Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā

    ౧౨. ఝానవిభఙ్గో

    12. Jhānavibhaṅgo

    ౧. సుత్తన్తభాజనీయం

    1. Suttantabhājanīyaṃ

    మాతికావణ్ణనా

    Mātikāvaṇṇanā

    ౫౦౮. ఝానస్స పుబ్బభాగకరణీయసమ్పదా పాతిమోక్ఖసంవరాది. అసుభానుస్సతియో లోకుత్తరజ్ఝానాని చ ఇతో బహిద్ధా నత్థీతి సబ్బప్పకార-గ్గహణం కరోతి, సుఞ్ఞా పరప్పవాదా సమణేభీతి (మ॰ ని॰ ౧.౧౩౯; అ॰ ని॰ ౪.౨౪౧) వచనేన సమణభావకరపుబ్బభాగకరణీయసమ్పదాసమ్పన్నస్సపి అభావం దస్సేతి. సిక్ఖాపదేసు నామకాయాదివసేన వుత్తేసు వచనానతిక్కమవసేన సిక్ఖితబ్బేసు, అవీతిక్కమనవిరతిచేతనాసఙ్ఖాతేసు వా సిక్ఖాకోట్ఠాసేసు పరిపూరణవసేన సిక్ఖితబ్బేసు సా సా భిక్ఖుసిక్ఖాదికా సిక్ఖాపదేకదేసభూతా సిక్ఖితబ్బాతి ఆహ ‘‘సిక్ఖాపదేసూతి ఇదమస్స సిక్ఖితబ్బధమ్మపరిదీపన’’న్తి.

    508. Jhānassa pubbabhāgakaraṇīyasampadā pātimokkhasaṃvarādi. Asubhānussatiyo lokuttarajjhānāni ca ito bahiddhā natthīti sabbappakāra-ggahaṇaṃ karoti, suññā parappavādā samaṇebhīti (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241) vacanena samaṇabhāvakarapubbabhāgakaraṇīyasampadāsampannassapi abhāvaṃ dasseti. Sikkhāpadesu nāmakāyādivasena vuttesu vacanānatikkamavasena sikkhitabbesu, avītikkamanaviraticetanāsaṅkhātesu vā sikkhākoṭṭhāsesu paripūraṇavasena sikkhitabbesu sā sā bhikkhusikkhādikā sikkhāpadekadesabhūtā sikkhitabbāti āha ‘‘sikkhāpadesūti idamassa sikkhitabbadhammaparidīpana’’nti.

    సన్తోసాదివసేన ఇతరీతరసన్తోసం, తస్స చ వణ్ణవాదితం, అలద్ధా చ అపరితస్సనం, లద్ధా చ అగధితపరిభోగన్తి ఏతే గుణే దస్సేతి. ఝానభావనాయ కారకోతి పరిదీపనం కారకభావపరిదీపనం. అరఞ్ఞన్తిఆదినా సేనాసనస్స పభేదం, అప్పసద్దన్తిఆదినా నిరాదీనవతం, పటిసల్లానసారుప్పన్తి ఆనిసంసం దీపేతీతి ఆహ ‘‘సేనాసనప్పభేదే…పే॰… పరిదీపన’’న్తి.

    Santosādivasena itarītarasantosaṃ, tassa ca vaṇṇavāditaṃ, aladdhā ca aparitassanaṃ, laddhā ca agadhitaparibhoganti ete guṇe dasseti. Jhānabhāvanāya kārakoti paridīpanaṃ kārakabhāvaparidīpanaṃ. Araññantiādinā senāsanassa pabhedaṃ, appasaddantiādinā nirādīnavataṃ, paṭisallānasāruppanti ānisaṃsaṃ dīpetīti āha ‘‘senāsanappabhede…pe… paridīpana’’nti.

    మాతికావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    నిద్దేసవణ్ణనా

    Niddesavaṇṇanā

    ౫౦౯. కమ్మత్థేహి దిట్ఠి-సద్దాదీహి సాసనం వుత్తన్తి ‘‘దిట్ఠత్తా దిట్ఠీ’’తిఆది వుత్తం. సభావట్ఠేనాతి అవిపరీతట్ఠేన. సిక్ఖియమానో కాయాదీని వినేతి, న అఞ్ఞథాతి ఆహ ‘‘సిక్ఖితబ్బట్ఠేన వినయో’’తి, వినయో వా సిక్ఖితబ్బాని సిక్ఖాపదాని, ఖన్ధత్తయం సిక్ఖితబ్బన్తి వినయో వియాతి వినయోతి దస్సేతి. సత్థు అనుసాసనదానభూతం సిక్ఖత్తయన్తి ఆహ ‘‘అనుసిట్ఠిదానవసేనా’’తి.

    509. Kammatthehi diṭṭhi-saddādīhi sāsanaṃ vuttanti ‘‘diṭṭhattā diṭṭhī’’tiādi vuttaṃ. Sabhāvaṭṭhenāti aviparītaṭṭhena. Sikkhiyamāno kāyādīni vineti, na aññathāti āha ‘‘sikkhitabbaṭṭhena vinayo’’ti, vinayo vā sikkhitabbāni sikkhāpadāni, khandhattayaṃ sikkhitabbanti vinayo viyāti vinayoti dasseti. Satthu anusāsanadānabhūtaṃ sikkhattayanti āha ‘‘anusiṭṭhidānavasenā’’ti.

    సమ్మాదిట్ఠిపచ్చయత్తాతి సమ్మాదిట్ఠియా పచ్చయత్తా. తిస్సో హి సిక్ఖా సిక్ఖన్తస్స సమ్మాదిట్ఠి పరిపూరతీతి. ‘‘తస్మాతిహ త్వం భిక్ఖు ఆదిమేవ విసోధేహి కుసలేసు ధమ్మేసు, కో చాది కుసలానం ధమ్మానం? సీలఞ్చ సువిసుద్ధం దిట్ఠి చ ఉజుకా’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౩౬౯) వచనతో సమ్మాదిట్ఠిపుబ్బఙ్గమం సిక్ఖత్తయం. ఏతస్మిఞ్చ అత్థద్వయే ఫలకారణోపచారేహి సిక్ఖత్తయం ‘‘దిట్ఠీ’’తి వుత్తం, కుసలధమ్మేహి వా అత్తనో ఏకదేసభూతేహీతి అధిప్పాయో. భగవతో వినయనకిరియత్తా వినయో సిక్ఖత్తయం, తం పన వినయనం ధమ్మేనేవ అవిసమసభావేన, దేసనాధమ్మేన వా పవత్తం, న దణ్డాదినాతి ‘‘ధమ్మవినయో’’తి వుత్తం.

    Sammādiṭṭhipaccayattāti sammādiṭṭhiyā paccayattā. Tisso hi sikkhā sikkhantassa sammādiṭṭhi paripūratīti. ‘‘Tasmātiha tvaṃ bhikkhu ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu, ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.369) vacanato sammādiṭṭhipubbaṅgamaṃ sikkhattayaṃ. Etasmiñca atthadvaye phalakāraṇopacārehi sikkhattayaṃ ‘‘diṭṭhī’’ti vuttaṃ, kusaladhammehi vā attano ekadesabhūtehīti adhippāyo. Bhagavato vinayanakiriyattā vinayo sikkhattayaṃ, taṃ pana vinayanaṃ dhammeneva avisamasabhāvena, desanādhammena vā pavattaṃ, na daṇḍādināti ‘‘dhammavinayo’’ti vuttaṃ.

    అనవజ్జధమ్మత్థన్తి పరమానవజ్జనిబ్బానత్థం, అకుప్పచేతోవిముత్తిఅత్థం వా. ధమ్మేసు అభిఞ్ఞేయ్యాదీసు అభిజాననాదికారణం సిక్ఖత్తయన్తి తం ‘‘ధమ్మవినయో’’తి వుత్తం. ‘‘ఇమిస్సా ఇమస్మి’’న్తి పునప్పునం వుచ్చమానం నియమకరణం హోతి, ఏవ-సద్దలోపో వా కతోతి అధిప్పాయేనాహ ‘‘నియమో కతో’’తి.

    Anavajjadhammatthanti paramānavajjanibbānatthaṃ, akuppacetovimuttiatthaṃ vā. Dhammesu abhiññeyyādīsu abhijānanādikāraṇaṃ sikkhattayanti taṃ ‘‘dhammavinayo’’ti vuttaṃ. ‘‘Imissā imasmi’’nti punappunaṃ vuccamānaṃ niyamakaraṇaṃ hoti, eva-saddalopo vā katoti adhippāyenāha ‘‘niyamo kato’’ti.

    ౫౧౦. భిక్ఖుకోతి అనఞ్ఞత్థేన -కారేన పదం వడ్ఢితన్తి ‘‘భిక్ఖనధమ్మతాయా’’తి అత్థమాహ. భిక్ఖకోతి పన పాఠే భిక్ఖతీతి భిక్ఖకోతి అత్థో. జల్లికం రజమిస్సం మలం, అమిస్సం మలమేవ. భిన్నపటధరోతి నిబ్బచనం భిన్నపటధరే భిక్ఖు-సద్దస్స నిరుళ్హత్తా వుత్తం.

    510. Bhikkhukoti anaññatthena ka-kārena padaṃ vaḍḍhitanti ‘‘bhikkhanadhammatāyā’’ti atthamāha. Bhikkhakoti pana pāṭhe bhikkhatīti bhikkhakoti attho. Jallikaṃ rajamissaṃ malaṃ, amissaṃ malameva. Bhinnapaṭadharoti nibbacanaṃ bhinnapaṭadhare bhikkhu-saddassa niruḷhattā vuttaṃ.

    యస్స భావేతబ్బో పహాతబ్బో చ ఓధి అవసిట్ఠో అత్థి, సో ఓధిసో, అరహా పన తదభావా ఓధిరహితోతి ‘‘అనోధిసో కిలేసానం పహానా భిక్ఖూ’’తి వుత్తో. ఓధి-సద్దో వా ఏకదేసే నిరుళ్హోతి సబ్బమగ్గా సబ్బకిలేసా చ అరహతా భావితా పహీనా చ ‘‘ఓధీ’’తి న వుచ్చన్తి. పహానాతి ఇదఞ్చ నిబ్బచనం భేదనపరియాయవసేన వుత్తన్తి వేదితబ్బం.

    Yassa bhāvetabbo pahātabbo ca odhi avasiṭṭho atthi, so odhiso, arahā pana tadabhāvā odhirahitoti ‘‘anodhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhū’’ti vutto. Odhi-saddo vā ekadese niruḷhoti sabbamaggā sabbakilesā ca arahatā bhāvitā pahīnā ca ‘‘odhī’’ti na vuccanti. Pahānāti idañca nibbacanaṃ bhedanapariyāyavasena vuttanti veditabbaṃ.

    సేక్ఖోతిఆదినా భిక్ఖు-సద్దేన వుచ్చమానం అత్థం గుణవసేన దస్సేతి, హేట్ఠా పన ‘‘సమఞ్ఞాయ పటిఞ్ఞాయా’’తి పఞ్ఞాయనవసేన, ‘‘భిక్ఖతీ’’తిఆదినా నిబ్బచనవసేన దస్సితో.

    Sekkhotiādinā bhikkhu-saddena vuccamānaṃ atthaṃ guṇavasena dasseti, heṭṭhā pana ‘‘samaññāya paṭiññāyā’’ti paññāyanavasena, ‘‘bhikkhatī’’tiādinā nibbacanavasena dassito.

    సేక్ఖో భిక్ఖూతి సత్త సేక్ఖా కథితా, భిన్నత్తా పాపకానం…పే॰… భిక్ఖూతి ఖీణాసవోవ కథితోతి ఇదం ద్వయం ‘‘సేక్ఖోతి పుథుజ్జనకల్యాణకేన సద్ధిం సత్త అరియా, భిన్నత్తాతి ఇమినా పన చత్తారో ఫలట్ఠా’’తి ఇమినా ద్వయేన న సమేతి, తదిదం నిప్పరియాయదస్సనం వుత్తన్తి వేదితబ్బం. ‘‘సేసట్ఠానేసు పుథుజ్జనకల్యాణకాదయో కథితా’’తి వుత్తం, నను పటిఞ్ఞాయ భిక్ఖుసీలోపి వుత్తోతి? వుత్తో, న పన ఇధాధిప్పేతో సబ్బప్పకారజ్ఝాననిబ్బత్తకస్స అధిప్పేతత్తా.

    Sekkho bhikkhūti satta sekkhā kathitā, bhinnattā pāpakānaṃ…pe… bhikkhūti khīṇāsavova kathitoti idaṃ dvayaṃ ‘‘sekkhoti puthujjanakalyāṇakena saddhiṃ satta ariyā, bhinnattāti iminā pana cattāro phalaṭṭhā’’ti iminā dvayena na sameti, tadidaṃ nippariyāyadassanaṃ vuttanti veditabbaṃ. ‘‘Sesaṭṭhānesu puthujjanakalyāṇakādayo kathitā’’ti vuttaṃ, nanu paṭiññāya bhikkhusīlopi vuttoti? Vutto, na pana idhādhippeto sabbappakārajjhānanibbattakassa adhippetattā.

    భగవతో వచనం ఉపసమ్పదాకమ్మకరణస్స కారణత్తా ఠానం, తదనురూపం ఠానారహం, అనూనఞత్తిఅనుస్సావనం ఉప్పటిపాటియా చ అవుత్తన్తి అత్థో.

    Bhagavato vacanaṃ upasampadākammakaraṇassa kāraṇattā ṭhānaṃ, tadanurūpaṃ ṭhānārahaṃ, anūnañattianussāvanaṃ uppaṭipāṭiyā ca avuttanti attho.

    ౫౧౧. నిప్పరియాయతో సీలం సమాదానవిరతిఅవీతిక్కమనవిరతిభావతోతి అధిప్పాయో. అనభిజ్ఝాదీని సన్ధాయ చేతసికసీలస్స పరియాయసీలతా వుత్తా. నగరవడ్ఢకీ వత్థువిజ్జాచరియోతి వదన్తి. చతుబ్బిధో ఆహారో అసితాదీని, భక్ఖితబ్బభుఞ్జితబ్బలేహితబ్బచుబితబ్బాని వా.

    511. Nippariyāyato sīlaṃ samādānaviratiavītikkamanaviratibhāvatoti adhippāyo. Anabhijjhādīni sandhāya cetasikasīlassa pariyāyasīlatā vuttā. Nagaravaḍḍhakī vatthuvijjācariyoti vadanti. Catubbidho āhāro asitādīni, bhakkhitabbabhuñjitabbalehitabbacubitabbāni vā.

    పాతిమోక్ఖసంవరేన ఉపేతో పిహితిన్ద్రియో హోతి తిణ్ణం సుచరితానం ఇన్ద్రియసంవరాహారత్తా, పాతిమోక్ఖసంవరో వా ఇన్ద్రియసంవరస్స ఉపనిస్సయో హోతి. ఇతి పాతిమోక్ఖసంవరేన పిహితిన్ద్రియో ‘‘పాతిమోక్ఖసంవరసంవుతో’’తి వుత్తో. ఇమినా అధిప్పాయేన ‘‘సంవుతో’’తి ఏతస్స పిహితిన్ద్రియోతి అత్థమాహ. పాతిమోక్ఖేన చ సంవరేన చాతి ఇదం పాతిమోక్ఖతో అఞ్ఞం సీలం కాయికఅవీతిక్కమాదిగ్గహణేన గహితన్తి ఇమినా అధిప్పాయేన వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. దుతియో పనత్థో ద్విన్నమ్పి ఏకత్థతం సన్ధాయ వుత్తో.

    Pātimokkhasaṃvarena upeto pihitindriyo hoti tiṇṇaṃ sucaritānaṃ indriyasaṃvarāhārattā, pātimokkhasaṃvaro vā indriyasaṃvarassa upanissayo hoti. Iti pātimokkhasaṃvarena pihitindriyo ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti vutto. Iminā adhippāyena ‘‘saṃvuto’’ti etassa pihitindriyoti atthamāha. Pātimokkhena ca saṃvarena cāti idaṃ pātimokkhato aññaṃ sīlaṃ kāyikaavītikkamādiggahaṇena gahitanti iminā adhippāyena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Dutiyo panattho dvinnampi ekatthataṃ sandhāya vutto.

    ౫౧౩. సబ్బమ్పి దుస్సీల్యన్తి ఇమినా అభిజ్ఝాదయో చ గహితాతి సన్ధాయాహ ‘‘మనసాపి ఆచరతి ఏవ, తస్మా తం దస్సేతు’’న్తి. తత్థాతి కాయికవీతిక్కమాదివసేన వుత్తేసు అనాచారేసు. గరుభణ్డవిస్సజ్జనమాపజ్జతీతి థుల్లచ్చయం ఆపజ్జతీతి అత్థో.

    513. Sabbampidussīlyanti iminā abhijjhādayo ca gahitāti sandhāyāha ‘‘manasāpi ācarati eva, tasmā taṃ dassetu’’nti. Tatthāti kāyikavītikkamādivasena vuttesu anācāresu. Garubhaṇḍavissajjanamāpajjatīti thullaccayaṃ āpajjatīti attho.

    అరోపిమోతి సఙ్ఘికభూమియం ఉట్ఠితో వుత్తో. ఫాతికమ్మన్తి గరుభణ్డన్తరభూతం కమ్మం. దణ్డకమ్మన్తి యథావుత్తం హత్థకమ్మమాహ. సినాయన్తి ఏతేనాతి సినానం, చుణ్ణాది.

    Aropimoti saṅghikabhūmiyaṃ uṭṭhito vutto. Phātikammanti garubhaṇḍantarabhūtaṃ kammaṃ. Daṇḍakammanti yathāvuttaṃ hatthakammamāha. Sināyanti etenāti sinānaṃ, cuṇṇādi.

    సచ్చాలీకేన పియవాదీ ‘‘చాటూ’’తి వుచ్చతి, చాటుం అత్తానం ఇచ్ఛతీతి చాటుకామో, తస్స భావో చాటుకమ్యతా. ముగ్గసూపస్స అప్పవిసనట్ఠానం నామ నత్థి సబ్బాహారేహి అవిరుద్ధత్తాతి అధిప్పాయో. పరిభటతి ధారేతి, పోసేతి వాతి పరిభటో, అథ వా పరివారభూతో భటో సేవకో పరిభటో.

    Saccālīkena piyavādī ‘‘cāṭū’’ti vuccati, cāṭuṃ attānaṃ icchatīti cāṭukāmo, tassa bhāvo cāṭukamyatā. Muggasūpassa appavisanaṭṭhānaṃ nāma natthi sabbāhārehi aviruddhattāti adhippāyo. Paribhaṭati dhāreti, poseti vāti paribhaṭo, atha vā parivārabhūto bhaṭo sevako paribhaṭo.

    భణ్డాగారికకమ్మం గిహీనం కరియమానం వుత్తం. పిణ్డత్థం పటిపిణ్డదానం, పిణ్డం దత్వా పటిపిణ్డగ్గహణం వా పిణ్డపటిపిణ్డం. సఙ్ఘభోగచేతియభోగానం అయోనిసో విచారణం సఙ్ఘుప్పాదచేతియుప్పాదపట్ఠపనం, అత్తనో సన్తకే వియ పటిపజ్జనన్తి కేచి.

    Bhaṇḍāgārikakammaṃ gihīnaṃ kariyamānaṃ vuttaṃ. Piṇḍatthaṃ paṭipiṇḍadānaṃ, piṇḍaṃ datvā paṭipiṇḍaggahaṇaṃ vā piṇḍapaṭipiṇḍaṃ. Saṅghabhogacetiyabhogānaṃ ayoniso vicāraṇaṃ saṅghuppādacetiyuppādapaṭṭhapanaṃ, attano santake viya paṭipajjananti keci.

    ౫౧౪. గావో చరన్తి ఏత్థాతి గోచరో, గోచరో వియాతి గోచరో, అభిణ్హం చరితబ్బట్ఠానం. గావో వా చక్ఖాదీని ఇన్ద్రియాని, తేహి చరితబ్బట్ఠానం గోచరో. అయుత్తో గోచరో అగోచరోతి తదఞ్ఞో యుత్తో ‘‘గోచరో’’తి వుత్తో.

    514. Gāvo caranti etthāti gocaro, gocaro viyāti gocaro, abhiṇhaṃ caritabbaṭṭhānaṃ. Gāvo vā cakkhādīni indriyāni, tehi caritabbaṭṭhānaṃ gocaro. Ayutto gocaro agocaroti tadañño yutto ‘‘gocaro’’ti vutto.

    వా-సద్దో విధుననత్థోపి హోతీతి కత్వా ఆహ ‘‘వినిద్ధుతకిబ్బిసాని వా’’తి.

    -saddo vidhunanatthopi hotīti katvā āha ‘‘viniddhutakibbisāni vā’’ti.

    ౫౧౫. అవరా పచ్ఛిమా మత్తా ఏతేసన్తి ఓరమత్తకాని. సంయమకరణీయానీతి కాయవాచాసంయమమత్తేన కత్తబ్బపటికమ్మాని, విక్ఖిపితబ్బాని వా. ‘‘పున న ఏవం కరోమీ’’తి చిత్తేన సంవరమత్తేన, ఇన్ద్రియసంవరేనేవ వా కరణీయాని సంవరకరణీయాని. దివివిహారజనపదవాసీ దివివిహారవాసీ. మనస్స అధిట్ఠానమేవ అధిట్ఠానావికమ్మం. దేసనా ఇధ ‘‘వుట్ఠానావికమ్మ’’న్తి అధిప్పేతా. తత్థ ‘‘చిత్తుప్పాదకరణీయాని మనసికారపటిబద్ధానీ’’తి వచనతో పాతిమోక్ఖసంవరవిసుద్ధత్థం అనతిక్కమనీయాని అనాపత్తిగమనీయాని వజ్జాని వుత్తానీతి ఆచరియస్స అధిప్పాయో. చతుబ్బిధస్సాతి అత్తానువాదపరానువాదదణ్డదుగ్గతిభయస్స.

    515. Avarā pacchimā mattā etesanti oramattakāni. Saṃyamakaraṇīyānīti kāyavācāsaṃyamamattena kattabbapaṭikammāni, vikkhipitabbāni vā. ‘‘Puna na evaṃ karomī’’ti cittena saṃvaramattena, indriyasaṃvareneva vā karaṇīyāni saṃvarakaraṇīyāni. Divivihārajanapadavāsī divivihāravāsī. Manassa adhiṭṭhānameva adhiṭṭhānāvikammaṃ. Desanā idha ‘‘vuṭṭhānāvikamma’’nti adhippetā. Tattha ‘‘cittuppādakaraṇīyāni manasikārapaṭibaddhānī’’ti vacanato pātimokkhasaṃvaravisuddhatthaṃ anatikkamanīyāni anāpattigamanīyāni vajjāni vuttānīti ācariyassa adhippāyo. Catubbidhassāti attānuvādaparānuvādadaṇḍaduggatibhayassa.

    ౫౧౬. ‘‘ఇధ భిక్ఖూ’’తి భిక్ఖు ఏవ అధిప్పేతోతి సన్ధాయ ‘‘సేససిక్ఖా పన అత్థుద్ధారవసేన సిక్ఖా-సద్దస్స అత్థదస్సనత్థం వుత్తా’’తి ఆహ. భిక్ఖుగ్గహణం పన అగ్గపరిసాముఖేన సబ్బజ్ఝాననిబ్బత్తకానం చతున్నమ్పి పరిసానం దస్సనత్థం కతం. గుణతో వా భిక్ఖు అధిప్పేతోతి సబ్బాపి సిక్ఖా ఇధాధిప్పేతాతి దట్ఠబ్బా. సబ్బేన సిక్ఖాసమాదానేనాతి ఏత్థ యేన సమాదానేన సబ్బాపి సిక్ఖా సమాదిన్నా హోన్తి, తం ఏకమ్పి సబ్బసమాదానకిచ్చకరత్తా సబ్బసమాదానం నామ హోతి, అనేకేసు పన వత్తబ్బమేవ నత్థి. సబ్బేన సిక్ఖితబ్బాకారేనాతి అవీతిక్కమదేసనావుట్ఠానవత్తచరణాదిఆకారేన. వీతిక్కమనవసేన సేసస్సపి నిస్సేసతాకరణం సన్ధాయ ‘‘భిన్నస్సపీ’’తిఆదిమాహ.

    516. ‘‘Idha bhikkhū’’ti bhikkhu eva adhippetoti sandhāya ‘‘sesasikkhā pana atthuddhāravasena sikkhā-saddassa atthadassanatthaṃ vuttā’’ti āha. Bhikkhuggahaṇaṃ pana aggaparisāmukhena sabbajjhānanibbattakānaṃ catunnampi parisānaṃ dassanatthaṃ kataṃ. Guṇato vā bhikkhu adhippetoti sabbāpi sikkhā idhādhippetāti daṭṭhabbā. Sabbena sikkhāsamādānenāti ettha yena samādānena sabbāpi sikkhā samādinnā honti, taṃ ekampi sabbasamādānakiccakarattā sabbasamādānaṃ nāma hoti, anekesu pana vattabbameva natthi. Sabbena sikkhitabbākārenāti avītikkamadesanāvuṭṭhānavattacaraṇādiākārena. Vītikkamanavasena sesassapi nissesatākaraṇaṃ sandhāya ‘‘bhinnassapī’’tiādimāha.

    ౫౧౯. ఆవరణీయేహి చిత్తపరిసోధనభావనా జాగరియానుయోగోతి కత్వా ఆహ ‘‘భావన’’న్తి. సుప్పపరిగ్గాహకన్తి ‘‘సుప్పపరిగ్గాహకం నామ ఇదం ఇతో పుబ్బే ఇతో పరఞ్చ నత్థి, అయమేతస్స పచ్చయో’’తిఆదినా పరిగ్గాహకం.

    519. Āvaraṇīyehi cittaparisodhanabhāvanā jāgariyānuyogoti katvā āha ‘‘bhāvana’’nti. Suppapariggāhakanti ‘‘suppapariggāhakaṃ nāma idaṃ ito pubbe ito parañca natthi, ayametassa paccayo’’tiādinā pariggāhakaṃ.

    ౫౨౦-౫౨౧. యుత్తోతి ఆరమ్భమానో. సాతచ్చం నేపక్కఞ్చ పవత్తయమానో జాగరియానుయోగం అనుయుత్తో హోతీతి సమ్బన్ధం దస్సేతి.

    520-521. Yuttoti ārambhamāno. Sātaccaṃ nepakkañca pavattayamāno jāgariyānuyogaṃ anuyutto hotīti sambandhaṃ dasseti.

    ౫౨౨. లోకియాయపి…పే॰… ఆహాతి ఇదం విపస్సనాభావనాయ సతిపట్ఠానాదయో ఏకస్మిం ఆరమ్మణే సహ నప్పవత్తన్తి, పవత్తమానానిపి ఇన్ద్రియబలాని బోజ్ఝఙ్గేస్వేవ అన్తోగధాని హోన్తి. పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గగ్గహణేన హి తదుపనిస్సయభూతం సద్ధిన్ద్రియం సద్ధాబలఞ్చ గహితమేవ హోతి ‘‘సద్ధూపనిసం పామోజ్జ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౨.౨౩) వుత్తత్తా. మగ్గఙ్గాని పఞ్చేవ విపస్సనాక్ఖణే పవత్తన్తీతి ఇమమత్థం సన్ధాయ వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.

    522. Lokiyāyapi…pe… āhāti idaṃ vipassanābhāvanāya satipaṭṭhānādayo ekasmiṃ ārammaṇe saha nappavattanti, pavattamānānipi indriyabalāni bojjhaṅgesveva antogadhāni honti. Pītisambojjhaṅgaggahaṇena hi tadupanissayabhūtaṃ saddhindriyaṃ saddhābalañca gahitameva hoti ‘‘saddhūpanisaṃ pāmojja’’nti (saṃ. ni. 2.23) vuttattā. Maggaṅgāni pañceva vipassanākkhaṇe pavattantīti imamatthaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ౫౨౩. సమన్తతో, సమ్మా, సమం వా సాత్థకాదిపజాననం సమ్పజానం, తదేవ సమ్పజఞ్ఞం. తేనాతి సతిసమ్పయుత్తత్తా ఏవ ఉద్దేసే అవుత్తాపి సతి నిద్దేసే ‘‘సతో’’తి ఇమినా వుత్తాతి అధిప్పాయో.

    523. Samantato, sammā, samaṃ vā sātthakādipajānanaṃ sampajānaṃ, tadeva sampajaññaṃ. Tenāti satisampayuttattā eva uddese avuttāpi sati niddese ‘‘sato’’ti iminā vuttāti adhippāyo.

    సాత్థకానం అభిక్కమాదీనం సమ్పజాననం సాత్థకసమ్పజఞ్ఞం. ఏవం సప్పాయసమ్పజఞ్ఞం. అభిక్కమాదీసు పన భిక్ఖాచారగోచరే అఞ్ఞత్థాపి చ పవత్తేసు అవిజహితే కమ్మట్ఠానసఙ్ఖాతే గోచరే సమ్పజఞ్ఞం గోచరసమ్పజఞ్ఞం. అభిక్కమాదీసు అసమ్ముయ్హనమేవ సమ్పజఞ్ఞం అసమ్మోహసమ్పజఞ్ఞం.

    Sātthakānaṃ abhikkamādīnaṃ sampajānanaṃ sātthakasampajaññaṃ. Evaṃ sappāyasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu pana bhikkhācāragocare aññatthāpi ca pavattesu avijahite kammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ.

    ద్వే కథాతి వచనకరణాకరణకథా న కథితపుబ్బా. వచనం కరోమి ఏవ, తస్మా సుబ్బచత్తా పటివచనం దేమీతి అత్థో.

    Dvekathāti vacanakaraṇākaraṇakathā na kathitapubbā. Vacanaṃ karomi eva, tasmā subbacattā paṭivacanaṃ demīti attho.

    కమ్మట్ఠానసీసేనేవాతి కమ్మట్ఠానగ్గేనేవ, కమ్మట్ఠానం పధానం కత్వా ఏవాతి అత్థో. తేన ‘‘పత్తమ్పి అచేతన’’న్తిఆదినా వక్ఖమానం కమ్మట్ఠానం, యథాపరిహరియమానం వా అవిజహిత్వాతి దస్సేతి. ‘‘తస్మా’’తి ఏతస్స ‘‘ధమ్మకథా కథేతబ్బాయేవాతి వదన్తీ’’తి ఏతేన సమ్బన్ధో. భయేతి పరచక్కాదిభయే.

    Kammaṭṭhānasīsenevāti kammaṭṭhānaggeneva, kammaṭṭhānaṃ padhānaṃ katvā evāti attho. Tena ‘‘pattampi acetana’’ntiādinā vakkhamānaṃ kammaṭṭhānaṃ, yathāparihariyamānaṃ vā avijahitvāti dasseti. ‘‘Tasmā’’ti etassa ‘‘dhammakathā kathetabbāyevāti vadantī’’ti etena sambandho. Bhayeti paracakkādibhaye.

    అవసేసట్ఠానేతి యాగుఅగ్గహితట్ఠానే. ఠానచఙ్కమనమేవాతి అధిట్ఠాతబ్బిరియాపథవసేన వుత్తం, న భోజనాదికాలే అవస్సం కత్తబ్బనిసజ్జాయపి పటిక్ఖేపవసేన.

    Avasesaṭṭhāneti yāguaggahitaṭṭhāne. Ṭhānacaṅkamanamevāti adhiṭṭhātabbiriyāpathavasena vuttaṃ, na bhojanādikāle avassaṃ kattabbanisajjāyapi paṭikkhepavasena.

    థేరో దారుచీరియో

    Thero dārucīriyo

    ‘‘తస్మాతిహ తే, బాహియ, ఏవం సిక్ఖితబ్బం. దిట్ఠే దిట్ఠమత్తం భవిస్సతి, సుతే ముతే విఞ్ఞాతే. యతో ఖో తే, బాహియ, దిట్ఠే దిట్ఠమత్తం భవిస్సతి, సుతే ముతే విఞ్ఞాతే విఞ్ఞాతమత్తం భవిస్సతి, తతో త్వం, బాహియ, న తేన, యతో త్వం, బాహియ, న తేన. తతో త్వం, బాహియ, న తత్థ, యతో త్వం, బాహియ, న తత్థ. తతో త్వం, బాహియ, నేవిధ న హురం న ఉభయమన్తరేన. ఏసేవన్తో దుక్ఖస్సా’’తి (ఉదా॰ ౧౦) –

    ‘‘Tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ. Diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute mute viññāte. Yato kho te, bāhiya, diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute mute viññāte viññātamattaṃ bhavissati, tato tvaṃ, bāhiya, na tena, yato tvaṃ, bāhiya, na tena. Tato tvaṃ, bāhiya, na tattha, yato tvaṃ, bāhiya, na tattha. Tato tvaṃ, bāhiya, nevidha na huraṃ na ubhayamantarena. Esevanto dukkhassā’’ti (udā. 10) –

    ఏత్తకేన అరహత్తం సచ్ఛాకాసి.

    Ettakena arahattaṃ sacchākāsi.

    ఖాణుఆదిపరిహరణత్థం, పతిట్ఠితపాదపరిహరణత్థం వా పస్సేన హరణం వీతిహరణన్తి వదన్తి. యావ పతిట్ఠితపాదో, తావ ఆహరణం అతిహరణం, తతో పరం హరణం వీతిహరణన్తి అయం వా ఏతేసం విసేసో. అవీచిన్తి నిరన్తరం.

    Khāṇuādipariharaṇatthaṃ, patiṭṭhitapādapariharaṇatthaṃ vā passena haraṇaṃ vītiharaṇanti vadanti. Yāva patiṭṭhitapādo, tāva āharaṇaṃ atiharaṇaṃ, tato paraṃ haraṇaṃ vītiharaṇanti ayaṃ vā etesaṃ viseso. Avīcinti nirantaraṃ.

    పఠమజవనేపి…పే॰… న హోతీతి ఇదం పఞ్చవిఞ్ఞాణవీథియం ఇత్థిపురిసోతి రజ్జనాదీనం అభావం సన్ధాయ వుత్తం. తత్థ హి ఆవజ్జనవోట్ఠబ్బనానం అయోనిసో ఆవజ్జనవోట్ఠబ్బనవసేన ఇట్ఠే ఇత్థిరూపాదిమ్హి లోభో, అనిట్ఠే చ పటిఘో ఉప్పజ్జతి. మనోద్వారే పన ఇత్థిపురిసోతి రజ్జనాది హోతి, తస్స పఞ్చద్వారజవనం మూలం, యథావుత్తం వా సబ్బం భవఙ్గాది. ఏవం మనోద్వారజవనస్స మూలవసేన మూలపరిఞ్ఞా వుత్తా. ఆగన్తుకతావకాలికతా పన పఞ్చద్వారజవనస్సేవ అపుబ్బతిత్తరతావసేన. మణిసప్పో సీహళదీపే విజ్జమానా ఏకా సప్పజాతీతి వదన్తి. చలనన్తి కమ్పనం.

    Paṭhamajavanepi…pe… na hotīti idaṃ pañcaviññāṇavīthiyaṃ itthipurisoti rajjanādīnaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha hi āvajjanavoṭṭhabbanānaṃ ayoniso āvajjanavoṭṭhabbanavasena iṭṭhe itthirūpādimhi lobho, aniṭṭhe ca paṭigho uppajjati. Manodvāre pana itthipurisoti rajjanādi hoti, tassa pañcadvārajavanaṃ mūlaṃ, yathāvuttaṃ vā sabbaṃ bhavaṅgādi. Evaṃ manodvārajavanassa mūlavasena mūlapariññā vuttā. Āgantukatāvakālikatā pana pañcadvārajavanasseva apubbatittaratāvasena. Maṇisappo sīhaḷadīpe vijjamānā ekā sappajātīti vadanti. Calananti kampanaṃ.

    అతిహరతీతి యావ ముఖా ఆహరతి. వీతిహరతీతి తతో యావ కుచ్ఛి, తావ హరతి, కుచ్ఛిగతం వా పస్సతో హరతి. అల్లత్తఞ్చ అనుపాలేతీతి వాయుఆదీహి అతివిసోసనం యథా న హోతి, తథా పాలేతి. ఆభుజతీతి పరియేసనజ్ఝోహరణజిణ్ణాజిణ్ణతాదిం ఆవజ్జేతి, విజానాతీతి అత్థో. తంతంవిజానననిప్ఫాదకోయేవ హి పయోగో ‘‘సమ్మాపయోగో’’తి వుత్తోతి. అథ వా ‘‘సమ్మాపటిపత్తిమాగమ్మ అబ్భన్తరే అత్తా నామ కోచి భుజనకో నత్థీ’’తిఆదినా విజాననం ఆభుజనం.

    Atiharatīti yāva mukhā āharati. Vītiharatīti tato yāva kucchi, tāva harati, kucchigataṃ vā passato harati. Allattañca anupāletīti vāyuādīhi ativisosanaṃ yathā na hoti, tathā pāleti. Ābhujatīti pariyesanajjhoharaṇajiṇṇājiṇṇatādiṃ āvajjeti, vijānātīti attho. Taṃtaṃvijānananipphādakoyeva hi payogo ‘‘sammāpayogo’’ti vuttoti. Atha vā ‘‘sammāpaṭipattimāgamma abbhantare attā nāma koci bhujanako natthī’’tiādinā vijānanaṃ ābhujanaṃ.

    అట్ఠానేతి మనుస్సామనుస్సపరిగ్గహితే అయుత్తే ఠానే ఖేత్తదేవాయతనాదికే. తుమ్బతో వేళునాళిఆదిఉదకభాజనతో. న్తి ఛడ్డితం ఉదకం.

    Aṭṭhāneti manussāmanussapariggahite ayutte ṭhāne khettadevāyatanādike. Tumbato veḷunāḷiādiudakabhājanato. Tanti chaḍḍitaṃ udakaṃ.

    గతేతి గమనేతి పుబ్బే అభిక్కమపటిక్కమగ్గహణేన గమనేపి పురతో పచ్ఛతో చ కాయస్స అతిహరణం వుత్తన్తి ఇధ గమనమేవ గహితన్తి వేదితబ్బం, వక్ఖమానో వా ఏతేసం విసేసో.

    Gateti gamaneti pubbe abhikkamapaṭikkamaggahaṇena gamanepi purato pacchato ca kāyassa atiharaṇaṃ vuttanti idha gamanameva gahitanti veditabbaṃ, vakkhamāno vā etesaṃ viseso.

    ఏత్తకేనాతి కమ్మట్ఠానం అవిస్సజ్జేత్వా చతున్నం ఇరియాపథానం పవత్తనవచనమత్తేన గోచరసమ్పజఞ్ఞం న పాకటం హోతీతి అత్థో. ఏవం పన సుత్తే కమ్మట్ఠానం అవిభూతం హోతీతి చఙ్కమనట్ఠాననిసజ్జాసు ఏవ పవత్తే పరిగ్గణ్హన్తస్స సుత్తే పవత్తా అపాకటా హోన్తీతి అత్థో.

    Ettakenāti kammaṭṭhānaṃ avissajjetvā catunnaṃ iriyāpathānaṃ pavattanavacanamattena gocarasampajaññaṃ na pākaṭaṃ hotīti attho. Evaṃ pana sutte kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ hotīti caṅkamanaṭṭhānanisajjāsu eva pavatte pariggaṇhantassa sutte pavattā apākaṭā hontīti attho.

    కాయాదికిరియామయత్తా ఆవజ్జనకిరియాసముట్ఠితత్తా చ జవనం, సబ్బమ్పి వా ఛద్వారప్పవత్తం కిరియామయపవత్తం నామ, దుతియజ్ఝానం వచీసఙ్ఖారవిరహా ‘‘తుణ్హీభావో’’తి వుచ్చతి.

    Kāyādikiriyāmayattā āvajjanakiriyāsamuṭṭhitattā ca javanaṃ, sabbampi vā chadvārappavattaṃ kiriyāmayapavattaṃ nāma, dutiyajjhānaṃ vacīsaṅkhāravirahā ‘‘tuṇhībhāvo’’ti vuccati.

    ౫౨౬. ఉపాసనట్ఠానన్తి ఇస్సాసానం వియ ఉపాసనస్స సిక్ఖాయోగకరణస్స కమ్మట్ఠానఉపాసనస్స ఠానన్తి అత్థో. తమేవ హి అత్థం దస్సేతుం ‘‘యోగపథ’’న్తి ఆహాతి. సీసం ధోవతీతి ఇచ్ఛాదాసబ్యా భుజిస్సతం ఞాపయతి, మిచ్ఛాపటిపన్నేహి వా పక్ఖిత్తం అయసరజం ధోవతి.

    526. Upāsanaṭṭhānanti issāsānaṃ viya upāsanassa sikkhāyogakaraṇassa kammaṭṭhānaupāsanassa ṭhānanti attho. Tameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘yogapatha’’nti āhāti. Sīsaṃ dhovatīti icchādāsabyā bhujissataṃ ñāpayati, micchāpaṭipannehi vā pakkhittaṃ ayasarajaṃ dhovati.

    ౫౨౯. వినయపరియాయేన అదిన్నాదానపారాజికే ఆగతం. సుత్తన్తపరియాయేన ఆరఞ్ఞకసిక్ఖాపదే ‘‘పఞ్చధనుసతికం పచ్ఛిమ’’న్తి ఆగతం ఆరఞ్ఞికం భిక్ఖుం సన్ధాయ. న హి సో వినయపరియాయికే అరఞ్ఞే వసనతో ‘‘ఆరఞ్ఞకో పన్తసేనాసనో’’తి సుత్తే వుత్తోతి.

    529. Vinayapariyāyena adinnādānapārājike āgataṃ. Suttantapariyāyena āraññakasikkhāpade ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti āgataṃ āraññikaṃ bhikkhuṃ sandhāya. Na hi so vinayapariyāyike araññe vasanato ‘‘āraññako pantasenāsano’’ti sutte vuttoti.

    ౫౩౦. ‘‘నితుమ్బ’’న్తిపి ‘‘నదీకుఞ్జ’’న్తిపి యం వదన్తి, తం కన్దరన్తి అపబ్బతపదేసేపి విదుగ్గనదీనివత్తనపదేసం కన్దరన్తి దస్సేతి.

    530. ‘‘Nitumba’’ntipi ‘‘nadīkuñja’’ntipi yaṃ vadanti, taṃ kandaranti apabbatapadesepi vidugganadīnivattanapadesaṃ kandaranti dasseti.

    ౫౩౧. భాజేత్వా దస్సితన్తి ఏతేన భాజేతబ్బతం అన్తే నిద్దేసస్స కారణం దస్సేతి.

    531. Bhājetvā dassitanti etena bhājetabbataṃ ante niddesassa kāraṇaṃ dasseti.

    ౫౩౩. రహస్స కిరియా రహస్సం, తం అరహతి తస్స యోగ్గన్తి రాహస్సేయ్యకం. విచిత్తా హి తద్ధితాతి. రహసి వా సాధు రహస్సం, తస్స యోగ్గం రాహస్సేయ్యకం.

    533. Rahassa kiriyā rahassaṃ, taṃ arahati tassa yogganti rāhasseyyakaṃ. Vicittā hi taddhitāti. Rahasi vā sādhu rahassaṃ, tassa yoggaṃ rāhasseyyakaṃ.

    ౫౩౬. పణిహితోతి సుట్ఠు ఠపితో.

    536. Paṇihitoti suṭṭhu ṭhapito.

    ౫౩౭. పరిగ్గహితనియ్యానన్తి పరిగ్గహితనియ్యానసభావం, కాయాదీసు సుట్ఠు పవత్తియా నియ్యానసభావయుత్తన్తి అత్థో. కాయాదిపరిగ్గహణం ఞాణం వా పరిగ్గహో, తం-సమ్పయుత్తతాయ పరిగ్గహితం నియ్యానభూతం ఉపట్ఠానం కత్వాతి అత్థో.

    537. Pariggahitaniyyānanti pariggahitaniyyānasabhāvaṃ, kāyādīsu suṭṭhu pavattiyā niyyānasabhāvayuttanti attho. Kāyādipariggahaṇaṃ ñāṇaṃ vā pariggaho, taṃ-sampayuttatāya pariggahitaṃ niyyānabhūtaṃ upaṭṭhānaṃ katvāti attho.

    ౫౪౨-౫౪౩. వికారప్పత్తియాతి చిత్తస్స వికారాపత్తిభావేనాతి అత్థో. సబ్బసఙ్గాహికవసేనాతి సత్తసఙ్ఖారగతసబ్బకోధసఙ్గాహికవసేన. సబ్బసఙ్గహణఞ్చ సముచ్ఛేదప్పహానస్సపి అధిప్పేతత్తా కతన్తి వేదితబ్బం.

    542-543. Vikārappattiyāti cittassa vikārāpattibhāvenāti attho. Sabbasaṅgāhikavasenāti sattasaṅkhāragatasabbakodhasaṅgāhikavasena. Sabbasaṅgahaṇañca samucchedappahānassapi adhippetattā katanti veditabbaṃ.

    ౫౪౬. ఇదం సన్ధాయాతి ‘‘ద్వే ధమ్మా’’తి సన్ధాయ. ఏకవచనేన ‘‘థినమిద్ధ’’న్తి ఉద్దిసిత్వాపి నిద్దేసే ‘‘సన్తా’’తి వచనభేదో, బహువచనం కతన్తి అత్థో. నిరోధసన్తతాయాతి వచనం అఙ్గసన్తతాయ, సభావసన్తతాయ వా సన్తతానివారణత్థం.

    546. Idaṃsandhāyāti ‘‘dve dhammā’’ti sandhāya. Ekavacanena ‘‘thinamiddha’’nti uddisitvāpi niddese ‘‘santā’’ti vacanabhedo, bahuvacanaṃ katanti attho. Nirodhasantatāyāti vacanaṃ aṅgasantatāya, sabhāvasantatāya vā santatānivāraṇatthaṃ.

    ౫౫౦. థినమిద్ధవికారవిరహా తప్పటిపక్ఖసఞ్ఞా ఆలోకసఞ్ఞా నామ హోతి. తేనేవ వుత్తం ‘‘అయం సఞ్ఞా ఆలోకా హోతీ’’తి.

    550. Thinamiddhavikāravirahā tappaṭipakkhasaññā ālokasaññā nāma hoti. Teneva vuttaṃ ‘‘ayaṃ saññā ālokā hotī’’ti.

    ౫౫౩. ‘‘వన్తత్తా ముత్తత్తా’’తిఆదీని, ‘‘ఆలోకా హోతీ’’తిఆదీని చ ‘‘చత్తత్తాతిఆదీనీ’’తి వుత్తాని. ఆది-సద్దేన వా ద్విన్నమ్పి నిద్దేసపదాని సఙ్గహేత్వా తత్థ యాని యేసం వేవచనాని, తానేవ సన్ధాయ ‘‘అఞ్ఞమఞ్ఞవేవచనానీ’’తి వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. పటిముఞ్చతోతి ఏతేన సారమ్భం అభిభవం దస్సేతి. నిరావరణా హుత్వా ఆభుజతి సమ్పజానాతీతి నిరావరణాభోగా, తంసభావత్తా వివటా.

    553. ‘‘Vantattā muttattā’’tiādīni, ‘‘ālokā hotī’’tiādīni ca ‘‘cattattātiādīnī’’ti vuttāni. Ādi-saddena vā dvinnampi niddesapadāni saṅgahetvā tattha yāni yesaṃ vevacanāni, tāneva sandhāya ‘‘aññamaññavevacanānī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Paṭimuñcatoti etena sārambhaṃ abhibhavaṃ dasseti. Nirāvaraṇā hutvā ābhujati sampajānātīti nirāvaraṇābhogā, taṃsabhāvattā vivaṭā.

    ౫౫౬. ‘‘వికాలో ను ఖో, న ను ఖో’’తి అనిచ్ఛయతాయ కతవత్థుజ్ఝాచారమూలకో విప్పటిసారో వత్థుజ్ఝాచారో కారణవోహారేన వుత్తోతి దట్ఠబ్బో.

    556. ‘‘Vikālo nu kho, na nu kho’’ti anicchayatāya katavatthujjhācāramūlako vippaṭisāro vatthujjhācāro kāraṇavohārena vuttoti daṭṭhabbo.

    ౫౬౨. కిలిస్సన్తీతి కిలేసేన్తీతి అత్థం వదన్తి, సదరథభావేన సయమేవ వా కిలిస్సన్తి. న హి తే ఉప్పజ్జమానా కిలేసరహితా ఉప్పజ్జన్తీతి.

    562. Kilissantīti kilesentīti atthaṃ vadanti, sadarathabhāvena sayameva vā kilissanti. Na hi te uppajjamānā kilesarahitā uppajjantīti.

    ౫౬౪. ఇధేవ చ విభఙ్గే ‘‘ఉపేతో హోతీ’’తిఆది తత్థ తత్థ వుత్తమేవ.

    564. Idheva ca vibhaṅge ‘‘upeto hotī’’tiādi tattha tattha vuttameva.

    ౫౮౮. నిద్దేసవసేనాతి ‘‘తత్థ కతమా ఉపేక్ఖా? యా ఉపేక్ఖా’’తిఆదినిద్దేసవసేన. ‘‘ఇమాయ ఉపేక్ఖాయ ఉపేతో హోతీ’’తిఆది పటినిద్దేసవసేనాతి వదన్తి. ‘‘తత్థ కతమా…పే॰… ఇమాయ ఉపేక్ఖాయ ఉపేతో హోతీ’’తి ఏతేన పుగ్గలో నిద్దిట్ఠో హోతి, ‘‘సముపేతో’’తిఆదినా పటినిద్దిట్ఠో. యావ వా ‘‘సమన్నాగతో’’తి పదం, తావ నిద్దిట్ఠో, ‘‘తేన వుచ్చతి ఉపేక్ఖకో’’తి ఇమినా పటినిద్దిట్ఠోతి తేసం వసేన నిద్దేసపటినిద్దేసా యోజేతబ్బా. పకారేనాతి ఉపేక్ఖాయ ‘‘ఉపేక్ఖనా’’తిఆదిధమ్మప్పకారేన ‘‘ఉపేతో సముపేతో’’తిఆదిపుగ్గలప్పకారేన చ ఉపేక్ఖకసద్దస్స అత్థం ఠపేన్తో పట్ఠపేన్తి. ‘‘ఉపేక్ఖా’’తి ఏతస్స అత్థస్స ‘‘ఉపేక్ఖనా’’తి కారణం. ఉపేక్ఖనావసేన హి ఉపేక్ఖాతి. తథా ‘‘ఉపేతో సముపేతో’’తి ఏతేసం ‘‘ఉపాగతో సముపాగతో’’తి కారణన్తి ఏవం ధమ్మపుగ్గలవసేన తస్స తస్సత్థస్స కారణం దస్సేన్తా వివరన్తి, ‘‘ఉపేక్ఖకో’’తి ఇమస్సేవ వా అత్థస్స ‘‘ఇమాయ ఉపేక్ఖాయ ఉపేతో హోతీ’’తిఆదినా కారణం దస్సేన్తా. ‘‘ఉపేక్ఖనా అజ్ఝుపేక్ఖనా సముపేతో’’తిఆదినా బ్యఞ్జనానం విభాగం దస్సేన్తా విభజన్తి. ఉపేక్ఖక-సద్దన్తోగధాయ వా ఉపేక్ఖాయ తస్సేవ చ ఉపేక్ఖక-సద్దస్స విసుం అత్థవచనం ‘‘యా ఉపేక్ఖా ఉపేక్ఖనా’’తిఆదినా, ‘‘ఇమాయ ఉపేక్ఖాయ ఉపేతో హోతీ’’తిఆదినా చ బ్యఞ్జనవిభాగో. సబ్బథా అఞ్ఞాతతా నికుజ్ఝితభావో, కేనచి పకారేన విఞ్ఞాతేపి నిరవసేసపరిచ్ఛిన్దనాభావో గమ్భీరభావో.

    588. Niddesavasenāti ‘‘tattha katamā upekkhā? Yā upekkhā’’tiādiniddesavasena. ‘‘Imāya upekkhāya upeto hotī’’tiādi paṭiniddesavasenāti vadanti. ‘‘Tattha katamā…pe… imāya upekkhāya upeto hotī’’ti etena puggalo niddiṭṭho hoti, ‘‘samupeto’’tiādinā paṭiniddiṭṭho. Yāva vā ‘‘samannāgato’’ti padaṃ, tāva niddiṭṭho, ‘‘tena vuccati upekkhako’’ti iminā paṭiniddiṭṭhoti tesaṃ vasena niddesapaṭiniddesā yojetabbā. Pakārenāti upekkhāya ‘‘upekkhanā’’tiādidhammappakārena ‘‘upeto samupeto’’tiādipuggalappakārena ca upekkhakasaddassa atthaṃ ṭhapento paṭṭhapenti. ‘‘Upekkhā’’ti etassa atthassa ‘‘upekkhanā’’ti kāraṇaṃ. Upekkhanāvasena hi upekkhāti. Tathā ‘‘upeto samupeto’’ti etesaṃ ‘‘upāgato samupāgato’’ti kāraṇanti evaṃ dhammapuggalavasena tassa tassatthassa kāraṇaṃ dassentā vivaranti, ‘‘upekkhako’’ti imasseva vā atthassa ‘‘imāya upekkhāya upeto hotī’’tiādinā kāraṇaṃ dassentā. ‘‘Upekkhanā ajjhupekkhanā samupeto’’tiādinā byañjanānaṃ vibhāgaṃ dassentā vibhajanti. Upekkhaka-saddantogadhāya vā upekkhāya tasseva ca upekkhaka-saddassa visuṃ atthavacanaṃ ‘‘yā upekkhā upekkhanā’’tiādinā, ‘‘imāya upekkhāya upeto hotī’’tiādinā ca byañjanavibhāgo. Sabbathā aññātatā nikujjhitabhāvo, kenaci pakārena viññātepi niravasesaparicchindanābhāvo gambhīrabhāvo.

    ౬౦౨. ఉపరిభూమిప్పత్తియాతి ఇదం ‘‘రూపసఞ్ఞానం సమతిక్కమా’’తి ఏత్థేవ యోజేతబ్బం. విఞ్ఞాణఞ్చాయతనాదీనిపి వా ఆకాసానఞ్చాయతనాదీనం ఉపరిభూమియోతి సబ్బత్థాపి న న యుజ్జతి.

    602. Uparibhūmippattiyāti idaṃ ‘‘rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ti ettheva yojetabbaṃ. Viññāṇañcāyatanādīnipi vā ākāsānañcāyatanādīnaṃ uparibhūmiyoti sabbatthāpi na na yujjati.

    ౬౧౦. విఞ్ఞాణఞ్చాయతననిద్దేసే ‘‘అనన్తం విఞ్ఞాణన్తి తంయేవ ఆకాసం విఞ్ఞాణేన ఫుటం మనసి కరోతి అనన్తం ఫరతి, తేన వుచ్చతి అనన్తం విఞ్ఞాణ’’న్తి ఏత్థ విఞ్ఞాణేనాతి ఏతం ఉపయోగత్థే కరణవచనం, తంయేవ ఆకాసం ఫుటం విఞ్ఞాణం మనసి కరోతీతి కిర అట్ఠకథాయం వుత్తం. అయం వా ఏతస్స అత్థో – తంయేవ ఆకాసం ఫుటం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణఞ్చాయతనవిఞ్ఞాణేన మనసి కరోతీతి. అయం పనత్థో యుత్తో – తంయేవ ఆకాసం విఞ్ఞాణేన ఫుటం తేన గహితాకారం మనసి కరోతి, ఏవం తం విఞ్ఞాణం అనన్తం ఫరతీతి. యఞ్హి ఆకాసం పఠమారుప్పసమఙ్గీ విఞ్ఞాణేన అనన్తం ఫరతి, తం ఫరణాకారసహితమేవ విఞ్ఞాణం మనసికరోన్తో దుతియారుప్పసమఙ్గీ అనన్తం ఫరతీతి వుచ్చతీతి.

    610. Viññāṇañcāyatananiddese ‘‘anantaṃ viññāṇanti taṃyeva ākāsaṃ viññāṇena phuṭaṃ manasi karoti anantaṃ pharati, tena vuccati anantaṃ viññāṇa’’nti ettha viññāṇenāti etaṃ upayogatthe karaṇavacanaṃ, taṃyeva ākāsaṃ phuṭaṃ viññāṇaṃ manasi karotīti kira aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Ayaṃ vā etassa attho – taṃyeva ākāsaṃ phuṭaṃ viññāṇaṃ viññāṇañcāyatanaviññāṇena manasi karotīti. Ayaṃ panattho yutto – taṃyeva ākāsaṃ viññāṇena phuṭaṃ tena gahitākāraṃ manasi karoti, evaṃ taṃ viññāṇaṃ anantaṃ pharatīti. Yañhi ākāsaṃ paṭhamāruppasamaṅgī viññāṇena anantaṃ pharati, taṃ pharaṇākārasahitameva viññāṇaṃ manasikaronto dutiyāruppasamaṅgī anantaṃ pharatīti vuccatīti.

    ౬౧౫. తంయేవ విఞ్ఞాణం అభావేతీతి యం పుబ్బే ‘‘అనన్తం విఞ్ఞాణ’’న్తి మనసి కతం, తంయేవాతి అత్థో. తస్సేవ హి ఆరమ్మణభూతం పఠమేన వియ రూపనిమిత్తం తతియేనారుప్పేన అభావేతీతి.

    615. Taṃyeva viññāṇaṃ abhāvetīti yaṃ pubbe ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti manasi kataṃ, taṃyevāti attho. Tasseva hi ārammaṇabhūtaṃ paṭhamena viya rūpanimittaṃ tatiyenāruppena abhāvetīti.

    నిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Niddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ౬౨౩. అభిధమ్మభాజనీయే పఞ్చకనయదస్సనే ‘‘పఞ్చ ఝానానీ’’తి చ, ‘‘తత్థ కతమం పఠమం ఝాన’’న్తి చ ఆదినా ఉద్ధటం. ఉద్ధటానంయేవ చతున్నం పఠమతతియచతుత్థపఞ్చమజ్ఝానానం దస్సనతో, దుతియస్సేవ విసేసదస్సనతో చ.

    623. Abhidhammabhājanīye pañcakanayadassane ‘‘pañca jhānānī’’ti ca, ‘‘tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhāna’’nti ca ādinā uddhaṭaṃ. Uddhaṭānaṃyeva catunnaṃ paṭhamatatiyacatutthapañcamajjhānānaṃ dassanato, dutiyasseva visesadassanato ca.

    అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౩. పఞ్హపుచ్ఛకవణ్ణనా

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ౬౪౦. లోకుత్తరాపనేత్థాతి ఏతేసు తీసుఝానేసు ‘‘లోకుత్తరా సియా అప్పమాణారమ్మణా’’తి ఏవం కోట్ఠాసికా పన మగ్గకాలే, ఫలకాలే వా లోకుత్తరభూతా ఏవాతి అధిప్పాయో. పరిచ్ఛిన్నాకాసకసిణాలోకకసిణానాపానబ్రహ్మవిహారచతుత్థాని సబ్బత్థపాదకచతుత్థే సఙ్గహితానీతి దట్ఠబ్బాని.

    640. Lokuttarāpanetthāti etesu tīsujhānesu ‘‘lokuttarā siyā appamāṇārammaṇā’’ti evaṃ koṭṭhāsikā pana maggakāle, phalakāle vā lokuttarabhūtā evāti adhippāyo. Paricchinnākāsakasiṇālokakasiṇānāpānabrahmavihāracatutthāni sabbatthapādakacatutthe saṅgahitānīti daṭṭhabbāni.

    బుద్ధపచ్చేకబుద్ధఖీణాసవా మగ్గం భావయింసు, ఫలం సచ్ఛికరింసూతి, భావేస్సన్తి సచ్ఛికరిస్సన్తీతి చ హేట్ఠిమమగ్గఫలానం వసేన వుత్తన్తి వేదితబ్బం. కుసలతో తేరససు హి చతుత్థేసు అయం కథా పవత్తా, న చ కుసలచతుత్థేన అరహత్తమగ్గఫలాని దట్ఠుం సక్కోతి.

    Buddhapaccekabuddhakhīṇāsavā maggaṃ bhāvayiṃsu, phalaṃ sacchikariṃsūti, bhāvessanti sacchikarissantīti ca heṭṭhimamaggaphalānaṃ vasena vuttanti veditabbaṃ. Kusalato terasasu hi catutthesu ayaṃ kathā pavattā, na ca kusalacatutthena arahattamaggaphalāni daṭṭhuṃ sakkoti.

    ‘‘కిరియతో తేరసన్న’’న్తి ఏత్థ లోకుత్తరచతుత్థం కిరియం నత్థీతి ‘‘ద్వాదసన్న’’న్తి వత్తబ్బం, కుసలతో వా తేరససు సేక్ఖఫలచతుత్థం అన్తోగధం కత్వా ‘‘కిరియతో తేరసన్న’’న్తి అసేక్ఖచతుత్థేన సహ వదతీతి వేదితబ్బం. సబ్బత్థపాదకఞ్చేత్థ ఖీణాసవానం యాని అభిఞ్ఞాదీని సన్తి, తేసం సబ్బేసం పాదకత్తా సబ్బత్థపాదకన్తి దట్ఠబ్బం. న హి తేసం వట్టం అత్థీతి. పరిచ్ఛన్నాకాసకసిణచతుత్థాదీని వియ వా నవత్తబ్బతాయ సబ్బత్థపాదకసమానత్తా సబ్బత్థపాదకతా దట్ఠబ్బా.

    ‘‘Kiriyato terasanna’’nti ettha lokuttaracatutthaṃ kiriyaṃ natthīti ‘‘dvādasanna’’nti vattabbaṃ, kusalato vā terasasu sekkhaphalacatutthaṃ antogadhaṃ katvā ‘‘kiriyato terasanna’’nti asekkhacatutthena saha vadatīti veditabbaṃ. Sabbatthapādakañcettha khīṇāsavānaṃ yāni abhiññādīni santi, tesaṃ sabbesaṃ pādakattā sabbatthapādakanti daṭṭhabbaṃ. Na hi tesaṃ vaṭṭaṃ atthīti. Paricchannākāsakasiṇacatutthādīni viya vā navattabbatāya sabbatthapādakasamānattā sabbatthapādakatā daṭṭhabbā.

    మనోసఙ్ఖారా నామ సఞ్ఞావేదనా, చత్తారోపి వా ఖన్ధా. నిమిత్తం ఆరబ్భాతి ఏత్థ ‘‘నిమిత్తం నిబ్బానఞ్చా’’తి వత్తబ్బం.

    Manosaṅkhārā nāma saññāvedanā, cattāropi vā khandhā. Nimittaṃ ārabbhāti ettha ‘‘nimittaṃ nibbānañcā’’ti vattabbaṃ.

    ‘‘అజ్ఝత్తో ధమ్మో అజ్ఝత్తస్స ధమ్మస్స ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో’’తి (పట్ఠా॰ ౨.౨౦.౨౮) ఏత్థ ‘‘అజ్ఝత్తా ఖన్ధా ఇద్ధివిధఞాణస్స పుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణస్స యథాకమ్మూపగఞాణస్స అనాగతంసఞాణస్స ఆవజ్జనాయ ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో’’తి వుత్తత్తా న చేతోపరియఞాణం వియ యథాకమ్మూపగఞాణం పరసన్తానగతమేవ జానాతి, ససన్తానగతమ్పి పన అపాకటం రూపం దిబ్బచక్ఖు వియ అపాకటం కమ్మం విభావేతి. తేనాహ ‘‘అత్తనో కమ్మజాననకాలే’’తి.

    ‘‘Ajjhatto dhammo ajjhattassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.20.28) ettha ‘‘ajjhattā khandhā iddhividhañāṇassa pubbenivāsānussatiñāṇassa yathākammūpagañāṇassa anāgataṃsañāṇassa āvajjanāya ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vuttattā na cetopariyañāṇaṃ viya yathākammūpagañāṇaṃ parasantānagatameva jānāti, sasantānagatampi pana apākaṭaṃ rūpaṃ dibbacakkhu viya apākaṭaṃ kammaṃ vibhāveti. Tenāha ‘‘attano kammajānanakāle’’ti.

    పఞ్హపుచ్ఛకవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ఝానవిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Jhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౧౨. ఝానవిభఙ్గో • 12. Jhānavibhaṅgo

    అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ౧. సుత్తన్తభాజనీయం • 1. Suttantabhājanīyaṃ
    ౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā / ౧౨. ఝానవిభఙ్గో • 12. Jhānavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact