| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
17. ඣානපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
17. Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā
17. විතක්‌කවිචාරපීතිසොමනස්‌සදොමනස්‌සුපෙක්‌ඛාචිත්‌තෙකග්‌ගතාසඞ්‌ඛාතානීති එත්‌ථ යදිපි සොමනස්‌සදොමනස්‌සසඞ්‌ඛාතානි ඣානඞ්‌ගානි නත්‌ථි, සුඛදුක්‌ඛසඞ්‌ඛාතානි පන සොමනස්‌සදොමනස්‌සභූතානෙව ඣානඞ්‌ගානි, න කායිකසුඛදුක්‌ඛභූතානීති ඉමස්‌ස දස්‌සනත්‌ථං සොමනස්‌සදොමනස්‌සග්‌ගහණං කතං. නනු ච ‘‘ද්‌විපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණවජ්‌ජෙසූ’’ති වචනෙනෙව කායිකසුඛදුක්‌ඛානි වජ්‌ජිතානීති සුඛදුක්‌ඛග්‌ගහණමෙව කත්‌තබ්‌බන්‌ති? න, ඣානඞ්‌ගසුඛදුක්‌ඛානං ඣානඞ්‌ගභාවවිසෙසනතො. ‘‘ද්‌විපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණවජ්‌ජෙසු සුඛදුක්‌ඛුපෙක්‌ඛාචිත්‌තෙකග්‌ගතාසඞ්‌ඛාතානී’’ති හි වුත්‌තෙ ද්‌විපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණෙසු උපෙක්‌ඛාචිත්‌තෙකග්‌ගතාහි සද්‌ධිං කායිකසුඛදුක්‌ඛානිපි වජ්‌ජිතානීති එත්‌තකමෙව විඤ්‌ඤායති, න පන යානි සුඛදුක්‌ඛානි ඣානඞ්‌ගානි හොන්‌ති, තෙසං ඣානඞ්‌ගභූතො සුඛභාවො දුක්‌ඛභාවො ච විසෙසිතො, තස්‌මා සොමනස්‌සදොමනස්‌සභාවවිසිට්‌ඨොයෙව සුඛදුක්‌ඛභාවො සුඛදුක්‌ඛානං ඣානඞ්‌ගභාවොති දස්‌සනත්‌ථං සොමනස්‌සදොමනස්‌සග්‌ගහණං කරොති. තෙන ‘‘ද්‌විපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණවජ්‌ජෙසූ’’ති වචනෙන වජ්‌ජියමානානම්‌පි සුඛදුක්‌ඛානං සොමනස්‌සදොමනස්‌සභාවාභාවතො ඣානඞ්‌ගභාවාභාවොති දස්‌සිතං හොති. යථාවජ්‌ජිතා පන සුඛදුක්‌ඛොපෙක්‌ඛෙකග්‌ගතා කස්‌මා වජ්‌ජිතාති? යත්‌ථ ඣානඞ්‌ගානි උද්‌ධරීයන්‌ති චිත්‌තුප්‌පාදකණ්‌ඩෙ, තත්‌ථ ච ඣානඞ්‌ගන්‌ති අනුද්‌ධටත්‌තා. කස්‌මා පන න උද්‌ධටාති තං දස්‌සෙතුං ‘‘පඤ්‌චන්‌නං පන විඤ්‌ඤාණකායාන’’න්‌තිආදිමාහ.
17. Vitakkavicārapītisomanassadomanassupekkhācittekaggatāsaṅkhātānīti ettha yadipi somanassadomanassasaṅkhātāni jhānaṅgāni natthi, sukhadukkhasaṅkhātāni pana somanassadomanassabhūtāneva jhānaṅgāni, na kāyikasukhadukkhabhūtānīti imassa dassanatthaṃ somanassadomanassaggahaṇaṃ kataṃ. Nanu ca ‘‘dvipañcaviññāṇavajjesū’’ti vacaneneva kāyikasukhadukkhāni vajjitānīti sukhadukkhaggahaṇameva kattabbanti? Na, jhānaṅgasukhadukkhānaṃ jhānaṅgabhāvavisesanato. ‘‘Dvipañcaviññāṇavajjesu sukhadukkhupekkhācittekaggatāsaṅkhātānī’’ti hi vutte dvipañcaviññāṇesu upekkhācittekaggatāhi saddhiṃ kāyikasukhadukkhānipi vajjitānīti ettakameva viññāyati, na pana yāni sukhadukkhāni jhānaṅgāni honti, tesaṃ jhānaṅgabhūto sukhabhāvo dukkhabhāvo ca visesito, tasmā somanassadomanassabhāvavisiṭṭhoyeva sukhadukkhabhāvo sukhadukkhānaṃ jhānaṅgabhāvoti dassanatthaṃ somanassadomanassaggahaṇaṃ karoti. Tena ‘‘dvipañcaviññāṇavajjesū’’ti vacanena vajjiyamānānampi sukhadukkhānaṃ somanassadomanassabhāvābhāvato jhānaṅgabhāvābhāvoti dassitaṃ hoti. Yathāvajjitā pana sukhadukkhopekkhekaggatā kasmā vajjitāti? Yattha jhānaṅgāni uddharīyanti cittuppādakaṇḍe, tattha ca jhānaṅganti anuddhaṭattā. Kasmā pana na uddhaṭāti taṃ dassetuṃ ‘‘pañcannaṃ pana viññāṇakāyāna’’ntiādimāha.
අභිනිපාතමත්‌තත්‌තාති එතෙන ආවජ්‌ජනසම්‌පටිච්‌ඡනමත්‌තායපි චින්‌තනාපවත්‌තියා අභාවං දස්‌සෙති. ‘‘තෙසු විජ්‌ජමානානිපි උපෙක්‌ඛාසුඛදුක්‌ඛානී’’ති පොරාණපාඨො. තත්‌ථ උපෙක්‌ඛාසුඛදුක්‌ඛෙහෙව තංසමානලක්‌ඛණාය චිත්‌තෙකග්‌ගතායපි යථාවුත්‌තෙනෙව කාරණෙන අනුද්‌ධටභාවො දස්‌සිතොති දට්‌ඨබ්‌බො. පුබ්‌බෙ පන සත්‌ත අඞ්‌ගානි දස්‌සෙන්‌තෙන චත්‌තාරි අඞ්‌ගානි වජ්‌ජිතානීති තෙසං වජ්‌ජනෙ කාරණං දස්‌සෙන්‌තෙන න සමානලක්‌ඛණෙන ලෙසෙන දස්‌සෙතබ්‌බං. අට්‌ඨකථා හෙසාති. යදි ච ලෙසෙන දස්‌සෙතබ්‌බං, යථාවුත්‌තෙසුපි තීසු එකමෙව වත්‌තබ්‌බං සියා, තිණ්‌ණං පන වචනෙන තතො අඤ්‌ඤස්‌ස ඣානඞ්‌ගන්‌ති උද්‌ධටභාවො ආපජ්‌ජති, යථාවුත්‌තකාරණතො අඤ්‌ඤෙන කාරණෙන අනුද්‌ධටභාවො වා, තස්‌මා තංදොසපරිහරණත්‌ථං ‘‘උපෙක්‌ඛාචිත්‌තෙකග්‌ගතාසුඛදුක්‌ඛානී’’ති පඨන්‌ති. යෙ පන ‘‘ඣානඞ්‌ගභූතෙහි සොමනස්‌සාදීහි සුඛදුක්‌ඛෙන අවිභූතභාවෙන පාකටතාය ඉන්‌ද්‍රියකිච්‌චයුත්‌තතාය ච සමානානං සුඛාදීනං ඣානඞ්‌ගන්‌ති අනුද්‌ධටභාවෙ කාරණං වත්‌තබ්‌බං, න චිත්‌තෙකග්‌ගතායාති සා එත්‌ථ න ගහිතා’’ති වදන්‌ති, තෙසං තං රුචිමත්‌තං. යදි ඣානඞ්‌ගසමානානං ඣානඞ්‌ගන්‌ති අනුද්‌ධටභාවෙ කාරණං වත්‌තබ්‌බං, චිත්‌තෙකග්‌ගතා චෙත්‌ථ ඣානඞ්‌ගභූතාය විචිකිච්‌ඡායුත්‌තමනොධාතුආදීසු චිත්‌තෙකග්‌ගතාය සමානාති තස්‌සා අනුද්‌ධටභාවෙ කාරණං වත්‌තබ්‌බමෙවාති. සෙසාහෙතුකෙසුපි ඣානඞ්‌ගං උද්‌ධටමෙව උද්‌ධරණට්‌ඨානෙ චිත්‌තුප්‌පාදකණ්‌ඩෙති අධිප්‌පායො.
Abhinipātamattattāti etena āvajjanasampaṭicchanamattāyapi cintanāpavattiyā abhāvaṃ dasseti. ‘‘Tesu vijjamānānipi upekkhāsukhadukkhānī’’ti porāṇapāṭho. Tattha upekkhāsukhadukkheheva taṃsamānalakkhaṇāya cittekaggatāyapi yathāvutteneva kāraṇena anuddhaṭabhāvo dassitoti daṭṭhabbo. Pubbe pana satta aṅgāni dassentena cattāri aṅgāni vajjitānīti tesaṃ vajjane kāraṇaṃ dassentena na samānalakkhaṇena lesena dassetabbaṃ. Aṭṭhakathā hesāti. Yadi ca lesena dassetabbaṃ, yathāvuttesupi tīsu ekameva vattabbaṃ siyā, tiṇṇaṃ pana vacanena tato aññassa jhānaṅganti uddhaṭabhāvo āpajjati, yathāvuttakāraṇato aññena kāraṇena anuddhaṭabhāvo vā, tasmā taṃdosapariharaṇatthaṃ ‘‘upekkhācittekaggatāsukhadukkhānī’’ti paṭhanti. Ye pana ‘‘jhānaṅgabhūtehi somanassādīhi sukhadukkhena avibhūtabhāvena pākaṭatāya indriyakiccayuttatāya ca samānānaṃ sukhādīnaṃ jhānaṅganti anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbaṃ, na cittekaggatāyāti sā ettha na gahitā’’ti vadanti, tesaṃ taṃ rucimattaṃ. Yadi jhānaṅgasamānānaṃ jhānaṅganti anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbaṃ, cittekaggatā cettha jhānaṅgabhūtāya vicikicchāyuttamanodhātuādīsu cittekaggatāya samānāti tassā anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbamevāti. Sesāhetukesupi jhānaṅgaṃ uddhaṭameva uddharaṇaṭṭhāne cittuppādakaṇḍeti adhippāyo.
ඣානපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / පට්‌ඨානපාළි • Paṭṭhānapāḷi / (2) පච්‌චයනිද්‌දෙසො • (2) Paccayaniddeso
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 17. ඣානපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා • 17. Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā
