| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
८. जेतवनसुत्तवण्णना
8. Jetavanasuttavaṇṇanā
४८. एसितगुणत्ता एसियमानगुणत्ता च इसी, असेक्खा सेक्खकल्याणपुथुज्जना च। इसीनं सङ्घो इसिसङ्घो। इसिसङ्घेन निसेवितं। तेनाह ‘‘भिक्खुसङ्घनिसेवित’’न्ति।
48. Esitaguṇattā esiyamānaguṇattā ca isī, asekkhā sekkhakalyāṇaputhujjanā ca. Isīnaṃ saṅgho isisaṅgho. Isisaṅghena nisevitaṃ. Tenāha ‘‘bhikkhusaṅghanisevita’’nti.
तं कारेन्तस्स गन्धकुटिपासादकूटागारादिवसेन सिनिद्धसन्दच्छायरुक्खलतावसेन भूमिभागसम्पत्तिया च अनञ्ञसाधारणं अतिरमणीयं तं जेतवनं चित्तं तोसेति, तथा अरियानं निवासभावेनपीति आह ‘‘एवं पठमगाथाय जेतवनस्स वण्णं कथेत्वा’’ति। तेनाह भगवा – ‘‘यत्थ अरहन्तो विहरन्ति, तं भूमिरामणेय्यक’’न्ति (ध॰ प॰ ९८; थेरगा॰ ९९१)। अपचयगामिचेतना सत्तानं विसुद्धिं आवहति कम्मक्खयाय संवत्तनतोति आह ‘‘कम्मन्ति मग्गचेतना’’ति। चतुन्नं अरियसच्चानं विदितकरणट्ठेन किलेसानं विज्झनट्ठेन च विज्जा । मग्गपञ्ञा सम्मादिट्ठीति आह ‘‘विज्जाति मग्गपञ्ञा’’ति। समाधिपक्खिका धम्मा सम्मावायामसतिसमाधयो। यथा हि विज्जापि विज्जाभागिया, एवं समाधिपि समाधिपक्खिको। सीलं एतस्स अत्थीति सीलन्ति आह ‘‘सीले पतिट्ठितस्स जीवितं उत्तम’’न्ति। दिट्ठिसङ्कप्पाति सम्मादिट्ठिसङ्कप्पा। तत्थ सम्मासङ्कप्पस्स सम्मादिट्ठिया उपकारभावेन विज्जाभावो वुत्तो। तथा हि सो पञ्ञाक्खन्धसङ्गहितोति वुच्चति। यथा च सम्मासङ्कप्पादयो पञ्ञाक्खन्धसङ्गहिता, एवं वायामसतियो समाधिक्खन्धसङ्गहिताति आह ‘‘वायामसतिसमाधयो’’ति। धम्मोति हि इध समाधि अधिप्पेतो ‘‘एवंधम्मा ते भगवन्तो अहेसु’’न्तिआदीसु (दी॰ नि॰ २.१३; म॰ नि॰ ३.१९७; सं॰ नि॰ ५.३७८) विय। वाचाकम्मन्ताजीवाति सम्मावाचाकम्मन्ताजीवा। मग्गपरियापन्ना एव हेते सङ्गहिता। तेनाह ‘‘एतेन अट्ठङ्गिकमग्गेना’’ति।
Taṃ kārentassa gandhakuṭipāsādakūṭāgārādivasena siniddhasandacchāyarukkhalatāvasena bhūmibhāgasampattiyā ca anaññasādhāraṇaṃ atiramaṇīyaṃ taṃ jetavanaṃ cittaṃ toseti, tathā ariyānaṃ nivāsabhāvenapīti āha ‘‘evaṃ paṭhamagāthāya jetavanassa vaṇṇaṃ kathetvā’’ti. Tenāha bhagavā – ‘‘yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyaka’’nti (dha. pa. 98; theragā. 991). Apacayagāmicetanā sattānaṃ visuddhiṃ āvahati kammakkhayāya saṃvattanatoti āha ‘‘kammanti maggacetanā’’ti. Catunnaṃ ariyasaccānaṃ viditakaraṇaṭṭhena kilesānaṃ vijjhanaṭṭhena ca vijjā. Maggapaññā sammādiṭṭhīti āha ‘‘vijjāti maggapaññā’’ti. Samādhipakkhikā dhammā sammāvāyāmasatisamādhayo. Yathā hi vijjāpi vijjābhāgiyā, evaṃ samādhipi samādhipakkhiko. Sīlaṃ etassa atthīti sīlanti āha ‘‘sīle patiṭṭhitassa jīvitaṃ uttama’’nti. Diṭṭhisaṅkappāti sammādiṭṭhisaṅkappā. Tattha sammāsaṅkappassa sammādiṭṭhiyā upakārabhāvena vijjābhāvo vutto. Tathā hi so paññākkhandhasaṅgahitoti vuccati. Yathā ca sammāsaṅkappādayo paññākkhandhasaṅgahitā, evaṃ vāyāmasatiyo samādhikkhandhasaṅgahitāti āha ‘‘vāyāmasatisamādhayo’’ti. Dhammoti hi idha samādhi adhippeto ‘‘evaṃdhammā te bhagavanto ahesu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.13; ma. ni. 3.197; saṃ. ni. 5.378) viya. Vācākammantājīvāti sammāvācākammantājīvā. Maggapariyāpannā eva hete saṅgahitā. Tenāha ‘‘etena aṭṭhaṅgikamaggenā’’ti.
उपायेन विधिना अरियमग्गो भावेतब्बो। तेनाह ‘‘समाधिपक्खियधम्म’’न्ति। सम्मासमाधिपक्खियं विपस्सनाधम्मञ्चेव मग्गधम्मञ्च। ‘‘अरियं वो, भिक्खवे, सम्मासमाधिं देसेस्सामि सउपनिसं सपरिक्खार’’न्ति (म॰ नि॰ ३.१३६) हि वचनतो सम्मादिट्ठिआदयो मग्गधम्मा सम्मासमाधिपरिक्खारा। विचिनेय्याति वीमंसेय्य, भावेय्याति अत्थो। तत्थाति हेतुम्हि भुम्मवचनं। अरियमग्गहेतुका हि सत्तानं विसुद्धि। तेनाह ‘‘तस्मिं अरियमग्गे विसुज्झती’’ति। पञ्चक्खन्धधम्मं विचिनेय्याति पच्चुप्पन्ने पञ्चक्खन्धे विपस्सेय्य। तेसु विपस्सियमानेसु विपस्सनाय उक्कंसगताय यदग्गेन दुक्खसच्चं परिञ्ञापटिवेधेन पटिविज्झीयति, तदग्गेन समुदयसच्चं पहानपटिवेधेन पटिविज्झीयति, निरोधसच्चं सच्छिकिरियापटिवेधेन, मग्गसच्चं भावनापटिवेधेन पटिविज्झीयतीति एवं तेसु चतूसु सच्चेसु विसुज्झतीति इमस्मिं पक्खे निमित्तत्थे एव भुम्मं, तेसु सच्चेसु पटिविज्झियमानेसूति अत्थो।
Upāyena vidhinā ariyamaggo bhāvetabbo. Tenāha ‘‘samādhipakkhiyadhamma’’nti. Sammāsamādhipakkhiyaṃ vipassanādhammañceva maggadhammañca. ‘‘Ariyaṃ vo, bhikkhave, sammāsamādhiṃ desessāmi saupanisaṃ saparikkhāra’’nti (ma. ni. 3.136) hi vacanato sammādiṭṭhiādayo maggadhammā sammāsamādhiparikkhārā. Vicineyyāti vīmaṃseyya, bhāveyyāti attho. Tatthāti hetumhi bhummavacanaṃ. Ariyamaggahetukā hi sattānaṃ visuddhi. Tenāha ‘‘tasmiṃ ariyamagge visujjhatī’’ti. Pañcakkhandhadhammaṃ vicineyyāti paccuppanne pañcakkhandhe vipasseyya. Tesu vipassiyamānesu vipassanāya ukkaṃsagatāya yadaggena dukkhasaccaṃ pariññāpaṭivedhena paṭivijjhīyati, tadaggena samudayasaccaṃ pahānapaṭivedhena paṭivijjhīyati, nirodhasaccaṃ sacchikiriyāpaṭivedhena, maggasaccaṃ bhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhīyatīti evaṃ tesu catūsu saccesu visujjhatīti imasmiṃ pakkhe nimittatthe eva bhummaṃ, tesu saccesu paṭivijjhiyamānesūti attho.
अवधारणवचनन्ति ववत्थापनवचनं, अवधारणन्ति अत्थो। ‘‘सारिपुत्तोवा’’ति च अवधारणं सावकेसु सारिपुत्तोव सेय्योति इममत्थं दीपेति तस्सेवुक्कंसभावतो। किलेसउपसमेनाति इमिना महाथेरस्स तादिसो किलेसवूपसमोति दस्सेति। तस्स सावकविसये पञ्ञाय पारमिप्पत्ति अहोसि। यदि एवं ‘‘योपि पारङ्गतो भिक्खु, एतावपरमो सिया’’ति इदं तेसं बुद्धानं ञाणविसये पञ्ञापारमिप्पत्तानं वसेनेव वुत्तन्ति दट्ठब्बं। अवधारणम्पि विमुत्तिया नानत्ता तीहि विमुत्तीहि पारङ्गते सन्धायेतं वुत्तं। तेनाह – ‘‘पारं गतोति निब्बानं गतो’’तिआदि। न थेरेन उत्तरितरो नाम अत्थि लब्भति, लब्भति चे, एवमेव लब्भेय्याति अधिप्पायो।
Avadhāraṇavacananti vavatthāpanavacanaṃ, avadhāraṇanti attho. ‘‘Sāriputtovā’’ti ca avadhāraṇaṃ sāvakesu sāriputtova seyyoti imamatthaṃ dīpeti tassevukkaṃsabhāvato. Kilesaupasamenāti iminā mahātherassa tādiso kilesavūpasamoti dasseti. Tassa sāvakavisaye paññāya pāramippatti ahosi. Yadi evaṃ ‘‘yopi pāraṅgato bhikkhu, etāvaparamo siyā’’ti idaṃ tesaṃ buddhānaṃ ñāṇavisaye paññāpāramippattānaṃ vaseneva vuttanti daṭṭhabbaṃ. Avadhāraṇampi vimuttiyā nānattā tīhi vimuttīhi pāraṅgate sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tenāha – ‘‘pāraṃ gatoti nibbānaṃgato’’tiādi. Na therena uttaritaro nāma atthi labbhati, labbhati ce, evameva labbheyyāti adhippāyo.
जेतवनसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Jetavanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ८. जेतवनसुत्तं • 8. Jetavanasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ८. जेतवनसुत्तवण्णना • 8. Jetavanasuttavaṇṇanā
