| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
४. जाणुस्सोणिब्राह्मणसुत्तवण्णना
4. Jāṇussoṇibrāhmaṇasuttavaṇṇanā
४. वळवाभि-सद्दो वळवापरियायोति आह ‘‘चतूहि वळवाहि युत्तरथेना’’ति। योधरथोति योधेहि युज्झनत्थं आरोहितब्बरथो। अलङ्काररथो मङ्गलदिवसेसु अलङ्कतपटियत्तेहि आरोहितब्बरथो। घनदुकुलेन परिवारितोति रजतपट्टवण्णेन सेतदुकुलेन पटिच्छादितो। पटिच्छादनत्थो हि इध परिवारसद्दो। रजतपनाळिसुपरिक्खित्ता सेतभावकरणत्थं।
4.Vaḷavābhi-saddo vaḷavāpariyāyoti āha ‘‘catūhi vaḷavāhi yuttarathenā’’ti. Yodharathoti yodhehi yujjhanatthaṃ ārohitabbaratho. Alaṅkāraratho maṅgaladivasesu alaṅkatapaṭiyattehi ārohitabbaratho. Ghanadukulena parivāritoti rajatapaṭṭavaṇṇena setadukulena paṭicchādito. Paṭicchādanattho hi idha parivārasaddo. Rajatapanāḷisuparikkhittā setabhāvakaraṇatthaṃ.
छन्नं छन्नं मासानन्ति निद्धारणे सामिवचनं। एकवारं नगरं पदक्खिणं करोतीति इदं तस्मिं ठानन्तरे ठितेन कातब्बं चारित्तं। नगरतो न पक्कन्ताति नगरतो बहि न गता। मङ्गलवचने नियुत्ता मङ्गलिका, सुवत्थिवचने नियुत्ता सोवत्थिका। आदि-सद्देन थुतिमागधवन्दिकाचरियके सङ्गण्हाति। सुकपत्तसदिसानि वण्णतो।
Channaṃ channaṃ māsānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Ekavāraṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ karotīti idaṃ tasmiṃ ṭhānantare ṭhitena kātabbaṃ cārittaṃ. Nagarato na pakkantāti nagarato bahi na gatā. Maṅgalavacane niyuttā maṅgalikā, suvatthivacane niyuttā sovatthikā. Ādi-saddena thutimāgadhavandikācariyake saṅgaṇhāti. Sukapattasadisāni vaṇṇato.
वण्णगीतन्ति थुतिगीतं। ब्रह्मभूतं सेट्ठभूतं यानं, ब्रह्मभूतानं सेट्ठभूतानं यानन्ति वा ब्रह्मयानं। विजितत्ता विसेसेन जिननतो। रागं विनयमाना परियोसापेतीति सब्बम्पि रागं समुच्छेदविनयवसेन विनेति, अत्तनो किच्चं परियोसापेति। किच्चपरियोसापनेनेव हि सयम्पि परियोसानं निप्फत्तिं उपगच्छति। तेनाह ‘‘परियोसानं गच्छति निप्फज्जती’’ति।
Vaṇṇagītanti thutigītaṃ. Brahmabhūtaṃ seṭṭhabhūtaṃ yānaṃ, brahmabhūtānaṃ seṭṭhabhūtānaṃ yānanti vā brahmayānaṃ. Vijitattā visesena jinanato. Rāgaṃ vinayamānā pariyosāpetīti sabbampi rāgaṃ samucchedavinayavasena vineti, attano kiccaṃ pariyosāpeti. Kiccapariyosāpaneneva hi sayampi pariyosānaṃ nipphattiṃ upagacchati. Tenāha ‘‘pariyosānaṃ gacchati nipphajjatī’’ti.
धुरन्ति भुम्मत्थे उपयोगवचनन्ति आह ‘‘तत्रमज्झत्ततायुगे युत्ता’’ति। ईसाति युगसन्धारिका दारुयुगळा। यथा वा बाहिरं युगं धारेति, तस्सा ठिताय एव किच्चसिद्धि, एवं किरियावसेन लद्धबलेन तत्रमज्झत्ततायुगे थिरं धारेति, तेहेव अरियमग्गरथस्स पवत्तनं। हिरिग्गहणेन चेत्थ तंसहचरणतो ओत्तप्पम्पि गहितंयेव होति। तेनाह ‘‘अत्तना सद्धि’’न्तिआदि। नाळिया मिनमानो पुरिसो विय आरम्मणं मिनातीति मनो। कतरं पन तं मनो, कथञ्चस्स योत्तसदिसताति आह ‘‘विपस्सनाचित्त’’न्तिआदि। तेन योत्तं वियाति योत्तन्ति दस्सेति। लोकियविपस्सनाचित्तं अतिरेकपञ्ञास कुसलधम्मे एकाबद्धे एकसङ्गहिते करोतीति सम्बन्धो। ते पन ‘‘फस्सो होति…पे॰… अविक्खेपो होती’’ति चित्तङ्गवसेन धम्मसङ्गहे (ध॰ स॰ १) आगतनयेनेव वेदितब्बा। लोकुत्तरविपस्सनाचित्तन्ति मग्गचित्तं आह। अतिरेकसट्ठीति ते एव सम्माकम्मन्ताजीवेहि अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियादीहि च सद्धिं अतिरेकसट्ठि कुसलधम्मे। एकाबद्धेति एकस्मिं एव आरम्मणे आबद्धे। एकसङ्गहेति तथेव विपस्सनाकिच्चवसेन एकसङ्गहे करोति। पुब्बङ्गमभावेन आरक्खं सारेतीति आरक्खसारथी। ‘‘यथा हि रथस्स…पे॰… सारथी’’ति वत्वा तं दस्सेतुं ‘‘योग्गियो’’ति वुत्तं। धुरं वाहेति योग्गे। योजेति योग्गे समगतियञ्च। अक्खं अब्भञ्जति सुखप्पवत्तनत्थं। रथं पेसेति योग्गचोदनेन। निब्बिसेवने करोति गमनवीथियं पटिपादनेन सन्नियोजेति। आरक्खपच्चुपट्ठानाति आरक्खं पच्चुपट्ठपेति असम्मोससभावत्ता। गतियोति पवत्तियो, निप्फत्तियो वा। समन्वेसतीति गवेसति।
Dhuranti bhummatthe upayogavacananti āha ‘‘tatramajjhattatāyuge yuttā’’ti. Īsāti yugasandhārikā dāruyugaḷā. Yathā vā bāhiraṃ yugaṃ dhāreti, tassā ṭhitāya eva kiccasiddhi, evaṃ kiriyāvasena laddhabalena tatramajjhattatāyuge thiraṃ dhāreti, teheva ariyamaggarathassa pavattanaṃ. Hiriggahaṇena cettha taṃsahacaraṇato ottappampi gahitaṃyeva hoti. Tenāha ‘‘attanā saddhi’’ntiādi. Nāḷiyā minamāno puriso viya ārammaṇaṃ minātīti mano. Kataraṃ pana taṃ mano, kathañcassa yottasadisatāti āha ‘‘vipassanācitta’’ntiādi. Tena yottaṃ viyāti yottanti dasseti. Lokiyavipassanācittaṃ atirekapaññāsa kusaladhamme ekābaddhe ekasaṅgahite karotīti sambandho. Te pana ‘‘phasso hoti…pe… avikkhepo hotī’’ti cittaṅgavasena dhammasaṅgahe (dha. sa. 1) āgatanayeneva veditabbā. Lokuttaravipassanācittanti maggacittaṃ āha. Atirekasaṭṭhīti te eva sammākammantājīvehi anaññātaññassāmītindriyādīhi ca saddhiṃ atirekasaṭṭhi kusaladhamme. Ekābaddheti ekasmiṃ eva ārammaṇe ābaddhe. Ekasaṅgaheti tatheva vipassanākiccavasena ekasaṅgahe karoti. Pubbaṅgamabhāvena ārakkhaṃ sāretīti ārakkhasārathī. ‘‘Yathā hi rathassa…pe… sārathī’’ti vatvā taṃ dassetuṃ ‘‘yoggiyo’’ti vuttaṃ. Dhuraṃ vāheti yogge. Yojeti yogge samagatiyañca. Akkhaṃ abbhañjati sukhappavattanatthaṃ. Rathaṃ peseti yoggacodanena. Nibbisevane karoti gamanavīthiyaṃ paṭipādanena sanniyojeti. Ārakkhapaccupaṭṭhānāti ārakkhaṃ paccupaṭṭhapeti asammosasabhāvattā. Gatiyoti pavattiyo, nipphattiyo vā. Samanvesatīti gavesati.
अरियपुग्गलस्स निब्बानं पटिमुखं सम्पापने रथो वियाति रथो। परिकरोति विभूसयतीति परिक्खारो, विभूसनं, सीलञ्च अरियमग्गस्स विभूसनट्ठानियं। तेन वुत्तं ‘‘चतुपारिसुद्धिसीलालङ्कारो’’ति, सीलभूसनोति अत्थो। विपस्सनासम्पयुत्तानन्ति लोकियाय लोकुत्तराय च विपस्सनाय सम्पयुत्तानं। विधिना ईरेतब्बतो पवत्तेतब्बतो वीरियं, सम्मावायामो। समं सम्मा च धियतीति समाधि, धुरञ्च तं समाधि चाति धुरसमाधि, उपेक्खा धुरसमाधि एतस्साति उपेक्खाधुरसमाधि, अरियमग्गो उपेक्खासङ्खातधुरसमाधीति अत्थो। अट्ठकथायं पन ब्यञ्जनं अनादियित्वा धुरसमाधिसद्दानं भिन्नाधिकरणता वुत्ता। पयोगमज्झत्तेति वीरियसमताय। अनिच्छाति इच्छापटिपक्खा। तेनाह ‘‘अलोभसङ्खाता’’ति। परिवारणन्ति परिवारो, परिच्छदोति अत्थो।
Ariyapuggalassa nibbānaṃ paṭimukhaṃ sampāpane ratho viyāti ratho. Parikaroti vibhūsayatīti parikkhāro, vibhūsanaṃ, sīlañca ariyamaggassa vibhūsanaṭṭhāniyaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘catupārisuddhisīlālaṅkāro’’ti, sīlabhūsanoti attho. Vipassanāsampayuttānanti lokiyāya lokuttarāya ca vipassanāya sampayuttānaṃ. Vidhinā īretabbato pavattetabbato vīriyaṃ, sammāvāyāmo. Samaṃ sammā ca dhiyatīti samādhi, dhurañca taṃ samādhi cāti dhurasamādhi, upekkhā dhurasamādhi etassāti upekkhādhurasamādhi, ariyamaggo upekkhāsaṅkhātadhurasamādhīti attho. Aṭṭhakathāyaṃ pana byañjanaṃ anādiyitvā dhurasamādhisaddānaṃ bhinnādhikaraṇatā vuttā. Payogamajjhatteti vīriyasamatāya. Anicchāti icchāpaṭipakkhā. Tenāha ‘‘alobhasaṅkhātā’’ti. Parivāraṇanti parivāro, paricchadoti attho.
मेत्ताति मेत्ताचेतोविमुत्ति। तथा करुणा। पुब्बभागोति उभिन्नम्पि उपचारो। द्वेपि कायचित्तविवेका विय पुब्बभागधम्मवसेन वुत्ता। अरियमग्गरथेति परिसुद्धमग्गसङ्खाते रथे। अरियमग्गरथो च मग्गरथो चाति अरियमग्गरथो, एवं एकसेसनयेन वा अत्थो वेदितब्बो। तेनाह ‘‘इमस्मिं लोकियलोकुत्तरमग्गरथे ठितो’’ति। सन्नद्धचम्मोति योगावचरस्स पटिमुक्कचम्मं। न नं ते विज्झन्तीति वचनपथा न नं विज्झन्ति। धम्मभेदनवसेन न भञ्जति, तस्स अरियमग्गस्स रथस्स सम्मा योजितस्स अन्तरा भङ्गो नत्थीति अत्थो।
Mettāti mettācetovimutti. Tathā karuṇā. Pubbabhāgoti ubhinnampi upacāro. Dvepi kāyacittavivekā viya pubbabhāgadhammavasena vuttā. Ariyamaggaratheti parisuddhamaggasaṅkhāte rathe. Ariyamaggaratho ca maggaratho cāti ariyamaggaratho, evaṃ ekasesanayena vā attho veditabbo. Tenāha ‘‘imasmiṃ lokiyalokuttaramaggarathe ṭhito’’ti. Sannaddhacammoti yogāvacarassa paṭimukkacammaṃ. Na naṃ te vijjhantīti vacanapathā na naṃ vijjhanti. Dhammabhedanavasena na bhañjati, tassa ariyamaggassa rathassa sammā yojitassa antarā bhaṅgo natthīti attho.
अत्तनो पुरिसकारं निस्साय लद्धत्ता अत्तनो सन्तानेति अधिप्पायो। अनुत्तरन्ति उत्तररहितं। ततो एव सेट्ठयानं, नस्स केनचि सदिसन्ति असदिसं। धितिसम्पन्नताय धीरा पण्डितपुरिसा लोकम्हा निय्यन्ति गच्छन्ति। ‘‘जयं जय’’न्ति गाथायं वचनविपल्लासेन वुत्तन्ति आह ‘‘जिनन्ता जिनन्ता’’ति।
Attano purisakāraṃ nissāya laddhattā attano santāneti adhippāyo. Anuttaranti uttararahitaṃ. Tato eva seṭṭhayānaṃ, nassa kenaci sadisanti asadisaṃ. Dhitisampannatāya dhīrā paṇḍitapurisālokamhā niyyanti gacchanti. ‘‘Jayaṃ jaya’’nti gāthāyaṃ vacanavipallāsena vuttanti āha ‘‘jinantā jinantā’’ti.
जाणुस्सोणिब्राह्मणसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Jāṇussoṇibrāhmaṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. जाणुस्सोणिब्राह्मणसुत्तं • 4. Jāṇussoṇibrāhmaṇasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ४. जाणुस्सोणिब्राह्मणसुत्तवण्णना • 4. Jāṇussoṇibrāhmaṇasuttavaṇṇanā
