| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
५. झानसुत्तवण्णना
5. Jhānasuttavaṇṇanā
३६. पञ्चमे आसवानं खयन्ति अरहत्तं। यदेव तत्थ होति रूपगतन्ति तस्मिं पठमज्झानक्खणे वत्थुवसेन वा चित्तसमुट्ठानिकादिवसेन वा यं रूपं नाम पवत्तति। वेदनागतादीनि सम्पयुत्तवेदनादीनं वसेन वेदितब्बानि । ते धम्मेति ते रूपादयो पञ्चक्खन्धधम्मे। अनिच्चतोतिआदीसु हुत्वा अभावाकारेन अनिच्चतो, पटिपीळनाकारेन दुक्खतो, रुज्जनाकारेन रोगतो, अन्तोदुस्सनट्ठेन गण्डतो, अनुपविट्ठट्ठेन अनुकन्तनट्ठेन च सल्लतो, दुक्खट्ठेन अघतो, आबाधनट्ठेन आबाधतो, असकट्ठेन परतो, पलुज्जनट्ठेन पलोकतो, अस्सामिकट्ठेन सुञ्ञतो, अवसवत्तनट्ठेन अनत्ततो। समनुपस्सतीति बलवविपस्सनापञ्ञाय पस्सति।
36. Pañcame āsavānaṃ khayanti arahattaṃ. Yadeva tattha hoti rūpagatanti tasmiṃ paṭhamajjhānakkhaṇe vatthuvasena vā cittasamuṭṭhānikādivasena vā yaṃ rūpaṃ nāma pavattati. Vedanāgatādīni sampayuttavedanādīnaṃ vasena veditabbāni . Te dhammeti te rūpādayo pañcakkhandhadhamme. Aniccatotiādīsu hutvā abhāvākārena aniccato, paṭipīḷanākārena dukkhato, rujjanākārena rogato, antodussanaṭṭhena gaṇḍato, anupaviṭṭhaṭṭhena anukantanaṭṭhena ca sallato, dukkhaṭṭhena aghato, ābādhanaṭṭhena ābādhato, asakaṭṭhena parato, palujjanaṭṭhena palokato, assāmikaṭṭhena suññato, avasavattanaṭṭhena anattato. Samanupassatīti balavavipassanāpaññāya passati.
तेहि धम्मेहीति तेहि पञ्चक्खन्धधम्मेहि। पटिवापेतीति निब्बानवसेन निवत्तेति। अमताय धातुयाति निब्बानधातुया। चित्तं उपसंहरतीति ञाणेन आनिसंसं दिस्वा ओतारेति। सन्तन्ति पच्चनीकसन्तताय सन्तं। पणीतन्ति अतप्पकं। सो तत्थ ठितो आसवानं खयं पापुणातीति सो तस्मिं पठमज्झाने ठितो तं बलवविपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं पापुणाति। अपरो नयो – सो तेहि धम्मेहीति यस्मा अनिच्चतोतिआदीसु अनिच्चतो पलोकतोति द्वीहि पदेहि अनिच्चलक्खणं कथितं, दुक्खतोतिआदीहि छहि दुक्खलक्खणं, परतो, सुञ्ञतो, अनत्ततोति तीहि अनत्तलक्खणं। तस्मा सो तेहि एवं तिलक्खणं आरोपेत्वा दिट्ठेहि अन्तोसमापत्तियं पञ्चक्खन्धधम्मेहि। चित्तं पटिवापेतीति चित्तं पटिसंहरति मोचेति अपनेति। उपसंहरतीति विपस्सनाचित्तं ताव सवनवसेन थुतिवसेन परियत्तिवसेन पञ्ञत्तिवसेन च सन्तं निब्बानन्ति एवं असङ्खताय अमताय धातुया उपसंहरति। मग्गचित्तं निब्बानं आरम्मणकरणवसेनेव ‘‘एतं सन्तं एतं पणीत’’न्ति न एवं वदति। इमिना पनाकारेन तं पटिविज्झन्तो तत्थ चित्तं उपसंहरतीति अत्थो।
Tehi dhammehīti tehi pañcakkhandhadhammehi. Paṭivāpetīti nibbānavasena nivatteti. Amatāyadhātuyāti nibbānadhātuyā. Cittaṃ upasaṃharatīti ñāṇena ānisaṃsaṃ disvā otāreti. Santanti paccanīkasantatāya santaṃ. Paṇītanti atappakaṃ. So tattha ṭhito āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇātīti so tasmiṃ paṭhamajjhāne ṭhito taṃ balavavipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Aparo nayo – so tehi dhammehīti yasmā aniccatotiādīsu aniccato palokatoti dvīhi padehi aniccalakkhaṇaṃ kathitaṃ, dukkhatotiādīhi chahi dukkhalakkhaṇaṃ, parato, suññato, anattatoti tīhi anattalakkhaṇaṃ. Tasmā so tehi evaṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā diṭṭhehi antosamāpattiyaṃ pañcakkhandhadhammehi. Cittaṃ paṭivāpetīti cittaṃ paṭisaṃharati moceti apaneti. Upasaṃharatīti vipassanācittaṃ tāva savanavasena thutivasena pariyattivasena paññattivasena ca santaṃ nibbānanti evaṃ asaṅkhatāya amatāya dhātuyā upasaṃharati. Maggacittaṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavaseneva ‘‘etaṃ santaṃ etaṃ paṇīta’’nti na evaṃ vadati. Iminā panākārena taṃ paṭivijjhanto tattha cittaṃ upasaṃharatīti attho.
सो तत्थ ठितोति तस्सा तिलक्खणारम्मणाय विपस्सनाय ठितो। आसवानं खयं पापुणातीति अनुक्कमेन चत्तारो मग्गे भावेत्वा अरहत्तं पापुणाति। तेनेव धम्मरागेनाति समथविपस्सनाधम्मे छन्दरागेन। धम्मनन्दियाति तस्सेव वेवचनं। समथविपस्सनासु हि सब्बसो छन्दरागं परियादातुं सक्कोन्तो अरहत्तं पापुणाति, असक्कोन्तो अनागामी होति।
So tattha ṭhitoti tassā tilakkhaṇārammaṇāya vipassanāya ṭhito. Āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇātīti anukkamena cattāro magge bhāvetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Teneva dhammarāgenāti samathavipassanādhamme chandarāgena. Dhammanandiyāti tasseva vevacanaṃ. Samathavipassanāsu hi sabbaso chandarāgaṃ pariyādātuṃ sakkonto arahattaṃ pāpuṇāti, asakkonto anāgāmī hoti.
तिणपुरिसरूपके वाति तिणपोत्थकरूपे वा। दूरे कण्डे पातेतीति दूरेपाती। अविराधितं विज्झतीति अक्खणवेधी। यदेव तत्थ होति वेदनागतन्ति इध रूपं न गहितं। कस्मा? समतिक्कन्तत्ता। अयञ्हि हेट्ठा रूपावचरज्झानं समापज्जित्वा रूपं अतिक्कमित्वा अरूपावचरसमापत्तिं समापन्नोति समथवसेनापि अनेन रूपं समतिक्कन्तं, हेट्ठा रूपं सम्मसित्वा तं अतिक्कम्म इदानि अरूपं सम्मसतीति विपस्सनावसेनापि अनेन रूपं अतिक्कन्तं। आरुप्पे पन सब्बसोपि रूपं नत्थीति तं सन्धायपि रूपं न गहितं। अथ नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं कस्मा न गहितन्ति? सुखुमत्ता। तस्मिञ्हि चत्तारोपि अरूपक्खन्धा सुखुमा न सम्मसनूपगा। तेनेवाह – ‘‘इति खो, भिक्खवे, यावता सञ्ञासमापत्ति तावता अञ्ञापटिवेधो’’ति। इदं वुत्तं होति – यावता सचित्तकसमापत्ति नाम अत्थि, तावता ओळारिके धम्मे सम्मसतो अञ्ञापटिवेधो होति, अरहत्तं सम्पज्जति। नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं पन सुखुमत्ता सञ्ञासमापत्तीति न वुच्चति। झायीहेतेति झायीहि झानाभिरतेहि एतानि। वुट्ठहित्वाति ततो समापत्तितो वुट्ठाय। समक्खातब्बानीति सम्मा अक्खातब्बानि, ‘‘सन्तानि पणीतानी’’ति एवं केवलं आचिक्खितब्बानि थोमेतब्बानि वण्णेतब्बानीति।
Tiṇapurisarūpakevāti tiṇapotthakarūpe vā. Dūre kaṇḍe pātetīti dūrepātī. Avirādhitaṃ vijjhatīti akkhaṇavedhī. Yadeva tattha hoti vedanāgatanti idha rūpaṃ na gahitaṃ. Kasmā? Samatikkantattā. Ayañhi heṭṭhā rūpāvacarajjhānaṃ samāpajjitvā rūpaṃ atikkamitvā arūpāvacarasamāpattiṃ samāpannoti samathavasenāpi anena rūpaṃ samatikkantaṃ, heṭṭhā rūpaṃ sammasitvā taṃ atikkamma idāni arūpaṃ sammasatīti vipassanāvasenāpi anena rūpaṃ atikkantaṃ. Āruppe pana sabbasopi rūpaṃ natthīti taṃ sandhāyapi rūpaṃ na gahitaṃ. Atha nevasaññānāsaññāyatanaṃ kasmā na gahitanti? Sukhumattā. Tasmiñhi cattāropi arūpakkhandhā sukhumā na sammasanūpagā. Tenevāha – ‘‘iti kho, bhikkhave, yāvatā saññāsamāpatti tāvatā aññāpaṭivedho’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yāvatā sacittakasamāpatti nāma atthi, tāvatā oḷārike dhamme sammasato aññāpaṭivedho hoti, arahattaṃ sampajjati. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana sukhumattā saññāsamāpattīti na vuccati. Jhāyīheteti jhāyīhi jhānābhiratehi etāni. Vuṭṭhahitvāti tato samāpattito vuṭṭhāya. Samakkhātabbānīti sammā akkhātabbāni, ‘‘santāni paṇītānī’’ti evaṃ kevalaṃ ācikkhitabbāni thometabbāni vaṇṇetabbānīti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ५. झानसुत्तं • 5. Jhānasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ५. झानसुत्तवण्णना • 5. Jhānasuttavaṇṇanā
