| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
६. जरासुत्तवण्णना
6. Jarāsuttavaṇṇanā
८११. अप्पं वत जीवितन्ति जरासुत्तं। का उप्पत्ति? एकं समयं भगवा सावत्थियं वस्सं वसित्वा यानि तानि बुद्धानं सरीरारोग्यसम्पादनं अनुप्पन्नसिक्खापदपञ्ञापनं वेनेय्यदमनं तथारूपाय अट्ठुप्पत्तिया जातकादिकथनन्तिआदीनि जनपदचारिकानिमित्तानि, तानि समवेक्खित्वा जनपदचारिकं पक्कामि। अनुपुब्बेन चारिकं चरमानो सायं साकेतं अनुप्पत्तो अञ्जनवनं पाविसि। साकेतवासिनो सुत्वा ‘‘अकालो इदानि भगवन्तं दस्सनाया’’ति विभाताय रत्तिया मालागन्धादीनि गहेत्वा भगवतो सन्तिकं गन्त्वा पूजनवन्दनसम्मोदनादीनि कत्वा परिवारेत्वा अट्ठंसु याव भगवतो गामप्पवेसनवेला, अथ भगवा भिक्खुसङ्घपरिवुतो पिण्डाय पाविसि। तं अञ्ञतरो साकेतको ब्राह्मणमहासालो नगरा निक्खन्तो नगरद्वारे अद्दस। दिस्वा पुत्तसिनेहं उप्पादेत्वा ‘‘चिरदिट्ठोसि, पुत्त, मया’’ति परिदेवयमानो अभिमुखो अगमासि। भगवा भिक्खू सञ्ञापेसि – ‘‘अयं, भिक्खवे, ब्राह्मणो यं इच्छति, तं करोतु, न वारेतब्बो’’ति।
811.Appaṃvata jīvitanti jarāsuttaṃ. Kā uppatti? Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ vassaṃ vasitvā yāni tāni buddhānaṃ sarīrārogyasampādanaṃ anuppannasikkhāpadapaññāpanaṃ veneyyadamanaṃ tathārūpāya aṭṭhuppattiyā jātakādikathanantiādīni janapadacārikānimittāni, tāni samavekkhitvā janapadacārikaṃ pakkāmi. Anupubbena cārikaṃ caramāno sāyaṃ sāketaṃ anuppatto añjanavanaṃ pāvisi. Sāketavāsino sutvā ‘‘akālo idāni bhagavantaṃ dassanāyā’’ti vibhātāya rattiyā mālāgandhādīni gahetvā bhagavato santikaṃ gantvā pūjanavandanasammodanādīni katvā parivāretvā aṭṭhaṃsu yāva bhagavato gāmappavesanavelā, atha bhagavā bhikkhusaṅghaparivuto piṇḍāya pāvisi. Taṃ aññataro sāketako brāhmaṇamahāsālo nagarā nikkhanto nagaradvāre addasa. Disvā puttasinehaṃ uppādetvā ‘‘ciradiṭṭhosi, putta, mayā’’ti paridevayamāno abhimukho agamāsi. Bhagavā bhikkhū saññāpesi – ‘‘ayaṃ, bhikkhave, brāhmaṇo yaṃ icchati, taṃ karotu, na vāretabbo’’ti.
ब्राह्मणोपि वच्छगिद्धिनीव गावी आगन्त्वा भगवतो कायं पुरतो च पच्छतो च दक्खिणतो च वामतो चाति समन्ता आलिङ्गि ‘‘चिरदिट्ठोसि, पुत्त, चिरं विना अहोसी’’ति भणन्तो। यदि पन सो तथा कातुं न लभेय्य, हदयं फालेत्वा मरेय्य। सो भगवन्तं अवोच – ‘‘भगवा तुम्हेहि सद्धिं आगतभिक्खूनं अहमेव भिक्खं दातुं समत्थो, ममेव अनुग्गहं करोथा’’ति। अधिवासेसि भगवा तुण्हीभावेन। ब्राह्मणो भगवतो पत्तं गहेत्वा पुरतो गच्छन्तो ब्राह्मणिया पेसेसि – ‘‘पुत्तो मे आगतो, आसनं पञ्ञापेतब्ब’’न्ति। सा तथा कत्वा आगमनं पस्सन्ती ठिता भगवन्तं अन्तरवीथियंयेव दिस्वा पुत्तसिनेहं उप्पादेत्वा ‘‘चिरदिट्ठोसि, पुत्त, मया’’ति पादेसु गहेत्वा रोदित्वा घरं अतिनेत्वा सक्कच्चं भोजेसि। भुत्ताविनो ब्राह्मणो पत्तं अपनामेसि। भगवा तेसं सप्पायं विदित्वा धम्मं देसेसि, देसनापरियोसाने उभोपि सोतापन्ना अहेसुं। अथ भगवन्तं याचिंसु – ‘‘याव, भन्ते, भगवा इमं नगरं उपनिस्साय विहरति, अम्हाकंयेव घरे भिक्खा गहेतब्बा’’ति। भगवा ‘‘न बुद्धा एवं एकं निबद्धट्ठानंयेव गच्छन्ती’’ति पटिक्खिपि। ते आहंसु – ‘‘तेन हि, भन्ते, भिक्खुसङ्घेन सद्धिं पिण्डाय चरित्वापि तुम्हे इधेव भत्तकिच्चं कत्वा धम्मं देसेत्वा विहारं गच्छथा’’ति। भगवा तेसं अनुग्गहत्थाय तथा अकासि। मनुस्सा ब्राह्मणञ्च ब्राह्मणिञ्च ‘‘बुद्धपिता बुद्धमाता’’ त्वेव वोहरिंसु। तम्पि कुलं ‘‘बुद्धकुल’’न्ति नामं लभि।
Brāhmaṇopi vacchagiddhinīva gāvī āgantvā bhagavato kāyaṃ purato ca pacchato ca dakkhiṇato ca vāmato cāti samantā āliṅgi ‘‘ciradiṭṭhosi, putta, ciraṃ vinā ahosī’’ti bhaṇanto. Yadi pana so tathā kātuṃ na labheyya, hadayaṃ phāletvā mareyya. So bhagavantaṃ avoca – ‘‘bhagavā tumhehi saddhiṃ āgatabhikkhūnaṃ ahameva bhikkhaṃ dātuṃ samattho, mameva anuggahaṃ karothā’’ti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena. Brāhmaṇo bhagavato pattaṃ gahetvā purato gacchanto brāhmaṇiyā pesesi – ‘‘putto me āgato, āsanaṃ paññāpetabba’’nti. Sā tathā katvā āgamanaṃ passantī ṭhitā bhagavantaṃ antaravīthiyaṃyeva disvā puttasinehaṃ uppādetvā ‘‘ciradiṭṭhosi, putta, mayā’’ti pādesu gahetvā roditvā gharaṃ atinetvā sakkaccaṃ bhojesi. Bhuttāvino brāhmaṇo pattaṃ apanāmesi. Bhagavā tesaṃ sappāyaṃ viditvā dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne ubhopi sotāpannā ahesuṃ. Atha bhagavantaṃ yāciṃsu – ‘‘yāva, bhante, bhagavā imaṃ nagaraṃ upanissāya viharati, amhākaṃyeva ghare bhikkhā gahetabbā’’ti. Bhagavā ‘‘na buddhā evaṃ ekaṃ nibaddhaṭṭhānaṃyeva gacchantī’’ti paṭikkhipi. Te āhaṃsu – ‘‘tena hi, bhante, bhikkhusaṅghena saddhiṃ piṇḍāya caritvāpi tumhe idheva bhattakiccaṃ katvā dhammaṃ desetvā vihāraṃ gacchathā’’ti. Bhagavā tesaṃ anuggahatthāya tathā akāsi. Manussā brāhmaṇañca brāhmaṇiñca ‘‘buddhapitā buddhamātā’’ tveva vohariṃsu. Tampi kulaṃ ‘‘buddhakula’’nti nāmaṃ labhi.
आनन्दत्थेरो भगवन्तं पुच्छि – ‘‘अहं भगवतो मातापितरो जानामि, इमे पन कस्मा वदन्ति ‘अहं बुद्धमाता अहं बुद्धपिता’’’ति। भगवा आह – ‘‘निरन्तरं मे, आनन्द, ब्राह्मणी च ब्राह्मणो च पञ्च जातिसतानि मातापितरो अहेसुं, पञ्च जातिसतानि मातापितूनं जेट्ठका, पञ्च जातिसतानि कनिट्ठका। ते पुब्बसिनेहेनेव कथेन्ती’’ति इमञ्च गाथमभासि –
Ānandatthero bhagavantaṃ pucchi – ‘‘ahaṃ bhagavato mātāpitaro jānāmi, ime pana kasmā vadanti ‘ahaṃ buddhamātā ahaṃ buddhapitā’’’ti. Bhagavā āha – ‘‘nirantaraṃ me, ānanda, brāhmaṇī ca brāhmaṇo ca pañca jātisatāni mātāpitaro ahesuṃ, pañca jātisatāni mātāpitūnaṃ jeṭṭhakā, pañca jātisatāni kaniṭṭhakā. Te pubbasineheneva kathentī’’ti imañca gāthamabhāsi –
‘‘पुब्बेव सन्निवासेन, पच्चुप्पन्नहितेन वा।
‘‘Pubbeva sannivāsena, paccuppannahitena vā;
एवं तं जायते पेमं, उप्पलंव यथोदके’’ति॥ (जा॰ १.२.१७४)।
Evaṃ taṃ jāyate pemaṃ, uppalaṃva yathodake’’ti. (jā. 1.2.174);
ततो भगवा साकेते यथाभिरन्तं विहरित्वा पुन चारिकं चरमानो सावत्थिमेव अगमासि। सोपि ब्राह्मणो च ब्राह्मणी च भिक्खू उपसङ्कमित्वा पतिरूपं धम्मदेसनं सुत्वा सेसमग्गे पापुणित्वा अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बायिंसु। नगरे ब्राह्मणा सन्निपतिंसु ‘‘अम्हाकं ञातके सक्करिस्सामा’’ति। सोतापन्नसकदागामिअनागामिनो उपासकापि सन्निपतिंसु उपासिकायो च ‘‘अम्हाकं सहधम्मिके सक्करिस्सामा’’ति। ते सब्बेपि कम्बलकूटागारं आरोपेत्वा मालागन्धादीहि पूजेन्ता नगरा निक्खामेसुं।
Tato bhagavā sākete yathābhirantaṃ viharitvā puna cārikaṃ caramāno sāvatthimeva agamāsi. Sopi brāhmaṇo ca brāhmaṇī ca bhikkhū upasaṅkamitvā patirūpaṃ dhammadesanaṃ sutvā sesamagge pāpuṇitvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyiṃsu. Nagare brāhmaṇā sannipatiṃsu ‘‘amhākaṃ ñātake sakkarissāmā’’ti. Sotāpannasakadāgāmianāgāmino upāsakāpi sannipatiṃsu upāsikāyo ca ‘‘amhākaṃ sahadhammike sakkarissāmā’’ti. Te sabbepi kambalakūṭāgāraṃ āropetvā mālāgandhādīhi pūjentā nagarā nikkhāmesuṃ.
भगवापि तं दिवसं पच्चूससमये बुद्धचक्खुना लोकं वोलोकेन्तो तेसं परिनिब्बानभावं ञत्वा ‘‘तत्थ मयि गते धम्मदेसनं सुत्वा बहुजनस्स धम्माभिसमयो भविस्सती’’ति ञत्वा पत्तचीवरमादाय सावत्थितो आगन्त्वा आळाहनमेव पाविसि। मनुस्सा दिस्वा ‘‘मातापितूनं सरीरकिच्चं कातुकामो भगवा आगतो’’ति वन्दित्वा अट्ठंसु। नागरापि कूटागारं पूजेन्ता आळाहनं आनेत्वा भगवन्तं पुच्छिंसु – ‘‘गहट्ठअरियसावका कथं पूजेतब्बा’’ति। भगवा ‘‘यथा असेक्खा पूजियन्ति, तथा पूजेतब्बा इमे’’ति अधिप्पायेन तेसं असेक्खमुनिभावं दीपेन्तो इमं गाथमाह –
Bhagavāpi taṃ divasaṃ paccūsasamaye buddhacakkhunā lokaṃ volokento tesaṃ parinibbānabhāvaṃ ñatvā ‘‘tattha mayi gate dhammadesanaṃ sutvā bahujanassa dhammābhisamayo bhavissatī’’ti ñatvā pattacīvaramādāya sāvatthito āgantvā āḷāhanameva pāvisi. Manussā disvā ‘‘mātāpitūnaṃ sarīrakiccaṃ kātukāmo bhagavā āgato’’ti vanditvā aṭṭhaṃsu. Nāgarāpi kūṭāgāraṃ pūjentā āḷāhanaṃ ānetvā bhagavantaṃ pucchiṃsu – ‘‘gahaṭṭhaariyasāvakā kathaṃ pūjetabbā’’ti. Bhagavā ‘‘yathā asekkhā pūjiyanti, tathā pūjetabbā ime’’ti adhippāyena tesaṃ asekkhamunibhāvaṃ dīpento imaṃ gāthamāha –
‘‘अहिंसका ये मुनयो, निच्चं कायेन संवुता।
‘‘Ahiṃsakā ye munayo, niccaṃ kāyena saṃvutā;
ते यन्ति अच्चुतं ठानं, यत्थ गन्त्वा न सोचरे’’ति॥ (ध॰ प॰ २२५)।
Te yanti accutaṃ ṭhānaṃ, yattha gantvā na socare’’ti. (dha. pa. 225);
तञ्च परिसं ओलोकेत्वा तङ्खणानुरूपं धम्मं देसेन्तो इमं सुत्तमभासि।
Tañca parisaṃ oloketvā taṅkhaṇānurūpaṃ dhammaṃ desento imaṃ suttamabhāsi.
तत्थ अप्पं वत जीवितं इदन्ति ‘‘इदं वत मनुस्सानं जीवितं अप्पं परित्तं ठितिपरित्तताय सरसपरित्तताया’’ति सल्लसुत्तेपि वुत्तनयमेतं। ओरं वस्ससतापि मिय्यतीति वस्ससता ओरं कललादिकालेपि मिय्यति। अतिच्चाति वस्ससतं अतिक्कमित्वा। जरसापि मिय्यतीति जरायपि मिय्यति।
Tattha appaṃ vata jīvitaṃ idanti ‘‘idaṃ vata manussānaṃ jīvitaṃ appaṃ parittaṃ ṭhitiparittatāya sarasaparittatāyā’’ti sallasuttepi vuttanayametaṃ. Oraṃ vassasatāpi miyyatīti vassasatā oraṃ kalalādikālepi miyyati. Aticcāti vassasataṃ atikkamitvā. Jarasāpi miyyatīti jarāyapi miyyati.
८१२-६. ममायितेति ममायितवत्थुकारणा। विनाभावसन्तमेविदन्ति सन्तविनाभावं विज्जमानविनाभावमेव इदं, न सक्का अविनाभावेन भवितुन्ति वुत्तं होति। मामकोति मम उपासको भिक्खु वाति सङ्खं गतो, बुद्धादीनि वा वत्थूनि ममायमानो। सङ्गतन्ति समागतं दिट्ठपुब्बं वा। पियायितन्ति पियं कतं। नामंयेवावसिस्सति अक्खेय्यन्ति सब्बं रूपादिधम्मजातं पहीयति, नाममत्तमेव तु अवसिस्सति ‘‘बुद्धरक्खितो, धम्मरक्खितो’’ति एवं सङ्खातुं कथेतुं। मुनयोति खीणासवमुनयो। खेमदस्सिनोति निब्बानदस्सिनो।
812-6.Mamāyiteti mamāyitavatthukāraṇā. Vinābhāvasantamevidanti santavinābhāvaṃ vijjamānavinābhāvameva idaṃ, na sakkā avinābhāvena bhavitunti vuttaṃ hoti. Māmakoti mama upāsako bhikkhu vāti saṅkhaṃ gato, buddhādīni vā vatthūni mamāyamāno. Saṅgatanti samāgataṃ diṭṭhapubbaṃ vā. Piyāyitanti piyaṃ kataṃ. Nāmaṃyevāvasissati akkheyyanti sabbaṃ rūpādidhammajātaṃ pahīyati, nāmamattameva tu avasissati ‘‘buddharakkhito, dhammarakkhito’’ti evaṃ saṅkhātuṃ kathetuṃ. Munayoti khīṇāsavamunayo. Khemadassinoti nibbānadassino.
८१७. सत्तमगाथा एवं मरणब्भाहते लोके अनुरूपपटिपत्तिदस्सनत्थं वुत्ता। तत्थ पतिलीनचरस्साति ततो ततो पतिलीनं चित्तं कत्वा चरन्तस्स। भिक्खुनोति कल्याणपुथुज्जनस्स सेक्खस्स वा। सामग्गियमाहु तस्स तं, यो अत्तानं भवने न दस्सयेति तस्सेतं पतिरूपमाहु, यो एवंपटिपन्नो निरयादिभेदे भवने अत्तानं न दस्सेय्य। एवञ्हि सो इमम्हा मरणा मुच्चेय्याति अधिप्पायो।
817. Sattamagāthā evaṃ maraṇabbhāhate loke anurūpapaṭipattidassanatthaṃ vuttā. Tattha patilīnacarassāti tato tato patilīnaṃ cittaṃ katvā carantassa. Bhikkhunoti kalyāṇaputhujjanassa sekkhassa vā. Sāmaggiyamāhu tassataṃ,yo attānaṃ bhavane na dassayeti tassetaṃ patirūpamāhu, yo evaṃpaṭipanno nirayādibhede bhavane attānaṃ na dasseyya. Evañhi so imamhā maraṇā mucceyyāti adhippāyo.
८१८-२०. इदानि यो ‘‘अत्तानं भवने न दस्सये’’ति एवं खीणासवो विभावितो, तस्स वण्णभणनत्थं इतो परा तिस्सो गाथायो आह। तत्थ सब्बत्थाति द्वादससु आयतनेसु। यदिदं दिट्ठसुतं मुतेसु वाति एत्थ पन यदिदं दिट्ठसुतं, एत्थ वा मुतेसु वा धम्मेसु एवं मुनि न उपलिम्पतीति एवं सम्बन्धो वेदितब्बो। धोनो न हि तेन मञ्ञति, यदिदं दिट्ठसुतं मुतेसु वाति अत्रापि यदिदं दिट्ठसुत्तं, तेन वत्थुना न मञ्ञति, मुतेसु वा धम्मेसु न मञ्ञतीति एवमेव सम्बन्धो वेदितब्बो। न हि सो रज्जति नो विरज्जतीति। बालपुथुज्जना विय न रज्जति, कल्याणपुथुज्जनसेक्खा विय न विरज्जति, रागस्स पन खीणत्ता ‘‘विरागो’’त्वेव सङ्खं गच्छति। सेसं सब्बत्थ पाकटमेवाति। देसनापरियोसाने चतुरासीतिया पाणसहस्सानं धम्माभिसमयो अहोसीति।
818-20. Idāni yo ‘‘attānaṃ bhavane na dassaye’’ti evaṃ khīṇāsavo vibhāvito, tassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ ito parā tisso gāthāyo āha. Tattha sabbatthāti dvādasasu āyatanesu. Yadidaṃ diṭṭhasutaṃ mutesu vāti ettha pana yadidaṃ diṭṭhasutaṃ, ettha vā mutesu vā dhammesu evaṃ muni na upalimpatīti evaṃ sambandho veditabbo. Dhono na hi tena maññati, yadidaṃ diṭṭhasutaṃ mutesu vāti atrāpi yadidaṃ diṭṭhasuttaṃ, tena vatthunā na maññati, mutesu vā dhammesu na maññatīti evameva sambandho veditabbo. Na hi so rajjati no virajjatīti. Bālaputhujjanā viya na rajjati, kalyāṇaputhujjanasekkhā viya na virajjati, rāgassa pana khīṇattā ‘‘virāgo’’tveva saṅkhaṃ gacchati. Sesaṃ sabbattha pākaṭamevāti. Desanāpariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosīti.
परमत्थजोतिकाय खुद्दक-अट्ठकथाय
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
सुत्तनिपात-अट्ठकथाय जरासुत्तवण्णना निट्ठिता।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya jarāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi / ६. जरासुत्तं • 6. Jarāsuttaṃ
