Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၁၂. ဒ္ဝာဒသမဝဂ္ဂော
12. Dvādasamavaggo
၁. ဇေန္တတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
1. Jentattheragāthāvaṇṇanā
ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဝေ ဒုရဓိဝာသာ ဂေဟာတိ အာယသ္မတော ဇေန္တတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ကုသလံ ဥပစိနန္တော သိခိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဒေဝပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နစိတ္တော ကိံကိရာတပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ မဂဓရဋ္ဌေ ဇေန္တဂာမေ ဧကသ္သ မဏ္ဍလိကရာဇသ္သ ပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဇေန္တောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ဒဟရကာလေယေဝ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ပဗ္ဗဇ္ဇာနိန္နမာနသော ဟုတ္ဝာ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ ဒုက္ကရာ, ဃရာပိ ဒုရာဝာသာ, ဓမ္မော စ ဂမ္ဘီရော, ဘောဂာ စ ဒုရဓိဂမာ, ကိံ နု ခော ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပန စိန္တာဗဟုလော ဟုတ္ဝာ ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဓမ္မံ သုဏိ။ သုတကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိရတော ဟုတ္ဝာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ သုခာယ ပဋိပဒာယ ခိပ္ပာဘိညာယ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၁၆.၂၁-၂၄) –
Duppabbajjaṃve duradhivāsā gehāti āyasmato jentattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto sikhissa bhagavato kāle devaputto hutvā nibbatti. So ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kiṃkirātapupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe jentagāme ekassa maṇḍalikarājassa putto hutvā nibbatti, jentotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto daharakāleyeva hetusampattiyā codiyamāno pabbajjāninnamānaso hutvā puna cintesi – ‘‘pabbajjā nāma dukkarā, gharāpi durāvāsā, dhammo ca gambhīro, bhogā ca duradhigamā, kiṃ nu kho kattabba’’nti evaṃ pana cintābahulo hutvā vicaranto ekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇi. Sutakālato paṭṭhāya pabbajjābhirato hutvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.21-24) –
‘‘ဒေဝပုတ္တော အဟံ သန္တော၊ ပူဇယိံ သိခိနာယကံ။
‘‘Devaputto ahaṃ santo, pūjayiṃ sikhināyakaṃ;
ကက္ကာရုပုပ္ဖံ ပဂ္ဂယ္ဟ၊ ဗုဒ္ဓသ္သ အဘိရောပယိံ။
Kakkārupupphaṃ paggayha, buddhassa abhiropayiṃ.
‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ။
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဣတော စ နဝမေ ကပ္ပေ၊ ရာဇာ သတ္တုတ္တမော အဟုံ။
‘‘Ito ca navame kappe, rājā sattuttamo ahuṃ;
သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခန္တော, ‘‘အသက္ခိံ ဝတာဟံ အာဒိတော မယ္ဟံ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကံ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ သောမနသ္သဇာတော ဝိတက္ကသ္သ ဥပ္ပန္နာကာရံ တသ္သ စ သမ္မဒေဝ ဆိန္နတံ ဒသ္သေန္တော –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhanto, ‘‘asakkhiṃ vatāhaṃ ādito mayhaṃ uppannavitakkaṃ chinditu’’nti somanassajāto vitakkassa uppannākāraṃ tassa ca sammadeva chinnataṃ dassento –
၁၁၁.
111.
‘‘ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဝေ ဒုရဓိဝာသာ ဂေဟာ၊ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော ဒုရဓိဂမာ ဘောဂာ။
‘‘Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehā, dhammo gambhīro duradhigamā bhogā;
ကိစ္ဆာ ဝုတ္တိ နော ဣတရီတရေနေဝ၊ ယုတ္တံ စိန္တေတုံ သတတမနိစ္စတ’’န္တိ။ –
Kicchā vutti no itarītareneva, yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccata’’nti. –
ဂာထံ အဘာသိ။
Gāthaṃ abhāsi.
တတ္ထ ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ အပ္ပံ ဝာ မဟန္တံ ဝာ ဘောဂက္ခန္ဓဉ္စေဝ ဉာတိပရိဝဋ္ဋဉ္စ ပဟာယ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဥရံ ဒတ္ဝာ ပဗ္ဗဇနသ္သ ဒုက္ကရတ္တာ ဒုက္ခံ ပဗ္ဗဇနံ, ဒုက္ကရာ ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ဒုပ္ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ဝေတိ နိပာတမတ္တံ, ဒဠ္ဟတ္ထော ဝာ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဒုက္ခာ’’တိ ။ ဂေဟဉ္စေ အာဝသေယ္ယံ, ဒုရဓိဝာသာ ဂေဟာ, ယသ္မာ ဂေဟံ အဓိဝသန္တေန ရညာ ရာဇကိစ္စံ, ဣသ္သရေန ဣသ္သရကိစ္စံ, ဂဟပတိနာ ဂဟပတိကိစ္စံ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, ပရိဇနော စေဝ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာ စ သင္ဂဟေတဗ္ဗာ, တသ္မိံ တသ္မိဉ္စ ကတ္တဗ္ဗေ ကရိယမာနေပိ ဃရာဝာသော ဆိဒ္ဒဃဋော ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒော ဝိယ စ ဒုပ္ပူရော, တသ္မာ ဂေဟာ နာမေတေ အဓိဝသိတုံ အာဝသိတုံ ဒုက္ခာ ဒုက္ကရာတိ ကတ္ဝာ ဒုရဓိဝာသာ ဒုရာဝာသာတိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စေ အနုတိဋ္ဌေယ္ယံ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော, ယဒတ္ထာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, သော ပဗ္ဗဇိတေန အဓိဂန္တဗ္ဗော ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော, ဂမ္ဘီရဉာဏဂောစရတ္တာ ဒုဒ္ဒသော, ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈော ဓမ္မသ္သ ဂမ္ဘီရဘာဝေန ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတ္တာ။ ဂေဟဉ္စေ အာဝသေယ္ယံ, ဒုရဓိဂမာ ဘောဂာ ယေဟိ ဝိနာ န သက္ကာ ဂေဟံ အာဝသိတုံ, တေ ဘောဂာ ဒုက္ခေန ကသိရေန အဓိဂန္တဗ္ဗတာယ ဒုရဓိဂမာ။ ဧဝံ သန္တေ ဃရာဝာသံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇ္ဇံယေဝ အနုတိဋ္ဌေယ္ယံ, ဧဝမ္ပိ ကိစ္ဆာ ဝုတ္တိ နော ဣတရီတရေန ဣဓ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဣတရီတရေန ယထာလဒ္ဓေန ပစ္စယေန အမ္ဟာကံ ဝုတ္တိ ဇီဝိကာ ကိစ္ဆာ ဒုက္ခာ, ဃရာဝာသာနံ ဒုရဓိဝာသတာယ ဘောဂာနဉ္စ ဒုရဓိဂမတာယ ဂေဟေ ဣတရီတရေန ပစ္စယေန ယာပေတဗ္ဗတာယ ကိစ္ဆာ ကသိရာ ဝုတ္တိ အမ္ဟာကံ, တတ္ထ ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ? ယုတ္တံ စိန္တေတုံ သတတမနိစ္စတံ သကလံ ဒိဝသံ ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တဉ္စ တေဘူမကဓမ္မဇာတံ အနိစ္စတန္တိ, တတော ဥပ္ပာဒဝယဝန္တတော အာဒိအန္တဝန္တတော တာဝကာလိကတော စ န နိစ္စန္တိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ စိန္တေတုံ ဝိပသ္သိတုံ ယုတ္တံ။ အနိစ္စာနုပသ္သနာယ သိဒ္ဓာယ ဣတရာနုပသ္သနာ သုခေနေဝ သိဇ္ဈန္တီတိ အနိစ္စာနုပသ္သနာဝ ဧတ္ထ ဝုတ္တာ, အနိစ္စသ္သ ဒုက္ခာနတ္တတာနံ အဗ္ယဘိစရဏတော သာသနိကသ္သ သုခဂ္ဂဟဏတော စ။ တေနာဟ – ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၁၅), ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မံ’’ (မဟာဝ. ၁၆; ဒီ. နိ. ၂.၃၇၁; သံ. နိ. ၅.၁၀၈၁), ‘‘ဝယဓမ္မာ သင္ခာရာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၁၈) စ တဒမိနာ ဧဝံ အညမညံ ပဋိပက္ခဝသေန အပရာပရံ ဥပ္ပန္နေ ဝိတက္ကေ နိဂ္ဂဟေတ္ဝာ အနိစ္စတာမုခေန ဝိပသ္သနံ အာရဘိတ္ဝာ ဣဒာနိ ကတကိစ္စော ဇာတောတိ ဒသ္သေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ပဋိပတ္တိ’’န္တိအာဒိ။ ဣဒမေဝ ထေရသ္သ အညာဗ္ယာကရဏံ အဟောသိ။
Tattha duppabbajjanti appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhañceva ñātiparivaṭṭañca pahāya imasmiṃ sāsane uraṃ datvā pabbajanassa dukkarattā dukkhaṃ pabbajanaṃ, dukkarā pabbajjāti duppabbajjaṃ. Veti nipātamattaṃ, daḷhattho vā ‘‘pabbajjā dukkhā’’ti . Gehañce āvaseyyaṃ, duradhivāsā gehā, yasmā gehaṃ adhivasantena raññā rājakiccaṃ, issarena issarakiccaṃ, gahapatinā gahapatikiccaṃ kattabbaṃ hoti, parijano ceva samaṇabrāhmaṇā ca saṅgahetabbā, tasmiṃ tasmiñca kattabbe kariyamānepi gharāvāso chiddaghaṭo viya mahāsamuddo viya ca duppūro, tasmā gehā nāmete adhivasituṃ āvasituṃ dukkhā dukkarāti katvā duradhivāsā durāvāsāti. Pabbajjañce anutiṭṭheyyaṃ dhammo gambhīro, yadatthā pabbajjā, so pabbajitena adhigantabbo paṭivedhasaddhammo gambhīro, gambhīrañāṇagocarattā duddaso, duppaṭivijjho dhammassa gambhīrabhāvena duppaṭivijjhattā. Gehañce āvaseyyaṃ, duradhigamā bhogā yehi vinā na sakkā gehaṃ āvasituṃ, te bhogā dukkhena kasirena adhigantabbatāya duradhigamā. Evaṃ sante gharāvāsaṃ pahāya pabbajjaṃyeva anutiṭṭheyyaṃ, evampi kicchā vutti no itarītarena idha imasmiṃ buddhasāsane itarītarena yathāladdhena paccayena amhākaṃ vutti jīvikā kicchā dukkhā, gharāvāsānaṃ duradhivāsatāya bhogānañca duradhigamatāya gehe itarītarena paccayena yāpetabbatāya kicchā kasirā vutti amhākaṃ, tattha kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti? Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ sakalaṃ divasaṃ pubbarattāpararattañca tebhūmakadhammajātaṃ aniccatanti, tato uppādavayavantato ādiantavantato tāvakālikato ca na niccanti ‘‘anicca’’nti cintetuṃ vipassituṃ yuttaṃ. Aniccānupassanāya siddhāya itarānupassanā sukheneva sijjhantīti aniccānupassanāva ettha vuttā, aniccassa dukkhānattatānaṃ abyabhicaraṇato sāsanikassa sukhaggahaṇato ca. Tenāha – ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15), ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammaṃ’’ (mahāva. 16; dī. ni. 2.371; saṃ. ni. 5.1081), ‘‘vayadhammā saṅkhārā’’ti (dī. ni. 2.218) ca tadaminā evaṃ aññamaññaṃ paṭipakkhavasena aparāparaṃ uppanne vitakke niggahetvā aniccatāmukhena vipassanaṃ ārabhitvā idāni katakicco jātoti dasseti. Tena vuttaṃ ‘‘attano paṭipatti’’ntiādi. Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
ဇေန္တတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Jentattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. ဇေန္တတ္ထေရဂာထာ • 1. Jentattheragāthā