| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
५. झानसुत्तवण्णना
5. Jhānasuttavaṇṇanā
३६. पञ्चमे अनिच्चतोति इमिना निच्चप्पटिक्खेपतो तेसं अनिच्चतमाह। ततो एव उदयवयवन्ततो विपरिणामतो तावकालिकतो च ते अनिच्चाति जोतितं होति। यञ्हि निच्चं न होति, तं उदयवयपरिच्छिन्नजराय मरणेन चाति द्वेधा विपरिणतं इत्तरक्खणमेव च होति। दुक्खतोति न सुखतो। इमिना सुखप्पटिक्खेपतो तेसं दुक्खतमाह। ततो एव च अभिण्हप्पटिपीळनतो दुक्खवत्थुतो च ते दुक्खाति जोतितं होति। उदयवयवन्तताय हि ते अभिण्हप्पटिपीळनतो निरन्तरदुक्खताय दुक्खस्सेव च अधिट्ठानभूतो। पच्चययापनीयताय रोगमूलताय च रोगतो। दुक्खतासूलयोगतो किलेसासुचिपग्घरतो उप्पादजराभङ्गेहि उद्धुमातपक्कभिज्जनतो च गण्डतो। पीळाजननतो अन्तोतुदनतो दुन्नीहरणतो च सल्लतो। अवड्ढिआवहनतो अघवत्थुतो च अघतो। असेरिभावजननतो आबाधप्पतिट्ठानताय च आबाधतो। अवसवत्तनतो अविधेय्यताय च परतो। ब्याधिजरामरणेहि पलुज्जनीयताय पलोकतो। सामिनिवासीकारकवेदकअधिट्ठायकविरहतो सुञ्ञतो। अत्तप्पटिक्खेपट्ठेन अनत्ततो। रूपादिधम्मापि यथा न एत्थ अत्ता अत्थीति अनत्ता, एवं सयम्पि अत्ता न होन्तीति अनत्ता। तेन अब्यापारतो निरीहतो तुच्छतो अनत्ताति दीपितं होति।
36. Pañcame aniccatoti iminā niccappaṭikkhepato tesaṃ aniccatamāha. Tato eva udayavayavantato vipariṇāmato tāvakālikato ca te aniccāti jotitaṃ hoti. Yañhi niccaṃ na hoti, taṃ udayavayaparicchinnajarāya maraṇena cāti dvedhā vipariṇataṃ ittarakkhaṇameva ca hoti. Dukkhatoti na sukhato. Iminā sukhappaṭikkhepato tesaṃ dukkhatamāha. Tato eva ca abhiṇhappaṭipīḷanato dukkhavatthuto ca te dukkhāti jotitaṃ hoti. Udayavayavantatāya hi te abhiṇhappaṭipīḷanato nirantaradukkhatāya dukkhasseva ca adhiṭṭhānabhūto. Paccayayāpanīyatāya rogamūlatāya ca rogato. Dukkhatāsūlayogato kilesāsucipaggharato uppādajarābhaṅgehi uddhumātapakkabhijjanato ca gaṇḍato. Pīḷājananato antotudanato dunnīharaṇato ca sallato. Avaḍḍhiāvahanato aghavatthuto ca aghato. Aseribhāvajananato ābādhappatiṭṭhānatāya ca ābādhato. Avasavattanato avidheyyatāya ca parato. Byādhijarāmaraṇehi palujjanīyatāya palokato. Sāminivāsīkārakavedakaadhiṭṭhāyakavirahato suññato. Attappaṭikkhepaṭṭhena anattato. Rūpādidhammāpi yathā na ettha attā atthīti anattā, evaṃ sayampi attā na hontīti anattā. Tena abyāpārato nirīhato tucchato anattāti dīpitaṃ hoti.
लक्खणत्तयमेव सुखावबोधनत्थं एकादसहि पदेहि विभजित्वा गहितन्ति दस्सेतुं ‘‘यस्मा अनिच्चतो’’तिआदि वुत्तं। अन्तोसमापत्तियन्ति समापत्तीनं सहजातताय समापत्तीनं अब्भन्तरे चित्तं पटिसंहरतीति तप्पटिबद्धछन्दरागादिकिलेसविक्खम्भनेन विपस्सनाचित्तं पटिसंहरति। तेनाह ‘‘मोचेति अपनेती’’ति। सवनवसेनाति ‘‘सब्बसङ्खारसमथो’’तिआदिना सवनवसेन। थुतिवसेनाति तथेव थोमनावसेन गुणतो संकित्तनवसेन। परियत्तिवसेनाति तस्स धम्मस्स परियापुणनवसेन। पञ्ञत्तिवसेनाति तदत्थस्स पञ्ञापनवसेन। आरम्मणकरणवसेनेव उपसंहरति मग्गचित्तं, ‘‘एतं सन्त’’न्तिआदि पन अवधारणनिवत्तितत्थदस्सनं। यथा विपस्सना ‘‘एतं सन्तं एतं पणीत’’न्तिआदिना असङ्खताय धातुया चित्तं उपसंहरति, एवं मग्गो निब्बानं सच्छिकिरियाभिसमयवसेन अभिसमेन्तो तत्थ लब्भमाने सब्बेपि विसेसे असम्मोहतो पटिविज्झन्तो तत्थ चित्तं उपसंहरति। तेनाह ‘‘इमिना पन आकारेना’’तिआदि।
Lakkhaṇattayameva sukhāvabodhanatthaṃ ekādasahi padehi vibhajitvā gahitanti dassetuṃ ‘‘yasmā aniccato’’tiādi vuttaṃ. Antosamāpattiyanti samāpattīnaṃ sahajātatāya samāpattīnaṃ abbhantare cittaṃ paṭisaṃharatīti tappaṭibaddhachandarāgādikilesavikkhambhanena vipassanācittaṃ paṭisaṃharati. Tenāha ‘‘moceti apanetī’’ti. Savanavasenāti ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’tiādinā savanavasena. Thutivasenāti tatheva thomanāvasena guṇato saṃkittanavasena. Pariyattivasenāti tassa dhammassa pariyāpuṇanavasena. Paññattivasenāti tadatthassa paññāpanavasena. Ārammaṇakaraṇavaseneva upasaṃharati maggacittaṃ, ‘‘etaṃ santa’’ntiādi pana avadhāraṇanivattitatthadassanaṃ. Yathā vipassanā ‘‘etaṃ santaṃ etaṃ paṇīta’’ntiādinā asaṅkhatāya dhātuyā cittaṃ upasaṃharati, evaṃ maggo nibbānaṃ sacchikiriyābhisamayavasena abhisamento tattha labbhamāne sabbepi visese asammohato paṭivijjhanto tattha cittaṃ upasaṃharati. Tenāha ‘‘iminā pana ākārenā’’tiādi.
सो तत्थ ठितोति सो अदन्धविपस्सको योगी तत्थ ताय अनिच्चादिलक्खणत्तयारम्मणाय विपस्सनाय ठितो। सब्बसोति सब्बत्थ तस्स तस्स मग्गस्स अधिगमाय निब्बत्तितसमथविपस्सनासु। असक्कोन्तो अनागामी होतीति हेट्ठिममग्गावहासु एव समथविपस्सनाय छन्दरागं पहाय अग्गमग्गावहासु निकन्तिं परियादातुं असक्कोन्तो अनागामितायमेव सण्ठाति।
So tattha ṭhitoti so adandhavipassako yogī tattha tāya aniccādilakkhaṇattayārammaṇāya vipassanāya ṭhito. Sabbasoti sabbattha tassa tassa maggassa adhigamāya nibbattitasamathavipassanāsu. Asakkonto anāgāmī hotīti heṭṭhimamaggāvahāsu eva samathavipassanāya chandarāgaṃ pahāya aggamaggāvahāsu nikantiṃ pariyādātuṃ asakkonto anāgāmitāyameva saṇṭhāti.
समतिक्कन्तत्ताति समथवसेन विपस्सनावसेन चाति सब्बथापि रूपस्स समतिक्कन्तत्ता। तेनाह ‘‘अयं ही’’तिआदि। अनेनाति योगिना। तं अतिक्कम्माति इदं यो पठमं पञ्चवोकारएकवोकारपरियापन्ने धम्मे सम्मदेव सम्मसित्वा ते विस्सज्जेत्वा ततो अरूपसमापत्तिं समापज्जित्वा अरूपधम्मे सम्मसति, तं सन्धाय वुत्तं। तेनाह ‘‘इदानि अरूपं सम्मसती’’ति।
Samatikkantattāti samathavasena vipassanāvasena cāti sabbathāpi rūpassa samatikkantattā. Tenāha ‘‘ayaṃ hī’’tiādi. Anenāti yoginā. Taṃ atikkammāti idaṃ yo paṭhamaṃ pañcavokāraekavokārapariyāpanne dhamme sammadeva sammasitvā te vissajjetvā tato arūpasamāpattiṃ samāpajjitvā arūpadhamme sammasati, taṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘idāni arūpaṃ sammasatī’’ti.
झानसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Jhānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ५. झानसुत्तं • 5. Jhānasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ५. झानसुत्तवण्णना • 5. Jhānasuttavaṇṇanā
