Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
12. ද්වාදසමවග්ගො
12. Dvādasamavaggo
1. ජෙන්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
1. Jentattheragāthāvaṇṇanā
දුප්පබ්බජ්ජං වෙ දුරධිවාසා ගෙහාති ආයස්මතො ජෙන්තත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ දෙවපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති. සො එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා පසන්නචිත්තො කිංකිරාතපුප්ඵෙහි පූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මගධරට්ඨෙ ජෙන්තගාමෙ එකස්ස මණ්ඩලිකරාජස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, ජෙන්තොතිස්ස නාමං අහොසි. සො විඤ්ඤුතං පත්තො දහරකාලෙයෙව හෙතුසම්පත්තියා චොදියමානො පබ්බජ්ජානින්නමානසො හුත්වා පුන චින්තෙසි – ‘‘පබ්බජ්ජා නාම දුක්කරා, ඝරාපි දුරාවාසා, ධම්මො ච ගම්භීරො, භොගා ච දුරධිගමා, කිං නු ඛො කත්තබ්බ’’න්ති එවං පන චින්තාබහුලො හුත්වා විචරන්තො එකදිවසං සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුණි. සුතකාලතො පට්ඨාය පබ්බජ්ජාභිරතො හුත්වා සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා සුඛාය පටිපදාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය අරහත්තං සච්ඡාකාසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.16.21-24) –
Duppabbajjaṃve duradhivāsā gehāti āyasmato jentattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto sikhissa bhagavato kāle devaputto hutvā nibbatti. So ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kiṃkirātapupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe jentagāme ekassa maṇḍalikarājassa putto hutvā nibbatti, jentotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto daharakāleyeva hetusampattiyā codiyamāno pabbajjāninnamānaso hutvā puna cintesi – ‘‘pabbajjā nāma dukkarā, gharāpi durāvāsā, dhammo ca gambhīro, bhogā ca duradhigamā, kiṃ nu kho kattabba’’nti evaṃ pana cintābahulo hutvā vicaranto ekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇi. Sutakālato paṭṭhāya pabbajjābhirato hutvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.21-24) –
‘‘දෙවපුත්තො අහං සන්තො, පූජයිං සිඛිනායකං;
‘‘Devaputto ahaṃ santo, pūjayiṃ sikhināyakaṃ;
කක්කාරුපුප්ඵං පග්ගය්හ, බුද්ධස්ස අභිරොපයිං.
Kakkārupupphaṃ paggayha, buddhassa abhiropayiṃ.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං පුප්ඵමභිරොපයිං;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ඉතො ච නවමෙ කප්පෙ, රාජා සත්තුත්තමො අහුං;
‘‘Ito ca navame kappe, rājā sattuttamo ahuṃ;
සත්තරතනසම්පන්නො, චක්කවත්තී මහබ්බලො.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛන්තො, ‘‘අසක්ඛිං වතාහං ආදිතො මය්හං උප්පන්නවිතක්කං ඡින්දිතු’’න්ති සොමනස්සජාතො විතක්කස්ස උප්පන්නාකාරං තස්ස ච සම්මදෙව ඡින්නතං දස්සෙන්තො –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhanto, ‘‘asakkhiṃ vatāhaṃ ādito mayhaṃ uppannavitakkaṃ chinditu’’nti somanassajāto vitakkassa uppannākāraṃ tassa ca sammadeva chinnataṃ dassento –
111.
111.
‘‘දුප්පබ්බජ්ජං වෙ දුරධිවාසා ගෙහා, ධම්මො ගම්භීරො දුරධිගමා භොගා;
‘‘Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehā, dhammo gambhīro duradhigamā bhogā;
කිච්ඡා වුත්ති නො ඉතරීතරෙනෙව, යුත්තං චින්තෙතුං සතතමනිච්චත’’න්ති. –
Kicchā vutti no itarītareneva, yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccata’’nti. –
ගාථං අභාසි.
Gāthaṃ abhāsi.
