| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२५६] ६. जरूदपानजातकवण्णना
[256] 6. Jarūdapānajātakavaṇṇanā
जरूदपानं खणमानाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो सावत्थिवासिनो वाणिजे आरब्भ कथेसि। ते किर सावत्थियं भण्डं गहेत्वा सकटानि पूरेत्वा वोहारत्थाय गमनकाले तथागतं निमन्तेत्वा सरणानि गहेत्वा सीलेसु पतिट्ठाय सत्थारं वन्दित्वा ‘‘मयं, भन्ते, वोहारत्थाय दीघमग्गं गमिस्साम, भण्डं विस्सज्जेत्वा सिद्धिप्पत्ता सोत्थिना पच्चागन्त्वा पन तुम्हे वन्दिस्सामा’’ति वत्वा मग्गं पटिपज्जिंसु। ते कन्तारमग्गे पुराणउदपानं दिस्वा ‘‘इमस्मिं उदपाने पानीयं नत्थि, मयञ्च पिपासिता, खणिस्साम न’’न्ति खणन्ता पटिपाटिया बहुं अयं…पे॰… वेळुरियं लभिंसु। ते तेनेव सन्तुट्ठा हुत्वा तेसं रतनानं सकटानि पूरेत्वा सोत्थिना सावत्थिं पच्चागमिंसु। ते आभतं धनं पटिसामेत्वा मयं ‘‘सिद्धिप्पत्ता भत्तं दस्सामा’’ति तथागतं निमन्तेत्वा दानं दत्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसिन्ना अत्तनो धनस्स लद्धाकारं सत्थु आरोचेसुं। सत्था ‘‘तुम्हे खो उपासका तेन धनेन सन्तुट्ठा हुत्वा पमाणञ्ञुताय धनञ्च जीवितञ्च अलभित्थ, पोराणका पन असन्तुट्ठा अमत्तञ्ञुनो पण्डितानं वचनं अकत्वा जीविक्खयं पत्ता’’ति वत्वा तेहि याचितो अतीतं आहरि।
Jarūdapānaṃ khaṇamānāti idaṃ satthā jetavane viharanto sāvatthivāsino vāṇije ārabbha kathesi. Te kira sāvatthiyaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā sakaṭāni pūretvā vohāratthāya gamanakāle tathāgataṃ nimantetvā saraṇāni gahetvā sīlesu patiṭṭhāya satthāraṃ vanditvā ‘‘mayaṃ, bhante, vohāratthāya dīghamaggaṃ gamissāma, bhaṇḍaṃ vissajjetvā siddhippattā sotthinā paccāgantvā pana tumhe vandissāmā’’ti vatvā maggaṃ paṭipajjiṃsu. Te kantāramagge purāṇaudapānaṃ disvā ‘‘imasmiṃ udapāne pānīyaṃ natthi, mayañca pipāsitā, khaṇissāma na’’nti khaṇantā paṭipāṭiyā bahuṃ ayaṃ…pe… veḷuriyaṃ labhiṃsu. Te teneva santuṭṭhā hutvā tesaṃ ratanānaṃ sakaṭāni pūretvā sotthinā sāvatthiṃ paccāgamiṃsu. Te ābhataṃ dhanaṃ paṭisāmetvā mayaṃ ‘‘siddhippattā bhattaṃ dassāmā’’ti tathāgataṃ nimantetvā dānaṃ datvā vanditvā ekamantaṃ nisinnā attano dhanassa laddhākāraṃ satthu ārocesuṃ. Satthā ‘‘tumhe kho upāsakā tena dhanena santuṭṭhā hutvā pamāṇaññutāya dhanañca jīvitañca alabhittha, porāṇakā pana asantuṭṭhā amattaññuno paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā jīvikkhayaṃ pattā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो बाराणसियं वाणिजकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो सत्थवाहजेट्ठको अहोसि। सो बाराणसियं भण्डं गहेत्वा सकटानि पूरेत्वा बहू वाणिजे आदाय तमेव कन्तारं पटिपन्नो तमेव उदपानं अद्दस। तत्थ ते वाणिजा ‘‘पानीयं पिविस्सामा’’ति तं उदपानं खणन्ता पटिपाटिया बहूनि अयादीनि लभिंसु। ते बहुम्पि रतनं लभित्वा तेन असन्तुट्ठा ‘‘अञ्ञम्पि एत्थ इतो सुन्दरतरं भविस्सती’’ति भिय्योसोमत्ताय तं खणिंसुयेव। अथ बोधिसत्तो ते आह – ‘‘भो वाणिजा, लोभो नामेस विनासमूलं, अम्हेहि बहु धनं लद्धं, एत्तकेनेव सन्तुट्ठा होथ, मा अतिखणथा’’ति। ते तेन निवारियमानापि खणिंसुयेव। सो च उदपानो नागपरिग्गहितो, अथस्स हेट्ठा वसनकनागराजा अत्तनो विमाने भिज्जन्ते लेड्डूसू च पंसूसु च पतमानेसु कुद्धो ठपेत्वा बोधिसत्तं अवसेसे सब्बेपि नासिकवातेन पहरित्वा जीवितक्खयं पापेत्वा नागभवना निक्खम्म सकटानि योजेत्वा सब्बरतनानं पूरेत्वा बोधिसत्तं सुखयानके निसीदापेत्वा नागमाणवकेहि सद्धिं सकटानि योजापेन्तो बोधिसत्तं बाराणसिं नेत्वा घरं पवेसेत्वा तं पटिसामेत्वा अत्तनो नागभवनमेव गतो। बोधिसत्तो तं धनं विस्सज्जेत्वा सकलजम्बुदीपं उन्नङ्गलं कत्वा दानं दत्वा सीलं समादियित्वा उपोसथकम्मं कत्वा जीवितपरियोसाने सग्गपुरं पूरेसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ vāṇijakule nibbattitvā vayappatto satthavāhajeṭṭhako ahosi. So bārāṇasiyaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā sakaṭāni pūretvā bahū vāṇije ādāya tameva kantāraṃ paṭipanno tameva udapānaṃ addasa. Tattha te vāṇijā ‘‘pānīyaṃ pivissāmā’’ti taṃ udapānaṃ khaṇantā paṭipāṭiyā bahūni ayādīni labhiṃsu. Te bahumpi ratanaṃ labhitvā tena asantuṭṭhā ‘‘aññampi ettha ito sundarataraṃ bhavissatī’’ti bhiyyosomattāya taṃ khaṇiṃsuyeva. Atha bodhisatto te āha – ‘‘bho vāṇijā, lobho nāmesa vināsamūlaṃ, amhehi bahu dhanaṃ laddhaṃ, ettakeneva santuṭṭhā hotha, mā atikhaṇathā’’ti. Te tena nivāriyamānāpi khaṇiṃsuyeva. So ca udapāno nāgapariggahito, athassa heṭṭhā vasanakanāgarājā attano vimāne bhijjante leḍḍūsū ca paṃsūsu ca patamānesu kuddho ṭhapetvā bodhisattaṃ avasese sabbepi nāsikavātena paharitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā nāgabhavanā nikkhamma sakaṭāni yojetvā sabbaratanānaṃ pūretvā bodhisattaṃ sukhayānake nisīdāpetvā nāgamāṇavakehi saddhiṃ sakaṭāni yojāpento bodhisattaṃ bārāṇasiṃ netvā gharaṃ pavesetvā taṃ paṭisāmetvā attano nāgabhavanameva gato. Bodhisatto taṃ dhanaṃ vissajjetvā sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā jīvitapariyosāne saggapuraṃ pūresi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा इमा गाथा अवोच –
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imā gāthā avoca –
१६.
16.
‘‘जरूदपानं खणमाना, वाणिजा उदकत्थिका।
‘‘Jarūdapānaṃ khaṇamānā, vāṇijā udakatthikā;
अज्झगमुं अयसं लोहं, तिपुसीसञ्च वाणिजा।
Ajjhagamuṃ ayasaṃ lohaṃ, tipusīsañca vāṇijā;
रजतं जातरूपञ्च, मुत्ता वेळुरिया बहू॥
Rajataṃ jātarūpañca, muttā veḷuriyā bahū.
१७.
17.
‘‘ते च तेन असन्तुट्ठा, भिय्यो भिय्यो अखाणिसुं।
‘‘Te ca tena asantuṭṭhā, bhiyyo bhiyyo akhāṇisuṃ;
ते तत्थासीविसो घोरो, तेजस्सी तेजसा हनि॥
Te tatthāsīviso ghoro, tejassī tejasā hani.
१८.
18.
‘‘तस्मा खणे नातिखणे, अतिखातञ्हि पापकं।
‘‘Tasmā khaṇe nātikhaṇe, atikhātañhi pāpakaṃ;
खातेन च धनं लद्धं, अतिखातेन नासित’’न्ति॥
Khātena ca dhanaṃ laddhaṃ, atikhātena nāsita’’nti.
तत्थ अयसन्ति काळलोहं। लोहन्ति तम्बलोहं। मुत्ताति मुत्तायो। ते च तेन असन्तुट्ठाति ते च वाणिजा तेन धनेन असन्तुट्ठा। ते तत्थाति ते वाणिजा तस्मिं उदपाने। तेजस्सीति विसतेजेन समन्नागतो। तेजसा हनीति विसतेजेन घातेसि। अतिखातेन नासितन्ति अतिखणेन तञ्च धनं जीवितञ्च नासितं।
Tattha ayasanti kāḷalohaṃ. Lohanti tambalohaṃ. Muttāti muttāyo. Te ca tena asantuṭṭhāti te ca vāṇijā tena dhanena asantuṭṭhā. Te tatthāti te vāṇijā tasmiṃ udapāne. Tejassīti visatejena samannāgato. Tejasā hanīti visatejena ghātesi. Atikhātena nāsitanti atikhaṇena tañca dhanaṃ jīvitañca nāsitaṃ.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा नागराजा सारिपुत्तो अहोसि, सत्थवाहजेट्ठको पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā nāgarājā sāriputto ahosi, satthavāhajeṭṭhako pana ahameva ahosi’’nti.
जरूदपानजातकवण्णना छट्ठा।
Jarūdapānajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २५६. जरूदपानजातकं • 256. Jarūdapānajātakaṃ
