| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
३. जरामरणसुत्तवण्णना
3. Jarāmaraṇasuttavaṇṇanā
११४. ततिये अञ्ञत्र जरामरणाति जरामरणतो मुत्तो नाम अत्थीति वुच्चति। खत्तियमहासालाति खत्तियमहासाला नाम महासारप्पत्ता खत्तिया। येसं हि खत्तियानं हेट्ठिमन्तेन कोटिसतं निधानगतं होति, तयो कहापणकुम्भा वलञ्जनत्थाय गेहमज्झे रासिं कत्वा ठपिता होन्ति, ते खत्तियमहासाला नाम। येसं ब्राह्मणानं असीतिकोटिधनं निहितं होति, दियड्ढो कहापणकुम्भो वलञ्जनत्थाय गेहमज्झे रासिं कत्वा ठपितो होति, ते ब्राह्मणमहासाला नाम। येसं गहपतीनं चत्तालीसकोटिधनं निहितं होति, कहापणकुम्भो वलञ्जनत्थाय गेहमज्झे रासिं कत्वा ठपितो होति, ते गहपतिमहासाला नाम।
114. Tatiye aññatra jarāmaraṇāti jarāmaraṇato mutto nāma atthīti vuccati. Khattiyamahāsālāti khattiyamahāsālā nāma mahāsārappattā khattiyā. Yesaṃ hi khattiyānaṃ heṭṭhimantena koṭisataṃ nidhānagataṃ hoti, tayo kahāpaṇakumbhā valañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapitā honti, te khattiyamahāsālā nāma. Yesaṃ brāhmaṇānaṃ asītikoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, diyaḍḍho kahāpaṇakumbho valañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te brāhmaṇamahāsālā nāma. Yesaṃ gahapatīnaṃ cattālīsakoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, kahāpaṇakumbho valañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te gahapatimahāsālā nāma.
अड्ढाति इस्सरा। निधानगतधनस्स महन्तताय महद्धना। सुवण्णरजतभाजनादीनं उपभोगभण्डानं महन्तताय महाभोगा। अनिधानगतस्स जातरूपरजतस्स पहूतताय, पहूतजातरूपरजता । वित्तूपकरणस्स तुट्ठिकरणस्स पहूतताय पहूतवित्तूपकरणा। गोधनादीनञ्च सत्तविधधञ्ञानञ्च पहूतताय पहूतधनधञ्ञा। तेसम्पि जातानं नत्थि अञ्ञत्र जरामरणाति तेसम्पि एवं इस्सरानं जातानं निब्बत्तानं नत्थि अञ्ञत्र जरामरणा, जातत्तायेव जरामरणतो मोक्खो नाम नत्थि, अन्तोजरामरणेयेव होति।
Aḍḍhāti issarā. Nidhānagatadhanassa mahantatāya mahaddhanā. Suvaṇṇarajatabhājanādīnaṃ upabhogabhaṇḍānaṃ mahantatāya mahābhogā. Anidhānagatassa jātarūparajatassa pahūtatāya, pahūtajātarūparajatā. Vittūpakaraṇassa tuṭṭhikaraṇassa pahūtatāya pahūtavittūpakaraṇā. Godhanādīnañca sattavidhadhaññānañca pahūtatāya pahūtadhanadhaññā. Tesampi jātānaṃ natthi aññatra jarāmaraṇāti tesampi evaṃ issarānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ natthi aññatra jarāmaraṇā, jātattāyeva jarāmaraṇato mokkho nāma natthi, antojarāmaraṇeyeva hoti.
अरहन्तोतिआदीसु आरका किलेसेहीति अरहन्तो। खीणा एतेसं चत्तारो आसवाति खीणासवा। ब्रह्मचरियवासं वुट्ठा परिनिट्ठितवासाति वुसितवन्तो। चतूहि मग्गेहि करणीयं एतेसं कतन्ति कतकरणीया। खन्धभारो किलेसभारो अभिसङ्खारभारो कामगुणभारोति, इमे ओहिता भारा एतेसन्ति ओहितभारा। अनुप्पत्तो अरहत्तसङ्खातो सको अत्थो एतेसन्ति अनुप्पत्तसदत्था। दसविधम्पि परिक्खीणं भवसंयोजनं एतेसन्ति परिक्खीणभवसंयोजना। सम्मा कारणेहि जानित्वा विमुत्ताति सम्मदञ्ञाविमुत्ता। मग्गपञ्ञाय चतुसच्चधम्मं ञत्वा फलविमुत्तिया विमुत्ताति अत्थो। भेदनधम्मोति भिज्जनसभावो। निक्खेपनधम्मोति निक्खिपितब्बसभावो। खीणासवस्स हि अजीरणधम्मोपि अत्थि, आरम्मणतो पटिविद्धं निब्बानं, तं हि न जीरति। इध पनस्स जीरणधम्मं दस्सेन्तो एवमाह। अत्थुप्पत्तिको किरस्स सुत्तस्स निक्खेपो। सिविकसालाय निसीदित्वा कथितन्ति वदन्ति। तत्थ भगवा चित्रानि रथयानादीनि दिस्वा दिट्ठमेव उपमं कत्वा, ‘‘जीरन्ति वे राजरथा’’ति गाथमाह।
Arahantotiādīsu ārakā kilesehīti arahanto. Khīṇā etesaṃ cattāro āsavāti khīṇāsavā. Brahmacariyavāsaṃ vuṭṭhā pariniṭṭhitavāsāti vusitavanto. Catūhi maggehi karaṇīyaṃ etesaṃ katanti katakaraṇīyā. Khandhabhāro kilesabhāro abhisaṅkhārabhāro kāmaguṇabhāroti, ime ohitā bhārā etesanti ohitabhārā. Anuppatto arahattasaṅkhāto sako attho etesanti anuppattasadatthā. Dasavidhampi parikkhīṇaṃ bhavasaṃyojanaṃ etesanti parikkhīṇabhavasaṃyojanā. Sammā kāraṇehi jānitvā vimuttāti sammadaññāvimuttā. Maggapaññāya catusaccadhammaṃ ñatvā phalavimuttiyā vimuttāti attho. Bhedanadhammoti bhijjanasabhāvo. Nikkhepanadhammoti nikkhipitabbasabhāvo. Khīṇāsavassa hi ajīraṇadhammopi atthi, ārammaṇato paṭividdhaṃ nibbānaṃ, taṃ hi na jīrati. Idha panassa jīraṇadhammaṃ dassento evamāha. Atthuppattiko kirassa suttassa nikkhepo. Sivikasālāya nisīditvā kathitanti vadanti. Tattha bhagavā citrāni rathayānādīni disvā diṭṭhameva upamaṃ katvā, ‘‘jīranti ve rājarathā’’ti gāthamāha.
तत्थ जीरन्तीति जरं पापुणन्ति। राजरथाति रञ्ञो अभिरूहनरथा। सुचित्ताति सुवण्णरजतादीहि सुट्ठु चित्तिता। अथो सरीरम्पि जरं उपेतीति एवरूपेसु अनुपादिण्णकेसु सारदारुमयेसु रथेसु जीरन्तेसु इमस्मिं अज्झत्तिके उपादिण्णके मंसलोहितादिमये सरीरे किं वत्तब्बं? सरीरम्पि जरं उपेतियेवाति अत्थो। सन्तो हवे सब्भि पवेदयन्तीति सन्तो सब्भीहि सद्धिं सतं धम्मो न जरं उपेतीति एवं पवेदयन्ति। ‘‘सतं धम्मो नाम निब्बानं, तं न जीरति, अजरं अमतन्ति एवं कथेन्ती’’ति अत्थो। यस्मा वा निब्बानं आगम्म सीदनसभावा किलेसा भिज्जन्ति, तस्मा तं सब्भीति वुच्चति। इति पुरिमपदस्स कारणं दस्सेन्तो ‘‘सन्तो हवे सब्भि पवेदयन्ती’’ति आह। इदं हि वुत्तं होति – सतं धम्मो न जरं उपेति, तस्मा सन्तो सब्भि पवेदयन्ति। अजरं निब्बानं सतं धम्मोति आचिक्खन्तीति अत्थो। सुन्दराधिवचनं वा एतं सब्भीति। यं सब्भिधम्मभूतं निब्बानं सन्तो पवेदयन्ति कथयन्ति, सो सतं धम्मो न जरं उपेतीतिपि अत्थो। ततियं।
Tattha jīrantīti jaraṃ pāpuṇanti. Rājarathāti rañño abhirūhanarathā. Sucittāti suvaṇṇarajatādīhi suṭṭhu cittitā. Atho sarīrampi jaraṃ upetīti evarūpesu anupādiṇṇakesu sāradārumayesu rathesu jīrantesu imasmiṃ ajjhattike upādiṇṇake maṃsalohitādimaye sarīre kiṃ vattabbaṃ? Sarīrampi jaraṃ upetiyevāti attho. Santo have sabbhi pavedayantīti santo sabbhīhi saddhiṃ sataṃ dhammo na jaraṃ upetīti evaṃ pavedayanti. ‘‘Sataṃ dhammo nāma nibbānaṃ, taṃ na jīrati, ajaraṃ amatanti evaṃ kathentī’’ti attho. Yasmā vā nibbānaṃ āgamma sīdanasabhāvā kilesā bhijjanti, tasmā taṃ sabbhīti vuccati. Iti purimapadassa kāraṇaṃ dassento ‘‘santo have sabbhi pavedayantī’’ti āha. Idaṃ hi vuttaṃ hoti – sataṃ dhammo na jaraṃ upeti, tasmā santo sabbhi pavedayanti. Ajaraṃ nibbānaṃ sataṃ dhammoti ācikkhantīti attho. Sundarādhivacanaṃ vā etaṃ sabbhīti. Yaṃ sabbhidhammabhūtaṃ nibbānaṃ santo pavedayanti kathayanti, so sataṃ dhammo na jaraṃ upetītipi attho. Tatiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. जरामरणसुत्तं • 3. Jarāmaraṇasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ३. जरामरणसुत्तवण्णना • 3. Jarāmaraṇasuttavaṇṇanā
