| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
๕. ฌานสุตฺตวณฺณนา
5. Jhānasuttavaṇṇanā
๓๖. ปญฺจเม อาสวานํ ขยนฺติ อรหตฺตํฯ ยเทว ตตฺถ โหติ รูปคตนฺติ ตสฺมิํ ปฐมชฺฌานกฺขเณ วตฺถุวเสน วา จิตฺตสมุฎฺฐานิกาทิวเสน วา ยํ รูปํ นาม ปวตฺตติฯ เวทนาคตาทีนิ สมฺปยุตฺตเวทนาทีนํ วเสน เวทิตพฺพานิ ฯ เต ธเมฺมติ เต รูปาทโย ปญฺจกฺขนฺธธเมฺมฯ อนิจฺจโตติอาทีสุ หุตฺวา อภาวากาเรน อนิจฺจโต, ปฎิปีฬนากาเรน ทุกฺขโต, รุชฺชนากาเรน โรคโต, อโนฺตทุสฺสนเฎฺฐน คณฺฑโต, อนุปวิฎฺฐเฎฺฐน อนุกนฺตนเฎฺฐน จ สลฺลโต, ทุกฺขเฎฺฐน อฆโต, อาพาธนเฎฺฐน อาพาธโต, อสกเฎฺฐน ปรโต, ปลุชฺชนเฎฺฐน ปโลกโต, อสฺสามิกเฎฺฐน สุญฺญโต, อวสวตฺตนเฎฺฐน อนตฺตโตฯ สมนุปสฺสตีติ พลววิปสฺสนาปญฺญาย ปสฺสติฯ
36. Pañcame āsavānaṃ khayanti arahattaṃ. Yadeva tattha hoti rūpagatanti tasmiṃ paṭhamajjhānakkhaṇe vatthuvasena vā cittasamuṭṭhānikādivasena vā yaṃ rūpaṃ nāma pavattati. Vedanāgatādīni sampayuttavedanādīnaṃ vasena veditabbāni . Te dhammeti te rūpādayo pañcakkhandhadhamme. Aniccatotiādīsu hutvā abhāvākārena aniccato, paṭipīḷanākārena dukkhato, rujjanākārena rogato, antodussanaṭṭhena gaṇḍato, anupaviṭṭhaṭṭhena anukantanaṭṭhena ca sallato, dukkhaṭṭhena aghato, ābādhanaṭṭhena ābādhato, asakaṭṭhena parato, palujjanaṭṭhena palokato, assāmikaṭṭhena suññato, avasavattanaṭṭhena anattato. Samanupassatīti balavavipassanāpaññāya passati.
เตหิ ธเมฺมหีติ เตหิ ปญฺจกฺขนฺธธเมฺมหิฯ ปฎิวาเปตีติ นิพฺพานวเสน นิวเตฺตติฯ อมตาย ธาตุยาติ นิพฺพานธาตุยาฯ จิตฺตํ อุปสํหรตีติ ญาเณน อานิสํสํ ทิสฺวา โอตาเรติฯ สนฺตนฺติ ปจฺจนีกสนฺตตาย สนฺตํฯ ปณีตนฺติ อตปฺปกํฯ โส ตตฺถ ฐิโต อาสวานํ ขยํ ปาปุณาตีติ โส ตสฺมิํ ปฐมชฺฌาเน ฐิโต ตํ พลววิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติฯ อปโร นโย – โส เตหิ ธเมฺมหีติ ยสฺมา อนิจฺจโตติอาทีสุ อนิจฺจโต ปโลกโตติ ทฺวีหิ ปเทหิ อนิจฺจลกฺขณํ กถิตํ, ทุกฺขโตติอาทีหิ ฉหิ ทุกฺขลกฺขณํ, ปรโต, สุญฺญโต, อนตฺตโตติ ตีหิ อนตฺตลกฺขณํฯ ตสฺมา โส เตหิ เอวํ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา ทิเฎฺฐหิ อโนฺตสมาปตฺติยํ ปญฺจกฺขนฺธธเมฺมหิฯ จิตฺตํ ปฎิวาเปตีติ จิตฺตํ ปฎิสํหรติ โมเจติ อปเนติฯ อุปสํหรตีติ วิปสฺสนาจิตฺตํ ตาว สวนวเสน ถุติวเสน ปริยตฺติวเสน ปญฺญตฺติวเสน จ สนฺตํ นิพฺพานนฺติ เอวํ อสงฺขตาย อมตาย ธาตุยา อุปสํหรติฯ มคฺคจิตฺตํ นิพฺพานํ อารมฺมณกรณวเสเนว ‘‘เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีต’’นฺติ น เอวํ วทติฯ อิมินา ปนากาเรน ตํ ปฎิวิชฺฌโนฺต ตตฺถ จิตฺตํ อุปสํหรตีติ อโตฺถฯ
Tehi dhammehīti tehi pañcakkhandhadhammehi. Paṭivāpetīti nibbānavasena nivatteti. Amatāyadhātuyāti nibbānadhātuyā. Cittaṃ upasaṃharatīti ñāṇena ānisaṃsaṃ disvā otāreti. Santanti paccanīkasantatāya santaṃ. Paṇītanti atappakaṃ. So tattha ṭhito āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇātīti so tasmiṃ paṭhamajjhāne ṭhito taṃ balavavipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Aparo nayo – so tehi dhammehīti yasmā aniccatotiādīsu aniccato palokatoti dvīhi padehi aniccalakkhaṇaṃ kathitaṃ, dukkhatotiādīhi chahi dukkhalakkhaṇaṃ, parato, suññato, anattatoti tīhi anattalakkhaṇaṃ. Tasmā so tehi evaṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā diṭṭhehi antosamāpattiyaṃ pañcakkhandhadhammehi. Cittaṃ paṭivāpetīti cittaṃ paṭisaṃharati moceti apaneti. Upasaṃharatīti vipassanācittaṃ tāva savanavasena thutivasena pariyattivasena paññattivasena ca santaṃ nibbānanti evaṃ asaṅkhatāya amatāya dhātuyā upasaṃharati. Maggacittaṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavaseneva ‘‘etaṃ santaṃ etaṃ paṇīta’’nti na evaṃ vadati. Iminā panākārena taṃ paṭivijjhanto tattha cittaṃ upasaṃharatīti attho.
โส ตตฺถ ฐิโตติ ตสฺสา ติลกฺขณารมฺมณาย วิปสฺสนาย ฐิโตฯ อาสวานํ ขยํ ปาปุณาตีติ อนุกฺกเมน จตฺตาโร มเคฺค ภาเวตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติฯ เตเนว ธมฺมราเคนาติ สมถวิปสฺสนาธเมฺม ฉนฺทราเคนฯ ธมฺมนนฺทิยาติ ตเสฺสว เววจนํฯ สมถวิปสฺสนาสุ หิ สพฺพโส ฉนฺทราคํ ปริยาทาตุํ สโกฺกโนฺต อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อสโกฺกโนฺต อนาคามี โหติฯ
So tattha ṭhitoti tassā tilakkhaṇārammaṇāya vipassanāya ṭhito. Āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇātīti anukkamena cattāro magge bhāvetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Teneva dhammarāgenāti samathavipassanādhamme chandarāgena. Dhammanandiyāti tasseva vevacanaṃ. Samathavipassanāsu hi sabbaso chandarāgaṃ pariyādātuṃ sakkonto arahattaṃ pāpuṇāti, asakkonto anāgāmī hoti.
ติณปุริสรูปเก วาติ ติณโปตฺถกรูเป วาฯ ทูเร กเณฺฑ ปาเตตีติ ทูเรปาตีฯ อวิราธิตํ วิชฺฌตีติ อกฺขณเวธีฯ ยเทว ตตฺถ โหติ เวทนาคตนฺติ อิธ รูปํ น คหิตํฯ กสฺมา? สมติกฺกนฺตตฺตาฯ อยญฺหิ เหฎฺฐา รูปาวจรชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา รูปํ อติกฺกมิตฺวา อรูปาวจรสมาปตฺติํ สมาปโนฺนติ สมถวเสนาปิ อเนน รูปํ สมติกฺกนฺตํ, เหฎฺฐา รูปํ สมฺมสิตฺวา ตํ อติกฺกมฺม อิทานิ อรูปํ สมฺมสตีติ วิปสฺสนาวเสนาปิ อเนน รูปํ อติกฺกนฺตํฯ อารุเปฺป ปน สพฺพโสปิ รูปํ นตฺถีติ ตํ สนฺธายปิ รูปํ น คหิตํฯ อถ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ กสฺมา น คหิตนฺติ? สุขุมตฺตาฯ ตสฺมิญฺหิ จตฺตาโรปิ อรูปกฺขนฺธา สุขุมา น สมฺมสนูปคาฯ เตเนวาห – ‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว, ยาวตา สญฺญาสมาปตฺติ ตาวตา อญฺญาปฎิเวโธ’’ติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยาวตา สจิตฺตกสมาปตฺติ นาม อตฺถิ, ตาวตา โอฬาริเก ธเมฺม สมฺมสโต อญฺญาปฎิเวโธ โหติ, อรหตฺตํ สมฺปชฺชติฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ปน สุขุมตฺตา สญฺญาสมาปตฺตีติ น วุจฺจติฯ ฌายีเหเตติ ฌายีหิ ฌานาภิรเตหิ เอตานิฯ วุฎฺฐหิตฺวาติ ตโต สมาปตฺติโต วุฎฺฐายฯ สมกฺขาตพฺพานีติ สมฺมา อกฺขาตพฺพานิ, ‘‘สนฺตานิ ปณีตานี’’ติ เอวํ เกวลํ อาจิกฺขิตพฺพานิ โถเมตพฺพานิ วเณฺณตพฺพานีติฯ
Tiṇapurisarūpakevāti tiṇapotthakarūpe vā. Dūre kaṇḍe pātetīti dūrepātī. Avirādhitaṃ vijjhatīti akkhaṇavedhī. Yadeva tattha hoti vedanāgatanti idha rūpaṃ na gahitaṃ. Kasmā? Samatikkantattā. Ayañhi heṭṭhā rūpāvacarajjhānaṃ samāpajjitvā rūpaṃ atikkamitvā arūpāvacarasamāpattiṃ samāpannoti samathavasenāpi anena rūpaṃ samatikkantaṃ, heṭṭhā rūpaṃ sammasitvā taṃ atikkamma idāni arūpaṃ sammasatīti vipassanāvasenāpi anena rūpaṃ atikkantaṃ. Āruppe pana sabbasopi rūpaṃ natthīti taṃ sandhāyapi rūpaṃ na gahitaṃ. Atha nevasaññānāsaññāyatanaṃ kasmā na gahitanti? Sukhumattā. Tasmiñhi cattāropi arūpakkhandhā sukhumā na sammasanūpagā. Tenevāha – ‘‘iti kho, bhikkhave, yāvatā saññāsamāpatti tāvatā aññāpaṭivedho’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yāvatā sacittakasamāpatti nāma atthi, tāvatā oḷārike dhamme sammasato aññāpaṭivedho hoti, arahattaṃ sampajjati. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana sukhumattā saññāsamāpattīti na vuccati. Jhāyīheteti jhāyīhi jhānābhiratehi etāni. Vuṭṭhahitvāti tato samāpattito vuṭṭhāya. Samakkhātabbānīti sammā akkhātabbāni, ‘‘santāni paṇītānī’’ti evaṃ kevalaṃ ācikkhitabbāni thometabbāni vaṇṇetabbānīti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๕. ฌานสุตฺตํ • 5. Jhānasuttaṃ
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ๕. ฌานสุตฺตวณฺณนา • 5. Jhānasuttavaṇṇanā
