| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
੫. ਜਨવਸਭਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
5. Janavasabhasuttavaṇṇanā
ਨਾਤਿਕਿਯਾਦਿਬ੍ਯਾਕਰਣવਣ੍ਣਨਾ
Nātikiyādibyākaraṇavaṇṇanā
੨੭੩-੨੭੫. ‘‘ਪਰਿਤੋ’’ਤਿ ਪਦਂ ਯਥਾ ਸਮਨ੍ਤਤ੍ਥવਾਚਕੋ, ਏવਂ ਸਮੀਪਤ੍ਥવਾਚਕੋਪਿ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮਨ੍ਤਾ ਸਾਮਨ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਆਮੇਡਿਤੇਨ ਪਨ ਸਮਨ੍ਤਤ੍ਥੋ ਜੋਤਿਤੋ। ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਸਾਮਨ੍ਤਾ ਜਨਪਦੇਸੁ ‘‘ਨਾਤਿਕੇ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨਾਤਿਕਸ੍ਸਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤੋ ਯਮਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਸ ਪਰਿਤੋ ਜਨਪਦੇਸੁ ਬ੍ਯਾਕਰੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਚਾਰਕਾਰਕਾਨਂ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਅવੁਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਂ, ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વਾ ਤਸ੍ਸ વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਰਿਤੋ ਪਰਿਤੋ ਜਨਪਦੇਸੁ’’ ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਚਾਰਕੇਤਿ ਉਪਾਸਕੇ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਾਨਂ ਪਰਿਚਾਰਕੇ’’ਤਿ। ਉਪਪਤ੍ਤੀਸੂਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀਸੁ। ਞਾਣਗਤਿਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਉਪਪਤ੍ਤੀਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਞਾਣਗਤੂਪਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਞਾਣਗਮਨਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪੁਞ੍ਞੂਪਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਤਂਤਂਦੇવਨਿਕਾਯੂਪਪਤ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘વਜ੍ਜਿਮਲ੍ਲੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿਕੇ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਚਤੂਸੁਪਿ ਪਦੇਸੁ। ਪੁਰਿਮੇਸੂਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਦਸਸੁਯੇવਾਤਿ ਤੇਸੁ ਏવ ਦਸਸੁ ਜਨਪਦੇਸੁ। ਪਰਿਚਾਰਕੇ ਬ੍ਯਾਕਰੋਤਿ ਬ੍ਯਕਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਬਹੂਨਂ ਤਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਨਾਤਿਕੇ ਭવਾ ਨਾਤਿਕਿਯਾ।
273-275.‘‘Parito’’ti padaṃ yathā samantatthavācako, evaṃ samīpatthavācakopi hotīti samantā sāmantāti attho vutto. Āmeḍitena pana samantattho jotito. Yassa pana sāmantā janapadesu ‘‘nātike viharatī’’ti vuttattā nātikassāti viññāto yamattho. Yassa parito janapadesu byākaroti, tattha paricārakārakānaṃ byākaraṇaṃ avuttasiddhaṃ, nidassanavasena vā tassa vakkhamānattā ‘‘parito parito janapadesu’’ icceva vuttaṃ. Paricāraketi upāsake. Tenāha ‘‘buddhadhammasaṅghānaṃ paricārake’’ti. Upapattīsūti nibbattīsu. Ñāṇagatipuññānaṃ upapattīsūti ettha ñāṇagatūpapatti nāma tassa tassa maggañāṇagamanassa nibbatti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ parikkhayā’’tiādi. Puññūpapatti nāma taṃtaṃdevanikāyūpapatti. Sabbatthāti ‘‘vajjimallesū’’tiādike sabbattha catūsupi padesu. Purimesūti pāḷiyaṃ vutte sandhāyāha. Dasasuyevāti tesu eva dasasu janapadesu. Paricārake byākaroti byakātabbānaṃ bahūnaṃ tattha labbhanato. Nātike bhavā nātikiyā.
ਨਿਟ੍ਠਙ੍ਗਤਾਤਿ ਨਿਟ੍ਠਂ ਨਿਚ੍ਛਯਂ ਉਪਗਤਾ।
Niṭṭhaṅgatāti niṭṭhaṃ nicchayaṃ upagatā.
ਆਨਨ੍ਦਪਰਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Ānandaparikathāvaṇṇanā
੨੭੬. ਯਸ੍ਮਾ ਸਙ੍ਘਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਾਯ, ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਾ ਚ ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੁਦ੍ਧਤਾਯ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਹੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਹੋ ਸਙ੍ਘੋ’’ਤਿ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਗੁਣਕਿਤ੍ਤਨਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਕਿਤ੍ਤਨਾ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਭਗવਨ੍ਤਂ ਕਿਤ੍ਤਯਮਾਨਰੂਪਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ‘‘ਅਹੋ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ।
276. Yasmā saṅghasuppaṭipatti nāma dhammasudhammatāya, dhammasudhammatā ca buddhasubuddhatāya, tasmā ‘‘aho dhammo, aho saṅgho’’ti dhammasaṅghaguṇakittanāpi atthato buddhaguṇakittanā eva hotīti ‘‘bhagavantaṃ kittayamānarūpā’’ti padassa ‘‘aho dhammo’’tiādināpi attho vutto.
੨੭੮. ਞਾਣਗਤੀਤਿ ‘‘ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਤਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਪਹਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਗਮਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸਾ ਏવ ਞਾਣਗਤਿਯਾ વਸੇਨ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਓਪਪਾਤਿਕਤਾਦਿવਿਸੇਸੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਤਾਦਿਸਂ ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਸਮ੍ਪਰਾਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਞਾਣਾਭਿਸਮ੍ਪਰਾਯਮੇવਾ’’ਤਿ।
278.Ñāṇagatīti ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā’’tiādinā āgataṃ pahātabbapahānavasena pavattaṃ maggañāṇagamanaṃ. Yasmā tassā eva ñāṇagatiyā vasena tassa tassa ariyapuggalassa opapātikatādiviseso, tasmā taṃ tādisaṃ tassa abhisamparāyaṃ sandhāyāha ‘‘ñāṇābhisamparāyamevā’’ti.
੨੭੯. ਉਪਸਨ੍ਤਂ ਪਤਿ ਸਮ੍ਮਤਿ ਆਲੋਕੀਯਤੀਤਿ ਉਪਸਨ੍ਤਪਤਿਸੋ। ਉਪਸਨ੍ਤਦਸ੍ਸਨੋ ਉਪਸਨ੍ਤਉਸ੍ਸਨ੍ਨੋ। ਭਾਤਿਰਿવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ, ਇવ-ਸਦ੍ਦੋ ਭੁਸਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤਿવਿਯ ਭਾਤੀ’’ਤਿ।
279. Upasantaṃ pati sammati ālokīyatīti upasantapatiso. Upasantadassano upasantaussanno. Bhātirivāti ettha ra-kāro padasandhikaro, iva-saddo bhusatthoti āha ‘‘ativiya bhātī’’ti.
ਜਨવਸਭਯਕ੍ਖવਣ੍ਣਨਾ
Janavasabhayakkhavaṇṇanā
੨੮੦. ਜੇਟ੍ਠਕਭਾવੇਨ ਜਨੇ વਸਭਸਦਿਸੋਤਿ ਜਨવਸਭੋਤਿ ਅਸ੍ਸ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ।
280. Jeṭṭhakabhāvena jane vasabhasadisoti janavasabhoti assa devaputtassa nāmaṃ ahosi.
ਇਤੋ ਦੇવਲੋਕਾ ਚવਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਰਾਜਭੂਤਸ੍ਸ। ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਾ ਚવਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਦੇવਭੂਤਸ੍ਸ। ਏਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਭવੇ, ਏਤ੍ਥਾਪਿ વੇਸ੍ਸવਣਸ੍ਸ ਸਹਬ੍ਯਤਾવਸੇਨ।
Ito devalokā cavitvā sattakkhattuṃ manussaloke rājabhūtassa. Manussalokā cavitvā sattakkhattuṃ devabhūtassa. Etthevāti etasmiṃyeva cātumahārājikabhave, etthāpi vessavaṇassa sahabyatāvasena.
੨੮੧. ਆਸਿਸਨਂ ਆਸਾ, ਪਤ੍ਥਨਾ। ਆਸਾਸੀਸੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਕੁਸਲਚ੍ਛਨ੍ਦਂ વਦਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਦਗ੍ਗੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਗ੍ਗ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਂ ਦਿવਸਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ। ‘‘ਪੁਰਿਮਂ…ਪੇ॰… ਅવਿਨਿਪਾਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਯਥਾ ਤਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਸੁਗਤਿਤੋ ਸੁਗਤੂਪਪਤ੍ਤਿਯੇવ ਅਹੋਸਿ, ਤਥਾ ਕਤੂਪਚਿਤਕੁਸਲਕਮ੍ਮਤ੍ਤਾ। ਫੁਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਕਾਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਹਿ ਸਮ੍ਭਤવਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਕੁਸਲਸਮ੍ਭਾਰੋ ਏਸ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ। ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਨੁ ਅਨੁ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਅਚ੍ਛਰਿਯਮੇવਾ’’ਤਿ। ਸਯਂਪਰਿਸਾਯਾਤਿ ਸਕਾਯ ਪਰਿਸਾਯ। ਭਗવਤੋ ਦਿਟ੍ਠਸਦਿਸਮੇવਾਤਿ ਆવਜ੍ਜਨਸਮਨਨ੍ਤਰਂ ਯਥਾ ਤੇ ਭਗવਤੋ ਚਤੁવੀਸਤਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਾ ਞਾਣਗਤਿਤੋ ਦਿਟ੍ਠਾ, ਏવਂ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਦਿਟ੍ਠਸਦਿਸਮੇવ। વੇਸ੍ਸવਣਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਸੁਤਂ ਮਯਾਤਿ વਦਤਿ।
281. Āsisanaṃ āsā, patthanā. Āsāsīsena cettha kattukamyatākusalacchandaṃ vadati. Tenevāha ‘‘sakadāgāmimaggatthāyā’’tiādi. Yadaggeti ettha agga-saddo ādipariyāyoti āha ‘‘taṃ divasaṃ ādiṃ katvā’’ti. ‘‘Purimaṃ…pe… avinipāto’’ti idaṃ yathā tattakaṃ kālaṃ sugatito sugatūpapattiyeva ahosi, tathā katūpacitakusalakammattā. Phussassa sammāsambuddhassa kālato pabhuti hi sambhatavivaṭṭūpanissayakusalasambhāro esa devaputto. Anacchariyanti anu anu acchariyaṃ. Tenāha ‘‘punappunaṃ acchariyamevā’’ti. Sayaṃparisāyāti sakāya parisāya. Bhagavato diṭṭhasadisamevāti āvajjanasamanantaraṃ yathā te bhagavato catuvīsatisatasahassamattā sattā ñāṇagatito diṭṭhā, evaṃ tumhehi diṭṭhasadisameva. Vessavaṇassa sammukhā sutaṃ mayāti vadati.
ਦੇવਸਭਾવਣ੍ਣਨਾ
Devasabhāvaṇṇanā
੨੮੨. વਸ੍ਸੂਪਨਾਯਿਕਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વਸ੍ਸੂਪਨਾਯਿਕਾਯ ਆਰਕ੍ਖਾਸਂવਿਧਾਨવਸੇਨ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਙ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ‘‘વਸ੍ਸੂਪਗਤਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏવਂ ਸੁਖੇਨ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, ਪવਾਰਣਸਙ੍ਗਹੋ ਪਨਸ੍ਸ ਪવਾਰੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਪਰਿਸ੍ਸਯਪਰਿਹਰਣਤ੍ਥਂ। ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਤ੍ਥਂ ਦੂਰਟ੍ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਤ੍ਤਨਾਪਿ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਯੇવ। ਏਤ੍ਥੇਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਤ੍ਥ ਅਯ੍ਯਾਨਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨੇ।
282.Vassūpanāyikasaṅgahatthanti vassūpanāyikāya ārakkhāsaṃvidhānavasena bhikkhūnaṃ saṅgahaṇatthaṃ ‘‘vassūpagatā bhikkhū evaṃ sukhena samaṇadhammaṃ karontī’’ti, pavāraṇasaṅgaho panassa pavāretvā satthu santikaṃ gacchantānaṃ bhikkhūnaṃ antarāmagge parissayapariharaṇatthaṃ. Dhammassavanatthaṃ dūraṭṭhānaṃ gacchantesupi eseva nayo. Attanāpi āgantvā dhammassavanatthaṃ sannipatiyeva. Etthetthāti ettha ettha ayyānaṃ vasanaṭṭhāne.
ਤਦਾਪੀਤਿ ‘‘ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਭਨ੍ਤੇ ਦਿવਸਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਕਾਲੇਪਿ। ਏਤੇਨੇવ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ વਸ੍ਸੂਪਨਾਯਿਕਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇવ। ਤੇਨਾਹ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਤਦਹੁਪੋਸਥੇ ਪਨ੍ਨਰਸੇ વਸ੍ਸੂਪਨਾਯਿਕਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਆਸਨੇਪਿ ਨਿਸਜ੍ਜਾਯ ਸੁਧਮ੍ਮਾਯ ਦੇવਸਭਾਯ ਪਠਮਂ ਦੇવੇਸੁ ਤਾવਤਿਂਸੇਸੁ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਸੁ ਤਸ੍ਸਾ ਚਤੂਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਰਾਜਾਨੋ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ, ਇਦਂ ਨੇਸਂ ਆਸਨੇ ਨਿਸਜ੍ਜਾਯ ਚਾਰਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Tadāpīti ‘‘purimāni bhante divasānī’’ti vuttakālepi. Eteneva kāraṇenāti vassūpanāyikanimittameva. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘tadahuposathe pannarase vassūpanāyikāyā’’tiādi. Āsanepi nisajjāya sudhammāya devasabhāya paṭhamaṃ devesu tāvatiṃsesu nisinnesu tassā catūsu dvāresu cattāro mahārājāno nisīdanti, idaṃ nesaṃ āsane nisajjāya cārittaṃ hoti.
ਯੇਨਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਕਿਚ੍ਚੇਨ ਯੇਨ ਪਯੋਜਨੇਨ। ਆਰਕ੍ਖਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਆਰਕ੍ਖਭੂਤਮਤ੍ਥਂ। વੁਤ੍ਤਂ વਚਨਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤવਚਨਾ, ਮਹਾਰਾਜਾਨੋ।
Yenatthenāti yena kiccena yena payojanena. Ārakkhatthanti ārakkhabhūtamatthaṃ. Vuttaṃ vacanaṃ etesanti vuttavacanā, mahārājāno.
੨੮੩. ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ।
283.Atikkamitvāti abhibhavitvā.
ਸਨਙ੍ਕੁਮਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Sanaṅkumārakathāvaṇṇanā
੨੮੪. ਅਭਿਸਮ੍ਭવਿਤੁਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯੋ ਅਨਭਿਸਮ੍ਭવਨੀਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਚਕ੍ਖੁਯੇવ ਪਥੋ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ ਉਪਾਯੋਤਿ ਚਕ੍ਖੁਪਥੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਕ੍ਖੁਪਥਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦੇ’’ਤਿ, ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਗੋਚਰਯੋਗ੍ਗੋ વਾ ਚਕ੍ਖੁਪਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਪਾਥੇ વਾ’’ਤਿ। ਨਾਭਿਭવਤੀਤਿ ਨ ਅਭਿਭવਤਿ, ਗੋਚਰਭਾવਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ ਤਾવਤਿਂਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹੇਟ੍ਠਾ ਹੇਟ੍ਠਾ, ਨ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ, ਨਾਪਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ। ‘‘ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾ ਹਿ ਤਾવਤਿਂਸਾਨਂ ਯਥਾ ਜਾਤਿਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਉਪਰਿਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ, ਤਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਉਪਰਿਮਾਨਂ ਮੂਲਪਟਿਸਨ੍ਧਿਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਮਾਪਿਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
284. Abhisambhavituṃ adhigantuṃ asakkuṇeyyo anabhisambhavanīyo. Tenāha ‘‘appattabbo’’tiādi. Cakkhuyeva patho rūpadassanassa maggo upāyoti cakkhupatho, tasmiṃ cakkhupathasminti āha ‘‘cakkhupasāde’’ti, cakkhussa gocarayoggo vā cakkhupathoti āha ‘‘āpāthe vā’’ti. Nābhibhavatīti na abhibhavati, gocarabhāvaṃ na gacchatīti attho. Heṭṭhā heṭṭhāti tāvatiṃsato paṭṭhāya heṭṭhā heṭṭhā, na cātumahārājikato paṭṭhāya, nāpi brahmapārisajjato paṭṭhāya. ‘‘Cātumahārājikā hi tāvatiṃsānaṃ yathā jātirūpāni passituṃ sakkonti, tathā brahmāno heṭṭhimā uparimāna’’nti keci, taṃ na yuttaṃ. Na hi heṭṭhimā brahmāno uparimānaṃ mūlapaṭisandhirūpaṃ passituṃ sakkonti, māpitameva passituṃ sakkontīti daṭṭhabbaṃ.
ਸੁਣਨ੍ਤੋવ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਮੀਤਿ ਗਤਿਯੋ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ਬਹਿ વਿਸਟવਿਤਕ੍ਕવਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਸਙ੍ਕੋਚਂ ਆਪਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਤਾਯ। ਮਯ੍ਹਂ ਅਯ੍ਯਕਸ੍ਸਾਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ।
Suṇantovaniddaṃ okkamīti gatiyo upadhārento bahi visaṭavitakkavicchedena saṅkocaṃ āpannacittatāya. Mayhaṃ ayyakassāti bhagavantaṃ sandhāya vadati.
ਪਞ੍ਚ ਸਿਖਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਚਸਿਖੋ, ਪਞ੍ਚਸਿਖੋ વਿਯ ਪਞ੍ਚਸਿਖੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਞ੍ਚਸਿਖਗਨ੍ਧਬ੍ਬਸਦਿਸੋ’’ਤਿ। ਮਮਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਪਿਯਾਯਨ੍ਤਿ।
Pañca sikhā etassāti pañcasikho, pañcasikho viya pañcasikhoti āha ‘‘pañcasikhagandhabbasadiso’’ti. Mamāyantīti piyāyanti.
੨੮੫. ਸੁਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਰਦੋਸੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਮੁਤ੍ਤੋ। ਯੇਹਿ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹਾਦੀਹਿ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਸਰੋ ਅવਿਸ੍ਸਟ੍ਠੋ ਸਿਯਾ, ਤਦਭਾવਤੋ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਪਲਿਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਪੇਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਅਨ੍ਤੋਗਧਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ ਕਤ੍ਤੁਸਾਧਨੋ ਏਸ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸਦ੍ਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਥવਿਞ੍ਞਾਪਨੋ’’ਤਿ। ਸਰਸ੍ਸ ਮਧੁਰਤਾ ਨਾਮ ਮਦ੍ਦવਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਧੁਰੋ ਮੁਦੂ’’ਤਿ। ਸવਨਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਸવਨੀਯੋ। ਸવਨਾਰਹਤਾਯ ਚ ਆਪਾਥਸੁਖਤਾਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਣ੍ਣਸੁਖੋ’’ਤਿ। ਬਿਨ੍ਦੂਤਿ ਪਿਣ੍ਡਿਤੋ। ਆਕੋਟਿਤਭਿਨ੍ਨਕਂਸਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਅਨੇਕਾવਯવੋ ਅਹੁਤ੍વਾ ਨਿਰવਯવੋ, ਏਕਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕਗ੍ਘਨੋ’’ਤਿ, ਏਤੇਨੇવਸ੍ਸ ਅવਿਸਾਰਿਤਾ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਗਮ੍ਭੀਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਚਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਾਭਿਮੂਲਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਏવਂ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤੋਤਿ ਜੀવ੍ਹਾਦਿਪ੍ਪਹਾਰਮਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਿਤੋ। ਅਮਧੁਰੋ ਚ ਹੋਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਪਰਿਲਹੁਭਾવਤੋ। ਨ ਚ ਦੂਰਂ ਸਾવੇਤਿ વੀਰਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਨਿਨ੍ਨਾਦੀ ਸੁવਿਪੁਲਭਾવਤੋ ਸવਿਸੇਸਂ ਨਿਨ੍ਨਾਦੋ, ਪਾਸਂਸਨਿਨ੍ਨਾਦੋ વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਹਾਮੇਘ…ਪੇ॰… ਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ।
285.Sumuttoti saradosehi suṭṭhu mutto. Yehi pittasemhādīhi palibuddhattā saro avissaṭṭho siyā, tadabhāvato vissaṭṭhoti dassento āha ‘‘apalibuddho’’ti. Viññāpetīti viññeyyo, antogadhahetuattho kattusādhano esa viññeyyasaddoti āha ‘‘atthaviññāpano’’ti. Sarassa madhuratā nāma maddavanti āha ‘‘madhuro mudū’’ti. Savanaṃ arahatīti savanīyo. Savanārahatāya ca āpāthasukhatāyāti āha ‘‘kaṇṇasukho’’ti. Bindūti piṇḍito. Ākoṭitabhinnakaṃsasaddo viya anekāvayavo ahutvā niravayavo, ekabhāvoti attho. Tenāha ‘‘ekagghano’’ti, etenevassa avisāritā saṃvaṇṇitā daṭṭhabbā. Gambhīruppattiṭṭhānatāya cassa gambhīratāti āha ‘‘nābhimūlato’’tiādi. Evaṃ samuṭṭhitoti jīvhādippahāramattasamuṭṭhito. Amadhuro ca hoti uppattiṭṭhānānaṃ parilahubhāvato. Na ca dūraṃ sāveti vīrabhāvābhāvato. Ninnādī suvipulabhāvato savisesaṃ ninnādo, pāsaṃsaninnādo vā. Tenāha ‘‘mahāmegha…pe… yutto’’ti.
ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਪਚ੍ਛਿਮਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਂ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ, ਛਟ੍ਠਂ, ਅਟ੍ਠਮਞ੍ਚ ਪਦਂ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸਾਤਿ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਪਠਮਸ੍ਸ, ਤਤਿਯਸ੍ਸ, ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਸ, ਸਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਚ। ਅਤ੍ਥੋਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਏવ। વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਤਾ ਹਿਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਮਞ੍ਜੁਭਾવੋ ਸવਨੀਯਤਾਯ, ਬਿਨ੍ਦੁਭਾવੋ ਅવਿਸਾਰਿਤਾਯ, ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੋ ਨਿਨ੍ਨਾਦਿਤਾਯਾਤਿ। ਯਥਾਪਰਿਸਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਥਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਰਿਮਾਣવਾਚੀ, ਨ ਪਕਾਰਾਦਿવਾਚੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਤ੍ਤਕਾ ਪਰਿਸਾ’’ਤਿ, ਤੇਨ ਪਰਿਸਪ੍ਪਮਾਣਂ ਏવਸ੍ਸ ਸਰੋ ਨਿਚ੍ਛਰਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਤਕਮੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Pacchimaṃ pacchimanti dutiyaṃ, catutthaṃ, chaṭṭhaṃ, aṭṭhamañca padaṃ. Purimassa purimassāti yathākkamaṃ paṭhamassa, tatiyassa, pañcamassa, sattamassa ca. Atthoyevāti atthaniddeso eva. Vissaṭṭhatā hissa viññeyyatāya veditabbā, mañjubhāvo savanīyatāya, bindubhāvo avisāritāya, gambhīrabhāvo ninnāditāyāti. Yathāparisanti ettha yathā-saddo parimāṇavācī, na pakārādivācīti āha ‘‘yattakāparisā’’ti, tena parisappamāṇaṃ evassa saro niccharati, ayamassa dhammatāti dasseti. Tenāha ‘‘tattakamevā’’tiādi.
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚੀ’’ਤਿਆਦਿ ‘‘ਯਾવਞ੍ਚ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਹੇਤੁਕਿਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਸਮਤ੍ਥਨਂ ਸਰਣੇਸੁ ਨੇਸਂ ਨਿਚ੍ਚਸੇવਨੇਨ, ਸੀਲੇਸੁ ਚ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਛਕਾਮਸਗ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ…ਪੇ॰… વਦਤੀ’’ਤਿ। ਨਿਬ੍ਬੇਮਤਿਕਗਹਿਤਸਰਣੇਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨਾਗਤਸਰਣਗਮਨੇ। ਤੇ ਹਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਿਤવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤਾਯ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਾਦੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਯੇવ, ਪੋਥੁਜ੍ਜਨਿਕਸਦ੍ਧਾਯ વਸੇਨ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਗੁਣੇ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਅਪਰਨੇਯ੍ਯਬੁਦ੍ਧਿਨੋ ਤੇ ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਨਿਬ੍ਬੇਮਤਿਕਗਹਿਤਸਰਣਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਦੇવਗਣਨ੍ਤਿ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਦੇવਸਮੂਹਂ। ਤੁਕਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਖੀਰਿਣੀ ਯਾ ਤੁਕਾਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਚੁਣ੍ਣਂ ਤੁਕਾਪਿਟ੍ਠਂ। ਤਂ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਘਨਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਚਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।
‘‘Ye hi kecī’’tiādi ‘‘yāvañca so bhagavā’’tiādinā vuttassa atthassa hetukittanavasena samatthanaṃ saraṇesu nesaṃ niccasevanena, sīlesu ca patiṭṭhāpanena chakāmasaggasampattianuppādanato. Tenāha ‘‘ye hi keci…pe… vadatī’’ti. Nibbematikagahitasaraṇeti maggenāgatasaraṇagamane. Te hi sabbaso samugghātitavicikicchatāya ratanattaye aveccappasādena samannāgatāyeva, pothujjanikasaddhāya vasena buddhādīnaṃ guṇe ogāhetvā jānanti, aparaneyyabuddhino te pariyāyato nibbematikagahitasaraṇā veditabbā. Gandhabbadevagaṇanti gandhabbadevasamūhaṃ. Tukā vuccati khīriṇī yā tukātipi vuccati. Tassā cuṇṇaṃ tukāpiṭṭhaṃ. Taṃ koṭṭetvā pakkhittaṃ ghanaṃ nirantaracitaṃ hutvā tiṭṭhati.
ਭਾવਿਤਇਦ੍ਧਿਪਾਦવਣ੍ਣਨਾ
Bhāvitaiddhipādavaṇṇanā
੨੮੭. ਸੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਕਾਰੇਹਿ ਞਾਪਿਤਾ ਬੋਧਿਤਾ, ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ વਾ ਠਪਿਤਾ, ਤਂ ਪਨ ਬੋਧਨਂ, ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਠਪਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦੇਸਨਾ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਕਥਿਤਾ’’ਤਿ। ਇਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਸਮਿਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ, ਨਿਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ। ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਪਾਦੋਤਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ, ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਅਧਿਗਮੁਪਾਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਉਪਰੂਪਰਿ વਿਸੇਸਸਙ੍ਖਾਤਂ ਇਦ੍ਧਿਂ ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਾਦੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ ਇਦ੍ਧਿ, ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ ਨਿਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦ੍ਧਿ ਏવ ਪਾਦੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ, ਇਦ੍ਧਿਕੋਟ੍ਠਾਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਤਾવ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਦ੍ਧਿਪਹੋਨਕਤਾਯਾਤਿ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨੇ ਸਮਤ੍ਥਭਾવਾਯ। ਇਦ੍ਧਿવਿਸવਿਤਾਯਾਤਿ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨੇ ਯੋਗ੍ਯਭਾવਾਯ। ਅਨੇਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਹਿ ਧਾਤੂਨਂ ਯੋਗ੍ਯਤ੍ਥੋ વਿ-ਪੁਬ੍ਬੋ ਸੁ-ਸਦ੍ਦੋ, વਿਸવਨਂ વਾ ਪਜ੍ਜਨਂ વਿਸવਿਤਾ, ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਕਾਰਿਤਾ વਿਸવਿਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੁਨਪ੍ਪੁਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਇਦ੍ਧਿવਿਕੁਬ੍ਬਨਤਾਯਾਤਿ વਿਕੁਬ੍ਬਨਿਦ੍ਧਿਯਾ વਿવਿਧਰੂਪਕਰਣਾਯ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ।
287.Supaññattāti suṭṭhu pakārehi ñāpitā bodhitā, asaṅkarato vā ṭhapitā, taṃ pana bodhanaṃ, asaṅkarato ṭhapanañca atthato desanā evāti āha ‘‘sukathitā’’ti. Ijjhanaṭṭhenāti samijjhanaṭṭhena, nippajjanassa kāraṇabhāvenāti attho. Patiṭṭhānaṭṭhenāti adhiṭṭhānaṭṭhena. Iddhiyā pādoti iddhipādo, iddhiyā adhigamupāyoti attho. Tena hi yasmā uparūpari visesasaṅkhātaṃ iddhiṃ pajjanti pāpuṇanti, tasmā ‘‘pādo’’ti vuccati. Ijjhatīti iddhi, samijjhati nippajjatīti attho. Iddhi eva pādo iddhipādo, iddhikoṭṭhāsoti attho. Evaṃ tāva ‘‘cattāro iddhipādā’’ti ettha attho veditabbo. Iddhipahonakatāyāti iddhiyā nipphādane samatthabhāvāya. Iddhivisavitāyāti iddhiyā nipphādane yogyabhāvāya. Anekatthattā hi dhātūnaṃ yogyattho vi-pubbo su-saddo, visavanaṃ vā pajjanaṃ visavitā, tattha kāmakāritā visavitā. Tenāha ‘‘punappuna’’ntiādi. Iddhivikubbanatāyāti vikubbaniddhiyā vividharūpakaraṇāya. Tenāha ‘‘nānappakārato katvā dassanatthāyā’’ti.
‘‘ਛਨ੍ਦਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਧਿਪਤਿਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਲਭਤਿ ਸਮਾਧਿਂ, ਲਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਕਗ੍ਗਤਂ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੪੩੨) ਇਮਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤਿ ਸਮਾਧਿ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧੀਤਿ ਅਧਿਪਤਿਸਦ੍ਦਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮਾਸੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਅਧਿਪਤਿਸਦ੍ਦਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਨ ‘‘ਛਨ੍ਦਹੇਤੁਕੋ, ਛਨ੍ਦਾਧਿਕੋ વਾ ਸਮਾਧਿ ਛਨ੍ਦਸਸਮਾਧੀ’’ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂવੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਪਧਾਨਭੂਤਾਤਿ વੀਰਿਯਭੂਤਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਸਙ੍ਖਤਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਞ੍ਹਿ ਪਧਾਨਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਤਂ ਤਂ વਿਸੇਸਂ ਸਙ੍ਖਰੋਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ વੀਰਿਯਂ। ਤਤ੍ਥ ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਸਾਧਕਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਪਧਾਨਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਪਧਾਨਭੂਤਾ ਸੇਟ੍ਠਭੂਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸ ਪਨ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ। વਿਸੁਂ ਸਮਾਸਯੋਜਨવਸੇਨ ਯੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਤ੍ਥੋ ਪਾਦਸ੍ਸ ਉਪਾਯਤ੍ਥਤਂ, ਕੋਟ੍ਠਾਸਤ੍ਥਤਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਥਾਯੋਗવਸੇਨ ਇਧ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ વਕ੍ਖਮਾਨਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭਪੁਬ੍ਬਭਾਗਾਨਂ ਕਤ੍ਤੁਕਰਣਿਦ੍ਧਿਭਾવਂ, ਉਤ੍ਤਰਚੂਲ਼ਭਾਜਨੀਯੇ વਾ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਛਨ੍ਦਾਦੀਹਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਹਿ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬਾਯ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਕਤ੍ਤਿਦ੍ਧਿਭਾવਂ, ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਞ੍ਚ ਕਰਣਿਦ੍ਧਿਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਇਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ ਇਦ੍ਧੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੋ, ਕਰਣਤ੍ਥੋ ਚ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥਂ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਇਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ વਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਤਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ? ਇਦ੍ਧਿਪਾਦવਿਭਙ੍ਗਪਾਠੇ। (વਿਭ॰ ੪੩੪) ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਭੂਤਸ੍ਸ, ਤੇ ਛਨ੍ਦਾਦਿਧਮ੍ਮੇ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾ ਠਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਅਨ੍ਤੋਕਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਖਨ੍ਧਾ ਕਥਿਤਾ। ਸੇਸੇਸੂਤਿ ਸੇਸਿਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ।
‘‘Chandañca bhikkhu adhipatiṃ karitvā labhati samādhiṃ, labhati cittassekaggataṃ, ayaṃ vuccati chandasamādhī’’ti (vibha. 432) imāya pāḷiyā chandādhipati samādhi chandasamādhīti adhipatisaddalopaṃ katvā samāso vuttoti viññāyati, adhipatisaddatthadassanavasena pana ‘‘chandahetuko, chandādhiko vā samādhi chandasasamādhī’’ti aṭṭhakathāyaṃvuttanti veditabbaṃ. ‘‘Padhānabhūtāti vīriyabhūtā’’ti keci vadanti. Saṅkhatasaṅkhārādinivattanatthañhi padhānaggahaṇanti. Atha vā taṃ taṃ visesaṃ saṅkharotīti saṅkhāro, sabbampi vīriyaṃ. Tattha catukiccasādhakato aññassa nivattanatthaṃ padhānaggahaṇanti padhānabhūtā seṭṭhabhūtāti attho. Catubbidhassa pana vīriyassa adhippetattā bahuvacananiddeso kato. Visuṃ samāsayojanavasena yo pubbe iddhipādattho pādassa upāyatthataṃ, koṭṭhāsatthatañca gahetvā yathāyogavasena idha vutto, so vakkhamānānaṃ paṭilābhapubbabhāgānaṃ kattukaraṇiddhibhāvaṃ, uttaracūḷabhājanīye vā vuttehi chandādīhi iddhipādehi sādhetabbāya iddhiyā kattiddhibhāvaṃ, chandādīnañca karaṇiddhibhāvaṃ sandhāya vuttoti veditabbo, tasmā ‘‘ijjhanaṭṭhena iddhī’’ti ettha kattuattho, karaṇattho ca ekajjhaṃ gahetvā vuttoti kattuatthaṃ tāva dassetuṃ ‘‘nipphattipariyāyena ijjhanaṭṭhena vā’’ti vatvā itaraṃ dassento ‘‘ijjhantietāyā’’tiādimāha. Vuttanti kattha vuttaṃ? Iddhipādavibhaṅgapāṭhe. (Vibha. 434) tathābhūtassāti tenākārena bhūtassa, te chandādidhamme paṭilabhitvā ṭhitassāti attho. ‘‘Vedanākkhandho’’tiādīhi chandādayo antokatvā cattāropi khandhā kathitā. Sesesūti sesiddhipādesu.
વੀਰਿਯਿਦ੍ਧਿਪਾਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘વੀਰਿਯਸਮਾਧਿਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વੀਰਿਯਂ ਆਗਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਂ ਸਮਾਧਿવਿਸੇਸਨਂ ‘‘વੀਰਿਯਾਧਿਪਤਿ ਸਮਾਧਿ વੀਰਿਯਸਮਾਧੀ’’ਤਿ, ਦੁਤਿਯਂ ਸਮਨ੍ਨਾਗਮਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨਂ। ਦ੍વੇਯੇવ ਹਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਮਨ੍ਨਾਗਮਙ੍ਗਾਨਿ, ਸਮਾਧਿ, ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚ। ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਹਿ ਸਮਾਧਿવਿਸੇਸਨਾਨਿ, ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰੋ ਪਨ ਪਧਾਨવਚਨੇਨੇવ વਿਸੇਸਿਤੋ, ਨ ਛਨ੍ਦਾਦੀਹੀਤਿ ਨ ਇਧ વੀਰਿਯਾਧਿਪਤਿਤਾ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। વੀਰਿਯਞ੍ਚ ਸਮਾਧਿਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਠਿਤਮੇવ, ਸਮਨ੍ਨਾਗਮਙ੍ਗવਸੇਨ ਪਨ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰવਚਨੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਾਪਿ ਦ੍વੀਹਿ વੀਰਿਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਮੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਛਨ੍ਦਾਦੀਹਿ વਿਸਿਟ੍ਠੋ ਸਮਾਧਿ, ਤਥਾવਿਸਿਟ੍ਠੇਨੇવ ਚ ਤੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਸੇਸਧਮ੍ਮਾ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿવਿਸੇਸਨਾਨਂ વਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ વੁਤ੍ਤਾ, વਿਸੇਸਨਭਾવੋ ਚ ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਤਂਤਂਅવਸ੍ਸਯਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਇਦ੍ਧਿਪਾਦ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਿਸ੍ਸਯਤ੍ਥੇਪਿ ਪਾਦ-ਸਦ੍ਦੇ ਉਪਾਯਤ੍ਥੇਨ ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਉਤ੍ਤਰਚੂਲ਼ਭਾਜਨੀਯੇ (વਿਭ॰ ੪੫੬) ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਮੇવ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਕੇ (વਿਭ॰ ੪੫੭ ਆਦਯੋ) ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚ ਉਦ੍ਦੇਸਂ ਕਤ੍વਾਪਿ ਪੁਨ ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂਯੇવ ਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੋ વਿਭਤ੍ਤੋ। ਉਪਾਯਿਦ੍ਧਿਪਾਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવ ਹਿ ਨਿਸ੍ਸਯਿਦ੍ਧਿਪਾਦਦਸ੍ਸਨਂ ਕਤਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਤਾ ਨ ਸਿਯਾਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿવਸੇਨ ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਦਾਨਿ ਪਟਿਲਾਭਪੁਬ੍ਬਭਾਗਾਨਂ વਸੇਨ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ। ਇਧ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਕਥਾ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਪਨ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ।
Vīriyiddhipādaniddese ‘‘vīriyasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgata’’nti dvikkhattuṃ vīriyaṃ āgataṃ. Tattha purimaṃ samādhivisesanaṃ ‘‘vīriyādhipati samādhi vīriyasamādhī’’ti, dutiyaṃ samannāgamaṅgadassanaṃ. Dveyeva hi sabbattha samannāgamaṅgāni, samādhi, padhānasaṅkhāro ca. Chandādayo hi samādhivisesanāni, padhānasaṅkhāro pana padhānavacaneneva visesito, na chandādīhīti na idha vīriyādhipatitā padhānasaṅkhārassa vuttā hoti. Vīriyañca samādhiṃ visesetvā ṭhitameva, samannāgamaṅgavasena pana padhānasaṅkhāravacanena vuttanti nāpi dvīhi vīriyehi samannāgamo vutto hoti. Yasmā pana chandādīhi visiṭṭho samādhi, tathāvisiṭṭheneva ca tena sampayutto padhānasaṅkhāro, sesadhammā ca, tasmā samādhivisesanānaṃ vasena cattāro iddhipādā vuttā, visesanabhāvo ca chandādīnaṃ taṃtaṃavassayadassanavasena hotīti ‘‘chandasamādhi…pe… iddhipāda’’nti ettha nissayatthepi pāda-sadde upāyatthena chandādīnaṃ iddhipādatā vuttā hoti. Teneva hi abhidhamme uttaracūḷabhājanīye (vibha. 456) ‘‘cattāro iddhipādā chandiddhipādo’’tiādinā chandādīnameva iddhipādatā vuttā. Pañhapucchake (vibha. 457 ādayo) ‘‘cattāro iddhipādā idha bhikkhu chandasamādhī’’tiādinā ca uddesaṃ katvāpi puna chandādīnaṃyeva kusalādibhāvo vibhatto. Upāyiddhipādadassanatthameva hi nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ, aññathā catubbidhatā na siyāti. Ayamettha pāḷivasena atthavinicchayo veditabbo. Idāni paṭilābhapubbabhāgānaṃ vasena iddhipāde vibhajitvā dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ, taṃ suviññeyyameva. Idha iddhipādakathā saṅkhepeneva vuttāti āha ‘‘vitthārena pana…pe… vuttā’’ti.
ਕੇਚੀਤਿ ਅਭਯਗਿਰਿવਾਸਿਨੋ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਏਕਚ੍ਚੇ ‘‘ਇਦ੍ਧਿ ਨਾਮ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੇ ‘‘ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ ਪਨ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋਤਿ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅਸਿਦ੍ਧੋ, ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਭਤੋਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਾਠਤੋ (વਿਭ॰ ੪੫੮) ਦੀਘਨਿਕਾਯਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੮੭) ਆਨੀਤੋ ਪੁਰਿਮਨਯਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨਾਕਾਰੇਨ ਦੇਸਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਛਨ੍ਦੋ ਏવ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ ਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦੋ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਇਮੇ ਪਨਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਆਗਤਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ । ਰਟ੍ਠਪਾਲਤ੍ਥੇਰੋ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੯੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੨੧੦; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.ਰਟ੍ਠਪਾਲਤ੍ਥੇਰਅਪਦਾਨવਣ੍ਣਨਾਯ વਿਤ੍ਥਾਰੋ) ‘‘ਛਨ੍ਦੇ ਸਤਿ ਕਥਂ ਨਾਨੁਜਾਨਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਭਤ੍ਤਾਨਿ ਅਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਅਨੁਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਛਨ੍ਦਮੇવ ਅવਸ੍ਸਾਯ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਸੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਰਟ੍ਠਪਾਲਤ੍ਥੇਰੋ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਸੀ’’ਤਿ। ਸੋਣਤ੍ਥੇਰੋ (ਮਹਾવ॰ ੨੪੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੫੫; ਥੇਰਗਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਤੇਰਸਨਿਪਾਤ; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.ਸੋਣਕੋਟਿવੀਸਤ੍ਥੇਰਅਪਦਾਨવਣ੍ਣਨਾਯ વਿਤ੍ਥਾਰੋ) ਭਾવਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ ਪਰਮਸੁਖੁਮਾਲੋ ਪਾਦੇਸੁ ਫੋਟੇਸੁ ਜਾਤੇਸੁਪਿ વੀਰਿਯਂ ਨਪ੍ਪਟਿਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਸੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੋਣਤ੍ਥੇਰੋ વੀਰਿਯਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਸਮ੍ਭੂਤਤ੍ਥੇਰੋ (ਥੇਰਗਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.ਸਮ੍ਮੂਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾਯ વਿਤ੍ਥਾਰੋ) ‘‘ਚਿਤ੍ਤવਤੋ ਕਿਂ ਨਾਮ ਨ ਸਿਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਕਤ੍વਾ ਭਾવਨਂ ਆਰਾਧੇਸੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਭੂਤਤ੍ਥੇਰੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਮੋਘਤ੍ਥੇਰੋ વੀਮਂਸਂ ਅવਸ੍ਸਯਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੂ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੧੨੫; ਬੁ॰ વਂ॰ ੫੪.੩੫੩; ਮਹਾ॰ ਨਿ॰ ੧੮੬; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾ ੧੪੪; ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ੮੮; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੫; ਪੇਟਕੋ॰ ੨੨, ੩੧) ਸੁਞ੍ਞਤਾਕਥਂ ਕਥੇਸਿ, ਪਞ੍ਞਾਨਿਸ੍ਸਿਤਮਾਨਨਿਗ੍ਗਹਤ੍ਥਂ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਗ੍ਗਹਤ੍ਥਞ੍ਚ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਸਮਾਨੋ ਪਞ੍ਹਂ ਕਥੇਸਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾ ਮੋਘਰਾਜਾ વੀਮਂਸਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ।
Kecīti abhayagirivāsino. Tesu hi ekacce ‘‘iddhi nāma anipphannā’’ti vadanti, ekacce ‘‘iddhipādo pana anipphanno’’ti vadanti, anipphannoti ca paramatthato asiddho, natthīti attho. Ābhatoti abhidhammapāṭhato (vibha. 458) dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.287) ānīto purimanayato aññenākārena desanāya pavattattā. Chando eva iddhipādo chandiddhipādo. Eseva nayo sesesupi. Ime panāti imasmiṃ sutte āgatā iddhipādā . Raṭṭhapālatthero (ma. ni. 2.293; a. ni. aṭṭha. 1.1.210; apa. aṭṭha. 2.raṭṭhapālattheraapadānavaṇṇanāya vitthāro) ‘‘chande sati kathaṃ nānujānissantī’’ti sattāhaṃ bhattāni abhuñjitvā mātāpitaro anujānāpetvā pabbajitvā chandameva avassāya lokuttaraṃ dhammaṃ nibbattesīti āha ‘‘raṭṭhapālatthero…pe… nibbattesī’’ti. Soṇatthero (mahāva. 243; a. ni. 6.55; theragā. aṭṭha. terasanipāta; apa. aṭṭha. 2.soṇakoṭivīsattheraapadānavaṇṇanāya vitthāro) bhāvanamanuyutto āraddhavīriyo paramasukhumālo pādesu phoṭesu jātesupi vīriyaṃ nappaṭipassambhesīti āha ‘‘soṇatthero vīriyaṃ dhuraṃ katvā’’ti. Sambhūtatthero (theragā. aṭṭha. 2.sammūtattheragāthāvaṇṇanāya vitthāro) ‘‘cittavato kiṃ nāma na sijjhatī’’ti cittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā bhāvanaṃ ārādhesīti āha ‘‘sambhūtatthero cittaṃ dhuraṃ katvā’’ti. Moghatthero vīmaṃsaṃ avassayi, tasmā tassa bhagavā ‘‘suññato lokaṃ avekkhassū’’ti (su. ni. 1125; bu. vaṃ. 54.353; mahā. ni. 186; cūḷani. mogharājamāṇavapucchā 144; mogharājamāṇavapucchāniddese 88; netti. 5; peṭako. 22, 31) suññatākathaṃ kathesi, paññānissitamānaniggahatthaṃ, paññāya pariggahatthañca dvikkhattuṃ pucchito samāno pañhaṃ kathesi. Tenāha ‘‘āyasmā mogharājā vīmaṃsaṃ dhuraṃ katvā’’ti.
ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਛਨ੍ਦੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਪੇਸਨਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਨਸਦਿਸਤਾ વੁਤ੍ਤਾ।
Punappunaṃ chanduppādanaṃ pesanaṃ viya hotīti chandassa upaṭṭhānasadisatā vuttā.
ਪਰਕ੍ਕਮੇਨਾਤਿ ਪਰਕ੍ਕਮਸੀਸੇਨ ਸੂਰਭਾવਂ વਦਤਿ। ਥਾਮਭਾવਤੋ ਚ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਸੂਰਭਾવਸਦਿਸਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।
Parakkamenāti parakkamasīsena sūrabhāvaṃ vadati. Thāmabhāvato ca vīriyassa sūrabhāvasadisatā daṭṭhabbā.
ਚਿਨ੍ਤਨਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਨ੍ਤਸਂવਿਧਾਨਸਦਿਸਤਾ વੁਤ੍ਤਾ।
Cintanappadhānattā cittassa mantasaṃvidhānasadisatā vuttā.
ਜਾਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ વਿਸਿਟ੍ਠਜਾਤਿਤਾ। ‘‘ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਪਞ੍ਞਾ ਸੇਟ੍ਠਾ’’ਤਿ વੀਮਂਸਾਯ ਜਾਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਦਿਸਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨਿਯਂ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੩੩) ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਿਦ੍ਧਿਪਾਦਸ੍ਸ ਜਾਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਦਿਸਤਾ, વੀਮਂਸਿਦ੍ਧਿਪਾਦਸ੍ਸ ਮਨ੍ਤਬਲਸਦਿਸਤਾ ਚ ਯੋਜਿਤਾ।
Jātisampatti nāma visiṭṭhajātitā. ‘‘Sabbadhammesu ca paññā seṭṭhā’’ti vīmaṃsāya jātisampattisadisatā vuttā. Sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 433) pana cittiddhipādassa jātisampattisadisatā, vīmaṃsiddhipādassa mantabalasadisatā ca yojitā.
ਅਨੇਕਂ વਿਹਿਤਂ વਿਧਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੇਕવਿਧ’’ਨ੍ਤਿ। વਿਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸਪਰਿਯਾਯੋ ‘‘ਏਕવਿਧੇਨ ਞਾਣવਤ੍ਥੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੭੫੧) વਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਦ੍ਧਿવਿਧਨ੍ਤਿ ਇਦ੍ਧਿਕੋਟ੍ਠਾਸ’’ਨ੍ਤਿ।
Anekaṃ vihitaṃ vidhaṃ etassāti anekavihitanti āha ‘‘anekavidha’’nti. Vidha-saddo koṭṭhāsapariyāyo ‘‘ekavidhena ñāṇavatthū’’tiādīsu (vibha. 751) viyāti āha ‘‘iddhividhanti iddhikoṭṭhāsa’’nti.
ਤਿવਿਧਓਕਾਸਾਧਿਗਮવਣ੍ਣਨਾ
Tividhaokāsādhigamavaṇṇanā
੨੮੮. ‘‘ਸੁਖਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਸੁਖਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਝਾਨਸੁਖਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸੁਖਸ੍ਸ ਫਲਸੁਖਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਨਾਨਪ੍ਪਨਾਪਤ੍ਤਤਾਯ ਪਨ ਅਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਸੁਖਸ੍ਸ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁਖਸ੍ਸ ਚੇਤ੍ਥ ਅਗ੍ਗਹਣਂ। ਪੁਰਿਮੇਸੁ ਤਾવ ਦ੍વੀਸੁ ਓਕਾਸਾਧਿਗਮੇਸੁ ਤੀਣਿਪਿ ਸੁਖਾਨਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਤਤਿਯੇ ਪਨ ਕਥਨ੍ਤਿ? ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਂ ਤੀਣਿ ਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਦ੍વੇ ਪਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿਯੇવ। ਯਥਾਲਾਭવਸੇਨ ਹੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਕ੍ਖਰਕਥਲਮ੍ਪਿ ਮਚ੍ਛਗੁਮ੍ਬਮ੍ਪਿ ਚਰਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੩੩; ੨.੨੫੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੫, ੪੬) વਿਯ। ਸਂਸਟ੍ਠੋਤਿ ਸਂਸਗ੍ਗਂ ਉਪਗਤੋ ਸਮਙ੍ਗੀਭੂਤੋ, ਸੋ ਪਨ ਤੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਚਿਤ੍ਤੋਪਿ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਭਾવਕਰਂ ਧਮ੍ਮਂ। ਉਪਾਯਤੋਤਿ વਿਧਿਤੋ। ਪਥਤੋਤਿ ਮਗ੍ਗਤੋ। ਕਾਰਣਤੋਤਿ ਹੇਤੁਤੋ। ਯੇਨ ਹਿ વਿਧਿਨਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਉਪੇਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਉਪਾਯੋ, ਸੋ ਤਦਧਿਗਮਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਭਾવਤੋ ਪਥੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਰਣਤੋ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ।
288.‘‘Sukhassā’’ti idaṃ tiṇṇampi sukhānaṃ sādhāraṇavacananti āha ‘‘jhānasukhassa maggasukhassa phalasukhassā’’ti. Nānappanāpattatāya pana appadhānattā upacārajjhānasukhassa, vipassanāsukhassa cettha aggahaṇaṃ. Purimesu tāva dvīsu okāsādhigamesu tīṇipi sukhāni labbhanti, tatiye pana kathanti? Tattha kāmaṃ tīṇi na labbhanti, dve pana labbhantiyeva. Yathālābhavasena hetaṃ vuttaṃ. ‘‘Sakkharakathalampi macchagumbampi carantampi tiṭṭhantampī’’tiādīsu (dī. ni. 1.249; ma. ni. 1.433; 2.259; a. ni. 1.45, 46) viya. Saṃsaṭṭhoti saṃsaggaṃ upagato samaṅgībhūto, so pana tehi samannāgatacittopi hotīti vuttaṃ ‘‘sampayuttacitto’’ti. Ariyadhammanti ariyabhāvakaraṃ dhammaṃ. Upāyatoti vidhito. Pathatoti maggato. Kāraṇatoti hetuto. Yena hi vidhinā dhammānudhammapaṭipatti hoti, so upeti etenāti upāyo, so tadadhigamassa maggabhāvato patho, tassa karaṇato kāraṇanti ca vuccati.
‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਭੂਤੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਪਥਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਏવ ਮਗ੍ਗਭੂਤੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਅਨਿਚ੍ਚੇਤਿ ਆਦਿਅਨ੍ਤવਨ੍ਤਤਾਯ, ਅਨਚ੍ਚਨ੍ਤਿਕਤਾਯ ਚ ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਤੇਭੂਮਕੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਉਦਯਬ੍ਬਯਪਟਿਪੀਲ਼ਨਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਨਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਮਤੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖੇ, ਅવਸવਤ੍ਤਨਤ੍ਥੇਨ, ਅਨਤ੍ਤਸਭਾવਤਾਯ ਚ ਅਨਤ੍ਤਨਿ, ਅਸੁਚਿਸਭਾવਤਾਯ ਅਸੁਭੇ। ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਹਿ ਤੇਭੂਮਕਂ ਸਙ੍ਖਤਂ ਕਿਲੇਸਾਸੁਚਿਪਗ੍ਘਰਣਤੋ ‘‘ਅਸੁਭ’’ਨ੍ਤ੍વੇવ વਤ੍ਤੁਂ ਅਰਹਤਿ। ਸਚ੍ਚਾਨੁਲੋਮਿਕੇਨ વਾਤਿ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਸ੍ਸ ਅਨੁਲੋਮਨવਸੇਨ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆવਟ੍ਟਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆવਜ੍ਜਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਤਤੋ ਪੁਰਿਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਾ ਕੁਸਲਜવਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਫਲવੋਹਾਰੇਨੇવ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਹਿ વਸੇਨ ਸਾ ਕੁਸਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਆવਜ੍ਜਨਾ ਹਿ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਆવਟ੍ਟੇਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆવਟ੍ਟਨਾ, ਅਨੁ ਅਨੁ ਆવਟ੍ਟੇਤੀਤਿ ਅਨ੍વਾવਟ੍ਟਨਾ। ਭવਙ੍ਗਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਆਭੁਜਤੀਤਿ ਆਭੋਗੋ। ਸਮਨ੍ਨਾਹਰਤੀਤਿ ਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰੋ। ਤਦੇવਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ ਠਪੇਤੀਤਿ ਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਯਂ ਉਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰਲਕ੍ਖਣੋ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਯਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਆવਜ੍ਜਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ।
‘‘Aniccantiādivasena manasi karotī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘yoniso manasikāro nāmā’’tiādi vuttaṃ. Tattha upāyamanasikāroti kusaladhammappavattiyā kāraṇabhūto manasikāro. Pathamanasikāroti tassa eva maggabhūto manasikāro. Anicceti ādiantavantatāya, anaccantikatāya ca anicce tebhūmake saṅkhāre ‘‘anicca’’nti manasikāroti yojanā. Eseva nayo sesesupi. Ayaṃ pana viseso tasmiṃyeva udayabbayapaṭipīḷanatāya dukkhanato, dukkhamato ca dukkhe, avasavattanatthena, anattasabhāvatāya ca anattani, asucisabhāvatāya asubhe. Sabbampi hi tebhūmakaṃ saṅkhataṃ kilesāsucipaggharaṇato ‘‘asubha’’ntveva vattuṃ arahati. Saccānulomikena vāti saccābhisamayassa anulomanavasena. ‘‘Cittassa āvaṭṭanā’’tiādinā āvajjanāya paccayabhūtā tato purimuppannā manodvārikā kusalajavanappavatti phalavohāreneva tathā vuttā. Tassā hi vasena sā kusaluppattiyā upanissayo hotīti. Āvajjanā hi bhavaṅgacittaṃ āvaṭṭetīti cittassa āvaṭṭanā, anu anu āvaṭṭetīti anvāvaṭṭanā. Bhavaṅgārammaṇato aññaṃ ābhujatīti ābhogo. Samannāharatīti samannāhāro. Tadevārammaṇaṃ attānaṃ anubandhitvā anubandhitvā uppajjamāne manasi karoti ṭhapetīti manasikāro. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ upāyamanasikāralakkhaṇo yonisomanasikāro nāma vuccati, yassa vasena puggalo dukkhādīni saccāni āvajjituṃ sakkoti.
ਅਸਂਸਟ੍ਠੋਤਿ ਨ ਸਂਸਟ੍ਠੋ ਕਾਮਾਦੀਹਿ વਿવਿਤ੍ਤੋ વਿਨਾਭੂਤੋ। ਕਾਮਾਦਿવਿਸਂਸਗ੍ਗਹੇਤੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸੁਖਂ ਨਾਮ વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਾਮਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸੁਖਮ੍ਪਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਮੇવ, ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਪਨ ਤਂ ਕਾਯਿਕਸੁਖਸ੍ਸਾਪਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ વਿਸੇਸਤੋ ‘‘ਸੁਖ’’ਨ੍ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਇਧਾਪਿ ਝਾਨਭੂਤਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਸੁਖਨ੍ਤਿ, ਇਤਰਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੁਖਾ’’ਤਿ। ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਝਾਨਸੁਖਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ। ਅਪਰਾਪਰਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਝਾਨਾਧਿਗਮਹੇਤੁ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਦਿવਸੇਨ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸੋਮਨਸ੍ਸਂ।
Asaṃsaṭṭhoti na saṃsaṭṭho kāmādīhi vivitto vinābhūto. Kāmādivisaṃsaggahetu uppajjanakasukhaṃ nāma vivekajaṃ pītisukhanti āha ‘‘paṭhamajjhānasukha’’nti. Kāmaṃ paṭhamajjhānasukhampi somanassameva, suttesu pana taṃ kāyikasukhassāpi paccayabhāvato visesato ‘‘sukha’’ntveva vuccatīti idhāpi jhānabhūtaṃ somanassaṃ sukhanti, itaraṃ somanassaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sukhā’’ti. Hetumhi nissakkavacananti āha ‘‘jhānasukhapaccayā’’ti. Aparāparaṃ somanassanti jhānādhigamahetu paccavekkhaṇādivasena punappunaṃ uppajjanakasomanassaṃ.
ਪਮੋਦਨਂ ਪਮੁਦੋ, ਤਰੁਣਪੀਤਿ, ਤਤੋ ਪਮੁਦਾ। ‘‘ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ ਪੀਤਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਤਰੁਣਪੀਤਿ ‘‘ਪਾਮੋਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਇਧ ਪਨ ਪਕਟ੍ਠੋ ਮੁਦੋ ਪਮੁਦੋ ਪਾਮੋਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਸੋਮਨਸ੍ਸਰਹਿਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅવਿਨਾਭਾવਿਤਾਯ ‘‘ਬਲવਤਰਂ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਝਾਨਸ੍ਸ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣਾਨਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਝਾਨਂ ਪਨ ਤਦੇਕਟ੍ਠੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕਿਲੇਸੇ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿਯੇવ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਓਕਾਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਤੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਓਕਾਸਗ੍ਗਹਣਤੋ, ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਗ੍ਗਫਲਸੁਖਾਧਿਗਮਾਯ ਓਕਾਸਭਾવਤੋ વਾ ਓਕਾਸੋ, ਅਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮੋ ਓਕਾਸਾਧਿਗਮੋ। ਪੁਰਿਮਪਕ੍ਖੇ ਪਨ ਓਕਾਸਂ ਅવਸਰਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਓਕਾਸਾਧਿਗਮੋ।
Pamodanaṃ pamudo, taruṇapīti, tato pamudā. ‘‘Pāmojjaṃ pītatthāyā’’tiādīsu taruṇapīti ‘‘pāmojja’’nti vuccati, idha pana pakaṭṭho mudo pamudo pāmojjanti adhippetaṃ, tañca somanassarahitaṃ natthīti avinābhāvitāya ‘‘balavataraṃ pītisomanassa’’nti vuttaṃ. Jhānassa ujuvipaccanīkataṃ sandhāya ‘‘pañca nīvaraṇāni vikkhambhetvā’’ti vuttaṃ. Jhānaṃ pana tadekaṭṭhe sabbepi kilese, sabbepi akusale dhamme vikkhambhetiyeva, attano okāsaṃ gahetvā tiṭṭhati paṭipakkhadhammehi anabhibhavanīyato. Tasmāti okāsaggahaṇato, laddhokāsatāyāti attho. Maggaphalasukhādhigamāya okāsabhāvato vā okāso, assa adhigamo okāsādhigamo. Purimapakkhe pana okāsaṃ avasaraṃ adhigacchati etenāti okāsādhigamo.
ਰੂਪਸਭਾવਤਾਯ , ਏਕਨ੍ਤਰੂਪਾਧੀਨવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ, ਸવਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾਯ ਚ ਆਨਾਪਾਨવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ ਥੂਲਭਾવਂ ਅਨੁਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਾਯવਚੀਸਙ੍ਖਾਰਾ ਤਾવ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਬ੍ਬਿਧੁਰਤਾਯ ਪਨ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਨਂ ਥੂਲਤਂ ਅਨਨੁਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾ ਕਥਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਇਤਰੋ ‘‘ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਕਾਰਣਂ વਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਤਿ। ਤੇਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਲਬ੍ਭਮਾਨਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਯ ‘‘ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ, ਪਹੀਨਾ ਪਨ ਤਦਭਾવਤੋ ‘‘ਸੁਖੁਮਾ’’ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਹੀਨੇ ਉਪਾਦਾਯ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ ਨਾਮ ਜਾਤਾ’’ਤਿ। ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਿਕਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਿਰੋਧਾ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਚੀਸਙ੍ਖਾਰਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾવ ਸਿਦ੍ਧਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਦੁਤਿਯ…ਪੇ॰… વਿਸੁਂ ਨ વੁਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਿਦ੍ਧਾਪਿ ਸੁਪਾਕਟਭਾવੇਨ વਿਭਾવੇਤੁਂ ਸਰੂਪਤੋ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨ ਹਿ ਅਰਿਯવਿਨਯੇ ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿવਿਭਾવਨਾ ਅਭਿਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਪਕਤੀਤਿ। ਯਥਾ ਨੀવਰਣવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਞ੍ਚ ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਉਪਾਯੋ, ਏવਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਂ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਉਪਾਯੋਤਿ ‘‘ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੇਸਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
Rūpasabhāvatāya , ekantarūpādhīnavuttitāya, savipphārikatāya ca ānāpānavitakkavicārānaṃ thūlabhāvaṃ anujānanto ‘‘kāyavacīsaṅkhārā tāva oḷārikā hontū’’ti āha. Tabbidhuratāya pana ekaccānaṃ vedanāsaññānaṃ thūlataṃ ananujānanto ‘‘cittasaṅkhārā kathaṃ oḷārikā’’ti āha. Itaro ‘‘appahīnattā’’ti kāraṇaṃ vatvā ‘‘kāyasaṅkhārā hī’’tiādinā tamatthaṃ vivarati. Teti cittasaṅkhārā. Appahīnā saṅkhārā labbhamānasaṅkhāranimittatāya ‘‘oḷārikā’’ti vattuṃ arahanti, pahīnā pana tadabhāvato ‘‘sukhumā’’ti āha ‘‘pahīne upādāyaappahīnattā oḷārikā nāma jātā’’ti. Pāḷiyaṃ ‘‘kāyasaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā’’ti vuttattā ‘‘sukhanti catutthajjhānikaphalasamāpattisukha’’nti vuttaṃ. ‘‘Cittasaṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā’’ti pana vuttattā ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassā’’ti vuttaṃ. Vacīsaṅkhārapaṭippassaddhi kāyasaṅkhārapaṭippassaddhiyāva siddhāti veditabbā. Tenevāha ‘‘dutiya…pe… visuṃ na vuttānī’’ti. Pāḷiyaṃ pana atthato siddhāpi supākaṭabhāvena vibhāvetuṃ sarūpato gaṇhāti. Na hi ariyavinaye atthāpattivibhāvanā abhidhammadesanāya pakatīti. Yathā nīvaraṇavikkhambhanañca paṭhamassa jhānassa adhigamāya upāyo, evaṃ sukhadukkhavikkhambhanaṃ catutthassa jhānassa adhigamāya upāyoti ‘‘catutthajjhānaṃ sukhaṃ dukkhaṃ vikkhambhetvā’’ti vuttaṃ. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
ਅવਿਜ੍ਜਾਰਾਗਾਦੀਹਿ ਸਹ વਜ੍ਜੇਹੀਤਿ ਸਾવਜ੍ਜਂ, ਅਕੁਸਲਂ, ਤਦਭਾવਤੋ ਅਨવਜ੍ਜਂ ਕੁਸਲਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਿਤਸੁਖਂ ਆਕਙ੍ਖਨ੍ਤੇਨ ਸੇવਨੀਯਤੋ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਂ, ਕੁਸਲਂ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯਤੋ ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਕੁਸਲਂ। ਲਾਮਕਭਾવੇਨ ਹੀਨਂ, ਅਕੁਸਲਂ, ਸੇਟ੍ਠਭਾવੇਨ ਪਣੀਤਂ, ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਸਾવਜ੍ਜਦੁਕਾਦਯੋ ਤਯੋਪਿ ਦੁਕਾ ਯਥਾਰਹਂ ਏਤੇਸਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾਨਂ વਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਚਤੂਹਿ ਦੁਕੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ। ਯਥਾਰਹਂ ਕਣ੍ਹਞ੍ਚ ਸੁਕ੍ਕਞ੍ਚ ਪਟਿਦ੍વਨ੍ਦਿਭਾવਤੋ, ਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਗਞ੍ਚ ਅਦ੍વਯਭਾવਤੋ। વਟ੍ਟਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਕਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਹੀਯਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਤੋ। ਤਤੋ ਏવ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗવਿਜ੍ਜਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਕਮ੍ਮਪਥਮੁਖੇਨ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਯਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਸੁਖਞ੍ਚੇવ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸੁਖਞ੍ਚ, ਤਂ ਇਧ ‘‘ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ ਏવ ਨਾਨਨ੍ਤਰਿਯਭਾવਤੋ।
Avijjārāgādīhi saha vajjehīti sāvajjaṃ, akusalaṃ, tadabhāvato anavajjaṃ kusalaṃ. Attano hitasukhaṃ ākaṅkhantena sevanīyato sevitabbaṃ, kusalaṃ, tabbipariyāyato na sevitabbaṃ, akusalaṃ. Lāmakabhāvena hīnaṃ, akusalaṃ, seṭṭhabhāvena paṇītaṃ, kusalanti sāvajjadukādayo tayopi dukā yathārahaṃ etesaṃ kusalākusalakammapathānaṃ vaseneva veditabbā. Sabbanti yathāvuttaṃ sabbaṃ catūhi dukehi saṅgahitaṃ dhammajātaṃ. Yathārahaṃ kaṇhañca sukkañca paṭidvandibhāvato, sappaṭibhāgañca appaṭibhāgañca advayabhāvato. Vaṭṭapaṭicchādikā avijjā pahīyati catunnaṃ ariyasaccānaṃ sammadeva paṭivijjhanato. Tato eva arahattamaggavijjā uppajjati. Sukhanti evaṃ kammapathamukhena tebhūmakadhamme sammasitvā vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahatte patiṭṭhahantassa yaṃ arahattamaggasukhañceva arahattaphalasukhañca, taṃ idha ‘‘sukha’’nti adhippetaṃ. Antogadhā eva nānantariyabhāvato.
ਅਟ੍ਠਤਿਂਸਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਾਨਂ ਅਟ੍ਠਤਿਂਸਾਯ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨਂ વਸੇਨ। વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਆਗਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਮੇવ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਕਥਨਂ ਨਯਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਚਤੁવੀਸਤਿਯਾ ਠਾਨੇਸੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੧੯) વੁਤ੍ਤਮੇવ। ‘‘ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨਾਨਿਪਿ ਗਹਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤੇਹਿ વਿਨਾ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮਾਪਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ, ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਚ ਤੇਸਂ। ਦਸ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਾਨੀਤਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿਂ ਆਨਾਪਾਨਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਯੋ, ਸਞ੍ਞਾવવਤ੍ਥਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਦਸ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਾਨਿ। ਅਧਿਸੀਲਂ ਨਾਮ ਸਮਾਧਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਯਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਿਮਨ੍ਤੇਨ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ ਪਠਮਂ ਓਕਾਸਾਧਿਗਮਂ ਭਜਤੀ’’ਤਿ। ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਨਿਟ੍ਠਂ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨਾਨਂ, ਤਪ੍ਪਰਿਯੋਸਾਨਤ੍ਤਾ ਫਲਜ੍ਝਾਨਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾ ਦੁਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾ ਨਾਮ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗવਿਜ੍ਜਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾ ਤਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯવਸੇਨ ਤਯੋ ਓਕਾਸਾਧਿਗਮੇ ਨੀਹਰਨ੍ਤੇਨ ਯਥਾਰਹਂ ਤਂਤਂਸੁਤ੍ਤવਸੇਨਪਿ ਨੀਹਰਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਾਮਞ੍ਞਫਲੇਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Aṭṭhatiṃsārammaṇavasenāti pāḷiyaṃ āgatānaṃ aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānānaṃ vasena. Vitthāretvā kathetabbā paṭhamajjhānādivasena āgatattāti adhippāyo. ‘‘Katha’’ntiādinā tameva vitthāretvā kathanaṃ nayato dasseti. ‘‘Catuvīsatiyā ṭhānesū’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mahāparinibbānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.219) vuttameva. ‘‘Nirodhasamāpattiṃ pāpetvā’’ti iminā arūpajjhānānipi gahitāni honti tehi vinā nirodhasamāpattisamāpajjanassa asambhavato, catutthajjhānasabhāvattā ca tesaṃ. Dasa upacārajjhānānīti ṭhapetvā kāyagatāsatiṃ ānāpānañca aṭṭha anussatiyo, saññāvavatthānañcāti dasa upacārajjhānāni. Adhisīlaṃ nāma samādhisaṃvattaniyanti tassa heṭṭhimantena paṭhamajjhānaṃ pariyosānanti vuttaṃ ‘‘adhisīlasikkhā paṭhamaṃ okāsādhigamaṃ bhajatī’’ti. Adhicittaṃ nāma catutthajjhānaniṭṭhaṃ tadantogadhattā arūpajjhānānaṃ, tappariyosānattā phalajjhānānanti vuttaṃ ‘‘adhicittasikkhā dutiya’’nti. Matthakappattā adhipaññāsikkhā nāma aggamaggavijjāti āha ‘‘adhipaññāsikkhā tatiya’’nti. Sikkhattayavasena tayo okāsādhigame nīharantena yathārahaṃ taṃtaṃsuttavasenapi nīharitabbanti dassento ‘‘sāmaññaphalepī’’tiādimāha.
ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਚ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਤਯੋ ਓਕਾਸਾਧਿਗਮੇ ਭਜਨ੍ਤਿ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਤਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ ਤੇ ਭਜਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੀਸੁ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾਤਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਓਕਾਸਾਧਿਗਮਾਨਂ વਸੇਨ ਯਥਾਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਕਥੇਤੁਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ। ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾਤਿ ਸਮਾਯੋਜੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਭਾવੇਨ ਸਮਾਨੇਤ੍વਾ। ਦੁਕ੍ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਅਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਥਨੇਨ, ਅਤਿਪਪਞ੍ਚਕਥਨੇਨ વਾ ਦੁਟ੍ਠੁ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ਤਥਾਕਥਨਸ੍ਸੇવ ਸੁਕਥਨਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤੇਪਿਟਕਂ…ਪੇ॰… ਸੁਕਥਿਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
Yadaggena ca tisso sikkhā yathākkamaṃ tayo okāsādhigame bhajanti, tadaggena tappadhānattā yathākkamaṃ tīṇi piṭakāni te bhajantīti dassetuṃ ‘‘tīsu panā’’tiādi vuttaṃ. Tīṇipiṭakāni vibhajitvāti tiṇṇaṃ okāsādhigamānaṃ vasena yathānupubbaṃ tīṇi piṭakāni vitthāretvā kathetuṃ labhissāmāti. Samodhānetvāti samāyojetvā tattha vuttamatthaṃ imassa suttassa atthabhāvena samānetvā. Dukkathitanti asambandhakathanena, atipapañcakathanena vā duṭṭhu kathitanti na sakkā vattuṃ tathākathanasseva sukathanabhāvatoti āha ‘‘tepiṭakaṃ…pe… sukathitaṃ hotī’’ti.
ਚਤੁਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾ
Catusatipaṭṭhānavaṇṇanā
੨੮੯. ਨ ਕੇવਲਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੇਨੇવ ਕੁਸਲਟ੍ਠੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ, ਅਥ ਖੋ ਬਾਹਿਤਿਕਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਫਲਕੁਸਲਸ੍ਸ ਚਾ’’ਤਿ। ਖੇਮਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਚਤੂਹਿਪਿ ਯੋਗੇਹਿ ਅਨੁਪਦ੍ਦવਭਾવੇਨ । ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਹਿਤੋਤਿ ਸਮਥવਸੇਨ ਚੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਚ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਾਹਿਤੋ। ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੋਤਿ વਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਦੂਰਸਮੁਸ੍ਸਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ਏਕਗ੍ਗਤਂ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਂ ਪਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਯਤੋਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ਸਮਾਨੋ ‘‘ਸਮਾਹਿਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫; ੫.੧੦੭੧, ੧੦੭੨; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੪੦; ਮਿ॰ ਪ॰ ੧.੧੪) વਚਨਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਤਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਪਰਸ੍ਸ ਕਾਯੇਪਿ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਰਸ੍ਸ ਕਾਯਾਭਿਮੁਖਂ ਞਾਣਂ ਪੇਸੇਤੀ’’ਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਸੀਦਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਾਨਪਚ੍ਚਯੇਨ ਅਭਿਪ੍ਪਸਾਦੇਨ ਞਾਣੂਪਸਞ੍ਹਿਤੇਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕਾਯਂ ਓਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇਸੁ। ਸਤਿ ਕਥਿਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾ ਕਥਿਤਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨਾਨਂ ਤਦੁਭਯਸਾਧਾਰਣਭਾવਤੋ।
289. Na kevalaṃ abhidhammapariyāyeneva kusalaṭṭho gahetabbo, atha kho bāhitikapariyāyena pīti āha ‘‘phalakusalassa cā’’ti. Khemaṭṭhenāti catūhipi yogehi anupaddavabhāvena . Sammā samāhitoti samathavasena ceva vipassanāvasena ca suṭṭhu samāhito. Ekaggacittoti vikkhepassa dūrasamussāritattā ekaggataṃ avikkhepaṃ pattacitto. Attano kāyatoti ajjhattaṃ kāye kāyānupassanāvasena sammā samāhitacitto samāno ‘‘samāhito yathābhūtaṃ pajānāti passatī’’ti (saṃ. ni. 3.5; 5.1071, 1072; netti. 40; mi. pa. 1.14) vacanato. Tattha ñāṇadassanaṃ nibbattento tato bahiddhā parassa kāyepi ñāṇadassanaṃ nibbatteti. Tenāha ‘‘parassa kāyābhimukhaṃ ñāṇaṃ pesetī’’ti. Sammā vippasīdatīti sammā samādhānapaccayena abhippasādena ñāṇūpasañhitena ajjhattaṃ kāyaṃ okappeti. Sabbatthāti sabbaṭṭhānesu. Sati kathitāti yojanā. Lokiyalokuttaramissakā kathitā anupassanāñāṇadassanānaṃ tadubhayasādhāraṇabhāvato.
ਸਤ੍ਤਸਮਾਧਿਪਰਿਕ੍ਖਾਰવਣ੍ਣਨਾ
Sattasamādhiparikkhāravaṇṇanā
੨੯੦. ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਕਥਾਯ। ਝਾਨਕ੍ਖਸ੍ਸ વੀਰਿਯਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਰਥਸ੍ਸ ਸੀਲਂ વਿਭੂਸਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਲਙ੍ਕਾਰੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਹਿ ਨਗਰਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇਹੀਤਿ ਨਗਰਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਰਕ੍ਖਣਕੇਹਿ ਕਤਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਪਰਿਖਾ, ਉਦ੍ਦਾਪੋ, ਪਾਕਾਰੋ, ਏਸਿਕਾ, ਪਲਿਘਾ, ਪਾਕਾਰਪਕ੍ਖਣ੍ਡਿਲਨ੍ਤਿ ਇਮੇਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਨਗਰਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇਹਿ। ਸਮ੍ਭਰੀਯਤਿ ਫਲਂ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਭਾਰੋ, ਕਾਰਣਂ। ਭੇਸਜ੍ਜਞ੍ਹਿ ਬ੍ਯਾਧਿવੂਪਸਮਨੇਨ ਜੀવਿਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ। ਪਰਿવਾਰਪਰਿਕ੍ਖਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਪਰਿવਾਰਸਙ੍ਖਾਤਪਰਿਕ੍ਖਾਰવਸੇਨ। ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾਦਯੋ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਪਰਿਕਰਣਤੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਤੋ। ਉਪੇਚ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸੀਯਤੀਤਿ ਉਪਨਿਸਾ, ਸਹ ਉਪਨਿਸਾਯਾਤਿ ਸਉਪਨਿਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ’’ਤਿ, ਸਹਕਾਰੀਕਾਰਣਭੂਤੋ ਧਮ੍ਮਸਮੂਹੋ ਇਧ ‘‘ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਸਤ੍ਥਾ ਸੁਨ੍ਦਰਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ। ਸੋ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਕੋ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਂ ਠਿਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਹੋਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਪਰਿਜਾਨਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤਿਯਾ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਸਮੁਗ੍ਘਾਟੇਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਯਥਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨੇ ਪਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪਨਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੂਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਪਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਸੇਸਪਦੇਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਅਤਿਦਿਸਤਿ।
290.Etthāti imissā kathāya. Jhānakkhassa vīriyacakkassa ariyamaggarathassa sīlaṃ vibhūsanabhāvena vuttanti āha ‘‘alaṅkāro parikkhāro nāmā’’ti. Sattahi nagaraparikkhārehīti nagaraṃ parivāretvā rakkhaṇakehi kataparikkhepo, parikhā, uddāpo, pākāro, esikā, palighā, pākārapakkhaṇḍilanti imehi sattahi nagaraparikkhārehi. Sambharīyati phalaṃ etenāti sambhāro, kāraṇaṃ. Bhesajjañhi byādhivūpasamanena jīvitassa kāraṇaṃ. Parivāraparikkhāravasenāti parivārasaṅkhātaparikkhāravasena. Parikkhāro hi sammādiṭṭhiyādayo maggadhammā sammāsamādhissa sahajātādipaccayabhāvena parikaraṇato abhisaṅkharaṇato. Upecca nissīyatīti upanisā, saha upanisāyāti saupanisoti āha ‘‘saupanissayo’’ti, sahakārīkāraṇabhūto dhammasamūho idha ‘‘upanissayo’’ti adhippeto. Sammā pasatthā sundarā diṭṭhi etassāti sammādiṭṭhi, puggalo, tassa sammādiṭṭhissa. So pana yasmā patiṭṭhitasammādiṭṭhiko, tasmā vuttaṃ ‘‘sammādiṭṭhiyaṃ ṭhitassā’’ti. Sammāsaṅkappo pahotīti maggasammādiṭṭhiyā dukkhādīsu parijānanādikiccaṃ sādhentiyā kāmavitakkādike samugghāṭento sammāsaṅkappo yathā attano kiccasādhane pahoti, tathā pavattiṃ panassa dassento āha ‘‘sammāsaṅkappo pavattatī’’ti. Esa nayo sabbapadesūti ‘‘sammāsaṅkappassa sammāvācā pahotī’’tiādīsu sesapadesu yathāvuttamatthaṃ atidisati.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਸ੍ਮਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ ਬਹੂਪਕਾਰਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਾ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੋ, ਪਞ੍ਞਾਸਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਾਯ ਹਿ ਸੋ ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸਚੋਰੇ ਘਾਤੇਨ੍ਤੋ ਖੇਮੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਕਥਾਯਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਆਦਿਤੋ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਇਧ ਪਨ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਦੇਸਨਾਯ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਿવਸੇਨ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੇਤਿ, ਨ ਮਿਚ੍ਛਾਕਾਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਿવਸੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯ ਉਪਕਾਰਕੋ। ਯਥਾਹ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਖੋ ਗਹਪਤਿ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾਚਂ ਭਿਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ, (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੪੮) ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਪਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘‘ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਹਿ ਪਠਮਂ વਾਚਾਯ ਸਂવਿਦਹਿਤ੍વਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਤੇ ਤੇ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾ ਪਯੋਜੀਯਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਾਚਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਿਕਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਪਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਤਿવਿਧਞ੍ਚ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਪਹਾਯ ਉਭਯਂ ਸੁਚਰਿਤਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਆਜੀવਟ੍ਠਮਕਸੀਲਂ ਪੂਰਤਿ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸ , ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ ਪਹੋਤਿ। વਿਸੁਦ੍ਧਿਦਿਟ੍ਠਿਸਮੁਦਾਗਤਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਸ੍ਸ ਯੋਨਿਸੋ ਪਧਾਨਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ ਪਹੋਤਿ। ਯੋਨਿਸੋ ਪਦਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਯਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਸਤਿ ਸੂਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ ਪਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਸੂਪਟ੍ਠਿਤਾ ਸਤਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਾਨੁਪਕਾਰਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਤਿਯੋ ਸਮਨ੍ਨੇਸਿਤ੍વਾ ਪਹੋਤਿ ਏਕਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਾਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਪਹੋਤੀਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਂ ਪਦਾਨਮਤ੍ਥੋ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਅਯਮੇવ ਚ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਂ ਪਨਤ੍ਥੋ’’ਤਿਆਦਿ।
Ettha ca yasmā nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahūpakārā sammādiṭṭhi. Tathā hi sā ‘‘paññāpajjoto, paññāsattha’’nti ca vuttā. Tāya hi so avijjandhakāraṃ vidhamitvā kilesacore ghātento khemena nibbānaṃ pāpuṇāti, tasmā ariyamaggakathāyaṃ sammādiṭṭhi ādito gayhati, idha pana puggalādhiṭṭhānadesanāya ‘‘sammādiṭṭhissā’’ti vuttaṃ. Yasmā pana sammādiṭṭhipuggalo nekkhammasaṅkappādivasena sammadeva saṅkappeti, na micchākāmasaṅkappādivasena, tasmā sammādiṭṭhissa sammāsaṅkappo pahoti. Yasmā ca sammāsaṅkappo sammāvācāya upakārako. Yathāha ‘‘pubbe kho gahapati vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindatī’’ti, (saṃ. ni. 2.348) tasmā sammāsaṅkappassa sammāvācā pahoti. Yasmā pana ‘‘idañcidañca karissāmā’’ti hi paṭhamaṃ vācāya saṃvidahitvā yebhuyyena te te kammantā sammā payojīyanti, tasmā vācā kāyakammassa upakārikāti sammāvācassa sammākammanto pahoti. Yasmā pana catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, tividhañca kāyaduccaritaṃ pahāya ubhayaṃ sucaritaṃ pūrentasseva ājīvaṭṭhamakasīlaṃ pūrati, na itarassa , tasmā sammāvācassa sammākammantassa ca sammāājīvo pahoti. Visuddhidiṭṭhisamudāgatasammāājīvassa yoniso padhānassa sambhavato sammāājīvassa sammāvāyāmo pahoti. Yoniso padahantassa kāyādīsu catūsu vatthūsu sati sūpaṭṭhitā hotīti sammāvāyāmassa sammāsati pahoti. Yasmā evaṃ sūpaṭṭhitā sati samādhissa upakārānupakārānaṃ dhammānaṃ gatiyo samannesitvā pahoti ekattārammaṇe cittaṃ samādhātuṃ, tasmā sammāsatissa sammāsamādhi pahotīti. Ayañca nayo pubbabhāge nānākkhaṇikānaṃ sammādiṭṭhiādīnaṃ vasena vutto, maggakkhaṇe pana sammādiṭṭhiādīnaṃ tassa tassa sahajātādivasena vutto ‘‘sammādiṭṭhissa sammāsaṅkappo pahotī’’tiādīnaṃ padānamattho yutto, ayameva ca idhādhippeto. Tenāha ‘‘ayaṃ panattho’’tiādi.
ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਤਿ ਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਞਾਣੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ। ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਹਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਏવ ਨੇਸਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਨਨਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਤੋ ਇਧ ‘‘ਮਗ੍ਗਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਮਗ੍ਗવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਮੁਚ੍ਚਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨਮੇવ। ਫਲਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਏવ ‘‘ਫਲਸਮ੍ਮਾਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਰਿਯਾਯવਚਨਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਪਨ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪ੍ਪਹਾਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Maggañāṇeti maggapariyāpannañāṇe ṭhitassa taṃsamaṅgino. Maggapaññā hi catunnaṃ saccānaṃ sammādassanaṭṭhena ‘‘maggasammādiṭṭhī’’ti vuttā, sā eva nesaṃ yāthāvato jānanato paṭivijjhanato idha ‘‘maggañāṇa’’ntipi vuttā. Maggavimuttīti maggena kilesānaṃ vimuccanaṃ samucchedappahānameva. Phalasammādiṭṭhi eva ‘‘phalasammāñāṇa’’nti pariyāyena vuttaṃ, pariyāyavacanañca vuttanayānusārena veditabbaṃ. Phalavimutti pana paṭippassaddhippahānaṃ daṭṭhabbaṃ.
ਅਮਤਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਾਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਮਾਹ। ਸੋ ਪਨ વਿਨਾ ਚ ਆਚਰਿਯਮੁਟ੍ਠਿਨਾ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਅਬਾਹਿਰਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਯਾવਦੇવ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸੁਪ੍ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ વਿવਟੋ। ਧਮ੍ਮવਿਨੀਤਾਤਿ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ વਿਨੀਤਾ। ਸੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਨਯવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਨਿਯ੍ਯਾਨੇਨ ਨਿਯ੍ਯਾਤਾ’’ਤਿ।
Amatassa dvārāti ariyamaggamāha. So pana vinā ca ācariyamuṭṭhinā anantaraṃ abāhiraṃ karitvā yāvadeva manussehi suppakāsitattā vivaṭo. Dhammavinītāti ariyadhamme vinītā. So panettha kilesānaṃ samucchedavinayavasena veditabboti āha ‘‘sammāniyyānena niyyātā’’ti.
ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪੁਥੁਤ੍ਥવਿਸਯਂ ਨਿਪਾਤਪਦਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਕੇਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੭; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੧੦; ੩.੧੫੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੨੭; ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੨੯; ੧੦.੬੦; વਿਭ॰ ੩੫੬; ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੨.੧.ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਆਕਾਰ; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੪੭) વਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨਾਗਾਮਿਨੋ ਚ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਚੇવੇਤ੍ਥ ਸਕਦਾਗਾਮਿਨੋ’’ਤਿ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਸਂਯੋਜਨਪਚ੍ਚਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤੋ ਪੁਞ੍ਞਭਾਗੋ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪੁਞ੍ਞਭਾਗਾ, ਅਤਿਸਯવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਮਾਨੋਤਿ ਉਤ੍ਤਸਨ੍ਤੋ ਭਾਯਨ੍ਤੋ। ਨ ਪਨ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਏવਾਤਿ ਦੀਪੇਤਿ।
Atthīti puthutthavisayaṃ nipātapadaṃ ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’tiādīsu (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; 3.154; saṃ. ni. 4.127; a. ni. 6.29; 10.60; vibha. 356; khu. pā. 2.1.dvattiṃsaākāra; netti. 47) viyāti āha ‘‘anāgāmino ca atthī’’ti. Tenevāha ‘‘atthi cevettha sakadāgāmino’’ti. Bahiddhā saṃyojanapaccayo nibbattihetubhūto puññabhāgo etissā atthīti puññabhāgā, atisayavisiṭṭho cettha atthiattho veditabbo. Ottappamānoti uttasanto bhāyanto. Na pana natthi, atthi evāti dīpeti.
੨੯੧. ਅਸ੍ਸਾਤਿ વੇਸ੍ਸવਣਸ੍ਸ। ਲਦ੍ਧਿ ਪਨ ਨ ਅਤ੍ਥਿ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸਚ੍ਚਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅਭਿਸਮਯੇ વਿਸੇਸੋ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਗੁਣਾ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਦਿਸਾ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
291.Assāti vessavaṇassa. Laddhi pana na atthi paṭividdhasaccattā. ‘‘Abhisamaye viseso natthī’’ti etena sabbepi sabbaññuguṇā sabbabuddhānaṃ sadisā evāti dasseti.
੨੯੨. ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਏਕਰੂਪਤ੍ਤਾ ਇਮਾਨਿ ਪਨ ਪਦਾਨੀਤਿ ਨ ਕੇવਲਂ ‘‘ਤਯਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ, ਅਥ ਖੋ ‘‘ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਜਨવਸਭੋ ਯਕ੍ਖੋ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ ਪੀਤਿ।
292. Kāraṇassa ekarūpattā imāni pana padānīti na kevalaṃ ‘‘tayidaṃ brahmacariya’’ntiādīni padāni, atha kho ‘‘imamatthaṃ janavasabho yakkho’’tiādīni padāni pīti.
ਜਨવਸਭਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ।
Janavasabhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ • Dīghanikāya / ੫. ਜਨવਸਭਸੁਤ੍ਤਂ • 5. Janavasabhasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਦੀਘ ਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ੫. ਜਨવਸਭਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 5. Janavasabhasuttavaṇṇanā
