| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
១២. ឈានវិភង្គោ
12. Jhānavibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយំ
1. Suttantabhājanīyaṃ
មាតិកាវណ្ណនា
Mātikāvaṇṇanā
៥០៨. ឈានស្ស បុព្ពភាគករណីយសម្បទា បាតិមោក្ខសំវរាទិ។ អសុភានុស្សតិយោ លោកុត្តរជ្ឈានានិ ច ឥតោ ពហិទ្ធា នត្ថីតិ សព្ពប្បការ-គ្គហណំ ករោតិ, សុញ្ញា បរប្បវាទា សមណេភីតិ (ម. និ. ១.១៣៩; អ. និ. ៤.២៤១) វចនេន សមណភាវករបុព្ពភាគករណីយសម្បទាសម្បន្នស្សបិ អភាវំ ទស្សេតិ។ សិក្ខាបទេសុ នាមកាយាទិវសេន វុត្តេសុ វចនានតិក្កមវសេន សិក្ខិតព្ពេសុ, អវីតិក្កមនវិរតិចេតនាសង្ខាតេសុ វា សិក្ខាកោដ្ឋាសេសុ បរិបូរណវសេន សិក្ខិតព្ពេសុ សា សា ភិក្ខុសិក្ខាទិកា សិក្ខាបទេកទេសភូតា សិក្ខិតព្ពាតិ អាហ ‘‘សិក្ខាបទេសូតិ ឥទមស្ស សិក្ខិតព្ពធម្មបរិទីបន’’ន្តិ។
508. Jhānassa pubbabhāgakaraṇīyasampadā pātimokkhasaṃvarādi. Asubhānussatiyo lokuttarajjhānāni ca ito bahiddhā natthīti sabbappakāra-ggahaṇaṃ karoti, suññā parappavādā samaṇebhīti (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241) vacanena samaṇabhāvakarapubbabhāgakaraṇīyasampadāsampannassapi abhāvaṃ dasseti. Sikkhāpadesu nāmakāyādivasena vuttesu vacanānatikkamavasena sikkhitabbesu, avītikkamanaviraticetanāsaṅkhātesu vā sikkhākoṭṭhāsesu paripūraṇavasena sikkhitabbesu sā sā bhikkhusikkhādikā sikkhāpadekadesabhūtā sikkhitabbāti āha ‘‘sikkhāpadesūti idamassa sikkhitabbadhammaparidīpana’’nti.
សន្តោសាទិវសេន ឥតរីតរសន្តោសំ, តស្ស ច វណ្ណវាទិតំ, អលទ្ធា ច អបរិតស្សនំ, លទ្ធា ច អគធិតបរិភោគន្តិ ឯតេ គុណេ ទស្សេតិ។ ឈានភាវនាយ ការកោតិ បរិទីបនំ ការកភាវបរិទីបនំ។ អរញ្ញន្តិអាទិនា សេនាសនស្ស បភេទំ, អប្បសទ្ទន្តិអាទិនា និរាទីនវតំ, បដិសល្លានសារុប្បន្តិ អានិសំសំ ទីបេតីតិ អាហ ‘‘សេនាសនប្បភេទេ…បេ.… បរិទីបន’’ន្តិ។
Santosādivasena itarītarasantosaṃ, tassa ca vaṇṇavāditaṃ, aladdhā ca aparitassanaṃ, laddhā ca agadhitaparibhoganti ete guṇe dasseti. Jhānabhāvanāya kārakoti paridīpanaṃ kārakabhāvaparidīpanaṃ. Araññantiādinā senāsanassa pabhedaṃ, appasaddantiādinā nirādīnavataṃ, paṭisallānasāruppanti ānisaṃsaṃ dīpetīti āha ‘‘senāsanappabhede…pe… paridīpana’’nti.
មាតិកាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
និទ្ទេសវណ្ណនា
Niddesavaṇṇanā
៥០៩. កម្មត្ថេហិ ទិដ្ឋិ-សទ្ទាទីហិ សាសនំ វុត្តន្តិ ‘‘ទិដ្ឋត្តា ទិដ្ឋី’’តិអាទិ វុត្តំ។ សភាវដ្ឋេនាតិ អវិបរីតដ្ឋេន។ សិក្ខិយមានោ កាយាទីនិ វិនេតិ, ន អញ្ញថាតិ អាហ ‘‘សិក្ខិតព្ពដ្ឋេន វិនយោ’’តិ, វិនយោ វា សិក្ខិតព្ពានិ សិក្ខាបទានិ, ខន្ធត្តយំ សិក្ខិតព្ពន្តិ វិនយោ វិយាតិ វិនយោតិ ទស្សេតិ។ សត្ថុ អនុសាសនទានភូតំ សិក្ខត្តយន្តិ អាហ ‘‘អនុសិដ្ឋិទានវសេនា’’តិ។
509. Kammatthehi diṭṭhi-saddādīhi sāsanaṃ vuttanti ‘‘diṭṭhattā diṭṭhī’’tiādi vuttaṃ. Sabhāvaṭṭhenāti aviparītaṭṭhena. Sikkhiyamāno kāyādīni vineti, na aññathāti āha ‘‘sikkhitabbaṭṭhena vinayo’’ti, vinayo vā sikkhitabbāni sikkhāpadāni, khandhattayaṃ sikkhitabbanti vinayo viyāti vinayoti dasseti. Satthu anusāsanadānabhūtaṃ sikkhattayanti āha ‘‘anusiṭṭhidānavasenā’’ti.
សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយត្តាតិ សម្មាទិដ្ឋិយា បច្ចយត្តា។ តិស្សោ ហិ សិក្ខា សិក្ខន្តស្ស សម្មាទិដ្ឋិ បរិបូរតីតិ។ ‘‘តស្មាតិហ ត្វំ ភិក្ខុ អាទិមេវ វិសោធេហិ កុសលេសុ ធម្មេសុ, កោ ចាទិ កុសលានំ ធម្មានំ? សីលញ្ច សុវិសុទ្ធំ ទិដ្ឋិ ច ឧជុកា’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៦៩) វចនតោ សម្មាទិដ្ឋិបុព្ពង្គមំ សិក្ខត្តយំ។ ឯតស្មិញ្ច អត្ថទ្វយេ ផលការណោបចារេហិ សិក្ខត្តយំ ‘‘ទិដ្ឋី’’តិ វុត្តំ, កុសលធម្មេហិ វា អត្តនោ ឯកទេសភូតេហីតិ អធិប្បាយោ។ ភគវតោ វិនយនកិរិយត្តា វិនយោ សិក្ខត្តយំ, តំ បន វិនយនំ ធម្មេនេវ អវិសមសភាវេន, ទេសនាធម្មេន វា បវត្តំ, ន ទណ្ឌាទិនាតិ ‘‘ធម្មវិនយោ’’តិ វុត្តំ។
Sammādiṭṭhipaccayattāti sammādiṭṭhiyā paccayattā. Tisso hi sikkhā sikkhantassa sammādiṭṭhi paripūratīti. ‘‘Tasmātiha tvaṃ bhikkhu ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu, ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.369) vacanato sammādiṭṭhipubbaṅgamaṃ sikkhattayaṃ. Etasmiñca atthadvaye phalakāraṇopacārehi sikkhattayaṃ ‘‘diṭṭhī’’ti vuttaṃ, kusaladhammehi vā attano ekadesabhūtehīti adhippāyo. Bhagavato vinayanakiriyattā vinayo sikkhattayaṃ, taṃ pana vinayanaṃ dhammeneva avisamasabhāvena, desanādhammena vā pavattaṃ, na daṇḍādināti ‘‘dhammavinayo’’ti vuttaṃ.
អនវជ្ជធម្មត្ថន្តិ បរមានវជ្ជនិព្ពានត្ថំ, អកុប្បចេតោវិមុត្តិអត្ថំ វា។ ធម្មេសុ អភិញ្ញេយ្យាទីសុ អភិជាននាទិការណំ សិក្ខត្តយន្តិ តំ ‘‘ធម្មវិនយោ’’តិ វុត្តំ។ ‘‘ឥមិស្សា ឥមស្មិ’’ន្តិ បុនប្បុនំ វុច្ចមានំ និយមករណំ ហោតិ, ឯវ-សទ្ទលោបោ វា កតោតិ អធិប្បាយេនាហ ‘‘និយមោ កតោ’’តិ។
Anavajjadhammatthanti paramānavajjanibbānatthaṃ, akuppacetovimuttiatthaṃ vā. Dhammesu abhiññeyyādīsu abhijānanādikāraṇaṃ sikkhattayanti taṃ ‘‘dhammavinayo’’ti vuttaṃ. ‘‘Imissā imasmi’’nti punappunaṃ vuccamānaṃ niyamakaraṇaṃ hoti, eva-saddalopo vā katoti adhippāyenāha ‘‘niyamo kato’’ti.
៥១០. ភិក្ខុកោតិ អនញ្ញត្ថេន ក-ការេន បទំ វឌ្ឍិតន្តិ ‘‘ភិក្ខនធម្មតាយា’’តិ អត្ថមាហ។ ភិក្ខកោតិ បន បាឋេ ភិក្ខតីតិ ភិក្ខកោតិ អត្ថោ។ ជល្លិកំ រជមិស្សំ មលំ, អមិស្សំ មលមេវ។ ភិន្នបដធរោតិ និព្ពចនំ ភិន្នបដធរេ ភិក្ខុ-សទ្ទស្ស និរុឡ្ហត្តា វុត្តំ។
510. Bhikkhukoti anaññatthena ka-kārena padaṃ vaḍḍhitanti ‘‘bhikkhanadhammatāyā’’ti atthamāha. Bhikkhakoti pana pāṭhe bhikkhatīti bhikkhakoti attho. Jallikaṃ rajamissaṃ malaṃ, amissaṃ malameva. Bhinnapaṭadharoti nibbacanaṃ bhinnapaṭadhare bhikkhu-saddassa niruḷhattā vuttaṃ.
យស្ស ភាវេតព្ពោ បហាតព្ពោ ច ឱធិ អវសិដ្ឋោ អត្ថិ, សោ ឱធិសោ, អរហា បន តទភាវា ឱធិរហិតោតិ ‘‘អនោធិសោ កិលេសានំ បហានា ភិក្ខូ’’តិ វុត្តោ។ ឱធិ-សទ្ទោ វា ឯកទេសេ និរុឡ្ហោតិ សព្ពមគ្គា សព្ពកិលេសា ច អរហតា ភាវិតា បហីនា ច ‘‘ឱធី’’តិ ន វុច្ចន្តិ។ បហានាតិ ឥទញ្ច និព្ពចនំ ភេទនបរិយាយវសេន វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។
Yassa bhāvetabbo pahātabbo ca odhi avasiṭṭho atthi, so odhiso, arahā pana tadabhāvā odhirahitoti ‘‘anodhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhū’’ti vutto. Odhi-saddo vā ekadese niruḷhoti sabbamaggā sabbakilesā ca arahatā bhāvitā pahīnā ca ‘‘odhī’’ti na vuccanti. Pahānāti idañca nibbacanaṃ bhedanapariyāyavasena vuttanti veditabbaṃ.
សេក្ខោតិអាទិនា ភិក្ខុ-សទ្ទេន វុច្ចមានំ អត្ថំ គុណវសេន ទស្សេតិ, ហេដ្ឋា បន ‘‘សមញ្ញាយ បដិញ្ញាយា’’តិ បញ្ញាយនវសេន, ‘‘ភិក្ខតី’’តិអាទិនា និព្ពចនវសេន ទស្សិតោ។
Sekkhotiādinā bhikkhu-saddena vuccamānaṃ atthaṃ guṇavasena dasseti, heṭṭhā pana ‘‘samaññāya paṭiññāyā’’ti paññāyanavasena, ‘‘bhikkhatī’’tiādinā nibbacanavasena dassito.
សេក្ខោ ភិក្ខូតិ សត្ត សេក្ខា កថិតា, ភិន្នត្តា បាបកានំ…បេ.… ភិក្ខូតិ ខីណាសវោវ កថិតោតិ ឥទំ ទ្វយំ ‘‘សេក្ខោតិ បុថុជ្ជនកល្យាណកេន សទ្ធិំ សត្ត អរិយា, ភិន្នត្តាតិ ឥមិនា បន ចត្តារោ ផលដ្ឋា’’តិ ឥមិនា ទ្វយេន ន សមេតិ, តទិទំ និប្បរិយាយទស្សនំ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ ‘‘សេសដ្ឋានេសុ បុថុជ្ជនកល្យាណកាទយោ កថិតា’’តិ វុត្តំ, ននុ បដិញ្ញាយ ភិក្ខុសីលោបិ វុត្តោតិ? វុត្តោ, ន បន ឥធាធិប្បេតោ សព្ពប្បការជ្ឈាននិព្ពត្តកស្ស អធិប្បេតត្តា។
Sekkho bhikkhūti satta sekkhā kathitā, bhinnattā pāpakānaṃ…pe… bhikkhūti khīṇāsavova kathitoti idaṃ dvayaṃ ‘‘sekkhoti puthujjanakalyāṇakena saddhiṃ satta ariyā, bhinnattāti iminā pana cattāro phalaṭṭhā’’ti iminā dvayena na sameti, tadidaṃ nippariyāyadassanaṃ vuttanti veditabbaṃ. ‘‘Sesaṭṭhānesu puthujjanakalyāṇakādayo kathitā’’ti vuttaṃ, nanu paṭiññāya bhikkhusīlopi vuttoti? Vutto, na pana idhādhippeto sabbappakārajjhānanibbattakassa adhippetattā.
ភគវតោ វចនំ ឧបសម្បទាកម្មករណស្ស ការណត្តា ឋានំ, តទនុរូបំ ឋានារហំ, អនូនញត្តិអនុស្សាវនំ ឧប្បដិបាដិយា ច អវុត្តន្តិ អត្ថោ។
Bhagavato vacanaṃ upasampadākammakaraṇassa kāraṇattā ṭhānaṃ, tadanurūpaṃ ṭhānārahaṃ, anūnañattianussāvanaṃ uppaṭipāṭiyā ca avuttanti attho.
៥១១. និប្បរិយាយតោ សីលំ សមាទានវិរតិអវីតិក្កមនវិរតិភាវតោតិ អធិប្បាយោ។ អនភិជ្ឈាទីនិ សន្ធាយ ចេតសិកសីលស្ស បរិយាយសីលតា វុត្តា។ នគរវឌ្ឍកី វត្ថុវិជ្ជាចរិយោតិ វទន្តិ។ ចតុព្ពិធោ អាហារោ អសិតាទីនិ, ភក្ខិតព្ពភុញ្ជិតព្ពលេហិតព្ពចុពិតព្ពានិ វា។
511. Nippariyāyato sīlaṃ samādānaviratiavītikkamanaviratibhāvatoti adhippāyo. Anabhijjhādīni sandhāya cetasikasīlassa pariyāyasīlatā vuttā. Nagaravaḍḍhakī vatthuvijjācariyoti vadanti. Catubbidho āhāro asitādīni, bhakkhitabbabhuñjitabbalehitabbacubitabbāni vā.
