Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೧೨. ದ್ವಾದಸಮವಗ್ಗೋ
12. Dvādasamavaggo
೧. ಜೇನ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
1. Jentattheragāthāvaṇṇanā
ದುಪ್ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ವೇ ದುರಧಿವಾಸಾ ಗೇಹಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಜೇನ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ದೇವಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಕಿಂಕಿರಾತಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಜೇನ್ತಗಾಮೇ ಏಕಸ್ಸ ಮಣ್ಡಲಿಕರಾಜಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಜೇನ್ತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ದಹರಕಾಲೇಯೇವ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಿನ್ನಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ ಪುನ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನಾಮ ದುಕ್ಕರಾ, ಘರಾಪಿ ದುರಾವಾಸಾ, ಧಮ್ಮೋ ಚ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಭೋಗಾ ಚ ದುರಧಿಗಮಾ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪನ ಚಿನ್ತಾಬಹುಲೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿ। ಸುತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಿರತೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸುಖಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧೬.೨೧-೨೪) –
Duppabbajjaṃve duradhivāsā gehāti āyasmato jentattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto sikhissa bhagavato kāle devaputto hutvā nibbatti. So ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kiṃkirātapupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe jentagāme ekassa maṇḍalikarājassa putto hutvā nibbatti, jentotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto daharakāleyeva hetusampattiyā codiyamāno pabbajjāninnamānaso hutvā puna cintesi – ‘‘pabbajjā nāma dukkarā, gharāpi durāvāsā, dhammo ca gambhīro, bhogā ca duradhigamā, kiṃ nu kho kattabba’’nti evaṃ pana cintābahulo hutvā vicaranto ekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇi. Sutakālato paṭṭhāya pabbajjābhirato hutvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.21-24) –
‘‘ದೇವಪುತ್ತೋ ಅಹಂ ಸನ್ತೋ, ಪೂಜಯಿಂ ಸಿಖಿನಾಯಕಂ।
‘‘Devaputto ahaṃ santo, pūjayiṃ sikhināyakaṃ;
ಕಕ್ಕಾರುಪುಪ್ಫಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ॥
Kakkārupupphaṃ paggayha, buddhassa abhiropayiṃ.
‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ಇತೋ ಚ ನವಮೇ ಕಪ್ಪೇ, ರಾಜಾ ಸತ್ತುತ್ತಮೋ ಅಹುಂ।
‘‘Ito ca navame kappe, rājā sattuttamo ahuṃ;
ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ, ‘‘ಅಸಕ್ಖಿಂ ವತಾಹಂ ಆದಿತೋ ಮಯ್ಹಂ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕಂ ಛಿನ್ದಿತು’’ನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾಕಾರಂ ತಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ಛಿನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhanto, ‘‘asakkhiṃ vatāhaṃ ādito mayhaṃ uppannavitakkaṃ chinditu’’nti somanassajāto vitakkassa uppannākāraṃ tassa ca sammadeva chinnataṃ dassento –
೧೧೧.
111.
‘‘ದುಪ್ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ವೇ ದುರಧಿವಾಸಾ ಗೇಹಾ, ಧಮ್ಮೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ದುರಧಿಗಮಾ ಭೋಗಾ।
‘‘Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehā, dhammo gambhīro duradhigamā bhogā;
ಕಿಚ್ಛಾ ವುತ್ತಿ ನೋ ಇತರೀತರೇನೇವ, ಯುತ್ತಂ ಚಿನ್ತೇತುಂ ಸತತಮನಿಚ್ಚತ’’ನ್ತಿ॥ –
Kicchā vutti no itarītareneva, yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccata’’nti. –
ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Gāthaṃ abhāsi.
ತತ್ಥ ದುಪ್ಪಬ್ಬಜ್ಜನ್ತಿ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಮಹನ್ತಂ ವಾ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಞ್ಚೇವ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಉರಂ ದತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜನಸ್ಸ ದುಕ್ಕರತ್ತಾ ದುಕ್ಖಂ ಪಬ್ಬಜನಂ, ದುಕ್ಕರಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾತಿ ದುಪ್ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ। ವೇತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ದಳ್ಹತ್ಥೋ ವಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ । ಗೇಹಞ್ಚೇ ಆವಸೇಯ್ಯಂ, ದುರಧಿವಾಸಾ ಗೇಹಾ, ಯಸ್ಮಾ ಗೇಹಂ ಅಧಿವಸನ್ತೇನ ರಞ್ಞಾ ರಾಜಕಿಚ್ಚಂ, ಇಸ್ಸರೇನ ಇಸ್ಸರಕಿಚ್ಚಂ, ಗಹಪತಿನಾ ಗಹಪತಿಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಪರಿಜನೋ ಚೇವ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕತ್ತಬ್ಬೇ ಕರಿಯಮಾನೇಪಿ ಘರಾವಾಸೋ ಛಿದ್ದಘಟೋ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ವಿಯ ಚ ದುಪ್ಪೂರೋ, ತಸ್ಮಾ ಗೇಹಾ ನಾಮೇತೇ ಅಧಿವಸಿತುಂ ಆವಸಿತುಂ ದುಕ್ಖಾ ದುಕ್ಕರಾತಿ ಕತ್ವಾ ದುರಧಿವಾಸಾ ದುರಾವಾಸಾತಿ। ಪಬ್ಬಜ್ಜಞ್ಚೇ ಅನುತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಯದತ್ಥಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋ ಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಗೋಚರತ್ತಾ ದುದ್ದಸೋ, ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೇನ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತ್ತಾ। ಗೇಹಞ್ಚೇ ಆವಸೇಯ್ಯಂ, ದುರಧಿಗಮಾ ಭೋಗಾ ಯೇಹಿ ವಿನಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಗೇಹಂ ಆವಸಿತುಂ, ತೇ ಭೋಗಾ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತಾಯ ದುರಧಿಗಮಾ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಘರಾವಾಸಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂಯೇವ ಅನುತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಂ, ಏವಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಛಾ ವುತ್ತಿ ನೋ ಇತರೀತರೇನ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಇತರೀತರೇನ ಯಥಾಲದ್ಧೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವುತ್ತಿ ಜೀವಿಕಾ ಕಿಚ್ಛಾ ದುಕ್ಖಾ, ಘರಾವಾಸಾನಂ ದುರಧಿವಾಸತಾಯ ಭೋಗಾನಞ್ಚ ದುರಧಿಗಮತಾಯ ಗೇಹೇ ಇತರೀತರೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಯಾಪೇತಬ್ಬತಾಯ ಕಿಚ್ಛಾ ಕಸಿರಾ ವುತ್ತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ? ಯುತ್ತಂ ಚಿನ್ತೇತುಂ ಸತತಮನಿಚ್ಚತಂ ಸಕಲಂ ದಿವಸಂ ಪುಬ್ಬರತ್ತಾಪರರತ್ತಞ್ಚ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಜಾತಂ ಅನಿಚ್ಚತನ್ತಿ, ತತೋ ಉಪ್ಪಾದವಯವನ್ತತೋ ಆದಿಅನ್ತವನ್ತತೋ ತಾವಕಾಲಿಕತೋ ಚ ನ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತುಂ ವಿಪಸ್ಸಿತುಂ ಯುತ್ತಂ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಿದ್ಧಾಯ ಇತರಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸುಖೇನೇವ ಸಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾವ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಾ, ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾನತ್ತತಾನಂ ಅಬ್ಯಭಿಚರಣತೋ ಸಾಸನಿಕಸ್ಸ ಸುಖಗ್ಗಹಣತೋ ಚ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ ತಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಂ ದುಕ್ಖಂ ತದನತ್ತಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫), ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮಂ’’ (ಮಹಾವ॰ ೧೬; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧), ‘‘ವಯಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೮) ಚ ತದಮಿನಾ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವಿತಕ್ಕೇ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚತಾಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕತಕಿಚ್ಚೋ ಜಾತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಇದಮೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸಿ।
Tattha duppabbajjanti appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhañceva ñātiparivaṭṭañca pahāya imasmiṃ sāsane uraṃ datvā pabbajanassa dukkarattā dukkhaṃ pabbajanaṃ, dukkarā pabbajjāti duppabbajjaṃ. Veti nipātamattaṃ, daḷhattho vā ‘‘pabbajjā dukkhā’’ti . Gehañce āvaseyyaṃ, duradhivāsā gehā, yasmā gehaṃ adhivasantena raññā rājakiccaṃ, issarena issarakiccaṃ, gahapatinā gahapatikiccaṃ kattabbaṃ hoti, parijano ceva samaṇabrāhmaṇā ca saṅgahetabbā, tasmiṃ tasmiñca kattabbe kariyamānepi gharāvāso chiddaghaṭo viya mahāsamuddo viya ca duppūro, tasmā gehā nāmete adhivasituṃ āvasituṃ dukkhā dukkarāti katvā duradhivāsā durāvāsāti. Pabbajjañce anutiṭṭheyyaṃ dhammo gambhīro, yadatthā pabbajjā, so pabbajitena adhigantabbo paṭivedhasaddhammo gambhīro, gambhīrañāṇagocarattā duddaso, duppaṭivijjho dhammassa gambhīrabhāvena duppaṭivijjhattā. Gehañce āvaseyyaṃ, duradhigamā bhogā yehi vinā na sakkā gehaṃ āvasituṃ, te bhogā dukkhena kasirena adhigantabbatāya duradhigamā. Evaṃ sante gharāvāsaṃ pahāya pabbajjaṃyeva anutiṭṭheyyaṃ, evampi kicchā vutti no itarītarena idha imasmiṃ buddhasāsane itarītarena yathāladdhena paccayena amhākaṃ vutti jīvikā kicchā dukkhā, gharāvāsānaṃ duradhivāsatāya bhogānañca duradhigamatāya gehe itarītarena paccayena yāpetabbatāya kicchā kasirā vutti amhākaṃ, tattha kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti? Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ sakalaṃ divasaṃ pubbarattāpararattañca tebhūmakadhammajātaṃ aniccatanti, tato uppādavayavantato ādiantavantato tāvakālikato ca na niccanti ‘‘anicca’’nti cintetuṃ vipassituṃ yuttaṃ. Aniccānupassanāya siddhāya itarānupassanā sukheneva sijjhantīti aniccānupassanāva ettha vuttā, aniccassa dukkhānattatānaṃ abyabhicaraṇato sāsanikassa sukhaggahaṇato ca. Tenāha – ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15), ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammaṃ’’ (mahāva. 16; dī. ni. 2.371; saṃ. ni. 5.1081), ‘‘vayadhammā saṅkhārā’’ti (dī. ni. 2.218) ca tadaminā evaṃ aññamaññaṃ paṭipakkhavasena aparāparaṃ uppanne vitakke niggahetvā aniccatāmukhena vipassanaṃ ārabhitvā idāni katakicco jātoti dasseti. Tena vuttaṃ ‘‘attano paṭipatti’’ntiādi. Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
ಜೇನ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Jentattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೧. ಜೇನ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 1. Jentattheragāthā