Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi

१२. झानविभङ्गो

12. Jhānavibhaṅgo

१. सुत्तन्तभाजनीयं

1. Suttantabhājanīyaṃ

५०८. इध भिक्खु पातिमोक्खसंवरसंवुतो विहरति, आचारगोचरसम्पन्‍नो, अणुमत्तेसु वज्‍जेसु भयदस्सावी, समादाय सिक्खति सिक्खापदेसु इन्द्रियेसु गुत्तद्वारो भोजने मत्तञ्‍ञू पुब्बरत्तापररत्तं जागरियानुयोगमनुयुत्तो सातच्‍चं नेपक्‍कं बोधिपक्खिकानं धम्मानं भावनानुयोगमनुयुत्तो। सो अभिक्‍कन्ते पटिक्‍कन्ते सम्पजानकारी होति, आलोकिते विलोकिते सम्पजानकारी होति, समिञ्‍जिते ¹ पसारिते सम्पजानकारी होति, सङ्घाटिपत्तचीवरधारणे सम्पजानकारी होति, असिते पीते खायिते सायिते सम्पजानकारी होति, उच्‍चारपस्सावकम्मे सम्पजानकारी होति, गते ठिते निसिन्‍ने सुत्ते जागरिते भासिते तुण्हीभावे सम्पजानकारी होति। सो विवित्तं सेनासनं भजति अरञ्‍ञं रुक्खमूलं पब्बतं कन्दरं गिरिगुहं सुसानं वनपत्थं अब्भोकासं पलालपुञ्‍जं अप्पसद्दं अप्पनिग्घोसं विजनवातं मनुस्सराहस्सेय्यकं ² पटिसल्‍लानसारुप्पं। सो अरञ्‍ञगतो वा रुक्खमूलगतो वा सुञ्‍ञागारगतो वा निसीदति पल्‍लङ्कं आभुजित्वा उजुं कायं पणिधाय परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा। सो अभिज्झं लोके पहाय विगताभिज्झेन चेतसा विहरति, अभिज्झाय चित्तं परिसोधेति। ब्यापादपदोसं पहाय अब्यापन्‍नचित्तो विहरति सब्बपाणभूतहितानुकम्पी, ब्यापादपदोसा चित्तं परिसोधेति। थिनमिद्धं पहाय विगतथिनमिद्धो विहरति आलोकसञ्‍ञी सतो सम्पजानो, थिनमिद्धा चित्तं परिसोधेति। उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चं पहाय अनुद्धतो विहरति अज्झत्तं वूपसन्तचित्तो , उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चा चित्तं परिसोधेति। विचिकिच्छं पहाय तिण्णविचिकिच्छो विहरति अकथंकथी कुसलेसु धम्मेसु, विचिकिच्छाय चित्तं परिसोधेति। सो इमे पञ्‍च नीवरणे पहाय चेतसो उपक्‍किलेसे पञ्‍ञाय दुब्बलीकरणे विविच्‍चेव कामेहि विविच्‍च अकुसलेहि धम्मेहि सवितक्‍कं सविचारं विवेकजं पीतिसुखं पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति; वितक्‍कविचारानं वूपसमा अज्झत्तं सम्पसादनं चेतसो एकोदिभावं अवितक्‍कं अविचारं समाधिजं पीतिसुखं दुतियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति; पीतिया च विरागा उपेक्खको च विहरति सतो च सम्पजानो सुखञ्‍च कायेन पटिसंवेदेति, यं तं अरिया आचिक्खन्ति – ‘‘उपेक्खको सतिमा सुखविहारी’’ति ततियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति; सुखस्स च पहाना दुक्खस्स च पहाना पुब्बेव सोमनस्सदोमनस्सानं अत्थङ्गमा अदुक्खमसुखं उपेक्खासतिपारिसुद्धिं चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति; सब्बसो रूपसञ्‍ञानं समतिक्‍कमा पटिघसञ्‍ञानं अत्थङ्गमा नानत्तसञ्‍ञानं अमनसिकारा ‘‘अनन्तो आकासो’’ति आकासानञ्‍चायतनं उपसम्पज्‍ज विहरति; सब्बसो आकासानञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्म ‘‘अनन्तं विञ्‍ञाण’’न्ति विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं उपसम्पज्‍ज विहरति; सब्बसो विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्म ‘‘नत्थि किञ्‍ची’’ति आकिञ्‍चायतनं उपसम्पज्‍ज विहरति; सब्बसो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समतिक्‍कम्म नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनं उपसम्पज्‍ज विहरति।

508. Idha bhikkhu pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati, ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyutto sātaccaṃ nepakkaṃ bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto. So abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite ³ pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti. So vivittaṃ senāsanaṃ bhajati araññaṃ rukkhamūlaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanapatthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñjaṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ vijanavātaṃ manussarāhasseyyakaṃ ⁴ paṭisallānasāruppaṃ. So araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So abhijjhaṃ loke pahāya vigatābhijjhena cetasā viharati, abhijjhāya cittaṃ parisodheti. Byāpādapadosaṃ pahāya abyāpannacitto viharati sabbapāṇabhūtahitānukampī, byāpādapadosā cittaṃ parisodheti. Thinamiddhaṃ pahāya vigatathinamiddho viharati ālokasaññī sato sampajāno, thinamiddhā cittaṃ parisodheti. Uddhaccakukkuccaṃ pahāya anuddhato viharati ajjhattaṃ vūpasantacitto , uddhaccakukkuccā cittaṃ parisodheti. Vicikicchaṃ pahāya tiṇṇavicikiccho viharati akathaṃkathī kusalesu dhammesu, vicikicchāya cittaṃ parisodheti. So ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati; vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati; pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati; sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati; sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘‘ananto ākāso’’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati; sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati; sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘natthi kiñcī’’ti ākiñcāyatanaṃ upasampajja viharati; sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati.

मातिका

Mātikā

५०९. ‘‘इधा’’ति इमिस्सा दिट्ठिया, इमिस्सा खन्तिया, इमिस्सा रुचिया, इमस्मिं आदाये, इमस्मिं धम्मे, इमस्मिं विनये, इमस्मिं धम्मविनये, इमस्मिं पावचने, इमस्मिं ब्रह्मचरिये, इमस्मिं सत्थुसासने। तेन वुच्‍चति ‘‘इधा’’ति।

509. ‘‘Idhā’’ti imissā diṭṭhiyā, imissā khantiyā, imissā ruciyā, imasmiṃ ādāye, imasmiṃ dhamme, imasmiṃ vinaye, imasmiṃ dhammavinaye, imasmiṃ pāvacane, imasmiṃ brahmacariye, imasmiṃ satthusāsane. Tena vuccati ‘‘idhā’’ti.

५१०. ‘‘भिक्खू’’ति समञ्‍ञाय भिक्खु, पटिञ्‍ञाय भिक्खु, भिक्खतीति भिक्खु, भिक्खकोति भिक्खु, भिक्खाचरियं अज्झुपगतोति भिक्खु, भिन्‍नपटधरोति भिक्खु, भिन्दति पापके अकुसले धम्मेति भिक्खु, भिन्‍नत्ता पापकानं अकुसलानं धम्मानं भिक्खु, ओधिसो किलेसानं पहाना भिक्खु, अनोधिसो किलेसानं पहाना भिक्खु, सेक्खो भिक्खु, असेक्खो भिक्खु, नेवसेक्खनासेक्खो भिक्खु, अग्गो भिक्खु, भद्रो भिक्खु, मण्डो भिक्खु, सारो भिक्खु, समग्गेन सङ्घेन ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन अकुप्पेन ठानारहेन उपसम्पन्‍नो भिक्खु।

510. ‘‘Bhikkhū’’ti samaññāya bhikkhu, paṭiññāya bhikkhu, bhikkhatīti bhikkhu, bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu, bhinnapaṭadharoti bhikkhu, bhindati pāpake akusale dhammeti bhikkhu, bhinnattā pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ bhikkhu, odhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhu, anodhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhu, sekkho bhikkhu, asekkho bhikkhu, nevasekkhanāsekkho bhikkhu, aggo bhikkhu, bhadro bhikkhu, maṇḍo bhikkhu, sāro bhikkhu, samaggena saṅghena ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampanno bhikkhu.

५११. ‘‘पातिमोक्ख’’न्ति सीलं पतिट्ठा आदि चरणं संयमो संवरो मोक्खं पामोक्खं कुसलानं धम्मानं समापत्तिया। संवरोति। कायिको अवीतिक्‍कमो, वाचसिको अवीतिक्‍कमो , कायिकवाचसिको अवीतिक्‍कमो। संवुतोति। इमिना पातिमोक्खसंवरेन उपेतो होति समुपेतो उपागतो समुपागतो उपपन्‍नो सम्पन्‍नो समन्‍नागतो। तेन वुच्‍चति ‘‘पातिमोक्खसंवरसंवुतो’’ति।

511. ‘‘Pātimokkha’’nti sīlaṃ patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo saṃvaro mokkhaṃ pāmokkhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā. Saṃvaroti. Kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo , kāyikavācasiko avītikkamo. Saṃvutoti. Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno sampanno samannāgato. Tena vuccati ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti.

५१२. ‘‘विहरती’’ति इरियति वत्तति पालेति यपेति यापेति चरति विहरति। तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

512. ‘‘Viharatī’’ti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati. Tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

५१३. ‘‘आचारगोचरसम्पन्‍नो’’ति अत्थि आचारो, अत्थि अनाचारो।

513. ‘‘Ācāragocarasampanno’’ti atthi ācāro, atthi anācāro.

तत्थ कतमो अनाचारो? कायिको वीतिक्‍कमो, वाचसिको वीतिक्‍कमो, कायिकवाचसिको वीतिक्‍कमो – अयं वुच्‍चति ‘‘अनाचारो’’। सब्बम्पि दुस्सील्यं अनाचारो। इधेकच्‍चो वेळुदानेन वा पत्तदानेन वा पुप्फदानेन वा फलदानेन वा सिनानदानेन वा दन्तकट्ठदानेन वा चाटुकम्यताय वा मुग्गसूप्यताय ⁵ वा पारिभटयताय वा जङ्घपेसनिकेन वा अञ्‍ञतरञ्‍ञतरेन वा बुद्धपटिकुट्ठेन मिच्छाआजीवेन जीविकं कप्पेति – अयं वुच्‍चति ‘‘अनाचारो’’।

Tattha katamo anācāro? Kāyiko vītikkamo, vācasiko vītikkamo, kāyikavācasiko vītikkamo – ayaṃ vuccati ‘‘anācāro’’. Sabbampi dussīlyaṃ anācāro. Idhekacco veḷudānena vā pattadānena vā pupphadānena vā phaladānena vā sinānadānena vā dantakaṭṭhadānena vā cāṭukamyatāya vā muggasūpyatāya ⁶ vā pāribhaṭayatāya vā jaṅghapesanikena vā aññataraññatarena vā buddhapaṭikuṭṭhena micchāājīvena jīvikaṃ kappeti – ayaṃ vuccati ‘‘anācāro’’.

तत्थ कतमो आचारो? कायिको अवीतिक्‍कमो, वाचसिको अवीतिक्‍कमो, कायिकवाचसिको अवीतिक्‍कमो – अयं वुच्‍चति ‘‘आचारो’’ । सब्बोपि सीलसंवरो आचारो। इधेकच्‍चो न वेळुदानेन न पत्तदानेन न पुप्फदानेन न फलदानेन न सिनानदानेन न दन्तकट्ठदानेन न चाटुकम्यताय न मुग्गसूप्यताय न पारिभटयताय न जङ्घपेसनिकेन न अञ्‍ञतरञ्‍ञतरेन बुद्धपटिकुट्ठेन मिच्छाआजीवेन जीविकं कप्पेति – अयं वुच्‍चति ‘‘आचारो’’।

Tattha katamo ācāro? Kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo, kāyikavācasiko avītikkamo – ayaṃ vuccati ‘‘ācāro’’ . Sabbopi sīlasaṃvaro ācāro. Idhekacco na veḷudānena na pattadānena na pupphadānena na phaladānena na sinānadānena na dantakaṭṭhadānena na cāṭukamyatāya na muggasūpyatāya na pāribhaṭayatāya na jaṅghapesanikena na aññataraññatarena buddhapaṭikuṭṭhena micchāājīvena jīvikaṃ kappeti – ayaṃ vuccati ‘‘ācāro’’.

५१४. ‘‘गोचरो’’ति अत्थि गोचरो, अत्थि अगोचरो।

514. ‘‘Gocaro’’ti atthi gocaro, atthi agocaro.

तत्थ कतमो अगोचरो? इधेकच्‍चो वेसियागोचरो वा होति विधवागोचरो वा थुल्‍लकुमारिगोचरो वा पण्डकगोचरो वा भिक्खुनिगोचरो वा पानागारगोचरो वा, संसट्ठो विहरति राजूहि राजमहामत्तेहि तित्थियेहि तित्थियसावकेहि अननुलोमिकेन संसग्गेन ; यानि वा पन तानि कुलानि अस्सद्धानि अप्पसन्‍नानि अनोपानभूतानि अक्‍कोसकपरिभासकानि अनत्थकामानि अहितकामानि अफासुककामानि अयोगक्खेमकामानि भिक्खूनं भिक्खुनीनं उपासकानं उपासिकानं, तथारूपानि कुलानि सेवति भजति पयिरुपासति – अयं वुच्‍चति ‘‘अगोचरो’’।

Tattha katamo agocaro? Idhekacco vesiyāgocaro vā hoti vidhavāgocaro vā thullakumārigocaro vā paṇḍakagocaro vā bhikkhunigocaro vā pānāgāragocaro vā, saṃsaṭṭho viharati rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi ananulomikena saṃsaggena ; yāni vā pana tāni kulāni assaddhāni appasannāni anopānabhūtāni akkosakaparibhāsakāni anatthakāmāni ahitakāmāni aphāsukakāmāni ayogakkhemakāmāni bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ, tathārūpāni kulāni sevati bhajati payirupāsati – ayaṃ vuccati ‘‘agocaro’’.

तत्थ कतमो गोचरो? इधेकच्‍चो न वेसियागोचरो होति न विधवागोचरो न थुल्‍लकुमारिगोचरो न पण्डकगोचरो न भिक्खुनिगोचरो न पानागारगोचरो, असंसट्ठो विहरति राजूहि राजमहामत्तेहि तित्थियेहि तित्थियसावकेहि अननुलोमिकेन संसग्गेन; यानि वा पन तानि कुलानि सद्धानि पसन्‍नानि ओपानभूतानि कासावपज्‍जोतानि इसिवातपटिवातानि अत्थकामानि हितकामानि फासुककामानि योगक्खेमकामानि भिक्खूनं भिक्खुनीनं उपासकानं उपासिकानं, तथारूपानि कुलानि सेवति भजति पयिरुपासति – अयं वुच्‍चति ‘‘गोचरो’’। इति इमिना च आचारेन इमिना च गोचरेन उपेतो होति…पे॰… समन्‍नागतो। तेन वुच्‍चति ‘‘आचारगोचरसम्पन्‍नो’’ति।

Tattha katamo gocaro? Idhekacco na vesiyāgocaro hoti na vidhavāgocaro na thullakumārigocaro na paṇḍakagocaro na bhikkhunigocaro na pānāgāragocaro, asaṃsaṭṭho viharati rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi ananulomikena saṃsaggena; yāni vā pana tāni kulāni saddhāni pasannāni opānabhūtāni kāsāvapajjotāni isivātapaṭivātāni atthakāmāni hitakāmāni phāsukakāmāni yogakkhemakāmāni bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ, tathārūpāni kulāni sevati bhajati payirupāsati – ayaṃ vuccati ‘‘gocaro’’. Iti iminā ca ācārena iminā ca gocarena upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘ācāragocarasampanno’’ti.

५१५. ‘‘अणुमत्तेसु वज्‍जेसु भयदस्सावी’’ति तत्थ कतमे अणुमत्ता वज्‍जा? यानि तानि वज्‍जानि अप्पमत्तकानि ओरमत्तकानि लहुसानि लहुसम्मतानि संयमकरणीयानि संवरकरणीयानि चित्तुप्पादकरणीयानि मनसिकारपटिबद्धानि – इमे वुच्‍चन्ति ‘‘अणुमत्ता वज्‍जा’’। इति इमेसु अणुमत्तेसु वज्‍जेसु वज्‍जदस्सावी च होति भयदस्सावी च आदीनवदस्सावी च निस्सरणदस्सावी च। तेन वुच्‍चति ‘‘अणुमत्तेसु वज्‍जेसु भयदस्सावी’’ति।

515. ‘‘Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī’’ti tattha katame aṇumattā vajjā? Yāni tāni vajjāni appamattakāni oramattakāni lahusāni lahusammatāni saṃyamakaraṇīyāni saṃvarakaraṇīyāni cittuppādakaraṇīyāni manasikārapaṭibaddhāni – ime vuccanti ‘‘aṇumattā vajjā’’. Iti imesu aṇumattesu vajjesu vajjadassāvī ca hoti bhayadassāvī ca ādīnavadassāvī ca nissaraṇadassāvī ca. Tena vuccati ‘‘aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī’’ti.

५१६. ‘‘समादाय सिक्खति सिक्खापदेसू’’ति तत्थ कतमा सिक्खा? चतस्सो सिक्खा – भिक्खूनं भिक्खुसिक्खा, भिक्खुनीनं भिक्खुनिसिक्खा, उपासकानं उपासकसिक्खा, उपासिकानं उपासिकसिक्खा। इमा वुच्‍चन्ति ‘‘सिक्खायो’’। इति इमासु सिक्खासु सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं असेसं निस्सेसं समादाय वत्तति। तेन वुच्‍चति ‘‘समादाय सिक्खति सिक्खापदेसू’’ति।

516. ‘‘Samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti tattha katamā sikkhā? Catasso sikkhā – bhikkhūnaṃ bhikkhusikkhā, bhikkhunīnaṃ bhikkhunisikkhā, upāsakānaṃ upāsakasikkhā, upāsikānaṃ upāsikasikkhā. Imā vuccanti ‘‘sikkhāyo’’. Iti imāsu sikkhāsu sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ samādāya vattati. Tena vuccati ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti.

५१७. ‘‘इन्द्रियेसु गुत्तद्वारो’’ति अत्थि इन्द्रियेसु गुत्तद्वारता, अत्थि अगुत्तद्वारता।

517. ‘‘Indriyesu guttadvāro’’ti atthi indriyesu guttadvāratā, atthi aguttadvāratā.

तत्थ कतमा इन्द्रियेसु अगुत्तद्वारता? इधेकच्‍चो चक्खुना रूपं दिस्वा निमित्तग्गाही होति अनुब्यञ्‍जनग्गाही। यत्वाधिकरणमेनं चक्खुन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय न पटिपज्‍जति, न रक्खति चक्खुन्द्रियं, चक्खुन्द्रिये न संवरं आपज्‍जति। सोतेन सद्दं सुत्वा…पे॰… घानेन गन्धं घायित्वा…पे॰… जिव्हाय रसं सायित्वा…पे॰… कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा…पे॰… मनसा धम्मं विञ्‍ञाय निमित्तग्गाही होति अनुब्यञ्‍जनग्गाही। यत्वाधिकरणमेनं मनिन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय न पटिपज्‍जति, न रक्खति मनिन्द्रियं, मनिन्द्रिये न संवरं आपज्‍जति। या इमेसं छन्‍नं इन्द्रियानं अगुत्ति अगोपना अनारक्खो असंवरो – अयं वुच्‍चति ‘‘इन्द्रियेसु अगुत्तद्वारता’’।

Tattha katamā indriyesu aguttadvāratā? Idhekacco cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye na saṃvaraṃ āpajjati. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā…pe… jivhāya rasaṃ sāyitvā…pe… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati manindriyaṃ, manindriye na saṃvaraṃ āpajjati. Yā imesaṃ channaṃ indriyānaṃ agutti agopanā anārakkho asaṃvaro – ayaṃ vuccati ‘‘indriyesu aguttadvāratā’’.

तत्थ कतमा इन्द्रियेसु गुत्तद्वारता? इधेकच्‍चो चक्खुना रूपं दिस्वा न निमित्तग्गाही होति नानुब्यञ्‍जनग्गाही। यत्वाधिकरणमेनं चक्खुन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय पटिपज्‍जति, रक्खति चक्खुन्द्रियं, चक्खुन्द्रिये संवरं आपज्‍जति। सोतेन सद्दं सुत्वा…पे॰… घानेन गन्धं घायित्वा…पे॰… जिव्हाय रसं सायित्वा…पे॰… कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा…पे॰… मनसा धम्मं विञ्‍ञाय न निमित्तग्गाही होति नानुब्यञ्‍जनग्गाही। ञत्वाधिकरणमेनं मनिन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय पटिपज्‍जति, रक्खति मनिन्द्रियं, मनिन्द्रिये संवरं आपज्‍जति। या इमेसं छन्‍नं इन्द्रियानं गुत्ति गोपना आरक्खो संवरो – अयं वुच्‍चति ‘‘इन्द्रियेसु गुत्तद्वारता’’। इमाय इन्द्रियेसु गुत्तद्वारताय उपेतो होति समुपेतो…पे॰… समन्‍नागतो। तेन वुच्‍चति ‘‘इन्द्रियेसु गुत्तद्वारो’’ति।

Tattha katamā indriyesu guttadvāratā? Idhekacco cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjati. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā…pe… jivhāya rasaṃ sāyitvā…pe… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Ñatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaṃ, manindriye saṃvaraṃ āpajjati. Yā imesaṃ channaṃ indriyānaṃ gutti gopanā ārakkho saṃvaro – ayaṃ vuccati ‘‘indriyesu guttadvāratā’’. Imāya indriyesu guttadvāratāya upeto hoti samupeto…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘indriyesu guttadvāro’’ti.

५१८. ‘‘भोजने मत्तञ्‍ञू’’ति अत्थि भोजने मत्तञ्‍ञुता, अत्थि भोजने अमत्तञ्‍ञुता।

518. ‘‘Bhojane mattaññū’’ti atthi bhojane mattaññutā, atthi bhojane amattaññutā.

तत्थ कतमा भोजने अमत्तञ्‍ञुता? इधेकच्‍चो अप्पटिसङ्खा अयोनिसो आहारं आहारेति दवाय मदाय मण्डनाय विभूसनाय। या तत्थ असन्तुट्ठिता अमत्तञ्‍ञुता अप्पटिसङ्खा भोजने – अयं वुच्‍चति ‘‘भोजने अमत्तञ्‍ञुता’’ति।

Tattha katamā bhojane amattaññutā? Idhekacco appaṭisaṅkhā ayoniso āhāraṃ āhāreti davāya madāya maṇḍanāya vibhūsanāya. Yā tattha asantuṭṭhitā amattaññutā appaṭisaṅkhā bhojane – ayaṃ vuccati ‘‘bhojane amattaññutā’’ti.

तत्थ कतमा भोजने मत्तञ्‍ञुता? इधेकच्‍चो पटिसङ्खा योनिसो आहारं आहारेति – ‘‘नेव दवाय न मदाय न मण्डनाय न विभूसनाय, यावदेव इमस्स कायस्स ठितिया यापनाय विहिंसूपरतिया ब्रह्मचरियानुग्गहाय, इति पुराणञ्‍च वेदनं पटिहङ्खामि नवञ्‍च वेदनं न उप्पादेस्सामि यात्रा च मे भविस्सति अनवज्‍जता च फासु विहारो चा’’ति। या तत्थ सन्तुट्ठिता मत्तञ्‍ञुता पटिसङ्खा भोजने – अयं वुच्‍चति ‘‘भोजने मत्तञ्‍ञुता’’। इमाय भोजने मत्तञ्‍ञुताय उपेतो होति…पे॰… समन्‍नागतो। तेन वुच्‍चति ‘‘भोजने मत्तञ्‍ञू’’ति।

Tattha katamā bhojane mattaññutā? Idhekacco paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti – ‘‘neva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya, yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṃsūparatiyā brahmacariyānuggahāya, iti purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi navañca vedanaṃ na uppādessāmi yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsu vihāro cā’’ti. Yā tattha santuṭṭhitā mattaññutā paṭisaṅkhā bhojane – ayaṃ vuccati ‘‘bhojane mattaññutā’’. Imāya bhojane mattaññutāya upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘bhojane mattaññū’’ti.

५१९. कथञ्‍च भिक्खु पुब्बरत्तापररत्तं जागरियानुयोगमनुयुत्तो होति? इध भिक्खु दिवसं चङ्कमेन निसज्‍जाय आवरणीयेहि धम्मेहि चित्तं परिसोधेति, रत्तिया पठमयामं चङ्कमेन निसज्‍जाय आवरणीयेहि धम्मेहि चित्तं परिसोधेति, रत्तिया मज्झिमयामं दक्खिणेन पस्सेन सीहसेय्यं कप्पेति पादे पादं ⁷ अच्‍चाधाय सतो सम्पजानो उट्ठानसञ्‍ञं मनसिकरित्वा, रत्तिया पच्छिमयामं पच्‍चुट्ठाय चङ्कमेन निसज्‍जाय आवरणीयेहि धम्मेहि चित्तं परिसोधेति। एवं भिक्खु पुब्बरत्तापररत्तं जागरियानुयोगमनुयुत्तो।

519. Kathañca bhikkhu pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyutto hoti? Idha bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti, rattiyā paṭhamayāmaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti, rattiyā majjhimayāmaṃ dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti pāde pādaṃ ⁸ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvā, rattiyā pacchimayāmaṃ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti. Evaṃ bhikkhu pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyutto.

५२०. ‘‘सातच्‍च’’न्ति। यो चेतसिको वीरियारम्भो…पे॰… सम्मावायामो।

520. ‘‘Sātacca’’nti. Yo cetasiko vīriyārambho…pe… sammāvāyāmo.

५२१. ‘‘नेपक्‍क’’न्ति। या पञ्‍ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि।

521. ‘‘Nepakka’’nti. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi.

५२२. ‘‘बोधिपक्खिकानं धम्मानं भावनानुयोगमनुयुत्तो’’ति। तत्थ कतमे बोधिपक्खिका धम्मा? सत्त बोज्झङ्गा – सतिसम्बोज्झङ्गो, धम्मविचयसम्बोज्झङ्गो, वीरियसम्बोज्झङ्गो, पीतिसम्बोज्झङ्गो, पस्सद्धिसम्बोज्झङ्गो, समाधिसम्बोज्झङ्गो, उपेक्खासम्बोज्झङ्गो । इमे वुच्‍चन्ति ‘‘बोधिपक्खिका धम्मा’’। इति ते बोधिपक्खिके धम्मे आसेवति भावेति बहुलीकरोति। तेन वुच्‍चति ‘‘बोधिपक्खिकानं धम्मानं भावनानुयोगमनुयुत्तो’’ति।

522. ‘‘Bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto’’ti. Tattha katame bodhipakkhikā dhammā? Satta bojjhaṅgā – satisambojjhaṅgo, dhammavicayasambojjhaṅgo, vīriyasambojjhaṅgo, pītisambojjhaṅgo, passaddhisambojjhaṅgo, samādhisambojjhaṅgo, upekkhāsambojjhaṅgo . Ime vuccanti ‘‘bodhipakkhikā dhammā’’. Iti te bodhipakkhike dhamme āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tena vuccati ‘‘bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto’’ti.

५२३. कथञ्‍च भिक्खु अभिक्‍कन्ते पटिक्‍कन्ते सम्पजानकारी होति, आलोकिते विलोकिते सम्पजानकारी होति, समिञ्‍जिते पसारिते सम्पजानकारी होति, सङ्घाटिपत्तचीवरधारणे सम्पजानकारी होति, असिते पीते खायिते सायिते सम्पजानकारी होति , उच्‍चारपस्सावकम्मे सम्पजानकारी होति; गते ठिते निसिन्‍ने सुत्ते जागरिते भासिते तुण्हीभावे सम्पजानकारी होति? इध भिक्खु सतो सम्पजानो अभिक्‍कमति, सतो सम्पजानो पटिक्‍कमति, सतो सम्पजानो आलोकेति, सतो सम्पजानो विलोकेति, सतो सम्पजानो समिञ्‍जेति, सतो सम्पजानो पसारेति, सतो सम्पजानकारी होति, सङ्घाटिपत्तचीवरधारणे सतो सम्पजानकारी होति, असिते पीते खायिते सायिते सतो सम्पजानकारी होति, उच्‍चारपस्सावकम्मे सतो सम्पजानकारी होति, गते ठिते निसिन्‍ने सुत्ते जागरिते भासिते तुण्हीभावे सतो सम्पजानकारी होतीति।

523. Kathañca bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti , uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti; gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti? Idha bhikkhu sato sampajāno abhikkamati, sato sampajāno paṭikkamati, sato sampajāno āloketi, sato sampajāno viloketi, sato sampajāno samiñjeti, sato sampajāno pasāreti, sato sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sato sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sato sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sato sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sato sampajānakārī hotīti.

५२४. तत्थ कतमा सति? या सति अनुस्सति पटिस्सति सति सरणता धारणता अपिलापनता असम्मुसनता सति सतिन्द्रियं सतिबलं सम्मासति – अयं वुच्‍चति ‘‘सति’’।

524. Tattha katamā sati? Yā sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammusanatā sati satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’.

५२५. ‘‘सम्पजानो’’ति तत्थ कतमं सम्पजञ्‍ञं? या पञ्‍ञा पजानना विचयो पविचयो धम्मविचयो सल्‍लक्खणा उपलक्खणा पच्‍चुपलक्खणा पण्डिच्‍चं कोसल्‍लं नेपुञ्‍ञं वेभब्या चिन्ता उपपरिक्खा भूरीमेधा परिणायिका विपस्सना सम्पजञ्‍ञं पतोदो पञ्‍ञा पञ्‍ञिन्द्रियं पञ्‍ञाबलं पञ्‍ञासत्थं पञ्‍ञापासादो पञ्‍ञाआलोको पञ्‍ञाओभासो पञ्‍ञापज्‍जोतो पञ्‍ञारतनं अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्‍चति ‘‘सम्पजञ्‍ञं’’। इति इमाय च सतिया इमिना च सम्पजञ्‍ञेन उपेतो होति…पे॰… समन्‍नागतो। एवं भिक्खु सतो सम्पजानो अभिक्‍कमति, सतो सम्पजानो पटिक्‍कमति, सतो सम्पजानो आलोकेति, सतो सम्पजानो विलोकेति, सतो सम्पजानो समिञ्‍जेति, सतो सम्पजानो पसारेति, सतो सम्पजानकारी होति, सङ्घाटिपत्तचीवरधारणे सतो सम्पजानकारी होति, असिते पीते खायिते सायिते सतो सम्पजानकारी होति, उच्‍चारपस्सावकम्मे सतो सम्पजानकारी होति, गते ठिते निसिन्‍ने सुत्ते जागरिते भासिते तुण्हीभावे सम्पजानकारी होति।

525. ‘‘Sampajāno’’ti tattha katamaṃ sampajaññaṃ? Yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhabyā cintā upaparikkhā bhūrīmedhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘sampajaññaṃ’’. Iti imāya ca satiyā iminā ca sampajaññena upeto hoti…pe… samannāgato. Evaṃ bhikkhu sato sampajāno abhikkamati, sato sampajāno paṭikkamati, sato sampajāno āloketi, sato sampajāno viloketi, sato sampajāno samiñjeti, sato sampajāno pasāreti, sato sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sato sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sato sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sato sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti.

५२६. ‘‘विवित्त’’न्ति सन्तिके चेपि सेनासनं होति, तञ्‍च अनाकिण्णं गहट्ठेहि पब्बजितेहि। तेन तं विवित्तं। दूरे चेपि सेनासनं होति, तञ्‍च अनाकिण्णं गहट्ठेहि पब्बजितेहि। तेन तं विवित्तं।

526. ‘‘Vivitta’’nti santike cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi. Tena taṃ vivittaṃ. Dūre cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi. Tena taṃ vivittaṃ.

५२७. ‘‘सेनासन’’न्ति मञ्‍चोपि सेनासनं, पीठम्पि सेनासनं, भिसिपि सेनासनं, बिब्बोहनम्पि ⁹ सेनासनं, विहारोपि सेनासनं, अड्ढयोगोपि सेनासनं, पासादोपि सेनासनं, अट्टोपि सेनासनं, माळोपि सेनासनं, लेणम्पि सेनासनं, गुहापि सेनासनं, रुक्खमूलम्पि सेनासनं, वेळुगुम्बोपि सेनासनं। यत्थ वा पन भिक्खू पटिक्‍कमन्ति सब्बमेतं सेनासनं।

527. ‘‘Senāsana’’nti mañcopi senāsanaṃ, pīṭhampi senāsanaṃ, bhisipi senāsanaṃ, bibbohanampi ¹⁰ senāsanaṃ, vihāropi senāsanaṃ, aḍḍhayogopi senāsanaṃ, pāsādopi senāsanaṃ, aṭṭopi senāsanaṃ, māḷopi senāsanaṃ, leṇampi senāsanaṃ, guhāpi senāsanaṃ, rukkhamūlampi senāsanaṃ, veḷugumbopi senāsanaṃ. Yattha vā pana bhikkhū paṭikkamanti sabbametaṃ senāsanaṃ.

५२८. ‘‘विवित्तं सेनासनं भजती’’ति इमं विवित्तं सेनासनं भजति सम्भजति सेवति निसेवति संसेवति। तेन वुच्‍चति ‘‘विवित्तं सेनासनं भजती’’ति।

528. ‘‘Vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī’’ti imaṃ vivittaṃ senāsanaṃ bhajati sambhajati sevati nisevati saṃsevati. Tena vuccati ‘‘vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī’’ti.

५२९. ‘‘अरञ्‍ञ’’न्ति निक्खमित्वा बहि इन्दखीला सब्बमेतं अरञ्‍ञं।

529. ‘‘Arañña’’nti nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ araññaṃ.

५३०. ‘‘रुक्खमूल’’न्ति रुक्खमूलंयेव रुक्खमूलं। पब्बतोयेव पब्बतो। कन्दरायेव कन्दरा। गिरिगुहायेव गिरिगुहा। सुसानंयेव सुसानं। अब्भोकासोयेव अब्भोकासो। पलालपुञ्‍जोयेव पलालपुञ्‍जो।

530. ‘‘Rukkhamūla’’nti rukkhamūlaṃyeva rukkhamūlaṃ. Pabbatoyeva pabbato. Kandarāyeva kandarā. Giriguhāyeva giriguhā. Susānaṃyeva susānaṃ. Abbhokāsoyeva abbhokāso. Palālapuñjoyeva palālapuñjo.

५३१. ‘‘वनपत्थ’’न्ति दूरानमेतं सेनासनानं अधिवचनं। ‘‘वनपत्थ’’न्ति वनसण्डानमेतं सेनासनानं अधिवचनं। ‘‘वनपत्थ’’न्ति भीसनकानमेतं ¹¹ सेनासनानं अधिवचनं। ‘‘वनपत्थ’’न्ति सलोमहंसानमेतं सेनासनानं अधिवचनं। ‘‘वनपत्थ’’न्ति परियन्तानमेतं सेनासनानं अधिवचनं। ‘‘वनपत्थ’’न्ति न मनुस्सूपचारानमेतं सेनासनानं अधिवचनं। ‘‘वनपत्थ’’न्ति दुरभिसम्भवानमेतं सेनासनानं अधिवचनं।

531. ‘‘Vanapattha’’nti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti vanasaṇḍānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti bhīsanakānametaṃ ¹² senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti salomahaṃsānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti pariyantānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti na manussūpacārānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti durabhisambhavānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ.

५३२. ‘‘अप्पसद्द’’न्ति सन्तिके चेपि सेनासनं होति, तञ्‍च अनाकिण्णं गहट्ठेहि पब्बजितेहि। तेन तं अप्पसद्दं। दूरे चेपि सेनासनं होति, तञ्‍च अनाकिण्णं गहट्ठेहि पब्बजितेहि। तेन तं अप्पसद्दं।

532. ‘‘Appasadda’’nti santike cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi. Tena taṃ appasaddaṃ. Dūre cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi. Tena taṃ appasaddaṃ.

५३३. ‘‘अप्पनिग्घोस’’न्ति यदेव तं अप्पसद्दं तदेव तं अप्पनिग्घोसं। यदेव तं अप्पनिग्घोसं तदेव तं विजनवातं। यदेव तं विजनवातं तदेव तं मनुस्सराहस्सेय्यकं। यदेव तं मनुस्सराहस्सेय्यकं तदेव तं पटिसल्‍लानसारुप्पं।

533. ‘‘Appanigghosa’’nti yadeva taṃ appasaddaṃ tadeva taṃ appanigghosaṃ. Yadeva taṃ appanigghosaṃ tadeva taṃ vijanavātaṃ. Yadeva taṃ vijanavātaṃ tadeva taṃ manussarāhasseyyakaṃ. Yadeva taṃ manussarāhasseyyakaṃ tadeva taṃ paṭisallānasāruppaṃ.

५३४. ‘‘अरञ्‍ञगतो वा रुक्खमूलगतो वा सुञ्‍ञागारगतो वा’’ति अरञ्‍ञगतो वा होति रुक्खमूलगतो वा सुञ्‍ञागारगतो वा।

534. ‘‘Araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā’’ti araññagato vā hoti rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā.

५३५. ‘‘निसीदति पल्‍लङ्कं आभुजित्वा’’ति निसिन्‍नो होति पल्‍लङ्कं आभुजित्वा।

535. ‘‘Nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā’’ti nisinno hoti pallaṅkaṃ ābhujitvā.

५३६. ‘‘उजुं कायं पणिधाया’’ति उजुको होति कायो ठितो पणिहितो।

536. ‘‘Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyā’’ti ujuko hoti kāyo ṭhito paṇihito.

५३७. ‘‘परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा’’ति तत्थ कतमा सति? या सति अनुस्सति पटिस्सति…पे॰… सम्मासति – अयं वुच्‍चति ‘‘सति’’। अयं सति उपट्ठिता होति सुपट्ठिता नासिकग्गे वा मुखनिमित्ते वा। तेन वुच्‍चति ‘‘परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा’’ति।

537. ‘‘Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti tattha katamā sati? Yā sati anussati paṭissati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’. Ayaṃ sati upaṭṭhitā hoti supaṭṭhitā nāsikagge vā mukhanimitte vā. Tena vuccati ‘‘parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti.

५३८. ‘‘अभिज्झं लोके पहाया’’ति तत्थ कतमा अभिज्झा? यो रागो सारागो…पे॰… चित्तस्स सारागो – अयं वुच्‍चति ‘‘अभिज्झा’’।

538. ‘‘Abhijjhaṃ loke pahāyā’’ti tattha katamā abhijjhā? Yo rāgo sārāgo…pe… cittassa sārāgo – ayaṃ vuccati ‘‘abhijjhā’’.

तत्थ कतमो लोको? पञ्‍चुपादानक्खन्धा लोको – अयं वुच्‍चति ‘‘लोको’’। अयं अभिज्झा इमम्हि लोके सन्ता होति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘अभिज्झं लोके पहाया’’ति।

Tattha katamo loko? Pañcupādānakkhandhā loko – ayaṃ vuccati ‘‘loko’’. Ayaṃ abhijjhā imamhi loke santā hoti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘abhijjhaṃ loke pahāyā’’ti.

५३९. ‘‘विगताभिज्झेन चेतसा’’ति तत्थ कतमं चित्तं? यं चित्तं मनो मानसं…पे॰… तज्‍जामनोविञ्‍ञाणधातु – इदं वुच्‍चति ‘‘चित्तं’’। इदं चित्तं विगताभिज्झं होति। तेन वुच्‍चति ‘‘विगताभिज्झेन चेतसा’’ति।

539. ‘‘Vigatābhijjhena cetasā’’ti tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ vigatābhijjhaṃ hoti. Tena vuccati ‘‘vigatābhijjhena cetasā’’ti.

५४०. ‘‘विहरती’’ति इरियति वत्तति पालेति यपेति यापेति चरति विहरति। तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

540. ‘‘Viharatī’’ti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati. Tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

५४१. ‘‘अभिज्झाय चित्तं परिसोधेती’’ति तत्थ कतमा अभिज्झा? यो रागो सारागो…पे॰… चित्तस्स सारागो – अयं वुच्‍चति ‘‘अभिज्झा’’।

541. ‘‘Abhijjhāya cittaṃ parisodhetī’’ti tattha katamā abhijjhā? Yo rāgo sārāgo…pe… cittassa sārāgo – ayaṃ vuccati ‘‘abhijjhā’’.

तत्थ कतमं चित्तं? यं चित्तं मनो मानसं…पे॰… तज्‍जामनोविञ्‍ञाणधातु – इदं वुच्‍चति ‘‘चित्तं’’। इदं चित्तं इमाय अभिज्झाय सोधेति विसोधेति परिसोधेति मोचेति विमोचेति परिमोचेति। तेन वुच्‍चति ‘‘अभिज्झाय चित्तं परिसोधेती’’ति।

Tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imāya abhijjhāya sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘abhijjhāya cittaṃ parisodhetī’’ti.

५४२. ‘‘ब्यापादपदोसं पहाया’’ति अत्थि ब्यापादो, अत्थि पदोसो।

542. ‘‘Byāpādapadosaṃ pahāyā’’ti atthi byāpādo, atthi padoso.

तत्थ कतमो ब्यापादो? यो चित्तस्स आघातो पटिघातो पटिघं पटिविरोधो कोपो पकोपो सम्पकोपो दोसो पदोसो सम्पदोसो चित्तस्स ब्यापत्ति मनोपदोसो कोधो कुज्झना कुज्झितत्तं दोसो दुस्सना दुस्सितत्तं ¹³ ब्यापत्ति ब्यापज्‍जना ब्यापज्‍जितत्तं विरोधो पटिविरोधो चण्डिक्‍कं असुरोपो अनत्तमनता चित्तस्स – अयं वुच्‍चति ‘‘ब्यापादो’’।

Tattha katamo byāpādo? Yo cittassa āghāto paṭighāto paṭighaṃ paṭivirodho kopo pakopo sampakopo doso padoso sampadoso cittassa byāpatti manopadoso kodho kujjhanā kujjhitattaṃ doso dussanā dussitattaṃ ¹⁴ byāpatti byāpajjanā byāpajjitattaṃ virodho paṭivirodho caṇḍikkaṃ asuropo anattamanatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘byāpādo’’.

तत्थ कतमो पदोसो? यो ब्यापादो सो पदोसो, यो पदोसो सो ब्यापादो। इति अयञ्‍च ब्यापादो अयञ्‍च पदोसो सन्ता होन्ति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘ब्यापादपदोसं पहाया’’ति।

Tattha katamo padoso? Yo byāpādo so padoso, yo padoso so byāpādo. Iti ayañca byāpādo ayañca padoso santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘byāpādapadosaṃ pahāyā’’ti.

५४३. ‘‘अब्यापन्‍नचित्तो’’ति तत्थ कतमं चित्तं? यं चित्तं मनो मानसं…पे॰… तज्‍जामनोविञ्‍ञाणधातु – इदं वुच्‍चति ‘‘चित्तं’’। इदं चित्तं अब्यापन्‍नं होति। तेन वुच्‍चति ‘‘अब्यापन्‍नचित्तो’’ति।

543. ‘‘Abyāpannacitto’’ti tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ abyāpannaṃ hoti. Tena vuccati ‘‘abyāpannacitto’’ti.

५४४. ‘‘विहरती’’ति…पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

544. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

५४५. ‘‘ब्यापादपदोसा चित्तं परिसोधेती’’ति। अत्थि ब्यापादो अत्थि पदोसो।

545. ‘‘Byāpādapadosā cittaṃ parisodhetī’’ti. Atthi byāpādo atthi padoso.

तत्थ कतमो ब्यापादो? यो चित्तस्स आघातो…पे॰… चण्डिक्‍कं असुरोपो अनत्तमनता चित्तस्स – अयं वुच्‍चति ‘‘ब्यापादो’’।

Tattha katamo byāpādo? Yo cittassa āghāto…pe… caṇḍikkaṃ asuropo anattamanatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘byāpādo’’.

तत्थ कतमो पदोसो? यो ब्यापादो सो पदोसो, यो पदोसो सो ब्यापादो।

Tattha katamo padoso? Yo byāpādo so padoso, yo padoso so byāpādo.

तत्थ कतमं चित्तं? यं चित्तं मनो मानसं…पे॰… तज्‍जामनोविञ्‍ञाणधातु – इदं वुच्‍चति ‘‘चित्तं’’। इदं चित्तं इमम्हा ब्यापादपदोसा सोधेति विसोधेति परिसोधेति मोचेति विमोचेति परिमोचेति। तेन वुच्‍चति ‘‘ब्यापादपदोसा चित्तं परिसोधेती’’ति।

Tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imamhā byāpādapadosā sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘byāpādapadosā cittaṃ parisodhetī’’ti.

५४६. ‘‘थिनमिद्धं पहाया’’ति अत्थि थिनं ¹⁵, अत्थि मिद्धं।

546. ‘‘Thinamiddhaṃ pahāyā’’ti atthi thinaṃ ¹⁶, atthi middhaṃ.

तत्थ कतमं थिनं? या चित्तस्स अकल्यता अकम्मञ्‍ञता ओलीयना सल्‍लीयना लीनं लीयना लीयितत्तं थिनं थियना थियितत्तं ¹⁷ चित्तस्स – इदं वुच्‍चति ‘‘थिनं’’।

Tattha katamaṃ thinaṃ? Yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā līnaṃ līyanā līyitattaṃ thinaṃ thiyanā thiyitattaṃ ¹⁸ cittassa – idaṃ vuccati ‘‘thinaṃ’’.

तत्थ कतमं मिद्धं? या कायस्स अकल्यता अकम्मञ्‍ञता ओनाहो परियोनाहो अन्तोसमोरोधो मिद्धं सुप्पं पचलायिका सुप्पं सुप्पना सुप्पितत्तं – इदं वुच्‍चति ‘‘मिद्धं’’। इति इदञ्‍च थिनं इदञ्‍च मिद्धं सन्ता होन्ति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘थिनमिद्धं पहाया’’ति।

Tattha katamaṃ middhaṃ? Yā kāyassa akalyatā akammaññatā onāho pariyonāho antosamorodho middhaṃ suppaṃ pacalāyikā suppaṃ suppanā suppitattaṃ – idaṃ vuccati ‘‘middhaṃ’’. Iti idañca thinaṃ idañca middhaṃ santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘thinamiddhaṃ pahāyā’’ti.

५४७. ‘‘विगतथिनमिद्धो’’ति। तस्स थिनमिद्धस्स चत्तत्ता वन्तत्ता मुत्तत्ता पहीनत्ता पटिनिस्सट्ठत्ता पहीनपटिनिस्सट्ठत्ता। तेन वुच्‍चति ‘‘विगतथिनमिद्धो’’ति।

547. ‘‘Vigatathinamiddho’’ti. Tassa thinamiddhassa cattattā vantattā muttattā pahīnattā paṭinissaṭṭhattā pahīnapaṭinissaṭṭhattā. Tena vuccati ‘‘vigatathinamiddho’’ti.

५४८. ‘‘विहरती’’ति…पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

548. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

५४९. ‘‘आलोकसञ्‍ञी’’ति। तत्थ कतमा सञ्‍ञा? या सञ्‍ञा सञ्‍जानना सञ्‍जानितत्तं – अयं वुच्‍चति ‘‘सञ्‍ञा’’। अयं सञ्‍ञा आलोका होति विवटा परिसुद्धा परियोदाता। तेन वुच्‍चति ‘‘आलोकसञ्‍ञी’’ति।

549. ‘‘Ālokasaññī’’ti. Tattha katamā saññā? Yā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ – ayaṃ vuccati ‘‘saññā’’. Ayaṃ saññā ālokā hoti vivaṭā parisuddhā pariyodātā. Tena vuccati ‘‘ālokasaññī’’ti.

५५०. ‘‘सतो सम्पजानो’’ति। तत्थ कतमा सति? या सति अनुस्सति …पे॰… सम्मासति – अयं वुच्‍चति ‘‘सति’’।

550. ‘‘Sato sampajāno’’ti. Tattha katamā sati? Yā sati anussati …pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’.

तत्थ कतमं सम्पजञ्‍ञं? या पञ्‍ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्‍चति ‘‘सम्पजञ्‍ञं’’। इति इमाय च सतिया इमिना च सम्पजञ्‍ञेन उपेतो होति…पे॰… समन्‍नागतो। तेन वुच्‍चति ‘‘सतो सम्पजानो’’ति।

Tattha katamaṃ sampajaññaṃ? Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘sampajaññaṃ’’. Iti imāya ca satiyā iminā ca sampajaññena upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘sato sampajāno’’ti.

५५१. ‘‘थिनमिद्धा चित्तं परिसोधेती’’ति। अत्थि थिनं, अत्थि मिद्धं।

551. ‘‘Thinamiddhā cittaṃ parisodhetī’’ti. Atthi thinaṃ, atthi middhaṃ.

तत्थ कतमं थिनं…पे॰… इदं वुच्‍चति ‘‘थिनं’’।

Tattha katamaṃ thinaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘thinaṃ’’.

तत्थ कतमं मिद्धं…पे॰… इदं वुच्‍चति ‘‘मिद्धं’’।

Tattha katamaṃ middhaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘middhaṃ’’.

तत्थ कतमं चित्तं…पे॰… इदं वुच्‍चति ‘‘चित्तं’’। इदं चित्तं इमम्हा थिनमिद्धा सोधेति विसोधेति परिसोधेति मोचेति विमोचेति परिमोचेति। तेन वुच्‍चति ‘‘थिनमिद्धा चित्तं परिसोधेती’’ति।

Tattha katamaṃ cittaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imamhā thinamiddhā sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘thinamiddhā cittaṃ parisodhetī’’ti.

५५२. ‘‘उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चं पहाया’’ति अत्थि उद्धच्‍चं, अत्थि कुक्‍कुच्‍चं।

552. ‘‘Uddhaccakukkuccaṃ pahāyā’’ti atthi uddhaccaṃ, atthi kukkuccaṃ.

तत्थ कतमं उद्धच्‍चं? यं चित्तस्स उद्धच्‍चं अवूपसमो चेतसो विक्खेपो भन्तत्तं चित्तस्स – इदं वुच्‍चति ‘‘उद्धच्‍चं’’।

Tattha katamaṃ uddhaccaṃ? Yaṃ cittassa uddhaccaṃ avūpasamo cetaso vikkhepo bhantattaṃ cittassa – idaṃ vuccati ‘‘uddhaccaṃ’’.

तत्थ कतमं कुक्‍कुच्‍चं? अकप्पिये कप्पियसञ्‍ञिता, कप्पिये अकप्पियसञ्‍ञिता, अवज्‍जे वज्‍जसञ्‍ञिता, वज्‍जे अवज्‍जसञ्‍ञिता, यं एवरूपं कुक्‍कुच्‍चं कुक्‍कुच्‍चायना कुक्‍कुच्‍चायितत्तं चेतसो विप्पटिसारो मनोविलेखा – इदं वुच्‍चति ‘‘कुक्‍कुच्‍चं’’। इति इदञ्‍च उद्धच्‍चं इदञ्‍च कुक्‍कुच्‍चं सन्ता होन्ति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चं पहाया’’ति।

Tattha katamaṃ kukkuccaṃ? Akappiye kappiyasaññitā, kappiye akappiyasaññitā, avajje vajjasaññitā, vajje avajjasaññitā, yaṃ evarūpaṃ kukkuccaṃ kukkuccāyanā kukkuccāyitattaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekhā – idaṃ vuccati ‘‘kukkuccaṃ’’. Iti idañca uddhaccaṃ idañca kukkuccaṃ santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘uddhaccakukkuccaṃ pahāyā’’ti.

५५३. ‘‘अनुद्धतो’’ति तस्स उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चस्स चत्तत्ता वन्तत्ता मुत्तत्ता पहीनत्ता पटिनिस्सट्ठत्ता पहीनपटिनिस्सट्ठत्ता। तेन वुच्‍चति ‘‘अनुद्धतो’’ति।

553. ‘‘Anuddhato’’ti tassa uddhaccakukkuccassa cattattā vantattā muttattā pahīnattā paṭinissaṭṭhattā pahīnapaṭinissaṭṭhattā. Tena vuccati ‘‘anuddhato’’ti.

५५४. ‘‘विहरती’’ति …पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

554. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

५५५. ‘‘वूपसन्तचित्तो’’ति । तत्थ कतमं चित्तं? यं चित्तं मनो मानसं…पे॰… तज्‍जामनोविञ्‍ञाणधातु – इदं वुच्‍चति ‘‘चित्तं’’। इदं चित्तं अज्झत्तं सन्तं होति समितं वूपसन्तं। तेन वुच्‍चति ‘‘अज्झत्तं वूपसन्तचित्तो’’ति।

555. ‘‘Vūpasantacitto’’ti . Tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ ajjhattaṃ santaṃ hoti samitaṃ vūpasantaṃ. Tena vuccati ‘‘ajjhattaṃ vūpasantacitto’’ti.

५५६. ‘‘उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चा चित्तं परिसोधेती’’ति अत्थि उद्धच्‍चं, अत्थि कुक्‍कुच्‍चं।

556. ‘‘Uddhaccakukkuccā cittaṃ parisodhetī’’ti atthi uddhaccaṃ, atthi kukkuccaṃ.

Tattha katamaṃ uddhaccaṃ? Yaṃ cittassa uddhaccaṃ avūpasamo cetaso vikkhepo bhantattaṃ cittassa – idaṃ vuccati ‘‘uddhaccaṃ’’.

तत्थ कतमं कुक्‍कुच्‍चं…पे॰… इदं वुच्‍चति ‘‘कुक्‍कुच्‍चं’’।

Tattha katamaṃ kukkuccaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘kukkuccaṃ’’.

तत्थ कतमं चित्तं…पे॰… इदं वुच्‍चति ‘‘चित्तं’’। इदं चित्तं इमम्हा उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चा सोधेति विसोधेति परिसोधेति मोचेति विमोचेति परिमोचेति। तेन वुच्‍चति ‘‘उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चा चित्तं परिसोधेती’’ति।

Tattha katamaṃ cittaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imamhā uddhaccakukkuccā sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘uddhaccakukkuccā cittaṃ parisodhetī’’ti.

५५७. ‘‘विचिकिच्छं पहाया’’ति, तत्थ कतमा विचिकिच्छा? या कङ्खा कङ्खायना कङ्खायितत्तं विमति विचिकिच्छा द्वेळ्हकं द्विधापथो संसयो अनेकंसग्गाहो आसप्पना परिसप्पना अपरियोगाहणा छम्भितत्तं चित्तस्स मनोविलेखो – अयं वुच्‍चति ‘‘विचिकिच्छा’’। अयं विचिकिच्छा सन्ता होति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘विचिकिच्छं पहाया’’ति।

557. ‘‘Vicikicchaṃ pahāyā’’ti, tattha katamā vicikicchā? Yā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvidhāpatho saṃsayo anekaṃsaggāho āsappanā parisappanā apariyogāhaṇā chambhitattaṃ cittassa manovilekho – ayaṃ vuccati ‘‘vicikicchā’’. Ayaṃ vicikicchā santā hoti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘vicikicchaṃ pahāyā’’ti.

५५८. ‘‘तिण्णविचिकिच्छो’’ति, इमं विचिकिच्छं तिण्णो होति उत्तिण्णो नित्तिण्णो पारङ्गतो पारमनुप्पत्तो। तेन वुच्‍चति ‘‘तिण्णविचिकिच्छो’’ति।

558. ‘‘Tiṇṇavicikiccho’’ti, imaṃ vicikicchaṃ tiṇṇo hoti uttiṇṇo nittiṇṇo pāraṅgato pāramanuppatto. Tena vuccati ‘‘tiṇṇavicikiccho’’ti.

५५९. ‘‘अकथंकथी कुसलेसु धम्मेसू’’ति इमाय विचिकिच्छाय कुसलेसु धम्मेसु न कङ्खति न विचिकिच्छति अकथंकथी होति निक्‍कथंकथी विकथंकथो। तेन वुच्‍चति ‘‘अकथंकथी कुसलेसु धम्मेसू’’ति।

559. ‘‘Akathaṃkathī kusalesu dhammesū’’ti imāya vicikicchāya kusalesu dhammesu na kaṅkhati na vicikicchati akathaṃkathī hoti nikkathaṃkathī vikathaṃkatho. Tena vuccati ‘‘akathaṃkathī kusalesu dhammesū’’ti.

५६०. ‘‘विचिकिच्छाय चित्तं परिसोधेती’’ति, तत्थ कतमा विचिकिच्छा? या कङ्खा कङ्खायना कङ्खायितत्तं छम्भितत्तं चित्तस्स मनोविलेखो – अयं वुच्‍चति ‘‘विचिकिच्छा’’।

560. ‘‘Vicikicchāya cittaṃ parisodhetī’’ti, tattha katamā vicikicchā? Yā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ chambhitattaṃ cittassa manovilekho – ayaṃ vuccati ‘‘vicikicchā’’.

तत्थ कतमं चित्तं? यं चित्तं मनो मानसं…पे॰… तज्‍जामनोविञ्‍ञाणधातु – इदं वुच्‍चति ‘‘चित्तं’’। इदं चित्तं इमाय विचिकिच्छाय सोधेति विसोधेति परिसोधेति मोचेति विमोचेति परिमोचेति। तेन वुच्‍चति ‘‘विचिकिच्छाय चित्तं परिसोधेती’’ति।

Tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imāya vicikicchāya sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘vicikicchāya cittaṃ parisodhetī’’ti.

५६१. ‘‘इमे पञ्‍च नीवरणे पहाया’’ति इमे पञ्‍च नीवरणा सन्ता होन्ति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘इमे पञ्‍च नीवरणे पहाया’’ति।

561. ‘‘Ime pañca nīvaraṇe pahāyā’’ti ime pañca nīvaraṇā santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘ime pañca nīvaraṇe pahāyā’’ti.

५६२. ‘‘चेतसो उपक्‍किलेसे’’ति इमे पञ्‍च नीवरणा चित्तस्स उपक्‍किलेसा।

562. ‘‘Cetaso upakkilese’’ti ime pañca nīvaraṇā cittassa upakkilesā.

५६३. ‘‘पञ्‍ञाय दुब्बलीकरणे’’ति इमेहि पञ्‍चहि नीवरणेहि अनुप्पन्‍ना चेव पञ्‍ञा न उप्पज्‍जति उप्पन्‍ना च पञ्‍ञा निरुज्झति। तेन वुच्‍चति ‘‘पञ्‍ञाय दुब्बलीकरणे’’ति।

563. ‘‘Paññāya dubbalīkaraṇe’’ti imehi pañcahi nīvaraṇehi anuppannā ceva paññā na uppajjati uppannā ca paññā nirujjhati. Tena vuccati ‘‘paññāya dubbalīkaraṇe’’ti.

५६४. ‘‘विविच्‍चेव कामेहि विविच्‍च अकुसलेहि धम्मेही’’ति तत्थ कतमे कामा? छन्दो कामो, रागो कामो, छन्दरागो कामो, सङ्कप्पो कामो, रागो कामो, सङ्कप्परागो कामो – इमे वुच्‍चन्ति ‘‘कामा’’।

564. ‘‘Vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’ti tattha katame kāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo, saṅkappo kāmo, rāgo kāmo, saṅkapparāgo kāmo – ime vuccanti ‘‘kāmā’’.

तत्थ कतमे अकुसला धम्मा? कामच्छन्दो, ब्यापादो, थिनं, मिद्धं, उद्धच्‍चं, कुक्‍कुच्‍चं, विचिकिच्छा – इमे वुच्‍चन्ति ‘‘अकुसला धम्मा’’। इति इमेहि च कामेहि इमेहि च अकुसलेहि धम्मेहि विवित्तो होति। तेन वुच्‍चति ‘‘विविच्‍चेव कामेहि विविच्‍च अकुसलेहि धम्मेही’’ति।

Tattha katame akusalā dhammā? Kāmacchando, byāpādo, thinaṃ, middhaṃ, uddhaccaṃ, kukkuccaṃ, vicikicchā – ime vuccanti ‘‘akusalā dhammā’’. Iti imehi ca kāmehi imehi ca akusalehi dhammehi vivitto hoti. Tena vuccati ‘‘vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’ti.

५६५. ‘‘सवितक्‍कं सविचार’’न्ति अत्थि वितक्‍को, अत्थि विचारो।

565. ‘‘Savitakkaṃ savicāra’’nti atthi vitakko, atthi vicāro.

तत्थ कतमो वितक्‍को? यो तक्‍को वितक्‍को सङ्कप्पो अप्पना ब्यप्पना चेतसो अभिनिरोपना सम्मासङ्कप्पो – अयं वुच्‍चति ‘‘वितक्‍को’’।

Tattha katamo vitakko? Yo takko vitakko saṅkappo appanā byappanā cetaso abhiniropanā sammāsaṅkappo – ayaṃ vuccati ‘‘vitakko’’.

तत्थ कतमो विचारो? यो चारो विचारो अनुविचारो उपविचारो चित्तस्स अनुसन्धनता अनुपेक्खनता – अयं वुच्‍चति विचारो। इति इमिना च वितक्‍केन इमिना च विचारेन उपेतो होति…पे॰… समन्‍नागतो। तेन वुच्‍चति ‘‘सवितक्‍कं सविचार’’न्ति।

Tattha katamo vicāro? Yo cāro vicāro anuvicāro upavicāro cittassa anusandhanatā anupekkhanatā – ayaṃ vuccati vicāro. Iti iminā ca vitakkena iminā ca vicārena upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘savitakkaṃ savicāra’’nti.

५६६. ‘‘विवेकज’’न्ति वितक्‍को, विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता – ते इमस्मिं विवेके जाता होन्ति सञ्‍जाता निब्बत्ता अभिनिब्बत्ता पातुभूता। तेन वुच्‍चति ‘‘विवेकज’’न्ति।

566. ‘‘Vivekaja’’nti vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā – te imasmiṃ viveke jātā honti sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā. Tena vuccati ‘‘vivekaja’’nti.

५६७. ‘‘पीतिसुख’’न्ति अत्थि पीति, अत्थि सुखं।

567. ‘‘Pītisukha’’nti atthi pīti, atthi sukhaṃ.

तत्थ कतमा पीति? या पीति पामोज्‍जं आमोदना पमोदना हासो पहासो वित्ति ओदग्यं अत्तमनता चित्तस्स – अयं वुच्‍चति ‘‘पीति’’।

Tattha katamā pīti? Yā pīti pāmojjaṃ āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti odagyaṃ attamanatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘pīti’’.

तत्थ कतमं सुखं? यं चेतसिकं सातं चेतसिकं सुखं चेतोसम्फस्सजं सातं सुखं वेदयितं चेतोसम्फस्सजा साता सुखा वेदना – इदं वुच्‍चति ‘‘सुखं’’। इदं सुखं इमाय पीतिया सहगतं होति सहजातं संसट्ठं सम्पयुत्तं। तेन वुच्‍चति ‘‘पीतिसुख’’न्ति।

Tattha katamaṃ sukhaṃ? Yaṃ cetasikaṃ sātaṃ cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’. Idaṃ sukhaṃ imāya pītiyā sahagataṃ hoti sahajātaṃ saṃsaṭṭhaṃ sampayuttaṃ. Tena vuccati ‘‘pītisukha’’nti.

५६८. ‘‘पठम’’न्ति गणनानुपुब्बता ¹⁹ पठमं। इदं पठमं समापज्‍जतीति पठमं।

568. ‘‘Paṭhama’’nti gaṇanānupubbatā ²⁰ paṭhamaṃ. Idaṃ paṭhamaṃ samāpajjatīti paṭhamaṃ.

५६९. ‘‘झान’’न्ति वितक्‍को, विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता।

569. ‘‘Jhāna’’nti vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā.

५७०. ‘‘उपसम्पज्‍जा’’ति यो पठमस्स झानस्स लाभो पटिलाभो पत्ति सम्पत्ति फुसना सच्छिकिरिया उपसम्पदा।

570. ‘‘Upasampajjā’’ti yo paṭhamassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.

५७१. ‘‘विहरती’’ति …पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

571. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

५७२. ‘‘वितक्‍कविचारानं वूपसमा’’ति, अत्थि वितक्‍को, अत्थि विचारो।

572. ‘‘Vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti, atthi vitakko, atthi vicāro.

तत्थ कतमो वितक्‍को? यो तक्‍को वितक्‍को…पे॰… सम्मासङ्कप्पो – अयं वुच्‍चति ‘‘वितक्‍को’’।

Tattha katamo vitakko? Yo takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo – ayaṃ vuccati ‘‘vitakko’’.

तत्थ कतमो विचारो? यो चारो विचारो अनुविचारो उपविचारो चित्तस्स अनुसन्धनता अनुपेक्खनता – अयं वुच्‍चति ‘‘विचारो’’। इति अयञ्‍च वितक्‍को अयञ्‍च विचारो सन्ता होन्ति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘वितक्‍कविचारानं वूपसमा’’ति।

Tattha katamo vicāro? Yo cāro vicāro anuvicāro upavicāro cittassa anusandhanatā anupekkhanatā – ayaṃ vuccati ‘‘vicāro’’. Iti ayañca vitakko ayañca vicāro santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti.

५७३. ‘‘अज्झत्त’’न्ति यं अज्झत्तं पच्‍चत्तं।

573. ‘‘Ajjhatta’’nti yaṃ ajjhattaṃ paccattaṃ.

५७४. ‘‘सम्पसादन’’न्ति या सद्धा सद्दहना ओकप्पना अभिप्पसादो।

574. ‘‘Sampasādana’’nti yā saddhā saddahanā okappanā abhippasādo.

५७५. ‘‘चेतसो एकोदिभाव’’न्ति या चित्तस्स ठिति…पे॰… सम्मासमाधि।

575. ‘‘Cetaso ekodibhāva’’nti yā cittassa ṭhiti…pe… sammāsamādhi.

५७६. ‘‘अवितक्‍कं अविचार’’न्ति अत्थि वितक्‍को, अत्थि विचारो।

576. ‘‘Avitakkaṃ avicāra’’nti atthi vitakko, atthi vicāro.

Tattha katamo vitakko? Yo takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo – ayaṃ vuccati ‘‘vitakko’’.

तत्थ कतमो विचारो? यो चारो अनुचारो विचारो अनुविचारो उपविचारो चित्तस्स अनुसन्धनता अनुपेक्खनता – अयं वुच्‍चति ‘‘विचारो’’। इति अयञ्‍च वितक्‍को अयञ्‍च विचारो सन्ता होति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘अवितक्‍कं अविचार’’न्ति।

Tattha katamo vicāro? Yo cāro anucāro vicāro anuvicāro upavicāro cittassa anusandhanatā anupekkhanatā – ayaṃ vuccati ‘‘vicāro’’. Iti ayañca vitakko ayañca vicāro santā hoti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘avitakkaṃ avicāra’’nti.

५७७. ‘‘समाधिज’’न्ति सम्पसादो पीतिसुखं – ते इमस्मिं समाधिम्हि जाता होन्ति सञ्‍जाता निब्बत्ता अभिनिब्बत्ता पातुभूता। तेन वुच्‍चति ‘‘समाधिज’’न्ति।

577. ‘‘Samādhija’’nti sampasādo pītisukhaṃ – te imasmiṃ samādhimhi jātā honti sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā. Tena vuccati ‘‘samādhija’’nti.

५७८. ‘‘पीतिसुख’’न्ति अत्थि पीति, अत्थि सुखं।

578. ‘‘Pītisukha’’nti atthi pīti, atthi sukhaṃ.

तत्थ कतमा पीति…पे॰… अयं वुच्‍चति ‘‘पीति’’।

Tattha katamā pīti…pe… ayaṃ vuccati ‘‘pīti’’.

तत्थ कतमं सुखं…पे॰… इदं वुच्‍चति ‘‘सुखं’’। इदं सुखं इमाय पीतिया सहगतं होति सहजातं संसट्ठं सम्पयुत्तं। तेन वुच्‍चति ‘‘पीतिसुख’’न्ति।

Tattha katamaṃ sukhaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’. Idaṃ sukhaṃ imāya pītiyā sahagataṃ hoti sahajātaṃ saṃsaṭṭhaṃ sampayuttaṃ. Tena vuccati ‘‘pītisukha’’nti.

५७९. ‘‘दुतिय’’न्ति गणनानुपुब्बता दुतियं। इदं दुतियं समापज्‍जतीति दुतियं।

579. ‘‘Dutiya’’nti gaṇanānupubbatā dutiyaṃ. Idaṃ dutiyaṃ samāpajjatīti dutiyaṃ.

५८०. ‘‘झान’’न्ति सम्पसादो, पीतिसुखं, चित्तस्सेकग्गता।

580. ‘‘Jhāna’’nti sampasādo, pītisukhaṃ, cittassekaggatā.

५८१. ‘‘उपसम्पज्‍जा’’ति यो दुतियस्स झानस्स लाभो पटिलाभो पत्ति सम्पत्ति फुसना सच्छिकिरिया उपसम्पदा।

581. ‘‘Upasampajjā’’ti yo dutiyassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.

५८२. ‘‘विहरती’’ति …पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

582. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

५८३. ‘‘पीतिया च विरागा’’ति तत्थ कतमा पीति? या पीति पामोज्‍जं आमोदना पमोदना हासो पहासो वित्ति ओदग्यं अत्तमनता चित्तस्स – अयं वुच्‍चति ‘‘पीति’’। अयं पीति सन्ता होति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘पीतिया च विरागा’’ति।

583. ‘‘Pītiyā ca virāgā’’ti tattha katamā pīti? Yā pīti pāmojjaṃ āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti odagyaṃ attamanatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘pīti’’. Ayaṃ pīti santā hoti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘pītiyā ca virāgā’’ti.

५८४. ‘‘उपेक्खको’’ति तत्थ कतमा उपेक्खा? या उपेक्खा उपेक्खना अज्झुपेक्खना मज्झत्तता चित्तस्स – अयं वुच्‍चति ‘‘उपेक्खा’’। इमाय उपेक्खाय उपेतो होति…पे॰… समन्‍नागतो। तेन वुच्‍चति ‘‘उपेक्खको’’ति।

584. ‘‘Upekkhako’’ti tattha katamā upekkhā? Yā upekkhā upekkhanā ajjhupekkhanā majjhattatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘upekkhā’’. Imāya upekkhāya upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘upekkhako’’ti.

५८५. ‘‘विहरती’’ति …पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

585. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

५८६. ‘‘सतो च सम्पजानो’’ति तत्थ कतमा सति? या सति अनुस्सति…पे॰… सम्मासति – अयं वुच्‍चति ‘‘सति’’।

586. ‘‘Sato ca sampajāno’’ti tattha katamā sati? Yā sati anussati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’.

५८७. ‘‘सुखञ्‍च कायेन पटिसंवेदेती’’ति तत्थ कतमं सुखं? यं चेतसिकं सातं चेतसिकं सुखं चेतोसम्फस्सजं सातं सुखं वेदयितं चेतोसम्फस्सजा साता सुखा वेदना – इदं वुच्‍चति ‘‘सुखं’’।

587. ‘‘Sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’ti tattha katamaṃ sukhaṃ? Yaṃ cetasikaṃ sātaṃ cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’.

तत्थ कतमो कायो? सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो, विञ्‍ञाणक्खन्धो – अयं वुच्‍चति ‘‘कायो’’। इदं सुखं इमिना कायेन पटिसंवेदेति। तेन वुच्‍चति ‘‘सुखञ्‍च कायेन पटिसंवेदेती’’ति।

Tattha katamo kāyo? Saññākkhandho, saṅkhārakkhandho, viññāṇakkhandho – ayaṃ vuccati ‘‘kāyo’’. Idaṃ sukhaṃ iminā kāyena paṭisaṃvedeti. Tena vuccati ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’ti.

५८८. ‘‘यं तं अरिया आचिक्खन्ती’’ति तत्थ कतमे अरिया? अरिया वुच्‍चन्ति बुद्धा च बुद्धसावका च। ते इमं आचिक्खन्ति देसेन्ति पञ्‍ञपेन्ति ²¹ पट्ठपेन्ति विवरन्ति विभजन्ति उत्तानिं करोन्ति पकासेन्ति। तेन वुच्‍चति ‘‘यं तं अरिया आचिक्खन्ती’’ति।

588. ‘‘Yaṃ taṃ ariyā ācikkhantī’’ti tattha katame ariyā? Ariyā vuccanti buddhā ca buddhasāvakā ca. Te imaṃ ācikkhanti desenti paññapenti ²² paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttāniṃ karonti pakāsenti. Tena vuccati ‘‘yaṃ taṃ ariyā ācikkhantī’’ti.

५८९. ‘‘उपेक्खको सतिमा सुखविहारी’’ति तत्थ कतमा उपेक्खा? या उपेक्खा उपेक्खना अज्झुपेक्खना मज्झत्तता चित्तस्स – अयं वुच्‍चति ‘‘उपेक्खा’’।

589. ‘‘Upekkhako satimā sukhavihārī’’ti tattha katamā upekkhā? Yā upekkhā upekkhanā ajjhupekkhanā majjhattatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘upekkhā’’.

तत्थ कतमा सति? या सति अनुस्सति…पे॰… सम्मासति – अयं वुच्‍चति ‘‘सति’’।

Tattha katamā sati? Yā sati anussati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’.

तत्थ कतमं सुखं? यं चेतसिकं सातं चेतसिकं सुखं चेतोसम्फस्सजं सातं सुखं वेदयितं चेतोसम्फस्सजा साता सुखा वेदना – इदं वुच्‍चति ‘‘सुखं’’। इति इमाय च उपेक्खाय इमाय च सतिया इमिना च सुखेन समन्‍नागतो इरियति वत्तति पालेति यपेति यापेति चरति विहरति। तेन वुच्‍चति ‘‘उपेक्खको सतिमा सुखविहारी’’ति।

Tattha katamaṃ sukhaṃ? Yaṃ cetasikaṃ sātaṃ cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’. Iti imāya ca upekkhāya imāya ca satiyā iminā ca sukhena samannāgato iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati. Tena vuccati ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti.

५९०. ‘‘ततिय’’न्ति गणनानुपुब्बता ततियं। इदं ततियं समापज्‍जतीति ततियं।

590. ‘‘Tatiya’’nti gaṇanānupubbatā tatiyaṃ. Idaṃ tatiyaṃ samāpajjatīti tatiyaṃ.

५९१. ‘‘झान’’न्ति उपेक्खा, सति, सम्पजञ्‍ञं, सुखं, चित्तस्सेकग्गता।

591. ‘‘Jhāna’’nti upekkhā, sati, sampajaññaṃ, sukhaṃ, cittassekaggatā.

५९२. ‘‘उपसम्पज्‍जा’’ति यो ततियस्स झानस्स लाभो पटिलाभो पत्ति सम्पत्ति फुसना सच्छिकिरिया उपसम्पदा।

592. ‘‘Upasampajjā’’ti yo tatiyassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.

५९३. ‘‘विहरती’’ति…पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

593. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

५९४. ‘‘सुखस्स च पहाना दुक्खस्स च पहाना’’ति, अत्थि सुखं, अत्थि दुक्खं।

594. ‘‘Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā’’ti, atthi sukhaṃ, atthi dukkhaṃ.

तत्थ कतमं सुखं? यं कायिकं सातं कायिकं सुखं कायसम्फस्सजं सातं सुखं वेदयितं कायसम्फस्सजा साता सुखा वेदना – इदं वुच्‍चति ‘‘सुखं’’।

Tattha katamaṃ sukhaṃ? Yaṃ kāyikaṃ sātaṃ kāyikaṃ sukhaṃ kāyasamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ kāyasamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’.

तत्थ कतमं दुक्खं? यं कायिकं असातं कायिकं दुक्खं कायसम्फस्सजं असातं दुक्खं वेदयितं कायसम्फस्सजा असाता दुक्खा वेदना – इदं वुच्‍चति ‘‘दुक्खं’’। इति इदञ्‍च सुखं इदञ्‍च दुक्खं सन्ता होन्ति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘सुखस्स च पहाना दुक्खस्स च पहाना’’ति।

Tattha katamaṃ dukkhaṃ? Yaṃ kāyikaṃ asātaṃ kāyikaṃ dukkhaṃ kāyasamphassajaṃ asātaṃ dukkhaṃ vedayitaṃ kāyasamphassajā asātā dukkhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘dukkhaṃ’’. Iti idañca sukhaṃ idañca dukkhaṃ santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā’’ti.

५९५. ‘‘पुब्बेव सोमनस्सदोमनस्सानं अत्थङ्गमा’’ति अत्थि सोमनस्सं, अत्थि दोमनस्सं।

595. ‘‘Pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā’’ti atthi somanassaṃ, atthi domanassaṃ.

तत्थ कतमं सोमनस्सं? यं चेतसिकं सातं चेतसिकं सुखं चेतोसम्फस्सजं सातं सुखं वेदयितं चेतोसम्फस्सजा साता सुखा वेदना – इदं वुच्‍चति ‘‘सोमनस्सं’’।

Tattha katamaṃ somanassaṃ? Yaṃ cetasikaṃ sātaṃ cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘somanassaṃ’’.

तत्थ कतमं दोमनस्सं? यं चेतसिकं असातं चेतसिकं दुक्खं चेतोसम्फस्सजं असातं दुक्खं वेदयितं चेतोसम्फस्सजा असाता दुक्खा वेदना – इदं वुच्‍चति ‘‘दोमनस्सं’’। इति इदञ्‍च सोमनस्सं इदञ्‍च दोमनस्सं पुब्बेव सन्ता होन्ति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘पुब्बेव सोमनस्सदोमनस्सानं अत्थङ्गमा’’ति।

Tattha katamaṃ domanassaṃ? Yaṃ cetasikaṃ asātaṃ cetasikaṃ dukkhaṃ cetosamphassajaṃ asātaṃ dukkhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā asātā dukkhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘domanassaṃ’’. Iti idañca somanassaṃ idañca domanassaṃ pubbeva santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā’’ti.

५९६. ‘‘अदुक्खमसुख’’न्ति यं चेतसिकं नेव सातं नासातं चेतोसम्फस्सजं अदुक्खमसुखं वेदयितं चेतोसम्फस्सजा अदुक्खमसुखा वेदना। तेन वुच्‍चति ‘‘अदुक्खमसुख’’न्ति।

596. ‘‘Adukkhamasukha’’nti yaṃ cetasikaṃ neva sātaṃ nāsātaṃ cetosamphassajaṃ adukkhamasukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā adukkhamasukhā vedanā. Tena vuccati ‘‘adukkhamasukha’’nti.

५९७. ‘‘उपेक्खासतिपारिसुद्धि’’न्ति, तत्थ कतमा उपेक्खा? या उपेक्खा उपेक्खना अज्झुपेक्खना मज्झत्तता चित्तस्स – अयं वुच्‍चति ‘‘उपेक्खा’’।

597. ‘‘Upekkhāsatipārisuddhi’’nti, tattha katamā upekkhā? Yā upekkhā upekkhanā ajjhupekkhanā majjhattatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘upekkhā’’.

तत्थ कतमा सति? या सति अनुस्सति…पे॰… सम्मासति – अयं वुच्‍चति ‘‘सति’’। अयं सति इमाय उपेक्खाय विवटा होति परिसुद्धा परियोदाता। तेन वुच्‍चति ‘‘उपेक्खासतिपारिसुद्धि’’न्ति।

Tattha katamā sati? Yā sati anussati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’. Ayaṃ sati imāya upekkhāya vivaṭā hoti parisuddhā pariyodātā. Tena vuccati ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti.

५९८. ‘‘चतुत्थ’’न्ति गणनानुपुब्बता चतुत्थं, इदं चतुत्थं समापज्‍जतीति चतुत्थं।

598. ‘‘Catuttha’’nti gaṇanānupubbatā catutthaṃ, idaṃ catutthaṃ samāpajjatīti catutthaṃ.

५९९. ‘‘झान’’न्ति उपेक्खा, सति, चित्तस्सेकग्गता।

599. ‘‘Jhāna’’nti upekkhā, sati, cittassekaggatā.

६००. ‘‘उपसम्पज्‍जा’’ति यो चतुत्थस्स झानस्स लाभो पटिलाभो पत्ति सम्पत्ति फुसना सच्छिकिरिया उपसम्पदा।

600. ‘‘Upasampajjā’’ti yo catutthassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.

६०१. ‘‘विहरती’’ति…पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

601. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

६०२. ‘‘सब्बसो रूपसञ्‍ञानं समतिक्‍कमा’’ति तत्थ कतमा रूपसञ्‍ञा? रूपावचरसमापत्तिं समापन्‍नस्स वा उपपन्‍नस्स वा दिट्ठधम्मसुखविहारिस्स वा सञ्‍ञा सञ्‍जानना सञ्‍जानितत्तं – इमा वुच्‍चन्ति ‘‘रूपसञ्‍ञायो’’। इमा रूपसञ्‍ञायो अतिक्‍कन्तो होति वीतिक्‍कन्तो समतिक्‍कन्तो। तेन वुच्‍चति ‘‘सब्बसो रूपसञ्‍ञानं समतिक्‍कमा’’ति।

602. ‘‘Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ti tattha katamā rūpasaññā? Rūpāvacarasamāpattiṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ – imā vuccanti ‘‘rūpasaññāyo’’. Imā rūpasaññāyo atikkanto hoti vītikkanto samatikkanto. Tena vuccati ‘‘sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ti.

६०३. ‘‘पटिघसञ्‍ञानं अत्थङ्गमा’’ति तत्थ कतमा पटिघसञ्‍ञा? रूपसञ्‍ञा सद्दसञ्‍ञा…पे॰… फोट्ठब्बसञ्‍ञा – इमा वुच्‍चन्ति पटिघसञ्‍ञायो। इमा पटिघसञ्‍ञायो सन्ता होन्ति समिता वूपसन्ता अत्थङ्गता अब्भत्थङ्गता अप्पिता ब्यप्पिता सोसिता विसोसिता ब्यन्तीकता। तेन वुच्‍चति ‘‘पटिघसञ्‍ञानं अत्थङ्गमा’’ति।

603. ‘‘Paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā’’ti tattha katamā paṭighasaññā? Rūpasaññā saddasaññā…pe… phoṭṭhabbasaññā – imā vuccanti paṭighasaññāyo. Imā paṭighasaññāyo santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā’’ti.

६०४. ‘‘नानत्तसञ्‍ञानं अमनसिकारा’’ति तत्थ कतमा नानत्तसञ्‍ञा? असमापन्‍नस्स मनोधातु समङ्गिस्स वा मनोविञ्‍ञाणधातु समङ्गिस्स वा सञ्‍ञा सञ्‍जानना सञ्‍जानितत्तं – इमा वुच्‍चन्ति ‘‘नानत्तसञ्‍ञायो’’। इमा नानत्तसञ्‍ञायो न मनसि करोति। तेन वुच्‍चति ‘‘नानत्तसञ्‍ञानं अमनसिकारा’’ति।

604. ‘‘Nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti tattha katamā nānattasaññā? Asamāpannassa manodhātu samaṅgissa vā manoviññāṇadhātu samaṅgissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ – imā vuccanti ‘‘nānattasaññāyo’’. Imā nānattasaññāyo na manasi karoti. Tena vuccati ‘‘nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti.

६०५. ‘‘अनन्तो आकासो’’ति, तत्थ कतमो आकासो? यो आकासो आकासगतं अघं अघगतं विवरो विवरगतं असम्फुट्ठं चतूहि महाभूतेहि – अयं वुच्‍चति ‘‘आकासो’’। तस्मिं आकासे चित्तं ठपेति सण्ठपेति अनन्तं फरति। तेन वुच्‍चति ‘‘अनन्तो आकासो’’ति।

605. ‘‘Ananto ākāso’’ti, tattha katamo ākāso? Yo ākāso ākāsagataṃ aghaṃ aghagataṃ vivaro vivaragataṃ asamphuṭṭhaṃ catūhi mahābhūtehi – ayaṃ vuccati ‘‘ākāso’’. Tasmiṃ ākāse cittaṃ ṭhapeti saṇṭhapeti anantaṃ pharati. Tena vuccati ‘‘ananto ākāso’’ti.

६०६. ‘‘आकासानञ्‍चायतन’’न्ति आकासानञ्‍चायतनं समापन्‍नस्स वा उपपन्‍नस्स वा दिट्ठधम्मसुखविहारिस्स वा चित्तचेतसिका धम्मा।

606. ‘‘Ākāsānañcāyatana’’nti ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā.

६०७. ‘‘उपसम्पज्‍जा’’ति यो आकासानञ्‍चायतनस्स लाभो पटिलाभो पत्ति सम्पत्ति फुसना सच्छिकिरिया उपसम्पदा।

607. ‘‘Upasampajjā’’ti yo ākāsānañcāyatanassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.

६०८. ‘‘विहरती’’ति…पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

608. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

६०९. ‘‘सब्बसो आकासानञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्मा’’ति इमं आकासानञ्‍चायतनं अतिक्‍कन्तो होति वीतिक्‍कन्तो समतिक्‍कन्तो। तेन वुच्‍चति ‘‘सब्बसो आकासानञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्मा’’ति।

609. ‘‘Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti imaṃ ākāsānañcāyatanaṃ atikkanto hoti vītikkanto samatikkanto. Tena vuccati ‘‘sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti.

६१०. ‘‘अनन्तं विञ्‍ञाण’’न्ति तंयेव आकासं विञ्‍ञाणेन फुट्ठं मनसि करोति अनन्तं फरति। तेन वुच्‍चति ‘‘अनन्तं विञ्‍ञाण’’न्ति।

610. ‘‘Anantaṃ viññāṇa’’nti taṃyeva ākāsaṃ viññāṇena phuṭṭhaṃ manasi karoti anantaṃ pharati. Tena vuccati ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti.

६११. ‘‘विञ्‍ञाणञ्‍चायतन’’न्ति विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं समापन्‍नस्स वा उपपन्‍नस्स वा दिट्ठधम्मसुखविहारिस्स वा चित्तचेतसिका धम्मा।

611. ‘‘Viññāṇañcāyatana’’nti viññāṇañcāyatanaṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā.

६१२. ‘‘उपसम्पज्‍जा’’ति यो विञ्‍ञाणञ्‍चायतनस्स लाभो पटिलाभो पत्ति सम्पत्ति फुसना सच्छिकिरिया उपसम्पदा।

612. ‘‘Upasampajjā’’ti yo viññāṇañcāyatanassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.

६१३. ‘‘विहरती’’ति…पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

613. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

६१४. ‘‘सब्बसो विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्मा’’ति इमं विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं अतिक्‍कन्तो होति वीतिक्‍कन्तो समतिक्‍कन्तो। तेन वुच्‍चति ‘‘सब्बसो विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्मा’’ति।

614. ‘‘Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti imaṃ viññāṇañcāyatanaṃ atikkanto hoti vītikkanto samatikkanto. Tena vuccati ‘‘sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti.

६१५. ‘‘नत्थि किञ्‍ची’’ति तंयेव विञ्‍ञाणं भावेति विभावेति अन्तरभावेति, ‘‘नत्थि किञ्‍ची’’ति पस्सति। तेन वुच्‍चति ‘‘नत्थि किञ्‍ची’’ति।

615. ‘‘Natthi kiñcī’’ti taṃyeva viññāṇaṃ bhāveti vibhāveti antarabhāveti, ‘‘natthi kiñcī’’ti passati. Tena vuccati ‘‘natthi kiñcī’’ti.

६१६. ‘‘आकिञ्‍चञ्‍ञायतन’’न्ति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समापन्‍नस्स वा उपपन्‍नस्स वा दिट्ठधम्मसुखविहारिस्स वा चित्तचेतसिका धम्मा।

616. ‘‘Ākiñcaññāyatana’’nti ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā.

६१७. ‘‘उपसम्पज्‍जा’’ति यो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनस्स लाभो पटिलाभो पत्ति सम्पत्ति फुसना सच्छिकिरिया उपसम्पदा।

617. ‘‘Upasampajjā’’ti yo ākiñcaññāyatanassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.

६१८. ‘‘विहरती’’ति …पे॰… तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

618. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

६१९. ‘‘सब्बसो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समतिक्‍कम्मा’’ति इमं आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं अतिक्‍कन्तो होति वीतिक्‍कन्तो समतिक्‍कन्तो। तेन वुच्‍चति ‘‘सब्बसो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समतिक्‍कम्मा’’ति।

619. ‘‘Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammā’’ti imaṃ ākiñcaññāyatanaṃ atikkanto hoti vītikkanto samatikkanto. Tena vuccati ‘‘sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammā’’ti.

‘‘नेवसञ्‍ञीनासञ्‍ञी’’ति तंयेव आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं सन्ततो मनसि करोति सङ्खारावसेससमापत्तिं भावेति। तेन वुच्‍चति ‘‘नेवसञ्‍ञीनासञ्‍ञी’’ति ²³।

‘‘Nevasaññīnāsaññī’’ti taṃyeva ākiñcaññāyatanaṃ santato manasi karoti saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāveti. Tena vuccati ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti ²⁴.

६२०. ‘‘नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतन’’न्ति नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनं समापन्‍नस्स वा उपपन्‍नस्स वा दिट्ठधम्मसुखविहारिस्स वा चित्तचेतसिका धम्मा।

620. ‘‘Nevasaññānāsaññāyatana’’nti nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā.

६२१. ‘‘उपसम्पज्‍जा’’ति यो नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनस्स लाभो पटिलाभो पत्ति सम्पत्ति फुसना सच्छिकिरिया उपसम्पदा।

621. ‘‘Upasampajjā’’ti yo nevasaññānāsaññāyatanassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.

६२२. ‘‘विहरती’’ति इरियति वत्तति पालेति यपेति यापेति चरति विहरति। तेन वुच्‍चति ‘‘विहरती’’ति।

622. ‘‘Viharatī’’ti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati. Tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.

सुत्तन्तभाजनीयं।

Suttantabhājanīyaṃ.

२. अभिधम्मभाजनीयं

2. Abhidhammabhājanīyaṃ

१. रूपावचरकुसलं

1. Rūpāvacarakusalaṃ

६२३. चत्तारि झानानि – पठमं झानं, दुतियं झानं, ततियं झानं, चतुत्थं झानं।

623. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.

६२४. तत्थ कतमं पठमं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये पञ्‍चङ्गिकं झानं होति – वितक्‍को, विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पठमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

624. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

तत्थ कतमं दुतियं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति वितक्‍कविचारानं वूपसमा…पे॰… दुतियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं , तस्मिं समये तिवङ्गिकं झानं होति – पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘दुतियं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Tattha katamaṃ dutiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ , tasmiṃ samaye tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

तत्थ कतमं ततियं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति पीतिया च विरागा…पे॰… ततियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘ततियं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Tattha katamaṃ tatiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti pītiyā ca virāgā…pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘tatiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

तत्थ कतमं चतुत्थं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति सुखस्स च पहाना…पे॰… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘चतुत्थं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Tattha katamaṃ catutthaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

चतुक्‍कं।

Catukkaṃ.

६२५. इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये पञ्‍चङ्गिकं झानं होति – वितक्‍को, विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पठमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

625. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति विविच्‍चेव कामेहि विविच्‍च अकुसलेहि धम्मेहि अवितक्‍कं विचारमत्तं विवेकजं पीतिसुखं दुतियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये चतुरङ्गिकं झानं होति – विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘दुतियं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi avitakkaṃ vicāramattaṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye caturaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति वितक्‍कविचारानं वूपसमा…पे॰… ततियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये तिवङ्गिकं झानं होति – पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘ततियं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘tatiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति पीतिया च विरागा…पे॰… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘चतुत्थं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti pītiyā ca virāgā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति सुखस्स च पहाना…पे॰… पञ्‍चमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पञ्‍चमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti sukhassa ca pahānā…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

पञ्‍चकं।

Pañcakaṃ.

२. अरूपावचरकुसलं

2. Arūpāvacarakusalaṃ

६२६. इध भिक्खु यस्मिं समये अरूपूपपत्तिया मग्गं भावेति सब्बसो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समतिक्‍कम्म नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसञ्‍ञासहगतं सुखस्स च पहाना…पे॰… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘चतुत्थं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

626. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye arūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

३. लोकुत्तरकुसलं

3. Lokuttarakusalaṃ

६२७. चत्तारि झानानि – पठमं झानं, दुतियं झानं, ततियं झानं, चतुत्थं झानं।

627. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.

६२८. तत्थ कतमं पठमं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये पञ्‍चङ्गिकं झानं होति – वितक्‍को, विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पठमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

628. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

तत्थ कतमं दुतियं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया वितक्‍कविचारानं वूपसमा…पे॰… दुतियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये तिवङ्गिकं झानं होति – पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘दुतियं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

तत्थ कतमं ततियं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया पीतिया च विरागा…पे॰… ततियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘ततियं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Tattha katamaṃ tatiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā pītiyā ca virāgā…pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘tatiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

तत्थ कतमं चतुत्थं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया सुखस्स च पहाना …पे॰… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘चतुत्थं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Tattha katamaṃ catutthaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā sukhassa ca pahānā …pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

चतुक्‍कं।

Catukkaṃ.

६२९. इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये पञ्‍चङ्गिकं झानं होति – वितक्‍को, विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पठमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

629. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया विविच्‍चेव कामेहि विविच्‍च अकुसलेहि धम्मेहि अवितक्‍कं विचारमत्तं विवेकजं पीतिसुखं दुतियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये चतुरङ्गिकं झानं होति विचारो पीति सुखं चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘दुतियं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi avitakkaṃ vicāramattaṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye caturaṅgikaṃ jhānaṃ hoti vicāro pīti sukhaṃ cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया वितक्‍कविचारानं वूपसमा…पे॰… ततियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये तिवङ्गिकं झानं होति – पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘ततियं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘tatiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया पीतिया च विरागा…पे॰… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘चतुत्थं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā pītiyā ca virāgā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया सुखस्स च पहाना…पे॰… पञ्‍चमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पञ्‍चमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā sukhassa ca pahānā…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

पञ्‍चकं।

Pañcakaṃ.

४. रूपावचरविपाका

4. Rūpāvacaravipākā

६३०. चत्तारि झानानि – पठमं झानं, दुतियं झानं, ततियं झानं, चतुत्थं झानं।

630. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.

६३१. तत्थ कतमं पठमं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये फस्सो होति…पे॰… अविक्खेपो होति। इमे धम्मा कुसला। तस्सेव रूपावचरस्स कुसलस्स कम्मस्स कतत्ता उपचितत्ता विपाकं विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये पञ्‍चङ्गिकं झानं होति – वितक्‍को, विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पठमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

631. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva rūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

तत्थ कतमं दुतियं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये रूपूपपत्तिया मग्गं भावेति वितक्‍कविचारानं वूपसमा…पे॰… दुतियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये फस्सो होति…पे॰… अविक्खेपो होति। इमे धम्मा कुसला। तस्सेव रूपावचरस्स कुसलस्स कम्मस्स कतत्ता उपचितत्ता विपाकं वितक्‍कविचारानं वूपसमा…पे॰… दुतियं झानं…पे॰… ततियं झानं…पे॰… चतुत्थं झानं…पे॰… पठमं झानं…पे॰… पञ्‍चमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पञ्‍चमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता…पे॰…।

Tattha katamaṃ dutiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva rūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ…pe… tatiyaṃ jhānaṃ…pe… catutthaṃ jhānaṃ…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā…pe….

५. अरूपावचरविपाका

5. Arūpāvacaravipākā

६३२. इध भिक्खु यस्मिं समये अरूपूपपत्तिया मग्गं भावेति सब्बसो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समतिक्‍कम्म नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसञ्‍ञासहगतं सुखस्स च पहाना…पे॰… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति, तस्मिं समये फस्सो होति…पे॰… अविक्खेपो होति। इमे धम्मा कुसला। तस्सेव अरूपावचरस्स कुसलस्स कम्मस्स कतत्ता उपचितत्ता विपाकं सब्बसो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समतिक्‍कम्म नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसञ्‍ञासहगतं सुखस्स च पहाना…पे॰… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘चतुत्थं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

632. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye arūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva arūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

६. लोकुत्तरविपाका

6. Lokuttaravipākā

६३३. चत्तारि झानानि – पठमं झानं, दुतियं झानं, ततियं झानं, चतुत्थं झानं।

633. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.

६३४. तत्थ कतमं पठमं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये फस्सो होति…पे॰… अविक्खेपो होति। इमे धम्मा कुसला। तस्सेव लोकुत्तरस्स कुसलस्स झानस्स कतत्ता भावितत्ता विपाकं विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं सुञ्‍ञतं, तस्मिं समये पञ्‍चङ्गिकं झानं होति – वितक्‍को, विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पठमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

634. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva lokuttarassa kusalassa jhānassa katattā bhāvitattā vipākaṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ suññataṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

तत्थ कतमं दुतियं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये लोकुत्तरं झानं भावेति निय्यानिकं अपचयगामिं दिट्ठिगतानं पहानाय पठमाय भूमिया पत्तिया वितक्‍कविचारानं वूपसमा…पे॰… दुतियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं, तस्मिं समये फस्सो होति…पे॰… अविक्खेपो होति। इमे धम्मा कुसला। तस्सेव लोकुत्तरस्स कुसलस्स झानस्स कतत्ता भावितत्ता विपाकं वितक्‍कविचारानं वूपसमा…पे॰… दुतियं झानं …पे॰… ततियं झानं…पे॰… चतुत्थं झानं…पे॰… पठमं झानं…पे॰… पञ्‍चमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति दुक्खपटिपदं दन्धाभिञ्‍ञं सुञ्‍ञतं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पञ्‍चमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Tattha katamaṃ dutiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva lokuttarassa kusalassa jhānassa katattā bhāvitattā vipākaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ …pe… tatiyaṃ jhānaṃ…pe… catutthaṃ jhānaṃ…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ suññataṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

७. रूपारूपावचरकिरिया

7. Rūpārūpāvacarakiriyā

६३५. चत्तारि झानानि – पठमं झानं, दुतियं झानं, ततियं झानं, चतुत्थं झानं।

635. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.

६३६. तत्थ कतमं पठमं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये रूपावचरं झानं भावेति किरियं नेव कुसलं नाकुसलं न च कम्मविपाकं दिट्ठधम्मसुखविहारं विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये पञ्‍चङ्गिकं झानं होति – वितक्‍को, विचारो, पीति, सुखं, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पठमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

636. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpāvacaraṃ jhānaṃ bhāveti kiriyaṃ neva kusalaṃ nākusalaṃ na ca kammavipākaṃ diṭṭhadhammasukhavihāraṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

तत्थ कतमं दुतियं झानं? इध भिक्खु यस्मिं समये रूपावचरं झानं भावेति किरियं नेव कुसलं नाकुसलं न च कम्मविपाकं दिट्ठधम्मसुखविहारं वितक्‍कविचारानं वूपसमा…पे॰… दुतियं झानं…पे॰… ततियं झानं…पे॰… चतुत्थं झानं…पे॰… पठमं झानं…पे॰… पञ्‍चमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति पथवीकसिणं, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘पञ्‍चमं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ता।

Tattha katamaṃ dutiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpāvacaraṃ jhānaṃ bhāveti kiriyaṃ neva kusalaṃ nākusalaṃ na ca kammavipākaṃ diṭṭhadhammasukhavihāraṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ…pe… tatiyaṃ jhānaṃ…pe… catutthaṃ jhānaṃ…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.

६३७. इध भिक्खु यस्मिं समये अरूपावचरं झानं भावेति किरियं नेव कुसलं नाकुसलं न च कम्मविपाकं दिट्ठधम्मसुखविहारं सब्बसो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समतिक्‍कम्म नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसञ्‍ञासहगतं सुखस्स च पहाना…पे॰… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति, तस्मिं समये दुवङ्गिकं झानं होति – उपेक्खा, चित्तस्सेकग्गता। इदं वुच्‍चति ‘‘चतुत्थं झानं’’। अवसेसा धम्मा झानसम्पयुत्ताति।

637. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye arūpāvacaraṃ jhānaṃ bhāveti kiriyaṃ neva kusalaṃ nākusalaṃ na ca kammavipākaṃ diṭṭhadhammasukhavihāraṃ sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttāti.

अभिधम्मभाजनीयं।

Abhidhammabhājanīyaṃ.

३. पञ्हापुच्छकं

3. Pañhāpucchakaṃ

६३८. चत्तारि झानानि – इध भिक्खु विविच्‍चेव कामेहि विविच्‍च अकुसलेहि धम्मेहि सवितक्‍कं सविचारं विवेकजं पीतिसुखं पठमं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति…पे॰… वितक्‍कविचारानं वूपसमा अज्झत्तं सम्पसादनं चेतसो एकोदिभावं अवितक्‍कं अविचारं समाधिजं पीतिसुखं दुतियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति…पे॰… पीतिया च विरागा उपेक्खको च विहरति सतो च सम्पजानो सुखञ्‍च कायेन पटिसंवेदेति, यं तं अरिया आचिक्खन्ति – ‘‘उपेक्खको सतिमा सुखविहारी’’ति ततियं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति…पे॰… सुखस्स च पहाना दुक्खस्स च पहाना पुब्बेव सोमनस्सदोमनस्सानं अत्थङ्गमा अदुक्खमसुखं उपेक्खासतिपारिसुद्धिं चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति।

638. Cattāri jhānāni – idha bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.

६३९. चतुन्‍नं झानानं कति कुसला, कति अकुसला, कति अब्याकता…पे॰… कति सरणा, कति अरणा?

639. Catunnaṃ jhānānaṃ kati kusalā, kati akusalā, kati abyākatā…pe… kati saraṇā, kati araṇā?

१. तिकं

1. Tikaṃ

६४०. सिया कुसला, सिया अब्याकता। तीणि झानानि – एत्थुप्पन्‍नं सुखं वेदनं ठपेत्वा सुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता, चतुत्थं झानं – एत्थुप्पन्‍नं अदुक्खमसुखं वेदनं ठपेत्वा अदुक्खमसुखाय वेदनाय सम्पयुत्तं। सिया विपाका, सिया विपाकधम्मधम्मा, सिया नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा। सिया उपादिन्‍नुपादानिया, सिया अनुपादिन्‍नुपादानिया, सिया अनुपादिन्‍नअनुपादानिया। सिया असंकिलिट्ठसंकिलेसिका, सिया असंकिलिट्ठअसंकिलेसिका। पठमं झानं – एत्थुप्पन्‍ने वितक्‍कविचारे ठपेत्वा सवितक्‍कं सविचारं, तीणि झानानि अवितक्‍कअविचारा। द्वे झानानि – एत्थुप्पन्‍नं पीतिं ठपेत्वा पीतिसहगता, तीणि झानानि – एत्थुप्पन्‍नं सुखं ठपेत्वा सुखसहगता, चतुत्थं झानं – एत्थुप्पन्‍नं उपेक्खं ठपेत्वा उपेक्खासहगतं। नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बा। नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बहेतुका। सिया आचयगामिनो, सिया अपचयगामिनो, सिया नेवाचयगामिनापचयगामिनो। सिया सेक्खा, सिया असेक्खा, सिया नेवसेक्खनासेक्खा। सिया महग्गता, सिया अप्पमाणा। तीणि झानानि न वत्तब्बा परित्तारम्मणातिपि, महग्गतारम्मणातिपि, सिया अप्पमाणारम्मणा , सिया न वत्तब्बा अप्पमाणारम्मणाति; चतुत्थं झानं सिया परित्तारम्मणं, सिया महग्गतारम्मणं, सिया अप्पमाणारम्मणं; सिया न वत्तब्बं परित्तारम्मणन्तिपि, महग्गतारम्मणन्तिपि, अप्पमाणारम्मणन्तिपि । सिया मज्झिमा, सिया पणीता। सिया सम्मत्तनियता, सिया अनियता। तीणि झानानि न मग्गारम्मणा, सिया मग्गहेतुका, सिया मग्गाधिपतिनो, सिया न वत्तब्बा मग्गहेतुकातिपि, मग्गाधिपतिनोतिपि; चतुत्थं झानं सिया मग्गारम्मणं, सिया मग्गहेतुकं, सिया मग्गाधिपति, सिया न वत्तब्बं मग्गारम्मणन्तिपि, मग्गहेतुकन्तिपि मग्गाधिपतीतिपि। सिया उप्पन्‍ना, सिया अनुप्पन्‍ना, सिया उप्पादिनो। सिया अतीता, सिया अनागता, सिया पच्‍चुप्पन्‍ना। तीणि झानानि न वत्तब्बा अतीतारम्मणातिपि, अनागतारम्मणातिपि, पच्‍चुप्पन्‍नारम्मणातिपि; चतुत्थं झानं सिया अतीतारम्मणं, सिया अनागतारम्मणं, सिया पच्‍चुप्पन्‍नारम्मणं, सिया न वत्तब्बं अतीतारम्मणन्तिपि, अनागतारम्मणन्तिपि, पच्‍चुप्पन्‍नारमणन्तिपि। सिया अज्झत्ता, सिया बहिद्धा, सिया अज्झत्तबहिद्धा। तीणि झानानि बहिद्धारम्मणा, चतुत्थं झानं सिया अज्झत्तारम्मणं, सिया बहिद्धारम्मणं, सिया अज्झत्तबहिद्धारम्मणं, सिया न वत्तब्बं अज्झत्तारम्मणन्तिपि, बहिद्धारम्मणन्तिपि, अज्झत्तबहिद्धारम्मणन्तिपि। अनिदस्सनअप्पटिघा।

640. Siyā kusalā, siyā abyākatā. Tīṇi jhānāni – etthuppannaṃ sukhaṃ vedanaṃ ṭhapetvā sukhāya vedanāya sampayuttā, catutthaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ ṭhapetvā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttaṃ. Siyā vipākā, siyā vipākadhammadhammā, siyā nevavipākanavipākadhammadhammā. Siyā upādinnupādāniyā, siyā anupādinnupādāniyā, siyā anupādinnaanupādāniyā. Siyā asaṃkiliṭṭhasaṃkilesikā, siyā asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesikā. Paṭhamaṃ jhānaṃ – etthuppanne vitakkavicāre ṭhapetvā savitakkaṃ savicāraṃ, tīṇi jhānāni avitakkaavicārā. Dve jhānāni – etthuppannaṃ pītiṃ ṭhapetvā pītisahagatā, tīṇi jhānāni – etthuppannaṃ sukhaṃ ṭhapetvā sukhasahagatā, catutthaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ upekkhaṃ ṭhapetvā upekkhāsahagataṃ. Neva dassanena na bhāvanāya pahātabbā. Neva dassanena na bhāvanāya pahātabbahetukā. Siyā ācayagāmino, siyā apacayagāmino, siyā nevācayagāmināpacayagāmino. Siyā sekkhā, siyā asekkhā, siyā nevasekkhanāsekkhā. Siyā mahaggatā, siyā appamāṇā. Tīṇi jhānāni na vattabbā parittārammaṇātipi, mahaggatārammaṇātipi, siyā appamāṇārammaṇā , siyā na vattabbā appamāṇārammaṇāti; catutthaṃ jhānaṃ siyā parittārammaṇaṃ, siyā mahaggatārammaṇaṃ, siyā appamāṇārammaṇaṃ; siyā na vattabbaṃ parittārammaṇantipi, mahaggatārammaṇantipi, appamāṇārammaṇantipi . Siyā majjhimā, siyā paṇītā. Siyā sammattaniyatā, siyā aniyatā. Tīṇi jhānāni na maggārammaṇā, siyā maggahetukā, siyā maggādhipatino, siyā na vattabbā maggahetukātipi, maggādhipatinotipi; catutthaṃ jhānaṃ siyā maggārammaṇaṃ, siyā maggahetukaṃ, siyā maggādhipati, siyā na vattabbaṃ maggārammaṇantipi, maggahetukantipi maggādhipatītipi. Siyā uppannā, siyā anuppannā, siyā uppādino. Siyā atītā, siyā anāgatā, siyā paccuppannā. Tīṇi jhānāni na vattabbā atītārammaṇātipi, anāgatārammaṇātipi, paccuppannārammaṇātipi; catutthaṃ jhānaṃ siyā atītārammaṇaṃ, siyā anāgatārammaṇaṃ, siyā paccuppannārammaṇaṃ, siyā na vattabbaṃ atītārammaṇantipi, anāgatārammaṇantipi, paccuppannāramaṇantipi. Siyā ajjhattā, siyā bahiddhā, siyā ajjhattabahiddhā. Tīṇi jhānāni bahiddhārammaṇā, catutthaṃ jhānaṃ siyā ajjhattārammaṇaṃ, siyā bahiddhārammaṇaṃ, siyā ajjhattabahiddhārammaṇaṃ, siyā na vattabbaṃ ajjhattārammaṇantipi, bahiddhārammaṇantipi, ajjhattabahiddhārammaṇantipi. Anidassanaappaṭighā.

२. दुकं

2. Dukaṃ

६४१. न हेतू, सहेतुका, हेतुसम्पयुत्ता, न वत्तब्बा ‘‘हेतू चेव सहेतुका चा’’ति, सहेतुका चेव न च हेतू, न वत्तब्बा ‘‘हेतू चेव हेतुसम्पयुत्ता चा’’ति, हेतुसम्पयुत्ता चेव न च हेतू, न हेतू सहेतुका।

641. Na hetū, sahetukā, hetusampayuttā, na vattabbā ‘‘hetū ceva sahetukā cā’’ti, sahetukā ceva na ca hetū, na vattabbā ‘‘hetū ceva hetusampayuttā cā’’ti, hetusampayuttā ceva na ca hetū, na hetū sahetukā.

सप्पच्‍चया, सङ्खता, अनिदस्सना, अप्पटिघा, अरूपा , सिया लोकिया, सिया लोकुत्तरा, केनचि विञ्‍ञेय्या, केनचि न विञ्‍ञेय्या।

Sappaccayā, saṅkhatā, anidassanā, appaṭighā, arūpā , siyā lokiyā, siyā lokuttarā, kenaci viññeyyā, kenaci na viññeyyā.

नो आसवा, सिया सासवा, सिया अनासवा, आसवविप्पयुत्ता, न वत्तब्बा ‘‘आसवा चेव सासवा चा’’ति, सिया सासवा चेव नो च आसवा, सिया न वत्तब्बा ‘‘सासवा चेव नो च आसवा’’ति। न वत्तब्बा ‘‘आसवा चेव आसवसम्पयुत्ता चाति’’पि, आसवसम्पयुत्ता चेव नो च आसवातिपि। सिया आसवविप्पयुत्ता सासवा, सिया आसवविप्पयुत्ता अनासवा।

No āsavā, siyā sāsavā, siyā anāsavā, āsavavippayuttā, na vattabbā ‘‘āsavā ceva sāsavā cā’’ti, siyā sāsavā ceva no ca āsavā, siyā na vattabbā ‘‘sāsavā ceva no ca āsavā’’ti. Na vattabbā ‘‘āsavā ceva āsavasampayuttā cāti’’pi, āsavasampayuttā ceva no ca āsavātipi. Siyā āsavavippayuttā sāsavā, siyā āsavavippayuttā anāsavā.

नो संयोजना…पे॰… नो गन्था…पे॰… नो ओघा…पे॰… नो योगा…पे॰… नो नीवरणा…पे॰… नो परामासा…पे॰… सारम्मणा, नो चित्ता, चेतसिका, चित्तसम्पयुत्ता, चित्तसंसट्ठा, चित्तसमुट्ठाना, चित्तसहभुनो, चित्तानुपरिवत्तिनो, चित्तसंसट्ठसमुट्ठाना, चित्तसंसट्ठसमुट्ठानसहभुनो, चित्तसंसट्ठसमुट्ठानानुपरिवत्तिनो, बाहिरा, नो उपादा, सिया उपादिन्‍ना, सिया अनुपादिन्‍ना।

No saṃyojanā…pe… no ganthā…pe… no oghā…pe… no yogā…pe… no nīvaraṇā…pe… no parāmāsā…pe… sārammaṇā, no cittā, cetasikā, cittasampayuttā, cittasaṃsaṭṭhā, cittasamuṭṭhānā, cittasahabhuno, cittānuparivattino, cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānā, cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānasahabhuno, cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānānuparivattino, bāhirā, no upādā, siyā upādinnā, siyā anupādinnā.

नो उपादाना…पे॰… नो किलेसा…पे॰… न दस्सनेन पहातब्बा, न भावनाय पहातब्बा, न दस्सनेन पहातब्बहेतुका, न भावनाय पहातब्बहेतुका। पठमं झानं – एत्थुप्पन्‍नं वितक्‍कं ठपेत्वा सवितक्‍कं, तीणि झानानि अवितक्‍का। पठमं झानं – एत्थुप्पन्‍नं विचारं ठपेत्वा सविचारं, तीणि झानानि अविचारा। द्वे झानानि – एत्थुप्पन्‍नं पीतिं ठपेत्वा सप्पीतिका, द्वे झानानि अप्पीतिका। द्वे झानानि – एत्थुप्पन्‍नं पीतिं ठपेत्वा पीतिसहगता, द्वे झानानि न पीतिसहगता। तीणि झानानि – एत्थुप्पन्‍नं सुखं ठपेत्वा सुखसहगता, चतुत्थं झानं न सुखसहगतं। चतुत्थं झानं – एत्थुप्पन्‍नं उपेक्खं ठपेत्वा उपेक्खासहगतं, तीणि झानानि उपेक्खासहगता, न कामावचरा, सिया रूपावचरा, सिया न रूपावचरा, तीणि झानानि न अरूपावचरा, चतुत्थं झानं सिया अरूपावचरं, सिया न अरूपावचरं, सिया परियापन्‍ना, सिया अपरियापन्‍ना, सिया निय्यानिका, सिया अनिय्यानिका, सिया नियता, सिया अनियता, सिया सउत्तरा, सिया अनुत्तरा, अरणाति।

No upādānā…pe… no kilesā…pe… na dassanena pahātabbā, na bhāvanāya pahātabbā, na dassanena pahātabbahetukā, na bhāvanāya pahātabbahetukā. Paṭhamaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ vitakkaṃ ṭhapetvā savitakkaṃ, tīṇi jhānāni avitakkā. Paṭhamaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ vicāraṃ ṭhapetvā savicāraṃ, tīṇi jhānāni avicārā. Dve jhānāni – etthuppannaṃ pītiṃ ṭhapetvā sappītikā, dve jhānāni appītikā. Dve jhānāni – etthuppannaṃ pītiṃ ṭhapetvā pītisahagatā, dve jhānāni na pītisahagatā. Tīṇi jhānāni – etthuppannaṃ sukhaṃ ṭhapetvā sukhasahagatā, catutthaṃ jhānaṃ na sukhasahagataṃ. Catutthaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ upekkhaṃ ṭhapetvā upekkhāsahagataṃ, tīṇi jhānāni upekkhāsahagatā, na kāmāvacarā, siyā rūpāvacarā, siyā na rūpāvacarā, tīṇi jhānāni na arūpāvacarā, catutthaṃ jhānaṃ siyā arūpāvacaraṃ, siyā na arūpāvacaraṃ, siyā pariyāpannā, siyā apariyāpannā, siyā niyyānikā, siyā aniyyānikā, siyā niyatā, siyā aniyatā, siyā sauttarā, siyā anuttarā, araṇāti.

पञ्हापुच्छकं।

Pañhāpucchakaṃ.

झानविभङ्गो निट्ठितो।

Jhānavibhaṅgo niṭṭhito.

Next: १३. अप्पमञ्‍ञाविभङ्गो • 13. Appamaññāvibhaṅgo

Footnotes:

1. सम्मिञ्‍जिते (सी॰ स्या॰)

2. मनुस्सराहसेय्यकं (सी॰ स्या॰)

3. sammiñjite (sī. syā.)

4. manussarāhaseyyakaṃ (sī. syā.)

5. मुग्गसुप्पताय (सी॰)

6. muggasuppatāya (sī.)

7. पादेन पादं (स्या॰)

8. pādena pādaṃ (syā.)

9. बिम्बोहनम्पि (सी॰ स्या॰)

10. bimbohanampi (sī. syā.)

11. भिंसनकानमेतं (सी॰ स्या॰)

12. bhiṃsanakānametaṃ (sī. syā.)

13. दूसना दूसितत्तं (स्या॰)

14. dūsanā dūsitattaṃ (syā.)

15. थीनं (सी॰ स्या॰)

16. thīnaṃ (sī. syā.)

17. थीयना थीयितत्तं (सी॰ स्या॰)

18. thīyanā thīyitattaṃ (sī. syā.)

19. गणनानुपुब्बतो (स्या॰) एवमुपरिपि

20. gaṇanānupubbato (syā.) evamuparipi

21. पञ्‍ञापेन्ति (सी॰ स्या॰)

22. paññāpenti (sī. syā.)

23. अयं पाठो मातिकायं नत्थि, निद्देसे पन सब्बपोत्थकेसु दिस्सति

24. ayaṃ pāṭho mātikāyaṃ natthi, niddese pana sabbapotthakesu dissati

Related texts:

अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
१. सुत्तन्तभाजनीयं • 1. Suttantabhājanīyaṃ
२. अभिधम्मभाजनीयवण्णना • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
३. पञ्हापुच्छकवण्णना • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-मूलटीका • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / १२. झानविभङ्गो • 12. Jhānavibhaṅgo

टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-अनुटीका • Vibhaṅga-anuṭīkā / १२. झानविभङ्गो • 12. Jhānavibhaṅgo

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact