| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
๑๗. ฌานปจฺจยนิเทฺทสวณฺณนา
17. Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā
๑๗. วิตกฺกวิจารปีติโสมนสฺสโทมนสฺสุเปกฺขาจิเตฺตกคฺคตาสงฺขาตานีติ เอตฺถ ยทิปิ โสมนสฺสโทมนสฺสสงฺขาตานิ ฌานงฺคานิ นตฺถิ, สุขทุกฺขสงฺขาตานิ ปน โสมนสฺสโทมนสฺสภูตาเนว ฌานงฺคานิ, น กายิกสุขทุกฺขภูตานีติ อิมสฺส ทสฺสนตฺถํ โสมนสฺสโทมนสฺสคฺคหณํ กตํฯ นนุ จ ‘‘ทฺวิปญฺจวิญฺญาณวเชฺชสู’’ติ วจเนเนว กายิกสุขทุกฺขานิ วชฺชิตานีติ สุขทุกฺขคฺคหณเมว กตฺตพฺพนฺติ? น, ฌานงฺคสุขทุกฺขานํ ฌานงฺคภาววิเสสนโตฯ ‘‘ทฺวิปญฺจวิญฺญาณวเชฺชสุ สุขทุกฺขุเปกฺขาจิเตฺตกคฺคตาสงฺขาตานี’’ติ หิ วุเตฺต ทฺวิปญฺจวิญฺญาเณสุ อุเปกฺขาจิเตฺตกคฺคตาหิ สทฺธิํ กายิกสุขทุกฺขานิปิ วชฺชิตานีติ เอตฺตกเมว วิญฺญายติ, น ปน ยานิ สุขทุกฺขานิ ฌานงฺคานิ โหนฺติ, เตสํ ฌานงฺคภูโต สุขภาโว ทุกฺขภาโว จ วิเสสิโต, ตสฺมา โสมนสฺสโทมนสฺสภาววิสิโฎฺฐเยว สุขทุกฺขภาโว สุขทุกฺขานํ ฌานงฺคภาโวติ ทสฺสนตฺถํ โสมนสฺสโทมนสฺสคฺคหณํ กโรติฯ เตน ‘‘ทฺวิปญฺจวิญฺญาณวเชฺชสู’’ติ วจเนน วชฺชิยมานานมฺปิ สุขทุกฺขานํ โสมนสฺสโทมนสฺสภาวาภาวโต ฌานงฺคภาวาภาโวติ ทสฺสิตํ โหติฯ ยถาวชฺชิตา ปน สุขทุโกฺขเปเกฺขกคฺคตา กสฺมา วชฺชิตาติ? ยตฺถ ฌานงฺคานิ อุทฺธรียนฺติ จิตฺตุปฺปาทกเณฺฑ, ตตฺถ จ ฌานงฺคนฺติ อนุทฺธฎตฺตาฯ กสฺมา ปน น อุทฺธฎาติ ตํ ทเสฺสตุํ ‘‘ปญฺจนฺนํ ปน วิญฺญาณกายาน’’นฺติอาทิมาหฯ
17. Vitakkavicārapītisomanassadomanassupekkhācittekaggatāsaṅkhātānīti ettha yadipi somanassadomanassasaṅkhātāni jhānaṅgāni natthi, sukhadukkhasaṅkhātāni pana somanassadomanassabhūtāneva jhānaṅgāni, na kāyikasukhadukkhabhūtānīti imassa dassanatthaṃ somanassadomanassaggahaṇaṃ kataṃ. Nanu ca ‘‘dvipañcaviññāṇavajjesū’’ti vacaneneva kāyikasukhadukkhāni vajjitānīti sukhadukkhaggahaṇameva kattabbanti? Na, jhānaṅgasukhadukkhānaṃ jhānaṅgabhāvavisesanato. ‘‘Dvipañcaviññāṇavajjesu sukhadukkhupekkhācittekaggatāsaṅkhātānī’’ti hi vutte dvipañcaviññāṇesu upekkhācittekaggatāhi saddhiṃ kāyikasukhadukkhānipi vajjitānīti ettakameva viññāyati, na pana yāni sukhadukkhāni jhānaṅgāni honti, tesaṃ jhānaṅgabhūto sukhabhāvo dukkhabhāvo ca visesito, tasmā somanassadomanassabhāvavisiṭṭhoyeva sukhadukkhabhāvo sukhadukkhānaṃ jhānaṅgabhāvoti dassanatthaṃ somanassadomanassaggahaṇaṃ karoti. Tena ‘‘dvipañcaviññāṇavajjesū’’ti vacanena vajjiyamānānampi sukhadukkhānaṃ somanassadomanassabhāvābhāvato jhānaṅgabhāvābhāvoti dassitaṃ hoti. Yathāvajjitā pana sukhadukkhopekkhekaggatā kasmā vajjitāti? Yattha jhānaṅgāni uddharīyanti cittuppādakaṇḍe, tattha ca jhānaṅganti anuddhaṭattā. Kasmā pana na uddhaṭāti taṃ dassetuṃ ‘‘pañcannaṃ pana viññāṇakāyāna’’ntiādimāha.
อภินิปาตมตฺตตฺตาติ เอเตน อาวชฺชนสมฺปฎิจฺฉนมตฺตายปิ จินฺตนาปวตฺติยา อภาวํ ทเสฺสติฯ ‘‘เตสุ วิชฺชมานานิปิ อุเปกฺขาสุขทุกฺขานี’’ติ โปราณปาโฐฯ ตตฺถ อุเปกฺขาสุขทุเกฺขเหว ตํสมานลกฺขณาย จิเตฺตกคฺคตายปิ ยถาวุเตฺตเนว การเณน อนุทฺธฎภาโว ทสฺสิโตติ ทฎฺฐโพฺพฯ ปุเพฺพ ปน สตฺต องฺคานิ ทเสฺสเนฺตน จตฺตาริ องฺคานิ วชฺชิตานีติ เตสํ วชฺชเน การณํ ทเสฺสเนฺตน น สมานลกฺขเณน เลเสน ทเสฺสตพฺพํฯ อฎฺฐกถา เหสาติฯ ยทิ จ เลเสน ทเสฺสตพฺพํ, ยถาวุเตฺตสุปิ ตีสุ เอกเมว วตฺตพฺพํ สิยา, ติณฺณํ ปน วจเนน ตโต อญฺญสฺส ฌานงฺคนฺติ อุทฺธฎภาโว อาปชฺชติ, ยถาวุตฺตการณโต อเญฺญน การเณน อนุทฺธฎภาโว วา, ตสฺมา ตํโทสปริหรณตฺถํ ‘‘อุเปกฺขาจิเตฺตกคฺคตาสุขทุกฺขานี’’ติ ปฐนฺติฯ เย ปน ‘‘ฌานงฺคภูเตหิ โสมนสฺสาทีหิ สุขทุเกฺขน อวิภูตภาเวน ปากฎตาย อินฺทฺริยกิจฺจยุตฺตตาย จ สมานานํ สุขาทีนํ ฌานงฺคนฺติ อนุทฺธฎภาเว การณํ วตฺตพฺพํ, น จิเตฺตกคฺคตายาติ สา เอตฺถ น คหิตา’’ติ วทนฺติ, เตสํ ตํ รุจิมตฺตํฯ ยทิ ฌานงฺคสมานานํ ฌานงฺคนฺติ อนุทฺธฎภาเว การณํ วตฺตพฺพํ, จิเตฺตกคฺคตา เจตฺถ ฌานงฺคภูตาย วิจิกิจฺฉายุตฺตมโนธาตุอาทีสุ จิเตฺตกคฺคตาย สมานาติ ตสฺสา อนุทฺธฎภาเว การณํ วตฺตพฺพเมวาติฯ เสสาเหตุเกสุปิ ฌานงฺคํ อุทฺธฎเมว อุทฺธรณฎฺฐาเน จิตฺตุปฺปาทกเณฺฑติ อธิปฺปาโยฯ
Abhinipātamattattāti etena āvajjanasampaṭicchanamattāyapi cintanāpavattiyā abhāvaṃ dasseti. ‘‘Tesu vijjamānānipi upekkhāsukhadukkhānī’’ti porāṇapāṭho. Tattha upekkhāsukhadukkheheva taṃsamānalakkhaṇāya cittekaggatāyapi yathāvutteneva kāraṇena anuddhaṭabhāvo dassitoti daṭṭhabbo. Pubbe pana satta aṅgāni dassentena cattāri aṅgāni vajjitānīti tesaṃ vajjane kāraṇaṃ dassentena na samānalakkhaṇena lesena dassetabbaṃ. Aṭṭhakathā hesāti. Yadi ca lesena dassetabbaṃ, yathāvuttesupi tīsu ekameva vattabbaṃ siyā, tiṇṇaṃ pana vacanena tato aññassa jhānaṅganti uddhaṭabhāvo āpajjati, yathāvuttakāraṇato aññena kāraṇena anuddhaṭabhāvo vā, tasmā taṃdosapariharaṇatthaṃ ‘‘upekkhācittekaggatāsukhadukkhānī’’ti paṭhanti. Ye pana ‘‘jhānaṅgabhūtehi somanassādīhi sukhadukkhena avibhūtabhāvena pākaṭatāya indriyakiccayuttatāya ca samānānaṃ sukhādīnaṃ jhānaṅganti anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbaṃ, na cittekaggatāyāti sā ettha na gahitā’’ti vadanti, tesaṃ taṃ rucimattaṃ. Yadi jhānaṅgasamānānaṃ jhānaṅganti anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbaṃ, cittekaggatā cettha jhānaṅgabhūtāya vicikicchāyuttamanodhātuādīsu cittekaggatāya samānāti tassā anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbamevāti. Sesāhetukesupi jhānaṅgaṃ uddhaṭameva uddharaṇaṭṭhāne cittuppādakaṇḍeti adhippāyo.
ฌานปจฺจยนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ปฎฺฐานปาฬิ • Paṭṭhānapāḷi / (๒) ปจฺจยนิเทฺทโส • (2) Paccayaniddeso
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ๑๗. ฌานปจฺจยนิเทฺทสวณฺณนา • 17. Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā
