Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
੧੭. ਝਾਨਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
17. Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā
੧੭. વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪੇਕ੍ਖਾਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਦਿਪਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਪਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਭੂਤਾਨੇવ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ, ਨ ਕਾਯਿਕਸੁਖਦੁਕ੍ਖਭੂਤਾਨੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ। ਨਨੁ ਚ ‘‘ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣવਜ੍ਜੇਸੂ’’ਤਿ વਚਨੇਨੇવ ਕਾਯਿਕਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਿ વਜ੍ਜਿਤਾਨੀਤਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਗ੍ਗਹਣਮੇવ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਨ, ਝਾਨਙ੍ਗਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਝਾਨਙ੍ਗਭਾવવਿਸੇਸਨਤੋ। ‘‘ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣવਜ੍ਜੇਸੁ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖੁਪੇਕ੍ਖਾਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾਨੀ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤੇ ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣੇਸੁ ਉਪੇਕ੍ਖਾਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਾਯਿਕਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਿਪਿ વਜ੍ਜਿਤਾਨੀਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਨ ਪਨ ਯਾਨਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਿ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਝਾਨਙ੍ਗਭੂਤੋ ਸੁਖਭਾવੋ ਦੁਕ੍ਖਭਾવੋ ਚ વਿਸੇਸਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਭਾવવਿਸਿਟ੍ਠੋਯੇવ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਭਾવੋ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਝਾਨਙ੍ਗਭਾવੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਗ੍ਗਹਣਂ ਕਰੋਤਿ। ਤੇਨ ‘‘ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣવਜ੍ਜੇਸੂ’’ਤਿ વਚਨੇਨ વਜ੍ਜਿਯਮਾਨਾਨਮ੍ਪਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਭਾવਾਭਾવਤੋ ਝਾਨਙ੍ਗਭਾવਾਭਾવੋਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਥਾવਜ੍ਜਿਤਾ ਪਨ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖੋਪੇਕ੍ਖੇਕਗ੍ਗਤਾ ਕਸ੍ਮਾ વਜ੍ਜਿਤਾਤਿ? ਯਤ੍ਥ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਉਦ੍ਧਰੀਯਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡੇ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਝਾਨਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਨੁਦ੍ਧਟਤ੍ਤਾ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਨ ਉਦ੍ਧਟਾਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
17. Vitakkavicārapītisomanassadomanassupekkhācittekaggatāsaṅkhātānīti ettha yadipi somanassadomanassasaṅkhātāni jhānaṅgāni natthi, sukhadukkhasaṅkhātāni pana somanassadomanassabhūtāneva jhānaṅgāni, na kāyikasukhadukkhabhūtānīti imassa dassanatthaṃ somanassadomanassaggahaṇaṃ kataṃ. Nanu ca ‘‘dvipañcaviññāṇavajjesū’’ti vacaneneva kāyikasukhadukkhāni vajjitānīti sukhadukkhaggahaṇameva kattabbanti? Na, jhānaṅgasukhadukkhānaṃ jhānaṅgabhāvavisesanato. ‘‘Dvipañcaviññāṇavajjesu sukhadukkhupekkhācittekaggatāsaṅkhātānī’’ti hi vutte dvipañcaviññāṇesu upekkhācittekaggatāhi saddhiṃ kāyikasukhadukkhānipi vajjitānīti ettakameva viññāyati, na pana yāni sukhadukkhāni jhānaṅgāni honti, tesaṃ jhānaṅgabhūto sukhabhāvo dukkhabhāvo ca visesito, tasmā somanassadomanassabhāvavisiṭṭhoyeva sukhadukkhabhāvo sukhadukkhānaṃ jhānaṅgabhāvoti dassanatthaṃ somanassadomanassaggahaṇaṃ karoti. Tena ‘‘dvipañcaviññāṇavajjesū’’ti vacanena vajjiyamānānampi sukhadukkhānaṃ somanassadomanassabhāvābhāvato jhānaṅgabhāvābhāvoti dassitaṃ hoti. Yathāvajjitā pana sukhadukkhopekkhekaggatā kasmā vajjitāti? Yattha jhānaṅgāni uddharīyanti cittuppādakaṇḍe, tattha ca jhānaṅganti anuddhaṭattā. Kasmā pana na uddhaṭāti taṃ dassetuṃ ‘‘pañcannaṃ pana viññāṇakāyāna’’ntiādimāha.
ਅਭਿਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ਆવਜ੍ਜਨਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਮਤ੍ਤਾਯਪਿ ਚਿਨ੍ਤਨਾਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਤੇਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਿਪਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨੀ’’ਤਿ ਪੋਰਾਣਪਾਠੋ। ਤਤ੍ਥ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸੁਖਦੁਕ੍ਖੇਹੇવ ਤਂਸਮਾਨਲਕ੍ਖਣਾਯ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਕਾਰਣੇਨ ਅਨੁਦ੍ਧਟਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਨ ਸਤ੍ਤ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ વਜ੍ਜਿਤਾਨੀਤਿ ਤੇਸਂ વਜ੍ਜਨੇ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਨ ਸਮਾਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਲੇਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਹੇਸਾਤਿ। ਯਦਿ ਚ ਲੇਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁਪਿ ਤੀਸੁ ਏਕਮੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਪਨ વਚਨੇਨ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਝਾਨਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਟਭਾવੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਾਰਣਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਅਨੁਦ੍ਧਟਭਾવੋ વਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂਦੋਸਪਰਿਹਰਣਤ੍ਥਂ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨੀ’’ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਪਨ ‘‘ਝਾਨਙ੍ਗਭੂਤੇਹਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਾਦੀਹਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖੇਨ ਅવਿਭੂਤਭਾવੇਨ ਪਾਕਟਤਾਯ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਿਚ੍ਚਯੁਤ੍ਤਤਾਯ ਚ ਸਮਾਨਾਨਂ ਸੁਖਾਦੀਨਂ ਝਾਨਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਨੁਦ੍ਧਟਭਾવੇ ਕਾਰਣਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯਾਤਿ ਸਾ ਏਤ੍ਥ ਨ ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਤਂ ਰੁਚਿਮਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਝਾਨਙ੍ਗਸਮਾਨਾਨਂ ਝਾਨਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਨੁਦ੍ਧਟਭਾવੇ ਕਾਰਣਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਚੇਤ੍ਥ ਝਾਨਙ੍ਗਭੂਤਾਯ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯੁਤ੍ਤਮਨੋਧਾਤੁਆਦੀਸੁ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯ ਸਮਾਨਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਅਨੁਦ੍ਧਟਭਾવੇ ਕਾਰਣਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવਾਤਿ। ਸੇਸਾਹੇਤੁਕੇਸੁਪਿ ਝਾਨਙ੍ਗਂ ਉਦ੍ਧਟਮੇવ ਉਦ੍ਧਰਣਟ੍ਠਾਨੇ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Abhinipātamattattāti etena āvajjanasampaṭicchanamattāyapi cintanāpavattiyā abhāvaṃ dasseti. ‘‘Tesu vijjamānānipi upekkhāsukhadukkhānī’’ti porāṇapāṭho. Tattha upekkhāsukhadukkheheva taṃsamānalakkhaṇāya cittekaggatāyapi yathāvutteneva kāraṇena anuddhaṭabhāvo dassitoti daṭṭhabbo. Pubbe pana satta aṅgāni dassentena cattāri aṅgāni vajjitānīti tesaṃ vajjane kāraṇaṃ dassentena na samānalakkhaṇena lesena dassetabbaṃ. Aṭṭhakathā hesāti. Yadi ca lesena dassetabbaṃ, yathāvuttesupi tīsu ekameva vattabbaṃ siyā, tiṇṇaṃ pana vacanena tato aññassa jhānaṅganti uddhaṭabhāvo āpajjati, yathāvuttakāraṇato aññena kāraṇena anuddhaṭabhāvo vā, tasmā taṃdosapariharaṇatthaṃ ‘‘upekkhācittekaggatāsukhadukkhānī’’ti paṭhanti. Ye pana ‘‘jhānaṅgabhūtehi somanassādīhi sukhadukkhena avibhūtabhāvena pākaṭatāya indriyakiccayuttatāya ca samānānaṃ sukhādīnaṃ jhānaṅganti anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbaṃ, na cittekaggatāyāti sā ettha na gahitā’’ti vadanti, tesaṃ taṃ rucimattaṃ. Yadi jhānaṅgasamānānaṃ jhānaṅganti anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbaṃ, cittekaggatā cettha jhānaṅgabhūtāya vicikicchāyuttamanodhātuādīsu cittekaggatāya samānāti tassā anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbamevāti. Sesāhetukesupi jhānaṅgaṃ uddhaṭameva uddharaṇaṭṭhāne cittuppādakaṇḍeti adhippāyo.
ਝਾਨਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਪਟ੍ਠਾਨਪਾਲ਼ਿ • Paṭṭhānapāḷi / (੨) ਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • (2) Paccayaniddeso
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ੧੭. ਝਾਨਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • 17. Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā