| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. जरामरणसुत्तवण्णना
3. Jarāmaraṇasuttavaṇṇanā
११४. अञ्ञत्र जरामरणाति जरामरणेन विना। जरामरणविरहितो जातो नाम अत्थि नु खोति पुच्छति। पाळियं जातस्साति पच्चत्ते सामिवचनं। महासालाति इमिना र-कारस्स ल-कारं कत्वा ‘‘महासाला’’ति वुत्तन्ति दस्सेति यथा ‘‘पुरत्थियोति पुलत्थियो’’ति। महासारप्पत्ताति महन्तं विभवसारं पत्ता। कोटिसतं धनं, अयमेव वा पाठो। ‘‘कुम्भं नाम दस अम्बणानी’’ति वदन्ति। इस्सराति विभविस्सरियेन इस्सरा। सुवण्णरजतभाजनादीनन्ति आदि-सद्देन वत्थसेय्यावसथादिं सङ्गण्हाति। असाधारणधनानं निधानगतत्ता ‘‘अनिधानगतस्सा’’ति वुत्तं। तुट्ठिकरणस्साति पासादसिविकादिसुखसाधनस्स।
114.Aññatrajarāmaraṇāti jarāmaraṇena vinā. Jarāmaraṇavirahito jāto nāma atthi nu khoti pucchati. Pāḷiyaṃ jātassāti paccatte sāmivacanaṃ. Mahāsālāti iminā ra-kārassa la-kāraṃ katvā ‘‘mahāsālā’’ti vuttanti dasseti yathā ‘‘puratthiyoti pulatthiyo’’ti. Mahāsārappattāti mahantaṃ vibhavasāraṃ pattā. Koṭisataṃ dhanaṃ, ayameva vā pāṭho. ‘‘Kumbhaṃ nāma dasa ambaṇānī’’ti vadanti. Issarāti vibhavissariyena issarā. Suvaṇṇarajatabhājanādīnanti ādi-saddena vatthaseyyāvasathādiṃ saṅgaṇhāti. Asādhāraṇadhanānaṃ nidhānagatattā ‘‘anidhānagatassā’’ti vuttaṃ. Tuṭṭhikaraṇassāti pāsādasivikādisukhasādhanassa.
आरका किलेसेहीति निरुत्तिनयेन सद्दसिद्धिमाह। आरकाति च सब्बसो समुच्छिन्नत्ता तेहि दूरेति अत्थो। रागादीनं हतत्ता, पापकरणे रहाभावतो, अनुत्तरदक्खिणेय्यतादिपच्चया च अरहं। कामञ्चायं संयुत्तवण्णना, अभिधम्मनयो एव पन निप्परियायोति आह ‘‘चत्तारो आसवा’’ति ब्रह्मचरियवासन्ति मग्गब्रह्मचरियवासं। वुट्ठाति वुट्ठवन्तो। चतूहि मग्गेहि करणीयन्ति पच्चेकं चतूहि मग्गेहि कत्तब्बं परिञ्ञापहानसच्छिकिरियभावनाभिसमयं। एवं गतं सोळसविधं होति। ओसीदापनट्ठेन भारा वियाति भारा। तेनाह ‘‘भारा हवे पञ्चक्खन्धा’’तिआदि (सं॰ नि॰ ३.२२)। अत्तपटिबद्धताय अत्तनो अविजहनतो परमत्थदेसनाय च परमत्थो अरहत्तं। कामञ्चायमत्थो सब्बसमिद्धिससन्ततिपरियापन्नो अनवज्जधम्मो सम्भवति अकुप्पसभावा, अपरिहानधम्मेसु पन अग्गभूते अरहत्ते सातिसयो, न इतरेसूति ‘‘अरहत्तसङ्खातो’’तिआदि वुत्तं। ओरम्भागियुद्धम्भागियविभागं दसविधम्पि भवेसु संयोजनं किलेसकम्मविपाकवट्टपच्चयो हुत्वा निस्सरितुं अप्पदानवसेन बन्धतीति भवसंयोजनं। सतिपि हि अञ्ञेसं तप्पक्खियभावेन विना संयोजनानि तेसं तप्पच्चयभावो अत्थि, भवनियामो ओरम्भागियुद्धम्भागियसङ्गहितोति तंतंभवनिब्बत्तककम्मनियामो च होति, न च उपच्छिन्नसंयोजनस्स कतानिपि कम्मानि भवं निब्बत्तेन्तीति तेसंयेव संयोजनट्ठो दट्ठब्बो। सम्मा कारणेहि जानित्वाति ञायेन दुक्खादीसु सो यथा जानितब्बो; तथा जानित्वा, पुब्बकालकिरियाविमुत्ता हि अपरकालकिरिया च यथा सम्भवति, तं दस्सेतुं ‘‘मग्गपञ्ञाया’’तिआदि वुत्तं।
Ārakā kilesehīti niruttinayena saddasiddhimāha. Ārakāti ca sabbaso samucchinnattā tehi dūreti attho. Rāgādīnaṃ hatattā, pāpakaraṇe rahābhāvato, anuttaradakkhiṇeyyatādipaccayā ca arahaṃ. Kāmañcāyaṃ saṃyuttavaṇṇanā, abhidhammanayo eva pana nippariyāyoti āha ‘‘cattāro āsavā’’ti brahmacariyavāsanti maggabrahmacariyavāsaṃ. Vuṭṭhāti vuṭṭhavanto. Catūhi maggehi karaṇīyanti paccekaṃ catūhi maggehi kattabbaṃ pariññāpahānasacchikiriyabhāvanābhisamayaṃ. Evaṃ gataṃ soḷasavidhaṃ hoti. Osīdāpanaṭṭhena bhārā viyāti bhārā. Tenāha ‘‘bhārā have pañcakkhandhā’’tiādi (saṃ. ni. 3.22). Attapaṭibaddhatāya attano avijahanato paramatthadesanāya ca paramattho arahattaṃ. Kāmañcāyamattho sabbasamiddhisasantatipariyāpanno anavajjadhammo sambhavati akuppasabhāvā, aparihānadhammesu pana aggabhūte arahatte sātisayo, na itaresūti ‘‘arahattasaṅkhāto’’tiādi vuttaṃ. Orambhāgiyuddhambhāgiyavibhāgaṃ dasavidhampi bhavesu saṃyojanaṃ kilesakammavipākavaṭṭapaccayo hutvā nissarituṃ appadānavasena bandhatīti bhavasaṃyojanaṃ. Satipi hi aññesaṃ tappakkhiyabhāvena vinā saṃyojanāni tesaṃ tappaccayabhāvo atthi, bhavaniyāmo orambhāgiyuddhambhāgiyasaṅgahitoti taṃtaṃbhavanibbattakakammaniyāmo ca hoti, na ca upacchinnasaṃyojanassa katānipi kammāni bhavaṃ nibbattentīti tesaṃyeva saṃyojanaṭṭho daṭṭhabbo. Sammākāraṇehi jānitvāti ñāyena dukkhādīsu so yathā jānitabbo; tathā jānitvā, pubbakālakiriyāvimuttā hi aparakālakiriyā ca yathā sambhavati, taṃ dassetuṃ ‘‘maggapaññāyā’’tiādi vuttaṃ.
भिज्जनसभावो खणायत्तत्ता। निक्खिपितब्बसभावो मरणधम्मत्ता। अयं कायो उस्मायुविञ्ञाणापगमो छड्डनीयधम्मो, यस्मिं यं पतिट्ठितं, तं तस्स सन्तानगतविप्पयुत्तन्ति कत्वा वत्तब्बतं अरहतीति आह ‘‘खीणासवस्स हि अजीरणधम्मोपि अत्थी’’तिआदि। तेनाह भगवा ‘‘इमस्मिंयेव ब्याममत्ते कळेवरे ससञ्ञिम्हि समनके लोकञ्च पञ्ञपेमि लोकसमुदयञ्च लोकनिरोधञ्चा’’तिआदि (सं॰ नि॰ १.१०७; अ॰ नि॰ ४.४५)। अस्स खीणासवस्स, ‘‘जीरणधम्म’’न्ति यथावुत्तं अजीरणधम्मं ठपेत्वा जीरणधम्मं दस्सेन्तो ‘‘तेसंपायं कायो भेदनधम्मो’’ति एवमाह। जरं पत्तस्सेव हिस्स भेदननिक्खिपितब्बतानियते अत्थे सुत्तदेसना पवत्ता। अत्थस्स उप्पत्ति अट्ठुप्पत्ति, सा एतस्स अत्थीति अट्ठुप्पत्तिको। किर-सद्दो अनुस्सवत्थो, तेन अनुस्सवागतोयमत्थो, न अट्ठकथागतोति दीपेति। तेनाह ‘‘वदन्ती’’ति। येनायं अत्थो हेतुना अट्ठुप्पत्तिको, तं दस्सेतुं ‘‘सिविकसालायं निसीदित्वा कथित’’न्ति वुत्तं। ‘‘विहरति जेतवने’’ति निदानवचनेन यथा न विरुज्झति, तथा वेदितब्बं। ननु इमस्स सुत्तस्स पुच्छावसिको निक्खेपोति? सच्चमेतं, सुत्तेकदेसं पन सन्धाय अट्ठुप्पत्तिकतावचनं। केचि पन ‘‘यानं आरुहित्वा राजा आगतो, रञ्ञो आरोहनीयरथं दस्सेत्वा वुत्त’’न्तिपि वदन्ति।
Bhijjanasabhāvo khaṇāyattattā. Nikkhipitabbasabhāvo maraṇadhammattā. Ayaṃ kāyo usmāyuviññāṇāpagamo chaḍḍanīyadhammo, yasmiṃ yaṃ patiṭṭhitaṃ, taṃ tassa santānagatavippayuttanti katvā vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘khīṇāsavassa hi ajīraṇadhammopi atthī’’tiādi. Tenāha bhagavā ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañcā’’tiādi (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45). Assa khīṇāsavassa, ‘‘jīraṇadhamma’’nti yathāvuttaṃ ajīraṇadhammaṃ ṭhapetvā jīraṇadhammaṃ dassento ‘‘tesaṃpāyaṃ kāyo bhedanadhammo’’ti evamāha. Jaraṃ pattasseva hissa bhedananikkhipitabbatāniyate atthe suttadesanā pavattā. Atthassa uppatti aṭṭhuppatti, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Kira-saddo anussavattho, tena anussavāgatoyamattho, na aṭṭhakathāgatoti dīpeti. Tenāha ‘‘vadantī’’ti. Yenāyaṃ attho hetunā aṭṭhuppattiko, taṃ dassetuṃ ‘‘sivikasālāyaṃ nisīditvā kathita’’nti vuttaṃ. ‘‘Viharati jetavane’’ti nidānavacanena yathā na virujjhati, tathā veditabbaṃ. Nanu imassa suttassa pucchāvasiko nikkhepoti? Saccametaṃ, suttekadesaṃ pana sandhāya aṭṭhuppattikatāvacanaṃ. Keci pana ‘‘yānaṃ āruhitvā rājā āgato, rañño ārohanīyarathaṃ dassetvā vutta’’ntipi vadanti.
सरीरे फेणपिण्डसमे किं वत्तब्बं? सब्भि सद्धिन्ति साधूहि सह पवेदयन्ति। न हि कदाचि साधूनं साधूहि सह कत्तब्बा होन्ति, तस्मा सीदनसभावानं किलेसानं भिज्जनप्पत्तत्ता निब्बानं सब्भीति वुच्चति। पुरिमपदस्साति ‘‘सतञ्च धम्मो न जरं उपेती’’ति पदस्स। कारणं दस्सेन्तो ब्यतिरेकवसेन। सतं धम्मो निब्बानं किलेसेहि संसीदनभिज्जनसभावो न होति, तस्मा तं आगम्म जरं न उपेति। किलेसा पन तन्निमित्तका, एवमयं वुत्तकारणतो जरं न उपेतीति। तेनाह ‘‘इद’’न्तिआदि। सुन्दराधिवचनं वा एतं ‘‘सब्भी’’ति पदं अपापतादीपनतो, सब्भिधम्मभूतन्ति अत्थो। तेनाह ‘‘विरागो तेसं अग्गमक्खायति (इतिवु॰ ९०; अ॰ नि॰ ४.३४), न तेन धम्मेन समत्थि किञ्ची’’ति (खु॰ पा॰ ६.४; सु॰ नि॰ २२७) च।
Sarīre pheṇapiṇḍasame kiṃ vattabbaṃ? Sabbhi saddhinti sādhūhi saha pavedayanti. Na hi kadāci sādhūnaṃ sādhūhi saha kattabbā honti, tasmā sīdanasabhāvānaṃ kilesānaṃ bhijjanappattattā nibbānaṃ sabbhīti vuccati. Purimapadassāti ‘‘satañca dhammo na jaraṃ upetī’’ti padassa. Kāraṇaṃ dassento byatirekavasena. Sataṃ dhammo nibbānaṃ kilesehi saṃsīdanabhijjanasabhāvo na hoti, tasmā taṃ āgamma jaraṃ na upeti. Kilesā pana tannimittakā, evamayaṃ vuttakāraṇato jaraṃ na upetīti. Tenāha ‘‘ida’’ntiādi. Sundarādhivacanaṃ vā etaṃ ‘‘sabbhī’’ti padaṃ apāpatādīpanato, sabbhidhammabhūtanti attho. Tenāha ‘‘virāgo tesaṃ aggamakkhāyati (itivu. 90; a. ni. 4.34), na tena dhammena samatthi kiñcī’’ti (khu. pā. 6.4; su. ni. 227) ca.
जरामरणसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Jarāmaraṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. जरामरणसुत्तं • 3. Jarāmaraṇasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. जरामरणसुत्तवण्णना • 3. Jarāmaraṇasuttavaṇṇanā