තත්ථ දුප්පබ්බජ්ජන්ති අප්පං වා මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධඤ්චෙව ඤාතිපරිවට්ටඤ්ච පහාය ඉමස්මිං සාසනෙ උරං දත්වා පබ්බජනස්ස දුක්කරත්තා දුක්ඛං පබ්බජනං, දුක්කරා පබ්බජ්ජාති දුප්පබ්බජ්ජං. වෙති නිපාතමත්තං, දළ්හත්ථො වා ‘‘පබ්බජ්ජා දුක්ඛා’’ති . ගෙහඤ්චෙ ආවසෙය්යං, දුරධිවාසා ගෙහා, යස්මා ගෙහං අධිවසන්තෙන රඤ්ඤා රාජකිච්චං, ඉස්සරෙන ඉස්සරකිච්චං, ගහපතිනා ගහපතිකිච්චං කත්තබ්බං හොති, පරිජනො චෙව සමණබ්රාහ්මණා ච සඞ්ගහෙතබ්බා, තස්මිං තස්මිඤ්ච කත්තබ්බෙ කරියමානෙපි ඝරාවාසො ඡිද්දඝටො විය මහාසමුද්දො විය ච දුප්පූරො, තස්මා ගෙහා නාමෙතෙ අධිවසිතුං ආවසිතුං දුක්ඛා දුක්කරාති කත්වා දුරධිවාසා දුරාවාසාති. පබ්බජ්ජඤ්චෙ අනුතිට්ඨෙය්යං ධම්මො ගම්භීරො, යදත්ථා පබ්බජ්ජා, සො පබ්බජිතෙන අධිගන්තබ්බො පටිවෙධසද්ධම්මො ගම්භීරො, ගම්භීරඤාණගොචරත්තා දුද්දසො, දුප්පටිවිජ්ඣො ධම්මස්ස ගම්භීරභාවෙන දුප්පටිවිජ්ඣත්තා. ගෙහඤ්චෙ ආවසෙය්යං, දුරධිගමා භොගා යෙහි විනා න සක්කා ගෙහං ආවසිතුං, තෙ භොගා දුක්ඛෙන කසිරෙන අධිගන්තබ්බතාය දුරධිගමා. එවං සන්තෙ ඝරාවාසං පහාය පබ්බජ්ජංයෙව අනුතිට්ඨෙය්යං, එවම්පි කිච්ඡා වුත්ති නො ඉතරීතරෙන ඉධ ඉමස්මිං බුද්ධසාසනෙ ඉතරීතරෙන යථාලද්ධෙන පච්චයෙන අම්හාකං වුත්ති ජීවිකා කිච්ඡා දුක්ඛා, ඝරාවාසානං දුරධිවාසතාය භොගානඤ්ච දුරධිගමතාය ගෙහෙ ඉතරීතරෙන පච්චයෙන යාපෙතබ්බතාය කිච්ඡා කසිරා වුත්ති අම්හාකං, තත්ථ කිං කාතුං වට්ටතීති? යුත්තං චින්තෙතුං සතතමනිච්චතං සකලං දිවසං පුබ්බරත්තාපරරත්තඤ්ච තෙභූමකධම්මජාතං අනිච්චතන්ති, තතො උප්පාදවයවන්තතො ආදිඅන්තවන්තතො තාවකාලිකතො ච න නිච්චන්ති ‘‘අනිච්ච’’න්ති චින්තෙතුං විපස්සිතුං යුත්තං. අනිච්චානුපස්සනාය සිද්ධාය ඉතරානුපස්සනා සුඛෙනෙව සිජ්ඣන්තීති අනිච්චානුපස්සනාව එත්ථ වුත්තා, අනිච්චස්ස දුක්ඛානත්තතානං අබ්යභිචරණතො සාසනිකස්ස සුඛග්ගහණතො ච. තෙනාහ – ‘‘යදනිච්චං තං දුක්ඛං, යං දුක්ඛං තදනත්තා’’ති (සං. නි. 3.15), ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං, සබ්බං තං නිරොධධම්මං’’ (මහාව. 16; දී. නි. 2.371; සං. නි. 5.1081), ‘‘වයධම්මා සඞ්ඛාරා’’ති (දී. නි. 2.218) ච තදමිනා එවං අඤ්ඤමඤ්ඤං පටිපක්ඛවසෙන අපරාපරං උප්පන්නෙ විතක්කෙ නිග්ගහෙත්වා අනිච්චතාමුඛෙන විපස්සනං ආරභිත්වා ඉදානි කතකිච්චො ජාතොති දස්සෙති. තෙන වුත්තං ‘‘අත්තනො පටිපත්ති’’න්තිආදි. ඉදමෙව ථෙරස්ස අඤ්ඤාබ්යාකරණං අහොසි.
Tattha duppabbajjanti appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhañceva ñātiparivaṭṭañca pahāya imasmiṃ sāsane uraṃ datvā pabbajanassa dukkarattā dukkhaṃ pabbajanaṃ, dukkarā pabbajjāti duppabbajjaṃ. Veti nipātamattaṃ, daḷhattho vā ‘‘pabbajjā dukkhā’’ti . Gehañce āvaseyyaṃ, duradhivāsā gehā, yasmā gehaṃ adhivasantena raññā rājakiccaṃ, issarena issarakiccaṃ, gahapatinā gahapatikiccaṃ kattabbaṃ hoti, parijano ceva samaṇabrāhmaṇā ca saṅgahetabbā, tasmiṃ tasmiñca kattabbe kariyamānepi gharāvāso chiddaghaṭo viya mahāsamuddo viya ca duppūro, tasmā gehā nāmete adhivasituṃ āvasituṃ dukkhā dukkarāti katvā duradhivāsā durāvāsāti. Pabbajjañce anutiṭṭheyyaṃ dhammo gambhīro, yadatthā pabbajjā, so pabbajitena adhigantabbo paṭivedhasaddhammo gambhīro, gambhīrañāṇagocarattā duddaso, duppaṭivijjho dhammassa gambhīrabhāvena duppaṭivijjhattā. Gehañce āvaseyyaṃ, duradhigamā bhogā yehi vinā na sakkā gehaṃ āvasituṃ, te bhogā dukkhena kasirena adhigantabbatāya duradhigamā. Evaṃ sante gharāvāsaṃ pahāya pabbajjaṃyeva anutiṭṭheyyaṃ, evampi kicchā vutti no itarītarena idha imasmiṃ buddhasāsane itarītarena yathāladdhena paccayena amhākaṃ vutti jīvikā kicchā dukkhā, gharāvāsānaṃ duradhivāsatāya bhogānañca duradhigamatāya gehe itarītarena paccayena yāpetabbatāya kicchā kasirā vutti amhākaṃ, tattha kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti? Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ sakalaṃ divasaṃ pubbarattāpararattañca tebhūmakadhammajātaṃ aniccatanti, tato uppādavayavantato ādiantavantato tāvakālikato ca na niccanti ‘‘anicca’’nti cintetuṃ vipassituṃ yuttaṃ. Aniccānupassanāya siddhāya itarānupassanā sukheneva sijjhantīti aniccānupassanāva ettha vuttā, aniccassa dukkhānattatānaṃ abyabhicaraṇato sāsanikassa sukhaggahaṇato ca. Tenāha – ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15), ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammaṃ’’ (mahāva. 16; dī. ni. 2.371; saṃ. ni. 5.1081), ‘‘vayadhammā saṅkhārā’’ti (dī. ni. 2.218) ca tadaminā evaṃ aññamaññaṃ paṭipakkhavasena aparāparaṃ uppanne vitakke niggahetvā aniccatāmukhena vipassanaṃ ārabhitvā idāni katakicco jātoti dasseti. Tena vuttaṃ ‘‘attano paṭipatti’’ntiādi. Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
ජෙන්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Jentattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 1. ජෙන්තත්ථෙරගාථා • 1. Jentattheragāthā