| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
झानङ्गरासिवण्णना
Jhānaṅgarāsivaṇṇanā
वितक्कनन्ति वितक्कनकिरिया, सा च वितक्कस्स अत्तनो पच्चयेहि पवत्तिमत्तमेवाति भावनिद्देसो वसवत्तिभावनिवारणाय होति। यस्मिं आरम्मणे चित्तं अभिनिरोपेति, तं तस्स गहणयोग्यं करोन्तो वितक्को आकोटेन्तो विय परिवत्तेन्तो विय च होतीति तस्स आकोटनलक्खणता परियाहननरसता च वुत्ता। इदञ्च लक्खणं किच्चसन्निस्सितं कत्वा वुत्तं। धम्मानञ्हि सभावविनिमुत्ता काचि किरिया नाम नत्थि, तथा गहेतब्बाकारो। बोधनेय्यजनानुरोधेन पन परमत्थतो एकसभावोपि सभावधम्मो परियायवचनेहि विय समारोपितरूपेहि बहूहि पकारेहि पकासीयति। एवञ्हि सो सुट्ठु पकासितो होतीति।
Vitakkananti vitakkanakiriyā, sā ca vitakkassa attano paccayehi pavattimattamevāti bhāvaniddeso vasavattibhāvanivāraṇāya hoti. Yasmiṃ ārammaṇe cittaṃ abhiniropeti, taṃ tassa gahaṇayogyaṃ karonto vitakko ākoṭento viya parivattento viya ca hotīti tassa ākoṭanalakkhaṇatā pariyāhananarasatā ca vuttā. Idañca lakkhaṇaṃ kiccasannissitaṃ katvā vuttaṃ. Dhammānañhi sabhāvavinimuttā kāci kiriyā nāma natthi, tathā gahetabbākāro. Bodhaneyyajanānurodhena pana paramatthato ekasabhāvopi sabhāvadhammo pariyāyavacanehi viya samāropitarūpehi bahūhi pakārehi pakāsīyati. Evañhi so suṭṭhu pakāsito hotīti.
विप्फारो नाम वितक्कस्स थिनमिद्धपटिपक्खो आरम्मणे अनोलीनता असङ्कोचो, सो पन अभिनिरोपनभावतो चलनं विय होतीति अधिप्पायेन ‘‘विप्फारवाति विचलनयुत्तो’’ति वुत्तं। उपचारप्पनासु सन्तानेन पवत्तियन्ति एतेन यथा अपुब्बारम्मणे पठमाभिनिपातभूतो वितक्को विप्फारवा होति, न तथा एकस्मिंयेव आरम्मणे निरन्तरं अनुप्पबन्धवसेन पवत्तियं, नातिविप्फारवा पन तत्थ होति सन्निसिन्नभावतोति दस्सेति। तेनेवाह ‘‘निच्चलो हुत्वा’’तिआदि।
Vipphāro nāma vitakkassa thinamiddhapaṭipakkho ārammaṇe anolīnatā asaṅkoco, so pana abhiniropanabhāvato calanaṃ viya hotīti adhippāyena ‘‘vipphāravāti vicalanayutto’’ti vuttaṃ. Upacārappanāsu santānena pavattiyanti etena yathā apubbārammaṇe paṭhamābhinipātabhūto vitakko vipphāravā hoti, na tathā ekasmiṃyeva ārammaṇe nirantaraṃ anuppabandhavasena pavattiyaṃ, nātivipphāravā pana tattha hoti sannisinnabhāvatoti dasseti. Tenevāha ‘‘niccalo hutvā’’tiādi.
‘‘पीतिसुखेन अभिसन्देती’’तिआदिवचनतो (दी॰ नि॰ १.२२६; म॰ नि॰ १.४२७) पीतिया फरणं कायविसयन्ति यथा तं होति, तं दस्सेतुं ‘‘पणीतरूपेही’’ति वुत्तं।
‘‘Pītisukhena abhisandetī’’tiādivacanato (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.427) pītiyā pharaṇaṃ kāyavisayanti yathā taṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘paṇītarūpehī’’ti vuttaṃ.
विसारस्स ब्यग्गभावस्स पटिपक्खो सभावो अविसारो, न विसाराभावमत्तं। अविसाराविक्खेपानं समाधानभावतो अत्थतो विसेसाभावेपि समुखेन सम्पयुत्तमुखेन च उभयं वुत्तन्ति दस्सेतुं ‘‘अविसा…पे॰… विक्खेपो’’ति वुत्तं। विसेसतोति अतिसयेनाति वा अत्थो गहेतब्बो। सुखञ्हि समाधिस्स विसेसकारणं ‘‘सुखिनो चित्तं समाधियती’’ति (दी॰ नि॰ ३.३५९; अ॰ नि॰ ३.९६; ६.१०; ११.१२) वचनतो।
Visārassa byaggabhāvassa paṭipakkho sabhāvo avisāro, na visārābhāvamattaṃ. Avisārāvikkhepānaṃ samādhānabhāvato atthato visesābhāvepi samukhena sampayuttamukhena ca ubhayaṃ vuttanti dassetuṃ ‘‘avisā…pe… vikkhepo’’ti vuttaṃ. Visesatoti atisayenāti vā attho gahetabbo. Sukhañhi samādhissa visesakāraṇaṃ ‘‘sukhino cittaṃ samādhiyatī’’ti (dī. ni. 3.359; a. ni. 3.96; 6.10; 11.12) vacanato.
Related texts:
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / झानङ्गरासिवण्णना • Jhānaṅgarāsivaṇṇanā
