪತ್ತಿ ನಾಮ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಞಾಣಗಮನಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಪುಞ್ಞೂಪಪತ್ತಿ ನಾಮ ತಂತಂದೇವನಿಕಾಯೂಪಪತ್ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ವಜ್ಜಿಮಲ್ಲೇಸೂ’’ತಿಆದಿಕೇ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚತೂಸುಪಿ ಪದೇಸು। ಪುರಿಮೇಸೂತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ದಸಸುಯೇವಾತಿ ತೇಸು ಏವ ದಸಸು ಜನಪದೇಸು। ಪರಿಚಾರಕೇ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ ಬ್ಯಕಾತಬ್ಬಾನಂ ಬಹೂನಂ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭನತೋ। ನಾತಿಕೇ ಭವಾ ನಾತಿಕಿಯಾ।
273-275.‘‘Parito’’ti padaṃ yathā samantatthavācako, evaṃ samīpatthavācakopi hotīti samantā sāmantāti attho vutto. Āmeḍitena pana samantattho jotito. Yassa pana sāmantā janapadesu ‘‘nātike viharatī’’ti vuttattā nātikassāti viññāto yamattho. Yassa parito janapadesu byākaroti, tattha paricārakārakānaṃ byākaraṇaṃ avuttasiddhaṃ, nidassanavasena vā tassa vakkhamānattā ‘‘parito parito janapadesu’’ icceva vuttaṃ. Paricāraketi upāsake. Tenāha ‘‘buddhadhammasaṅghānaṃ paricārake’’ti. Upapattīsūti nibbattīsu. Ñāṇagatipuññānaṃ upapattīsūti ettha ñāṇagatūpapatti nāma tassa tassa maggañāṇagamanassa nibbatti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ parikkhayā’’tiādi. Puññūpapatti nāma taṃtaṃdevanikāyūpapatti. Sabbatthāti ‘‘vajjimallesū’’tiādike sabbattha catūsupi padesu. Purimesūti pāḷiyaṃ vutte sandhāyāha. Dasasuyevāti tesu eva dasasu janapadesu. Paricārake byākaroti byakātabbānaṃ bahūnaṃ tattha labbhanato. Nātike bhavā nātikiyā.
ನಿಟ್ಠಙ್ಗತಾತಿ ನಿಟ್ಠಂ ನಿಚ್ಛಯಂ ಉಪಗತಾ।
Niṭṭhaṅgatāti niṭṭhaṃ nicchayaṃ upagatā.
ಆನನ್ದಪರಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Ānandaparikathāvaṇṇanā
೨೭೬. ಯಸ್ಮಾ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ನಾಮ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾಯ, ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾ ಚ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಾಯ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಹೋ ಧಮ್ಮೋ, ಅಹೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಗುಣಕಿತ್ತನಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಬುದ್ಧಗುಣಕಿತ್ತನಾ ಏವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ಕಿತ್ತಯಮಾನರೂಪಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಅಹೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ।
276. Yasmā saṅghasuppaṭipatti nāma dhammasudhammatāya, dhammasudhammatā ca buddhasubuddhatāya, tasmā ‘‘aho dhammo, aho saṅgho’’ti dhammasaṅghaguṇakittanāpi atthato buddhaguṇakittanā eva hotīti ‘‘bhagavantaṃ kittayamānarūpā’’ti padassa ‘‘aho dhammo’’tiādināpi attho vutto.
೨೭೮. ಞಾಣಗತೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತಂ ಪಹಾತಬ್ಬಪಹಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಗಮನಂ। ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಞಾಣಗತಿಯಾ ವಸೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಓಪಪಾತಿಕತಾದಿವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ತಾದಿಸಂ ತಸ್ಸ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಞಾಣಾಭಿಸಮ್ಪರಾಯಮೇವಾ’’ತಿ।
278.Ñāṇagatīti ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā’’tiādinā āgataṃ pahātabbapahānavasena pavattaṃ maggañāṇagamanaṃ. Yasmā tassā eva ñāṇagatiyā vasena tassa tassa ariyapuggalassa opapātikatādiviseso, tasmā taṃ tādisaṃ tassa abhisamparāyaṃ sandhāyāha ‘‘ñāṇābhisamparāyamevā’’ti.
೨೭೯. ಉಪಸನ್ತಂ ಪತಿ ಸಮ್ಮತಿ ಆಲೋಕೀಯತೀತಿ ಉಪಸನ್ತಪತಿಸೋ। ಉಪಸನ್ತದಸ್ಸನೋ ಉಪಸನ್ತಉಸ್ಸನ್ನೋ। ಭಾತಿರಿವಾತಿ ಏತ್ಥ ರ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಇವ-ಸದ್ದೋ ಭುಸತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿವಿಯ ಭಾತೀ’’ತಿ।
279. Upasantaṃ pati sammati ālokīyatīti upasantapatiso. Upasantadassano upasantaussanno. Bhātirivāti ettha ra-kāro padasandhikaro, iva-saddo bhusatthoti āha ‘‘ativiya bhātī’’ti.
ಜನವಸಭಯಕ್ಖವಣ್ಣನಾ
Janavasabhayakkhavaṇṇanā
೨೮೦. ಜೇಟ್ಠಕಭಾವೇನ ಜನೇ ವಸಭಸದಿಸೋತಿ ಜನವಸಭೋತಿ ಅಸ್ಸ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ।
280. Jeṭṭhakabhāvena jane vasabhasadisoti janavasabhoti assa devaputtassa nāmaṃ ahosi.
ಇತೋ ದೇವಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ರಾಜಭೂತಸ್ಸ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕಾ ಚವಿತ್ವಾ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಭೂತಸ್ಸ। ಏತ್ಥೇವಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವೇ, ಏತ್ಥಾಪಿ ವೇಸ್ಸವಣಸ್ಸ ಸಹಬ್ಯತಾವಸೇನ।
Ito devalokā cavitvā sattakkhattuṃ manussaloke rājabhūtassa. Manussalokā cavitvā sattakkhattuṃ devabhūtassa. Etthevāti etasmiṃyeva cātumahārājikabhave, etthāpi vessavaṇassa sahabyatāvasena.
೨೮೧. ಆಸಿಸನಂ ಆಸಾ, ಪತ್ಥನಾ। ಆಸಾಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದಂ ವದತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಯದಗ್ಗೇತಿ ಏತ್ಥ ಅಗ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ದಿವಸಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ಪುರಿಮಂ…ಪೇ॰… ಅವಿನಿಪಾತೋ’’ತಿ ಇದಂ ಯಥಾ ತತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಸುಗತಿತೋ ಸುಗತೂಪಪತ್ತಿಯೇವ ಅಹೋಸಿ, ತಥಾ ಕತೂಪಚಿತಕುಸಲಕಮ್ಮತ್ತಾ। ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಹಿ ಸಮ್ಭತವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಕುಸಲಸಮ್ಭಾರೋ ಏಸ ದೇವಪುತ್ತೋ। ಅನಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಅನು ಅನು ಅಚ್ಛರಿಯಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಚ್ಛರಿಯಮೇವಾ’’ತಿ। ಸಯಂಪರಿಸಾಯಾತಿ ಸಕಾಯ ಪರಿಸಾಯ। ಭಗವತೋ ದಿಟ್ಠಸದಿಸಮೇವಾತಿ ಆವಜ್ಜನಸಮನನ್ತರಂ ಯಥಾ ತೇ ಭಗವತೋ ಚತುವೀಸತಿಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಞಾಣಗತಿತೋ ದಿಟ್ಠಾ, ಏವಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಸದಿಸಮೇವ। ವೇಸ್ಸವಣಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಂ ಮಯಾತಿ ವದತಿ।
281. Āsisanaṃ āsā, patthanā. Āsāsīsena cettha kattukamyatākusalacchandaṃ vadati. Tenevāha ‘‘sakadāgāmimaggatthāyā’’tiādi. Yadaggeti ettha agga-saddo ādipariyāyoti āha ‘‘taṃ divasaṃ ādiṃ katvā’’ti. ‘‘Purimaṃ…pe… avinipāto’’ti idaṃ yathā tattakaṃ kālaṃ sugatito sugatūpapattiyeva ahosi, tathā katūpacitakusalakammattā. Phussassa sammāsambuddhassa kālato pabhuti hi sambhatavivaṭṭūpanissayakusalasambhāro esa devaputto. Anacchariyanti anu anu acchariyaṃ. Tenāha ‘‘punappunaṃ acchariyamevā’’ti. Sayaṃparisāyāti sakāya parisāya. Bhagavato diṭṭhasadisamevāti āvajjanasamanantaraṃ yathā te bhagavato catuvīsatisatasahassamattā sattā ñāṇagatito diṭṭhā, evaṃ tumhehi diṭṭhasadisameva. Vessavaṇassa sammukhā sutaṃ mayāti vadati.
ದೇವಸಭಾವಣ್ಣನಾ
Devasabhāvaṇṇanā
೨೮೨. ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಸಙ್ಗಹತ್ಥನ್ತಿ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಆರಕ್ಖಾಸಂವಿಧಾನವಸೇನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ವಸ್ಸೂಪಗತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವಂ ಸುಖೇನ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ, ಪವಾರಣಸಙ್ಗಹೋ ಪನಸ್ಸ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಪರಿಸ್ಸಯಪರಿಹರಣತ್ಥಂ। ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ದೂರಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅತ್ತನಾಪಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿಯೇವ। ಏತ್ಥೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಏತ್ಥ ಅಯ್ಯಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ।
282.Vassūpanāyikasaṅgahatthanti vassūpanāyikāya ārakkhāsaṃvidhānavasena bhikkhūnaṃ saṅgahaṇatthaṃ ‘‘vassūpagatā bhikkhū evaṃ sukhena samaṇadhammaṃ karontī’’ti, pavāraṇasaṅgaho panassa pavāretvā satthu santikaṃ gacchantānaṃ bhikkhūnaṃ antarāmagge parissayapariharaṇatthaṃ. Dhammassavanatthaṃ dūraṭṭhānaṃ gacchantesupi eseva nayo. Attanāpi āgantvā dhammassavanatthaṃ sannipatiyeva. Etthetthāti ettha ettha ayyānaṃ vasanaṭṭhāne.
ತದಾಪೀತಿ ‘‘ಪುರಿಮಾನಿ ಭನ್ತೇ ದಿವಸಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಕಾಲೇಪಿ। ಏತೇನೇವ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕನಿಮಿತ್ತಮೇವ। ತೇನಾಹ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪನ್ನರಸೇ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಆಸನೇಪಿ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಸುಧಮ್ಮಾಯ ದೇವಸಭಾಯ ಪಠಮಂ ದೇವೇಸು ತಾವತಿಂಸೇಸು ನಿಸಿನ್ನೇಸು ತಸ್ಸಾ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಇದಂ ನೇಸಂ ಆಸನೇ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಚಾರಿತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Tadāpīti ‘‘purimāni bhante divasānī’’ti vuttakālepi. Eteneva kāraṇenāti vassūpanāyikanimittameva. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘tadahuposathe pannarase vassūpanāyikāyā’’tiādi. Āsanepi nisajjāya sudhammāya devasabhāya paṭhamaṃ devesu tāvatiṃsesu nisinnesu tassā catūsu dvāresu cattāro mahārājāno nisīdanti, idaṃ nesaṃ āsane nisajjāya cārittaṃ hoti.
ಯೇನತ್ಥೇನಾತಿ ಯೇನ ಕಿಚ್ಚೇನ ಯೇನ ಪಯೋಜನೇನ। ಆರಕ್ಖತ್ಥನ್ತಿ ಆರಕ್ಖಭೂತಮತ್ಥಂ। ವುತ್ತಂ ವಚನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತವಚನಾ, ಮಹಾರಾಜಾನೋ।
Yenatthenāti yena kiccena yena payojanena. Ārakkhatthanti ārakkhabhūtamatthaṃ. Vuttaṃ vacanaṃ etesanti vuttavacanā, mahārājāno.
೨೮೩. ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ।
283.Atikkamitvāti abhibhavitvā.
ಸನಙ್ಕುಮಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Sanaṅkumārakathāvaṇṇanā
೨೮೪. ಅಭಿಸಮ್ಭವಿತುಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ಅನಭಿಸಮ್ಭವನೀಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿ। ಚಕ್ಖುಯೇವ ಪಥೋ ರೂಪದಸ್ಸನಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ ಉಪಾಯೋತಿ ಚಕ್ಖುಪಥೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಖುಪಥಸ್ಮಿನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ’’ತಿ, ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಗೋಚರಯೋಗ್ಗೋ ವಾ ಚಕ್ಖುಪಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಪಾಥೇ ವಾ’’ತಿ। ನಾಭಿಭವತೀತಿ ನ ಅಭಿಭವತಿ, ಗೋಚರಭಾವಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹೇಟ್ಠಾ ಹೇಟ್ಠಾತಿ ತಾವತಿಂಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ಹೇಟ್ಠಾ, ನ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ನಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ‘‘ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ಹಿ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ಯಥಾ ಜಾತಿರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಉಪರಿಮಾನ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಉಪರಿಮಾನಂ ಮೂಲಪಟಿಸನ್ಧಿರೂಪಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಮಾಪಿತಮೇವ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
284. Abhisambhavituṃ adhigantuṃ asakkuṇeyyo anabhisambhavanīyo. Tenāha ‘‘appattabbo’’tiādi. Cakkhuyeva patho rūpadassanassa maggo upāyoti cakkhupatho, tasmiṃ cakkhupathasminti āha ‘‘cakkhupasāde’’ti, cakkhussa gocarayoggo vā cakkhupathoti āha ‘‘āpāthe vā’’ti. Nābhibhavatīti na abhibhavati, gocarabhāvaṃ na gacchatīti attho. Heṭṭhā heṭṭhāti tāvatiṃsato paṭṭhāya heṭṭhā heṭṭhā, na cātumahārājikato paṭṭhāya, nāpi brahmapārisajjato paṭṭhāya. ‘‘Cātumahārājikā hi tāvatiṃsānaṃ yathā jātirūpāni passituṃ sakkonti, tathā brahmāno heṭṭhimā uparimāna’’nti keci, taṃ na yuttaṃ. Na hi heṭṭhimā brahmāno uparimānaṃ mūlapaṭisandhirūpaṃ passituṃ sakkonti, māpitameva passituṃ sakkontīti daṭṭhabbaṃ.
ಸುಣನ್ತೋವ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮೀತಿ ಗತಿಯೋ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಬಹಿ ವಿಸಟವಿತಕ್ಕವಿಚ್ಛೇದೇನ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಆಪನ್ನಚಿತ್ತತಾಯ। ಮಯ್ಹಂ ಅಯ್ಯಕಸ್ಸಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।
Suṇantovaniddaṃ okkamīti gatiyo upadhārento bahi visaṭavitakkavicchedena saṅkocaṃ āpannacittatāya. Mayhaṃ ayyakassāti bhagavantaṃ sandhāya vadati.
ಪಞ್ಚ ಸಿಖಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಸಿಖೋ, ಪಞ್ಚಸಿಖೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚಸಿಖೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚಸಿಖಗನ್ಧಬ್ಬಸದಿಸೋ’’ತಿ। ಮಮಾಯನ್ತೀತಿ ಪಿಯಾಯನ್ತಿ।
Pañca sikhā etassāti pañcasikho, pañcasikho viya pañcasikhoti āha ‘‘pañcasikhagandhabbasadiso’’ti. Mamāyantīti piyāyanti.
೨೮೫. ಸುಮುತ್ತೋತಿ ಸರದೋಸೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತೋ। ಯೇಹಿ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದೀಹಿ ಪಲಿಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸರೋ ಅವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ಸಿಯಾ, ತದಭಾವತೋ ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಪಲಿಬುದ್ಧೋ’’ತಿ। ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅನ್ತೋಗಧಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕತ್ತುಸಾಧನೋ ಏಸ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನೋ’’ತಿ। ಸರಸ್ಸ ಮಧುರತಾ ನಾಮ ಮದ್ದವನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಧುರೋ ಮುದೂ’’ತಿ। ಸವನಂ ಅರಹತೀತಿ ಸವನೀಯೋ। ಸವನಾರಹತಾಯ ಚ ಆಪಾಥಸುಖತಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಣ್ಣಸುಖೋ’’ತಿ। ಬಿನ್ದೂತಿ ಪಿಣ್ಡಿತೋ। ಆಕೋಟಿತಭಿನ್ನಕಂಸಸದ್ದೋ ವಿಯ ಅನೇಕಾವಯವೋ ಅಹುತ್ವಾ ನಿರವಯವೋ, ಏಕಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಗ್ಘನೋ’’ತಿ, ಏತೇನೇವಸ್ಸ ಅವಿಸಾರಿತಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಗಮ್ಭೀರುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಚಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಾಭಿಮೂಲತೋ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂ ಸಮುಟ್ಠಿತೋತಿ ಜೀವ್ಹಾದಿಪ್ಪಹಾರಮತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತೋ। ಅಮಧುರೋ ಚ ಹೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಾನಂ ಪರಿಲಹುಭಾವತೋ। ನ ಚ ದೂರಂ ಸಾವೇತಿ ವೀರಭಾವಾಭಾವತೋ। ನಿನ್ನಾದೀ ಸುವಿಪುಲಭಾವತೋ ಸವಿಸೇಸಂ ನಿನ್ನಾದೋ, ಪಾಸಂಸನಿನ್ನಾದೋ ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹಾಮೇಘ…ಪೇ॰… ಯುತ್ತೋ’’ತಿ।
285.Sumuttoti saradosehi suṭṭhu mutto. Yehi pittasemhādīhi palibuddhattā saro avissaṭṭho siyā, tadabhāvato vissaṭṭhoti dassento āha ‘‘apalibuddho’’ti. Viññāpetīti viññeyyo, antogadhahetuattho kattusādhano esa viññeyyasaddoti āha ‘‘atthaviññāpano’’ti. Sarassa madhuratā nāma maddavanti āha ‘‘madhuro mudū’’ti. Savanaṃ arahatīti savanīyo. Savanārahatāya ca āpāthasukhatāyāti āha ‘‘kaṇṇasukho’’ti. Bindūti piṇḍito. Ākoṭitabhinnakaṃsasaddo viya anekāvayavo ahutvā niravayavo, ekabhāvoti attho. Tenāha ‘‘ekagghano’’ti, etenevassa avisāritā saṃvaṇṇitā daṭṭhabbā. Gambhīruppattiṭṭhānatāya cassa gambhīratāti āha ‘‘nābhimūlato’’tiādi. Evaṃ samuṭṭhitoti jīvhādippahāramattasamuṭṭhito. Amadhuro ca hoti uppattiṭṭhānānaṃ parilahubhāvato. Na ca dūraṃ sāveti vīrabhāvābhāvato. Ninnādī suvipulabhāvato savisesaṃ ninnādo, pāsaṃsaninnādo vā. Tenāha ‘‘mahāmegha…pe… yutto’’ti.
ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮನ್ತಿ ದುತಿಯಂ, ಚತುತ್ಥಂ, ಛಟ್ಠಂ, ಅಟ್ಠಮಞ್ಚ ಪದಂ। ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪಠಮಸ್ಸ, ತತಿಯಸ್ಸ, ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ, ಸತ್ತಮಸ್ಸ ಚ। ಅತ್ಥೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥನಿದ್ದೇಸೋ ಏವ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠತಾ ಹಿಸ್ಸ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಮಞ್ಜುಭಾವೋ ಸವನೀಯತಾಯ, ಬಿನ್ದುಭಾವೋ ಅವಿಸಾರಿತಾಯ, ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ನಿನ್ನಾದಿತಾಯಾತಿ। ಯಥಾಪರಿಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಮಾಣವಾಚೀ, ನ ಪಕಾರಾದಿವಾಚೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ತಕಾ ಪರಿಸಾ’’ತಿ, ತೇನ ಪರಿಸಪ್ಪಮಾಣಂ ಏವಸ್ಸ ಸರೋ ನಿಚ್ಛರತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ತಕಮೇವಾ’’ತಿಆದಿ।
Pacchimaṃ pacchimanti dutiyaṃ, catutthaṃ, chaṭṭhaṃ, aṭṭhamañca padaṃ. Purimassa purimassāti yathākkamaṃ paṭhamassa, tatiyassa, pañcamassa, sattamassa ca. Atthoyevāti atthaniddeso eva. Vissaṭṭhatā hissa viññeyyatāya veditabbā, mañjubhāvo savanīyatāya, bindubhāvo avisāritāya, gambhīrabhāvo ninnāditāyāti. Yathāparisanti ettha yathā-saddo parimāṇavācī, na pakārādivācīti āha ‘‘yattakāparisā’’ti, tena parisappamāṇaṃ evassa saro niccharati, ayamassa dhammatāti dasseti. Tenāha ‘‘tattakamevā’’tiādi.
‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚೀ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಯಾವಞ್ಚ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹೇತುಕಿತ್ತನವಸೇನ ಸಮತ್ಥನಂ ಸರಣೇಸು ನೇಸಂ ನಿಚ್ಚಸೇವನೇನ, ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪನೇನ ಛಕಾಮಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಅನುಪ್ಪಾದನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ…ಪೇ॰… ವದತೀ’’ತಿ। ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಗಹಿತಸರಣೇತಿ ಮಗ್ಗೇನಾಗತಸರಣಗಮನೇ। ತೇ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತವಿಚಿಕಿಚ್ಛತಾಯ ರತನತ್ತಯೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾಯೇವ, ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾಯ ವಸೇನ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಗುಣೇ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಜಾನನ್ತಿ, ಅಪರನೇಯ್ಯಬುದ್ಧಿನೋ ತೇ ಪರಿಯಾಯತೋ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಗಹಿತಸರಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಗನ್ಧಬ್ಬದೇವಗಣನ್ತಿ ಗನ್ಧಬ್ಬದೇವಸಮೂಹಂ। ತುಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ಖೀರಿಣೀ ಯಾ ತುಕಾತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಸಾ ಚುಣ್ಣಂ ತುಕಾಪಿಟ್ಠಂ। ತಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ಘನಂ ನಿರನ್ತರಚಿತಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ।
‘‘Ye hi kecī’’tiādi ‘‘yāvañca so bhagavā’’tiādinā vuttassa atthassa hetukittanavasena samatthanaṃ saraṇesu nesaṃ niccasevanena, sīlesu ca patiṭṭhāpanena chakāmasaggasampattianuppādanato. Tenāha ‘‘ye hi keci…pe… vadatī’’ti. Nibbematikagahitasaraṇeti maggenāgatasaraṇagamane. Te hi sabbaso samugghātitavicikicchatāya ratanattaye aveccappasādena samannāgatāyeva, pothujjanikasaddhāya vasena buddhādīnaṃ guṇe ogāhetvā jānanti, aparaneyyabuddhino te pariyāyato nibbematikagahitasaraṇā veditabbā. Gandhabbadevagaṇanti gandhabbadevasamūhaṃ. Tukā vuccati khīriṇī yā tukātipi vuccati. Tassā cuṇṇaṃ tukāpiṭṭhaṃ. Taṃ koṭṭetvā pakkhittaṃ ghanaṃ nirantaracitaṃ hutvā tiṭṭhati.
ಭಾವಿತಇದ್ಧಿಪಾದವಣ್ಣನಾ
Bhāvitaiddhipādavaṇṇanā
೨೮೭. ಸುಪಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಕಾರೇಹಿ ಞಾಪಿತಾ ಬೋಧಿತಾ, ಅಸಙ್ಕರತೋ ವಾ ಠಪಿತಾ, ತಂ ಪನ ಬೋಧನಂ, ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪನಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ದೇಸನಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಕಥಿತಾ’’ತಿ। ಇಜ್ಝನಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಮಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ, ನಿಪ್ಪಜ್ಜನಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ। ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದೋತಿ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ, ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮುಪಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಂ ಇದ್ಧಿಂ ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಜ್ಝತೀತಿ ಇದ್ಧಿ, ಸಮಿಜ್ಝತಿ ನಿಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದ್ಧಿ ಏವ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ, ಇದ್ಧಿಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ತಾವ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇದ್ಧಿಪಹೋನಕತಾಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ನಿಪ್ಫಾದನೇ ಸಮತ್ಥಭಾವಾಯ। ಇದ್ಧಿವಿಸವಿತಾಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ನಿಪ್ಫಾದನೇ ಯೋಗ್ಯಭಾವಾಯ। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಹಿ ಧಾತೂನಂ ಯೋಗ್ಯತ್ಥೋ ವಿ-ಪುಬ್ಬೋ ಸು-ಸದ್ದೋ, ವಿಸವನಂ ವಾ ಪಜ್ಜನಂ ವಿಸವಿತಾ, ತತ್ಥ ಕಾಮಕಾರಿತಾ ವಿಸವಿತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನತಾಯಾತಿ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಯಾ ವಿವಿಧರೂಪಕರಣಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ।
287.Supaññattāti suṭṭhu pakārehi ñāpitā bodhitā, asaṅkarato vā ṭhapitā, taṃ pana bodhanaṃ, asaṅkarato ṭhapanañca atthato desanā evāti āha ‘‘sukathitā’’ti. Ijjhanaṭṭhenāti samijjhanaṭṭhena, nippajjanassa kāraṇabhāvenāti attho. Patiṭṭhānaṭṭhenāti adhiṭṭhānaṭṭhena. Iddhiyā pādoti iddhipādo, iddhiyā adhigamupāyoti attho. Tena hi yasmā uparūpari visesasaṅkhātaṃ iddhiṃ pajjanti pāpuṇanti, tasmā ‘‘pādo’’ti vuccati. Ijjhatīti iddhi, samijjhati nippajjatīti attho. Iddhi eva pādo iddhipādo, iddhikoṭṭhāsoti attho. Evaṃ tāva ‘‘cattāro iddhipādā’’ti ettha attho veditabbo. Iddhipahonakatāyāti iddhiyā nipphādane samatthabhāvāya. Iddhivisavitāyāti iddhiyā nipphādane yogyabhāvāya. Anekatthattā hi dhātūnaṃ yogyattho vi-pubbo su-saddo, visavanaṃ vā pajjanaṃ visavitā, tattha kāmakāritā visavitā. Tenāha ‘‘punappuna’’ntiādi. Iddhivikubbanatāyāti vikubbaniddhiyā vividharūpakaraṇāya. Tenāha ‘‘nānappakārato katvā dassanatthāyā’’ti.
‘‘ಛನ್ದಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖು ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾ ಲಭತಿ ಸಮಾಧಿಂ, ಲಭತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೪೩೨) ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿ ಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀತಿ ಅಧಿಪತಿಸದ್ದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಅಧಿಪತಿಸದ್ದತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನ ಪನ ‘‘ಛನ್ದಹೇತುಕೋ, ಛನ್ದಾಧಿಕೋ ವಾ ಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಪಧಾನಭೂತಾತಿ ವೀರಿಯಭೂತಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ। ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾದಿನಿವತ್ತನತ್ಥಞ್ಹಿ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ತಂ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಂ। ತತ್ಥ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧಕತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಪಧಾನಭೂತಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಪನ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ವಿಸುಂ ಸಮಾಸಯೋಜನವಸೇನ ಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ಇದ್ಧಿಪಾದತ್ಥೋ ಪಾದಸ್ಸ ಉಪಾಯತ್ಥತಂ, ಕೋಟ್ಠಾಸತ್ಥತಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾಯೋಗವಸೇನ ಇಧ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಪುಬ್ಬಭಾಗಾನಂ ಕತ್ತುಕರಣಿದ್ಧಿಭಾವಂ, ಉತ್ತರಚೂಳಭಾಜನೀಯೇ ವಾ ವುತ್ತೇಹಿ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಇದ್ಧಿಪಾದೇಹಿ ಸಾಧೇತಬ್ಬಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾ ಕತ್ತಿದ್ಧಿಭಾವಂ, ಛನ್ದಾದೀನಞ್ಚ ಕರಣಿದ್ಧಿಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಇದ್ಧೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕತ್ತುಅತ್ಥೋ, ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋತಿ ಕತ್ತುಅತ್ಥಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಪ್ಫತ್ತಿಪರಿಯಾಯೇನ ಇಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇತರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಜ್ಝನ್ತಿ ಏತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವುತ್ತನ್ತಿ ಕತ್ಥ ವುತ್ತಂ? ಇದ್ಧಿಪಾದವಿಭಙ್ಗಪಾಠೇ। (ವಿಭ॰ ೪೩೪) ತಥಾಭೂತಸ್ಸಾತಿ ತೇನಾಕಾರೇನ ಭೂತಸ್ಸ, ತೇ ಛನ್ದಾದಿಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಛನ್ದಾದಯೋ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಖನ್ಧಾ ಕಥಿತಾ। ಸೇಸೇಸೂತಿ ಸೇಸಿದ್ಧಿಪಾದೇಸು।
‘‘Chandañca bhikkhu adhipatiṃ karitvā labhati samādhiṃ, labhati cittassekaggataṃ, ayaṃ vuccati chandasamādhī’’ti (vibha. 432) imāya pāḷiyā chandādhipati samādhi chandasamādhīti adhipatisaddalopaṃ katvā samāso vuttoti viññāyati, adhipatisaddatthadassanavasena pana ‘‘chandahetuko, chandādhiko vā samādhi chandasasamādhī’’ti aṭṭhakathāyaṃvuttanti veditabbaṃ. ‘‘Padhānabhūtāti vīriyabhūtā’’ti keci vadanti. Saṅkhatasaṅkhārādinivattanatthañhi padhānaggahaṇanti. Atha vā taṃ taṃ visesaṃ saṅkharotīti saṅkhāro, sabbampi vīriyaṃ. Tattha catukiccasādhakato aññassa nivattanatthaṃ padhānaggahaṇanti padhānabhūtā seṭṭhabhūtāti attho. Catubbidhassa pana vīriyassa adhippetattā bahuvacananiddeso kato. Visuṃ samāsayojanavasena yo pubbe iddhipādattho pādassa upāyatthataṃ, koṭṭhāsatthatañca gahetvā yathāyogavasena idha vutto, so vakkhamānānaṃ paṭilābhapubbabhāgānaṃ kattukaraṇiddhibhāvaṃ, uttaracūḷabhājanīye vā vuttehi chandādīhi iddhipādehi sādhetabbāya iddhiyā kattiddhibhāvaṃ, chandādīnañca karaṇiddhibhāvaṃ sandhāya vuttoti veditabbo, tasmā ‘‘ijjhanaṭṭhena iddhī’’ti ettha kattuattho, karaṇattho ca ekajjhaṃ gahetvā vuttoti kattuatthaṃ tāva dassetuṃ ‘‘nipphattipariyāyena ijjhanaṭṭhena vā’’ti vatvā itaraṃ dassento ‘‘ijjhantietāyā’’tiādimāha. Vuttanti kattha vuttaṃ? Iddhipādavibhaṅgapāṭhe. (Vibha. 434) tathābhūtassāti tenākārena bhūtassa, te chandādidhamme paṭilabhitvā ṭhitassāti attho. ‘‘Vedanākkhandho’’tiādīhi chandādayo antokatvā cattāropi khandhā kathitā. Sesesūti sesiddhipādesu.
ವೀರಿಯಿದ್ಧಿಪಾದನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ವೀರಿಯಸಮಾಧಿಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸಮನ್ನಾಗತ’’ನ್ತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವೀರಿಯಂ ಆಗತಂ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಂ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಂ ‘‘ವೀರಿಯಾಧಿಪತಿ ಸಮಾಧಿ ವೀರಿಯಸಮಾಧೀ’’ತಿ, ದುತಿಯಂ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗದಸ್ಸನಂ। ದ್ವೇಯೇವ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗಾನಿ, ಸಮಾಧಿ, ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೋ ಚ। ಛನ್ದಾದಯೋ ಹಿ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಾನಿ, ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೋ ಪನ ಪಧಾನವಚನೇನೇವ ವಿಸೇಸಿತೋ, ನ ಛನ್ದಾದೀಹೀತಿ ನ ಇಧ ವೀರಿಯಾಧಿಪತಿತಾ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ವೀರಿಯಞ್ಚ ಸಮಾಧಿಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಠಿತಮೇವ, ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗವಸೇನ ಪನ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರವಚನೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ನಾಪಿ ದ್ವೀಹಿ ವೀರಿಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸಮಾಧಿ, ತಥಾವಿಸಿಟ್ಠೇನೇವ ಚ ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೋ, ಸೇಸಧಮ್ಮಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ವುತ್ತಾ, ವಿಸೇಸನಭಾವೋ ಚ ಛನ್ದಾದೀನಂ ತಂತಂಅವಸ್ಸಯದಸ್ಸನವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಛನ್ದಸಮಾಧಿ…ಪೇ॰… ಇದ್ಧಿಪಾದ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯತ್ಥೇಪಿ ಪಾದ-ಸದ್ದೇ ಉಪಾಯತ್ಥೇನ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಉತ್ತರಚೂಳಭಾಜನೀಯೇ (ವಿಭ॰ ೪೫೬) ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಛನ್ದಿದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಛನ್ದಾದೀನಮೇವ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ವುತ್ತಾ। ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕೇ (ವಿಭ॰ ೪೫೭ ಆದಯೋ) ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಛನ್ದಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಉದ್ದೇಸಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಛನ್ದಾದೀನಂಯೇವ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೋ ವಿಭತ್ತೋ। ಉಪಾಯಿದ್ಧಿಪಾದದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಹಿ ನಿಸ್ಸಯಿದ್ಧಿಪಾದದಸ್ಸನಂ ಕತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಚತುಬ್ಬಿಧತಾ ನ ಸಿಯಾತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಾಳಿವಸೇನ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇದಾನಿ ಪಟಿಲಾಭಪುಬ್ಬಭಾಗಾನಂ ವಸೇನ ಇದ್ಧಿಪಾದೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ। ಇಧ ಇದ್ಧಿಪಾದಕಥಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರೇನ ಪನ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಾ’’ತಿ।
Vīriyiddhipādaniddese ‘‘vīriyasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgata’’nti dvikkhattuṃ vīriyaṃ āgataṃ. Tattha purimaṃ samādhivisesanaṃ ‘‘vīriyādhipati samādhi vīriyasamādhī’’ti, dutiyaṃ samannāgamaṅgadassanaṃ. Dveyeva hi sabbattha samannāgamaṅgāni, samādhi, padhānasaṅkhāro ca. Chandādayo hi samādhivisesanāni, padhānasaṅkhāro pana padhānavacaneneva visesito, na chandādīhīti na idha vīriyādhipatitā padhānasaṅkhārassa vuttā hoti. Vīriyañca samādhiṃ visesetvā ṭhitameva, samannāgamaṅgavasena pana padhānasaṅkhāravacanena vuttanti nāpi dvīhi vīriyehi samannāgamo vutto hoti. Yasmā pana chandādīhi visiṭṭho samādhi, tathāvisiṭṭheneva ca tena sampayutto padhānasaṅkhāro, sesadhammā ca, tasmā samādhivisesanānaṃ vasena cattāro iddhipādā vuttā, visesanabhāvo ca chandādīnaṃ taṃtaṃavassayadassanavasena hotīti ‘‘chandasamādhi…pe… iddhipāda’’nti ettha nissayatthepi pāda-sadde upāyatthena chandādīnaṃ iddhipādatā vuttā hoti. Teneva hi abhidhamme uttaracūḷabhājanīye (vibha. 456) ‘‘cattāro iddhipādā chandiddhipādo’’tiādinā chandādīnameva iddhipādatā vuttā. Pañhapucchake (vibha. 457 ādayo) ‘‘cattāro iddhipādā idha bhikkhu chandasamādhī’’tiādinā ca uddesaṃ katvāpi puna chandādīnaṃyeva kusalādibhāvo vibhatto. Upāyiddhipādadassanatthameva hi nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ, aññathā catubbidhatā na siyāti. Ayamettha pāḷivasena atthavinicchayo veditabbo. Idāni paṭilābhapubbabhāgānaṃ vasena iddhipāde vibhajitvā dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ, taṃ suviññeyyameva. Idha iddhipādakathā saṅkhepeneva vuttāti āha ‘‘vitthārena pana…pe… vuttā’’ti.
ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ। ತೇಸು ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಇದ್ಧಿ ನಾಮ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ಪನ ಅನಿಪ್ಫನ್ನೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಅನಿಪ್ಫನ್ನೋತಿ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಸಿದ್ಧೋ, ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಭತೋತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಾಠತೋ (ವಿಭ॰ ೪೫೮) ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೮೭) ಆನೀತೋ ಪುರಿಮನಯತೋ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ದೇಸನಾಯ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ಛನ್ದೋ ಏವ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ ಛನ್ದಿದ್ಧಿಪಾದೋ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಇಮೇ ಪನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ । ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೯೩; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೧೦; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರಅಪದಾನವಣ್ಣನಾಯ ವಿತ್ಥಾರೋ) ‘‘ಛನ್ದೇ ಸತಿ ಕಥಂ ನಾನುಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಭತ್ತಾನಿ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಛನ್ದಮೇವ ಅವಸ್ಸಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ರಟ್ಠಪಾಲತ್ಥೇರೋ…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸೀ’’ತಿ। ಸೋಣತ್ಥೇರೋ (ಮಹಾವ॰ ೨೪೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೫೫; ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ತೇರಸನಿಪಾತ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಸೋಣಕೋಟಿವೀಸತ್ಥೇರಅಪದಾನವಣ್ಣನಾಯ ವಿತ್ಥಾರೋ) ಭಾವನಮನುಯುತ್ತೋ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಪರಮಸುಖುಮಾಲೋ ಪಾದೇಸು ಫೋಟೇಸು ಜಾತೇಸುಪಿ ವೀರಿಯಂ ನಪ್ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋಣತ್ಥೇರೋ ವೀರಿಯಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ। ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರೋ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಸಮ್ಮೂತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾಯ ವಿತ್ಥಾರೋ) ‘‘ಚಿತ್ತವತೋ ಕಿಂ ನಾಮ ನ ಸಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಭಾವನಂ ಆರಾಧೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಭೂತತ್ಥೇರೋ ಚಿತ್ತಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ। ಮೋಘತ್ಥೇರೋ ವೀಮಂಸಂ ಅವಸ್ಸಯಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ‘‘ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸೂ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೨೫; ಬು॰ ವಂ॰ ೫೪.೩೫೩; ಮಹಾ॰ ನಿ॰ ೧೮೬; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾ ೧೪೪; ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೇ ೮೮; ನೇತ್ತಿ॰ ೫; ಪೇಟಕೋ॰ ೨೨, ೩೧) ಸುಞ್ಞತಾಕಥಂ ಕಥೇಸಿ, ಪಞ್ಞಾನಿಸ್ಸಿತಮಾನನಿಗ್ಗಹತ್ಥಂ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹತ್ಥಞ್ಚ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಸಮಾನೋ ಪಞ್ಹಂ ಕಥೇಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಮೋಘರಾಜಾ ವೀಮಂಸಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ।
Kecīti abhayagirivāsino. Tesu hi ekacce ‘‘iddhi nāma anipphannā’’ti vadanti, ekacce ‘‘iddhipādo pana anipphanno’’ti vadanti, anipphannoti ca paramatthato asiddho, natthīti attho. Ābhatoti abhidhammapāṭhato (vibha. 458) dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.287) ānīto purimanayato aññenākārena desanāya pavattattā. Chando eva iddhipādo chandiddhipādo. Eseva nayo sesesupi. Ime panāti imasmiṃ sutte āgatā iddhipādā . Raṭṭhapālatthero (ma. ni. 2.293; a. ni. aṭṭha. 1.1.210; apa. aṭṭha. 2.raṭṭhapālattheraapadānavaṇṇanāya vitthāro) ‘‘chande sati kathaṃ nānujānissantī’’ti sattāhaṃ bhattāni abhuñjitvā mātāpitaro anujānāpetvā pabbajitvā chandameva avassāya lokuttaraṃ dhammaṃ nibbattesīti āha ‘‘raṭṭhapālatthero…pe… nibbattesī’’ti. Soṇatthero (mahāva. 243; a. ni. 6.55; theragā. aṭṭha. terasanipāta; apa. aṭṭha. 2.soṇakoṭivīsattheraapadānavaṇṇanāya vitthāro) bhāvanamanuyutto āraddhavīriyo paramasukhumālo pādesu phoṭesu jātesupi vīriyaṃ nappaṭipassambhesīti āha ‘‘soṇatthero vīriyaṃ dhuraṃ katvā’’ti. Sambhūtatthero (theragā. aṭṭha. 2.sammūtattheragāthāvaṇṇanāya vitthāro) ‘‘cittavato kiṃ nāma na sijjhatī’’ti cittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā bhāvanaṃ ārādhesīti āha ‘‘sambhūtatthero cittaṃ dhuraṃ katvā’’ti. Moghatthero vīmaṃsaṃ avassayi, tasmā tassa bhagavā ‘‘suññato lokaṃ avekkhassū’’ti (su. ni. 1125; bu. vaṃ. 54.353; mahā. ni. 186; cūḷani. mogharājamāṇavapucchā 144; mogharājamāṇavapucchāniddese 88; netti. 5; peṭako. 22, 31) suññatākathaṃ kathesi, paññānissitamānaniggahatthaṃ, paññāya pariggahatthañca dvikkhattuṃ pucchito samāno pañhaṃ kathesi. Tenāha ‘‘āyasmā mogharājā vīmaṃsaṃ dhuraṃ katvā’’ti.
ಪುನಪ್ಪುನಂ ಛನ್ದುಪ್ಪಾದನಂ ಪೇಸನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಸದಿಸತಾ ವುತ್ತಾ।
Punappunaṃ chanduppādanaṃ pesanaṃ viya hotīti chandassa upaṭṭhānasadisatā vuttā.
ಪರಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಪರಕ್ಕಮಸೀಸೇನ ಸೂರಭಾವಂ ವದತಿ। ಥಾಮಭಾವತೋ ಚ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸೂರಭಾವಸದಿಸತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Parakkamenāti parakkamasīsena sūrabhāvaṃ vadati. Thāmabhāvato ca vīriyassa sūrabhāvasadisatā daṭṭhabbā.
ಚಿನ್ತನಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮನ್ತಸಂವಿಧಾನಸದಿಸತಾ ವುತ್ತಾ।
Cintanappadhānattā cittassa mantasaṃvidhānasadisatā vuttā.
ಜಾತಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ವಿಸಿಟ್ಠಜಾತಿತಾ। ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಪಞ್ಞಾ ಸೇಟ್ಠಾ’’ತಿ ವೀಮಂಸಾಯ ಜಾತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸದಿಸತಾ ವುತ್ತಾ। ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೩೩) ಪನ ಚಿತ್ತಿದ್ಧಿಪಾದಸ್ಸ ಜಾತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸದಿಸತಾ, ವೀಮಂಸಿದ್ಧಿಪಾದಸ್ಸ ಮನ್ತಬಲಸದಿಸತಾ ಚ ಯೋಜಿತಾ।
Jātisampatti nāma visiṭṭhajātitā. ‘‘Sabbadhammesu ca paññā seṭṭhā’’ti vīmaṃsāya jātisampattisadisatā vuttā. Sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 433) pana cittiddhipādassa jātisampattisadisatā, vīmaṃsiddhipādassa mantabalasadisatā ca yojitā.
ಅನೇಕಂ ವಿಹಿತಂ ವಿಧಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನೇಕವಿಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕವಿಧ’’ನ್ತಿ। ವಿಧ-ಸದ್ದೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಏಕವಿಧೇನ ಞಾಣವತ್ಥೂ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೭೫೧) ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇದ್ಧಿವಿಧನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಕೋಟ್ಠಾಸ’’ನ್ತಿ।
Anekaṃ vihitaṃ vidhaṃ etassāti anekavihitanti āha ‘‘anekavidha’’nti. Vidha-saddo koṭṭhāsapariyāyo ‘‘ekavidhena ñāṇavatthū’’tiādīsu (vibha. 751) viyāti āha ‘‘iddhividhanti iddhikoṭṭhāsa’’nti.
ತಿವಿಧಓಕಾಸಾಧಿಗಮವಣ್ಣನಾ
Tividhaokāsādhigamavaṇṇanā
೨೮೮. ‘‘ಸುಖಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸುಖಾನಂ ಸಾಧಾರಣವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಝಾನಸುಖಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸುಖಸ್ಸ ಫಲಸುಖಸ್ಸಾ’’ತಿ। ನಾನಪ್ಪನಾಪತ್ತತಾಯ ಪನ ಅಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಸುಖಸ್ಸ, ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಹಣಂ। ಪುರಿಮೇಸು ತಾವ ದ್ವೀಸು ಓಕಾಸಾಧಿಗಮೇಸು ತೀಣಿಪಿ ಸುಖಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತತಿಯೇ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ತತ್ಥ ಕಾಮಂ ತೀಣಿ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಪನ ಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವ। ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಸಕ್ಖರಕಥಲಮ್ಪಿ ಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಮ್ಪಿ ಚರನ್ತಮ್ಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೩೩; ೨.೨೫೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫, ೪೬) ವಿಯ। ಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ಸಂಸಗ್ಗಂ ಉಪಗತೋ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ, ಸೋ ಪನ ತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಚಿತ್ತೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೋ’’ತಿ। ಅರಿಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅರಿಯಭಾವಕರಂ ಧಮ್ಮಂ। ಉಪಾಯತೋತಿ ವಿಧಿತೋ। ಪಥತೋತಿ ಮಗ್ಗತೋ। ಕಾರಣತೋತಿ ಹೇತುತೋ। ಯೇನ ಹಿ ವಿಧಿನಾ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಸೋ ಉಪೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಉಪಾಯೋ, ಸೋ ತದಧಿಗಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗಭಾವತೋ ಪಥೋ, ತಸ್ಸ ಕರಣತೋ ಕಾರಣನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ।
288.‘‘Sukhassā’’ti idaṃ tiṇṇampi sukhānaṃ sādhāraṇavacananti āha ‘‘jhānasukhassa maggasukhassa phalasukhassā’’ti. Nānappanāpattatāya pana appadhānattā upacārajjhānasukhassa, vipassanāsukhassa cettha aggahaṇaṃ. Purimesu tāva dvīsu okāsādhigamesu tīṇipi sukhāni labbhanti, tatiye pana kathanti? Tattha kāmaṃ tīṇi na labbhanti, dve pana labbhantiyeva. Yathālābhavasena hetaṃ vuttaṃ. ‘‘Sakkharakathalampi macchagumbampi carantampi tiṭṭhantampī’’tiādīsu (dī. ni. 1.249; ma. ni. 1.433; 2.259; a. ni. 1.45, 46) viya. Saṃsaṭṭhoti saṃsaggaṃ upagato samaṅgībhūto, so pana tehi samannāgatacittopi hotīti vuttaṃ ‘‘sampayuttacitto’’ti. Ariyadhammanti ariyabhāvakaraṃ dhammaṃ. Upāyatoti vidhito. Pathatoti maggato. Kāraṇatoti hetuto. Yena hi vidhinā dhammānudhammapaṭipatti hoti, so upeti etenāti upāyo, so tadadhigamassa maggabhāvato patho, tassa karaṇato kāraṇanti ca vuccati.
‘‘ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಪಥಮನಸಿಕಾರೋತಿ ತಸ್ಸ ಏವ ಮಗ್ಗಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಅನಿಚ್ಚೇತಿ ಆದಿಅನ್ತವನ್ತತಾಯ, ಅನಚ್ಚನ್ತಿಕತಾಯ ಚ ಅನಿಚ್ಚೇ ತೇಭೂಮಕೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳನತಾಯ ದುಕ್ಖನತೋ, ದುಕ್ಖಮತೋ ಚ ದುಕ್ಖೇ, ಅವಸವತ್ತನತ್ಥೇನ, ಅನತ್ತಸಭಾವತಾಯ ಚ ಅನತ್ತನಿ, ಅಸುಚಿಸಭಾವತಾಯ ಅಸುಭೇ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹಿ ತೇಭೂಮಕಂ ಸಙ್ಖತಂ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತೋ ‘‘ಅಸುಭ’’ನ್ತ್ವೇವ ವತ್ತುಂ ಅರಹತಿ। ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕೇನ ವಾತಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ಅನುಲೋಮನವಸೇನ। ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಟ್ಟನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ತತೋ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಾ ಕುಸಲಜವನಪ್ಪವತ್ತಿ ಫಲವೋಹಾರೇನೇವ ತಥಾ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ವಸೇನ ಸಾ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತೀತಿ। ಆವಜ್ಜನಾ ಹಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಆವಟ್ಟೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಟ್ಟನಾ, ಅನು ಅನು ಆವಟ್ಟೇತೀತಿ ಅನ್ವಾವಟ್ಟನಾ। ಭವಙ್ಗಾರಮ್ಮಣತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆಭುಜತೀತಿ ಆಭೋಗೋ। ಸಮನ್ನಾಹರತೀತಿ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ। ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ಠಪೇತೀತಿ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರಲಕ್ಖಣೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಆವಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ।
‘‘Aniccantiādivasena manasi karotī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘yoniso manasikāro nāmā’’tiādi vuttaṃ. Tattha upāyamanasikāroti kusaladhammappavattiyā kāraṇabhūto manasikāro. Pathamanasikāroti tassa eva maggabhūto manasikāro. Anicceti ādiantavantatāya, anaccantikatāya ca anicce tebhūmake saṅkhāre ‘‘anicca’’nti manasikāroti yojanā. Eseva nayo sesesupi. Ayaṃ pana viseso tasmiṃyeva udayabbayapaṭipīḷanatāya dukkhanato, dukkhamato ca dukkhe, avasavattanatthena, anattasabhāvatāya ca anattani, asucisabhāvatāya asubhe. Sabbampi hi tebhūmakaṃ saṅkhataṃ kilesāsucipaggharaṇato ‘‘asubha’’ntveva vattuṃ arahati. Saccānulomikena vāti saccābhisamayassa anulomanavasena. ‘‘Cittassa āvaṭṭanā’’tiādinā āvajjanāya paccayabhūtā tato purimuppannā manodvārikā kusalajavanappavatti phalavohāreneva tathā vuttā. Tassā hi vasena sā kusaluppattiyā upanissayo hotīti. Āvajjanā hi bhavaṅgacittaṃ āvaṭṭetīti cittassa āvaṭṭanā, anu anu āvaṭṭetīti anvāvaṭṭanā. Bhavaṅgārammaṇato aññaṃ ābhujatīti ābhogo. Samannāharatīti samannāhāro. Tadevārammaṇaṃ attānaṃ anubandhitvā anubandhitvā uppajjamāne manasi karoti ṭhapetīti manasikāro. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ upāyamanasikāralakkhaṇo yonisomanasikāro nāma vuccati, yassa vasena puggalo dukkhādīni saccāni āvajjituṃ sakkoti.
ಅಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ನ ಸಂಸಟ್ಠೋ ಕಾಮಾದೀಹಿ ವಿವಿತ್ತೋ ವಿನಾಭೂತೋ। ಕಾಮಾದಿವಿಸಂಸಗ್ಗಹೇತು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖಂ ನಾಮ ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಸುಖ’’ನ್ತಿ। ಕಾಮಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸುಖಮ್ಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಮೇವ, ಸುತ್ತೇಸು ಪನ ತಂ ಕಾಯಿಕಸುಖಸ್ಸಾಪಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇಧಾಪಿ ಝಾನಭೂತಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಸುಖನ್ತಿ, ಇತರಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುಖಾ’’ತಿ। ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಝಾನಸುಖಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ। ಅಪರಾಪರಂ ಸೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಝಾನಾಧಿಗಮಹೇತು ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಿವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸೋಮನಸ್ಸಂ।
Asaṃsaṭṭhoti na saṃsaṭṭho kāmādīhi vivitto vinābhūto. Kāmādivisaṃsaggahetu uppajjanakasukhaṃ nāma vivekajaṃ pītisukhanti āha ‘‘paṭhamajjhānasukha’’nti. Kāmaṃ paṭhamajjhānasukhampi somanassameva, suttesu pana taṃ kāyikasukhassāpi paccayabhāvato visesato ‘‘sukha’’ntveva vuccatīti idhāpi jhānabhūtaṃ somanassaṃ sukhanti, itaraṃ somanassaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sukhā’’ti. Hetumhi nissakkavacananti āha ‘‘jhānasukhapaccayā’’ti. Aparāparaṃ somanassanti jhānādhigamahetu paccavekkhaṇādivasena punappunaṃ uppajjanakasomanassaṃ.
ಪಮೋದನಂ ಪಮುದೋ, ತರುಣಪೀತಿ, ತತೋ ಪಮುದಾ। ‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಪೀತತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ತರುಣಪೀತಿ ‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಧ ಪನ ಪಕಟ್ಠೋ ಮುದೋ ಪಮುದೋ ಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಞ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸರಹಿತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅವಿನಾಭಾವಿತಾಯ ‘‘ಬಲವತರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಝಾನಸ್ಸ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಝಾನಂ ಪನ ತದೇಕಟ್ಠೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸೇ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿಯೇವ, ಅತ್ತನೋ ಓಕಾಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಓಕಾಸಗ್ಗಹಣತೋ, ಲದ್ಧೋಕಾಸತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಗ್ಗಫಲಸುಖಾಧಿಗಮಾಯ ಓಕಾಸಭಾವತೋ ವಾ ಓಕಾಸೋ, ಅಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ ಓಕಾಸಾಧಿಗಮೋ। ಪುರಿಮಪಕ್ಖೇ ಪನ ಓಕಾಸಂ ಅವಸರಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ಓಕಾಸಾಧಿಗಮೋ।
Pamodanaṃ pamudo, taruṇapīti, tato pamudā. ‘‘Pāmojjaṃ pītatthāyā’’tiādīsu taruṇapīti ‘‘pāmojja’’nti vuccati, idha pana pakaṭṭho mudo pamudo pāmojjanti adhippetaṃ, tañca somanassarahitaṃ natthīti avinābhāvitāya ‘‘balavataraṃ pītisomanassa’’nti vuttaṃ. Jhānassa ujuvipaccanīkataṃ sandhāya ‘‘pañca nīvaraṇāni vikkhambhetvā’’ti vuttaṃ. Jhānaṃ pana tadekaṭṭhe sabbepi kilese, sabbepi akusale dhamme vikkhambhetiyeva, attano okāsaṃ gahetvā tiṭṭhati paṭipakkhadhammehi anabhibhavanīyato. Tasmāti okāsaggahaṇato, laddhokāsatāyāti attho. Maggaphalasukhādhigamāya okāsabhāvato vā okāso, assa adhigamo okāsādhigamo. Purimapakkhe pana okāsaṃ avasaraṃ adhigacchati etenāti okāsādhigamo.
ರೂಪಸಭಾವತಾಯ , ಏಕನ್ತರೂಪಾಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ, ಸವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಯ ಚ ಆನಾಪಾನವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ಥೂಲಭಾವಂ ಅನುಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಕಾಯವಚೀಸಙ್ಖಾರಾ ತಾವ ಓಳಾರಿಕಾ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ ಆಹ। ತಬ್ಬಿಧುರತಾಯ ಪನ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾನಂ ಥೂಲತಂ ಅನನುಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ಕಥಂ ಓಳಾರಿಕಾ’’ತಿ ಆಹ। ಇತರೋ ‘‘ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿವರತಿ। ತೇತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ। ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಲಬ್ಭಮಾನಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತತಾಯ ‘‘ಓಳಾರಿಕಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಅರಹನ್ತಿ, ಪಹೀನಾ ಪನ ತದಭಾವತೋ ‘‘ಸುಖುಮಾ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಹೀನೇ ಉಪಾದಾಯ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಓಳಾರಿಕಾ ನಾಮ ಜಾತಾ’’ತಿ। ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸುಖನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ಪನ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಚೀಸಙ್ಖಾರಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾವ ಸಿದ್ಧಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದುತಿಯ…ಪೇ॰… ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿ। ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧಾಪಿ ಸುಪಾಕಟಭಾವೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ಸರೂಪತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ। ನ ಹಿ ಅರಿಯವಿನಯೇ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿವಿಭಾವನಾ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪಕತೀತಿ। ಯಥಾ ನೀವರಣವಿಕ್ಖಮ್ಭನಞ್ಚ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಉಪಾಯೋ, ಏವಂ ಸುಖದುಕ್ಖವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಉಪಾಯೋತಿ ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
Rūpasabhāvatāya , ekantarūpādhīnavuttitāya, savipphārikatāya ca ānāpānavitakkavicārānaṃ thūlabhāvaṃ anujānanto ‘‘kāyavacīsaṅkhārā tāva oḷārikā hontū’’ti āha. Tabbidhuratāya pana ekaccānaṃ vedanāsaññānaṃ thūlataṃ ananujānanto ‘‘cittasaṅkhārā kathaṃ oḷārikā’’ti āha. Itaro ‘‘appahīnattā’’ti kāraṇaṃ vatvā ‘‘kāyasaṅkhārā hī’’tiādinā tamatthaṃ vivarati. Teti cittasaṅkhārā. Appahīnā saṅkhārā labbhamānasaṅkhāranimittatāya ‘‘oḷārikā’’ti vattuṃ arahanti, pahīnā pana tadabhāvato ‘‘sukhumā’’ti āha ‘‘pahīne upādāyaappahīnattā oḷārikā nāma jātā’’ti. Pāḷiyaṃ ‘‘kāyasaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā’’ti vuttattā ‘‘sukhanti catutthajjhānikaphalasamāpattisukha’’nti vuttaṃ. ‘‘Cittasaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā’’ti pana vuttattā ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassā’’ti vuttaṃ. Vacīsaṅkhārapaṭippassaddhi kāyasaṅkhārapaṭippassaddhiyāva siddhāti veditabbā. Tenevāha ‘‘dutiya…pe… visuṃ na vuttānī’’ti. Pāḷiyaṃ pana atthato siddhāpi supākaṭabhāvena vibhāvetuṃ sarūpato gaṇhāti. Na hi ariyavinaye atthāpattivibhāvanā abhidhammadesanāya pakatīti. Yathā nīvaraṇavikkhambhanañca paṭhamassa jhānassa adhigamāya upāyo, evaṃ sukhadukkhavikkhambhanaṃ catutthassa jhānassa adhigamāya upāyoti ‘‘catutthajjhānaṃ sukhaṃ dukkhaṃ vikkhambhetvā’’ti vuttaṃ. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
ಅವಿಜ್ಜಾರಾಗಾದೀಹಿ ಸಹ ವಜ್ಜೇಹೀತಿ ಸಾವಜ್ಜಂ, ಅಕುಸಲಂ, ತದಭಾವತೋ ಅನವಜ್ಜಂ ಕುಸಲಂ। ಅತ್ತನೋ ಹಿತಸುಖಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತೇನ ಸೇವನೀಯತೋ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ, ಕುಸಲಂ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ, ಅಕುಸಲಂ। ಲಾಮಕಭಾವೇನ ಹೀನಂ, ಅಕುಸಲಂ, ಸೇಟ್ಠಭಾವೇನ ಪಣೀತಂ, ಕುಸಲನ್ತಿ ಸಾವಜ್ಜದುಕಾದಯೋ ತಯೋಪಿ ದುಕಾ ಯಥಾರಹಂ ಏತೇಸಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಚತೂಹಿ ದುಕೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ। ಯಥಾರಹಂ ಕಣ್ಹಞ್ಚ ಸುಕ್ಕಞ್ಚ ಪಟಿದ್ವನ್ದಿಭಾವತೋ, ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಞ್ಚ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಞ್ಚ ಅದ್ವಯಭಾವತೋ। ವಟ್ಟಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಹೀಯತಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತೋ। ತತೋ ಏವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸುಖನ್ತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮಪಥಮುಖೇನ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಯಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸುಖಞ್ಚೇವ ಅರಹತ್ತಫಲಸುಖಞ್ಚ, ತಂ ಇಧ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಅನ್ತೋಗಧಾ ಏವ ನಾನನ್ತರಿಯಭಾವತೋ।
Avijjārāgādīhi saha vajjehīti sāvajjaṃ, akusalaṃ, tadabhāvato anavajjaṃ kusalaṃ. Attano hitasukhaṃ ākaṅkhantena sevanīyato sevitabbaṃ, kusalaṃ, tabbipariyāyato na sevitabbaṃ, akusalaṃ. Lāmakabhāvena hīnaṃ, akusalaṃ, seṭṭhabhāvena paṇītaṃ, kusalanti sāvajjadukādayo tayopi dukā yathārahaṃ etesaṃ kusalākusalakammapathānaṃ vaseneva veditabbā. Sabbanti yathāvuttaṃ sabbaṃ catūhi dukehi saṅgahitaṃ dhammajātaṃ. Yathārahaṃ kaṇhañca sukkañca paṭidvandibhāvato, sappaṭibhāgañca appaṭibhāgañca advayabhāvato. Vaṭṭapaṭicchādikā avijjā pahīyati catunnaṃ ariyasaccānaṃ sammadeva paṭivijjhanato. Tato eva arahattamaggavijjā uppajjati. Sukhanti evaṃ kammapathamukhena tebhūmakadhamme sammasitvā vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahatte patiṭṭhahantassa yaṃ arahattamaggasukhañceva arahattaphalasukhañca, taṃ idha ‘‘sukha’’nti adhippetaṃ. Antogadhā eva nānantariyabhāvato.
ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣವಸೇನಾತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನಂ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಂ ವಸೇನ। ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಆಗತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಮೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ನಯತೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸೂ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೧೯) ವುತ್ತಮೇವ। ‘‘ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿಪಿ ಗಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ತೇಹಿ ವಿನಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಭಾವತ್ತಾ ಚ ತೇಸಂ। ದಸ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾನೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಾಯಗತಾಸತಿಂ ಆನಾಪಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ, ಸಞ್ಞಾವವತ್ಥಾನಞ್ಚಾತಿ ದಸ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾನಿ। ಅಧಿಸೀಲಂ ನಾಮ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಯನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ ಪಠಮಂ ಓಕಾಸಾಧಿಗಮಂ ಭಜತೀ’’ತಿ। ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನನಿಟ್ಠಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ, ತಪ್ಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾ ಫಲಜ್ಝಾನಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ ದುತಿಯ’’ನ್ತಿ। ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ ನಾಮ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ ತತಿಯ’’ನ್ತಿ। ಸಿಕ್ಖತ್ತಯವಸೇನ ತಯೋ ಓಕಾಸಾಧಿಗಮೇ ನೀಹರನ್ತೇನ ಯಥಾರಹಂ ತಂತಂಸುತ್ತವಸೇನಪಿ ನೀಹರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Aṭṭhatiṃsārammaṇavasenāti pāḷiyaṃ āgatānaṃ aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānānaṃ vasena. Vitthāretvā kathetabbā paṭhamajjhānādivasena āgatattāti adhippāyo. ‘‘Katha’’ntiādinā tameva vitthāretvā kathanaṃ nayato dasseti. ‘‘Catuvīsatiyā ṭhānesū’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mahāparinibbānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.219) vuttameva. ‘‘Nirodhasamāpattiṃ pāpetvā’’ti iminā arūpajjhānānipi gahitāni honti tehi vinā nirodhasamāpattisamāpajjanassa asambhavato, catutthajjhānasabhāvattā ca tesaṃ. Dasa upacārajjhānānīti ṭhapetvā kāyagatāsatiṃ ānāpānañca aṭṭha anussatiyo, saññāvavatthānañcāti dasa upacārajjhānāni. Adhisīlaṃ nāma samādhisaṃvattaniyanti tassa heṭṭhimantena paṭhamajjhānaṃ pariyosānanti vuttaṃ ‘‘adhisīlasikkhā paṭhamaṃ okāsādhigamaṃ bhajatī’’ti. Adhicittaṃ nāma catutthajjhānaniṭṭhaṃ tadantogadhattā arūpajjhānānaṃ, tappariyosānattā phalajjhānānanti vuttaṃ ‘‘adhicittasikkhā dutiya’’nti. Matthakappattā adhipaññāsikkhā nāma aggamaggavijjāti āha ‘‘adhipaññāsikkhā tatiya’’nti. Sikkhattayavasena tayo okāsādhigame nīharantena yathārahaṃ taṃtaṃsuttavasenapi nīharitabbanti dassento ‘‘sāmaññaphalepī’’tiādimāha.
ಯದಗ್ಗೇನ ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತಯೋ ಓಕಾಸಾಧಿಗಮೇ ಭಜನ್ತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ತಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ತೇ ಭಜನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೀಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಓಕಾಸಾಧಿಗಮಾನಂ ವಸೇನ ಯಥಾನುಪುಬ್ಬಂ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಾತಿ। ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾತಿ ಸಮಾಯೋಜೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಭಾವೇನ ಸಮಾನೇತ್ವಾ। ದುಕ್ಕಥಿತನ್ತಿ ಅಸಮ್ಬನ್ಧಕಥನೇನ, ಅತಿಪಪಞ್ಚಕಥನೇನ ವಾ ದುಟ್ಠು ಕಥಿತನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ತಥಾಕಥನಸ್ಸೇವ ಸುಕಥನಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಪಿಟಕಂ…ಪೇ॰… ಸುಕಥಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।
Yadaggena ca tisso sikkhā yathākkamaṃ tayo okāsādhigame bhajanti, tadaggena tappadhānattā yathākkamaṃ tīṇi piṭakāni te bhajantīti dassetuṃ ‘‘tīsu panā’’tiādi vuttaṃ. Tīṇipiṭakāni vibhajitvāti tiṇṇaṃ okāsādhigamānaṃ vasena yathānupubbaṃ tīṇi piṭakāni vitthāretvā kathetuṃ labhissāmāti. Samodhānetvāti samāyojetvā tattha vuttamatthaṃ imassa suttassa atthabhāvena samānetvā. Dukkathitanti asambandhakathanena, atipapañcakathanena vā duṭṭhu kathitanti na sakkā vattuṃ tathākathanasseva sukathanabhāvatoti āha ‘‘tepiṭakaṃ…pe… sukathitaṃ hotī’’ti.
ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾ
Catusatipaṭṭhānavaṇṇanā
೨೮೯. ನ ಕೇವಲಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಕುಸಲಟ್ಠೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಅಥ ಖೋ ಬಾಹಿತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಫಲಕುಸಲಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ। ಖೇಮಟ್ಠೇನಾತಿ ಚತೂಹಿಪಿ ಯೋಗೇಹಿ ಅನುಪದ್ದವಭಾವೇನ । ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತೋತಿ ಸಮಥವಸೇನ ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಚ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತೋ। ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೋತಿ ವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತತ್ತಾ ಏಕಗ್ಗತಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪತ್ತಚಿತ್ತೋ। ಅತ್ತನೋ ಕಾಯತೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫; ೫.೧೦೭೧, ೧೦೭೨; ನೇತ್ತಿ॰ ೪೦; ಮಿ॰ ಪ॰ ೧.೧೪) ವಚನತೋ। ತತ್ಥ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೋ ತತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಸ್ಸ ಕಾಯೇಪಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಸ್ಸ ಕಾಯಾಭಿಮುಖಂ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತೀ’’ತಿ। ಸಮ್ಮಾ ವಿಪ್ಪಸೀದತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಾನಪಚ್ಚಯೇನ ಅಭಿಪ್ಪಸಾದೇನ ಞಾಣೂಪಸಞ್ಹಿತೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕಾಯಂ ಓಕಪ್ಪೇತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನೇಸು। ಸತಿ ಕಥಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣದಸ್ಸನಾನಂ ತದುಭಯಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ।
289. Na kevalaṃ abhidhammapariyāyeneva kusalaṭṭho gahetabbo, atha kho bāhitikapariyāyena pīti āha ‘‘phalakusalassa cā’’ti. Khemaṭṭhenāti catūhipi yogehi anupaddavabhāvena . Sammā samāhitoti samathavasena ceva vipassanāvasena ca suṭṭhu samāhito. Ekaggacittoti vikkhepassa dūrasamussāritattā ekaggataṃ avikkhepaṃ pattacitto. Attano kāyatoti ajjhattaṃ kāye kāyānupassanāvasena sammā samāhitacitto samāno ‘‘samāhito yathābhūtaṃ pajānāti passatī’’ti (saṃ. ni. 3.5; 5.1071, 1072; netti. 40; mi. pa. 1.14) vacanato. Tattha ñāṇadassanaṃ nibbattento tato bahiddhā parassa kāyepi ñāṇadassanaṃ nibbatteti. Tenāha ‘‘parassa kāyābhimukhaṃ ñāṇaṃ pesetī’’ti. Sammā vippasīdatīti sammā samādhānapaccayena abhippasādena ñāṇūpasañhitena ajjhattaṃ kāyaṃ okappeti. Sabbatthāti sabbaṭṭhānesu. Sati kathitāti yojanā. Lokiyalokuttaramissakā kathitā anupassanāñāṇadassanānaṃ tadubhayasādhāraṇabhāvato.
ಸತ್ತಸಮಾಧಿಪರಿಕ್ಖಾರವಣ್ಣನಾ
Sattasamādhiparikkhāravaṇṇanā
೨೯೦. ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಕಥಾಯ। ಝಾನಕ್ಖಸ್ಸ ವೀರಿಯಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗರಥಸ್ಸ ಸೀಲಂ ವಿಭೂಸನಭಾವೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ। ಸತ್ತಹಿ ನಗರಪರಿಕ್ಖಾರೇಹೀತಿ ನಗರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ರಕ್ಖಣಕೇಹಿ ಕತಪರಿಕ್ಖೇಪೋ, ಪರಿಖಾ, ಉದ್ದಾಪೋ, ಪಾಕಾರೋ, ಏಸಿಕಾ, ಪಲಿಘಾ, ಪಾಕಾರಪಕ್ಖಣ್ಡಿಲನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ನಗರಪರಿಕ್ಖಾರೇಹಿ। ಸಮ್ಭರೀಯತಿ ಫಲಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಭಾರೋ, ಕಾರಣಂ। ಭೇಸಜ್ಜಞ್ಹಿ ಬ್ಯಾಧಿವೂಪಸಮನೇನ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ಪರಿವಾರಪರಿಕ್ಖಾರವಸೇನಾತಿ ಪರಿವಾರಸಙ್ಖಾತಪರಿಕ್ಖಾರವಸೇನ। ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾದಯೋ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪರಿಕರಣತೋ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣತೋ। ಉಪೇಚ್ಚ ನಿಸ್ಸೀಯತೀತಿ ಉಪನಿಸಾ, ಸಹ ಉಪನಿಸಾಯಾತಿ ಸಉಪನಿಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಉಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ, ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಭೂತೋ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ ಇಧ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸಮ್ಮಾ ಪಸತ್ಥಾ ಸುನ್ದರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ। ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಹೋತೀತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಪರಿಜಾನನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಿಯಾ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಯಥಾ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಸಾಧನೇ ಪಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಂ ಪನಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಪಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಸೇಸಪದೇಸು ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ।
290.Etthāti imissā kathāya. Jhānakkhassa vīriyacakkassa ariyamaggarathassa sīlaṃ vibhūsanabhāvena vuttanti āha ‘‘alaṅkāro parikkhāro nāmā’’ti. Sattahi nagaraparikkhārehīti nagaraṃ parivāretvā rakkhaṇakehi kataparikkhepo, parikhā, uddāpo, pākāro, esikā, palighā, pākārapakkhaṇḍilanti imehi sattahi nagaraparikkhārehi. Sambharīyati phalaṃ etenāti sambhāro, kāraṇaṃ. Bhesajjañhi byādhivūpasamanena jīvitassa kāraṇaṃ. Parivāraparikkhāravasenāti parivārasaṅkhātaparikkhāravasena. Parikkhāro hi sammādiṭṭhiyādayo maggadhammā sammāsamādhissa sahajātādipaccayabhāvena parikaraṇato abhisaṅkharaṇato. Upecca nissīyatīti upanisā, saha upanisāyāti saupanisoti āha ‘‘saupanissayo’’ti, sahakārīkāraṇabhūto dhammasamūho idha ‘‘upanissayo’’ti adhippeto. Sammā pasatthā sundarā diṭṭhi etassāti sammādiṭṭhi, puggalo, tassa sammādiṭṭhissa. So pana yasmā patiṭṭhitasammādiṭṭhiko, tasmā vuttaṃ ‘‘sammādiṭṭhiyaṃ ṭhitassā’’ti. Sammāsaṅkappo pahotīti maggasammādiṭṭhiyā dukkhādīsu parijānanādikiccaṃ sādhentiyā kāmavitakkādike samugghāṭento sammāsaṅkappo yathā attano kiccasādhane pahoti, tathā pavattiṃ panassa dassento āha ‘‘sammāsaṅkappo pavattatī’’ti. Esa nayo sabbapadesūti ‘‘sammāsaṅkappassa sammāvācā pahotī’’tiādīsu sesapadesu yathāvuttamatthaṃ atidisati.
ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಬಹೂಪಕಾರಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ, ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಾ। ತಾಯ ಹಿ ಸೋ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಚೋರೇ ಘಾತೇನ್ತೋ ಖೇಮೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕಥಾಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಆದಿತೋ ಗಯ್ಹತಿ, ಇಧ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನದೇಸನಾಯ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುಗ್ಗಲೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಙ್ಕಪ್ಪೇತಿ, ನ ಮಿಚ್ಛಾಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಉಪಕಾರಕೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಖೋ ಗಹಪತಿ ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿ, (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೪೮) ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಪಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಹಿ ಪಠಮಂ ವಾಚಾಯ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತೇ ತೇ ಕಮ್ಮನ್ತಾ ಸಮ್ಮಾ ಪಯೋಜೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಾಚಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಕಾರಿಕಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ಪಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ, ತಿವಿಧಞ್ಚ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ಪಹಾಯ ಉಭಯಂ ಸುಚರಿತಂ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಂ ಪೂರತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸ , ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ಪಹೋತಿ। ವಿಸುದ್ಧಿದಿಟ್ಠಿಸಮುದಾಗತಸಮ್ಮಾಆಜೀವಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋ ಪಧಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಪಹೋತಿ। ಯೋನಿಸೋ ಪದಹನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಾದೀಸು ಚತೂಸು ವತ್ಥೂಸು ಸತಿ ಸೂಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಪಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ನೇಸಿತ್ವಾ ಪಹೋತಿ ಏಕತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಾತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸತಿಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಪಹೋತೀತಿ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಪಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಮತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ, ಅಯಮೇವ ಚ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿ।
Ettha ca yasmā nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahūpakārā sammādiṭṭhi. Tathā hi sā ‘‘paññāpajjoto, paññāsattha’’nti ca vuttā. Tāya hi so avijjandhakāraṃ vidhamitvā kilesacore ghātento khemena nibbānaṃ pāpuṇāti, tasmā ariyamaggakathāyaṃ sammādiṭṭhi ādito gayhati, idha pana puggalādhiṭṭhānadesanāya ‘‘sammādiṭṭhissā’’ti vuttaṃ. Yasmā pana sammādiṭṭhipuggalo nekkhammasaṅkappādivasena sammadeva saṅkappeti, na micchākāmasaṅkappādivasena, tasmā sammādiṭṭhissa sammāsaṅkappo pahoti. Yasmā ca sammāsaṅkappo sammāvācāya upakārako. Yathāha ‘‘pubbe kho gahapati vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindatī’’ti, (saṃ. ni. 2.348) tasmā sammāsaṅkappassa sammāvācā pahoti. Yasmā pana ‘‘idañcidañca karissāmā’’ti hi paṭhamaṃ vācāya saṃvidahitvā yebhuyyena te te kammantā sammā payojīyanti, tasmā vācā kāyakammassa upakārikāti sammāvācassa sammākammanto pahoti. Yasmā pana catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, tividhañca kāyaduccaritaṃ pahāya ubhayaṃ sucaritaṃ pūrentasseva ājīvaṭṭhamakasīlaṃ pūrati, na itarassa , tasmā sammāvācassa sammākammantassa ca sammāājīvo pahoti. Visuddhidiṭṭhisamudāgatasammāājīvassa yoniso padhānassa sambhavato sammāājīvassa sammāvāyāmo pahoti. Yoniso padahantassa kāyādīsu catūsu vatthūsu sati sūpaṭṭhitā hotīti sammāvāyāmassa sammāsati pahoti. Yasmā evaṃ sūpaṭṭhitā sati samādhissa upakārānupakārānaṃ dhammānaṃ gatiyo samannesitvā pahoti ekattārammaṇe cittaṃ samādhātuṃ, tasmā sammāsatissa sammāsamādhi pahotīti. Ayañca nayo pubbabhāge nānākkhaṇikānaṃ sammādiṭṭhiādīnaṃ vasena vutto, maggakkhaṇe pana sammādiṭṭhiādīnaṃ tassa tassa sahajātādivasena vutto ‘‘sammādiṭṭhissa sammāsaṅkappo pahotī’’tiādīnaṃ padānamattho yutto, ayameva ca idhādhippeto. Tenāha ‘‘ayaṃ panattho’’tiādi.
ಮಗ್ಗಞಾಣೇತಿ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಞಾಣೇ ಠಿತಸ್ಸ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ। ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ‘‘ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಏವ ನೇಸಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತೋ ಇಧ ‘‘ಮಗ್ಗಞಾಣ’’ನ್ತಿಪಿ ವುತ್ತಾ। ಮಗ್ಗವಿಮುತ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಮುಚ್ಚನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಮೇವ। ಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಏವ ‘‘ಫಲಸಮ್ಮಾಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಪರಿಯಾಯವಚನಞ್ಚ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಫಲವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Maggañāṇeti maggapariyāpannañāṇe ṭhitassa taṃsamaṅgino. Maggapaññā hi catunnaṃ saccānaṃ sammādassanaṭṭhena ‘‘maggasammādiṭṭhī’’ti vuttā, sā eva nesaṃ yāthāvato jānanato paṭivijjhanato idha ‘‘maggañāṇa’’ntipi vuttā. Maggavimuttīti maggena kilesānaṃ vimuccanaṃ samucchedappahānameva. Phalasammādiṭṭhi eva ‘‘phalasammāñāṇa’’nti pariyāyena vuttaṃ, pariyāyavacanañca vuttanayānusārena veditabbaṃ. Phalavimutti pana paṭippassaddhippahānaṃ daṭṭhabbaṃ.
ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಮಾಹ। ಸೋ ಪನ ವಿನಾ ಚ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿನಾ ಅನನ್ತರಂ ಅಬಾಹಿರಂ ಕರಿತ್ವಾ ಯಾವದೇವ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸುಪ್ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ವಿವಟೋ। ಧಮ್ಮವಿನೀತಾತಿ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ವಿನೀತಾ। ಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿನಯವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾನಿಯ್ಯಾನೇನ ನಿಯ್ಯಾತಾ’’ತಿ।
Amatassa dvārāti ariyamaggamāha. So pana vinā ca ācariyamuṭṭhinā anantaraṃ abāhiraṃ karitvā yāvadeva manussehi suppakāsitattā vivaṭo. Dhammavinītāti ariyadhamme vinītā. So panettha kilesānaṃ samucchedavinayavasena veditabboti āha ‘‘sammāniyyānena niyyātā’’ti.
ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಥುತ್ಥವಿಸಯಂ ನಿಪಾತಪದಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಕೇಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೦; ೩.೧೫೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೨೯; ೧೦.೬೦; ವಿಭ॰ ೩೫೬; ಖು॰ ಪಾ॰ ೨.೧.ದ್ವತ್ತಿಂಸಆಕಾರ; ನೇತ್ತಿ॰ ೪೭) ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಚ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಚೇವೇತ್ಥ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ’’ತಿ। ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಂಯೋಜನಪಚ್ಚಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಹೇತುಭೂತೋ ಪುಞ್ಞಭಾಗೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಞ್ಞಭಾಗಾ, ಅತಿಸಯವಿಸಿಟ್ಠೋ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥಿಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಓತ್ತಪ್ಪಮಾನೋತಿ ಉತ್ತಸನ್ತೋ ಭಾಯನ್ತೋ। ನ ಪನ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ಏವಾತಿ ದೀಪೇತಿ।
Atthīti puthutthavisayaṃ nipātapadaṃ ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’tiādīsu (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; 3.154; saṃ. ni. 4.127; a. ni. 6.29; 10.60; vibha. 356; khu. pā. 2.1.dvattiṃsaākāra; netti. 47) viyāti āha ‘‘anāgāmino ca atthī’’ti. Tenevāha ‘‘atthi cevettha sakadāgāmino’’ti. Bahiddhā saṃyojanapaccayo nibbattihetubhūto puññabhāgo etissā atthīti puññabhāgā, atisayavisiṭṭho cettha atthiattho veditabbo. Ottappamānoti uttasanto bhāyanto. Na pana natthi, atthi evāti dīpeti.
೨೯೧. ಅಸ್ಸಾತಿ ವೇಸ್ಸವಣಸ್ಸ। ಲದ್ಧಿ ಪನ ನ ಅತ್ಥಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚತ್ತಾ। ‘‘ಅಭಿಸಮಯೇ ವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಾ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಸದಿಸಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
291.Assāti vessavaṇassa. Laddhi pana na atthi paṭividdhasaccattā. ‘‘Abhisamaye viseso natthī’’ti etena sabbepi sabbaññuguṇā sabbabuddhānaṃ sadisā evāti dasseti.
೨೯೨. ಕಾರಣಸ್ಸ ಏಕರೂಪತ್ತಾ ಇಮಾನಿ ಪನ ಪದಾನೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ‘‘ತಯಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಇಮಮತ್ಥಂ ಜನವಸಭೋ ಯಕ್ಖೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ಪೀತಿ।
292. Kāraṇassa ekarūpattā imāni pana padānīti na kevalaṃ ‘‘tayidaṃ brahmacariya’’ntiādīni padāni, atha kho ‘‘imamatthaṃ janavasabho yakkho’’tiādīni padāni pīti.
ಜನವಸಭಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Janavasabhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೫. ಜನವಸಭಸುತ್ತಂ • 5. Janavasabhasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೫. ಜನವಸಭಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 5. Janavasabhasuttavaṇṇanā