បាតិមោក្ខសំវរេន ឧបេតោ បិហិតិន្ទ្រិយោ ហោតិ តិណ្ណំ សុចរិតានំ ឥន្ទ្រិយសំវរាហារត្តា, បាតិមោក្ខសំវរោ វា ឥន្ទ្រិយសំវរស្ស ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ ឥតិ បាតិមោក្ខសំវរេន បិហិតិន្ទ្រិយោ ‘‘បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ’’តិ វុត្តោ។ ឥមិនា អធិប្បាយេន ‘‘សំវុតោ’’តិ ឯតស្ស បិហិតិន្ទ្រិយោតិ អត្ថមាហ។ បាតិមោក្ខេន ច សំវរេន ចាតិ ឥទំ បាតិមោក្ខតោ អញ្ញំ សីលំ កាយិកអវីតិក្កមាទិគ្គហណេន គហិតន្តិ ឥមិនា អធិប្បាយេន វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ទុតិយោ បនត្ថោ ទ្វិន្នម្បិ ឯកត្ថតំ សន្ធាយ វុត្តោ។
Pātimokkhasaṃvarena upeto pihitindriyo hoti tiṇṇaṃ sucaritānaṃ indriyasaṃvarāhārattā, pātimokkhasaṃvaro vā indriyasaṃvarassa upanissayo hoti. Iti pātimokkhasaṃvarena pihitindriyo ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti vutto. Iminā adhippāyena ‘‘saṃvuto’’ti etassa pihitindriyoti atthamāha. Pātimokkhena ca saṃvarena cāti idaṃ pātimokkhato aññaṃ sīlaṃ kāyikaavītikkamādiggahaṇena gahitanti iminā adhippāyena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Dutiyo panattho dvinnampi ekatthataṃ sandhāya vutto.
៥១៣. សព្ពម្បិ ទុស្សីល្យន្តិ ឥមិនា អភិជ្ឈាទយោ ច គហិតាតិ សន្ធាយាហ ‘‘មនសាបិ អាចរតិ ឯវ, តស្មា តំ ទស្សេតុ’’ន្តិ។ តត្ថាតិ កាយិកវីតិក្កមាទិវសេន វុត្តេសុ អនាចារេសុ។ គរុភណ្ឌវិស្សជ្ជនមាបជ្ជតីតិ ថុល្លច្ចយំ អាបជ្ជតីតិ អត្ថោ។
513. Sabbampidussīlyanti iminā abhijjhādayo ca gahitāti sandhāyāha ‘‘manasāpi ācarati eva, tasmā taṃ dassetu’’nti. Tatthāti kāyikavītikkamādivasena vuttesu anācāresu. Garubhaṇḍavissajjanamāpajjatīti thullaccayaṃ āpajjatīti attho.
អរោបិមោតិ សង្ឃិកភូមិយំ ឧដ្ឋិតោ វុត្តោ។ ផាតិកម្មន្តិ គរុភណ្ឌន្តរភូតំ កម្មំ។ ទណ្ឌកម្មន្តិ យថាវុត្តំ ហត្ថកម្មមាហ។ សិនាយន្តិ ឯតេនាតិ សិនានំ, ចុណ្ណាទិ។
Aropimoti saṅghikabhūmiyaṃ uṭṭhito vutto. Phātikammanti garubhaṇḍantarabhūtaṃ kammaṃ. Daṇḍakammanti yathāvuttaṃ hatthakammamāha. Sināyanti etenāti sinānaṃ, cuṇṇādi.
សច្ចាលីកេន បិយវាទី ‘‘ចាដូ’’តិ វុច្ចតិ, ចាដុំ អត្តានំ ឥច្ឆតីតិ ចាដុកាមោ, តស្ស ភាវោ ចាដុកម្យតា។ មុគ្គសូបស្ស អប្បវិសនដ្ឋានំ នាម នត្ថិ សព្ពាហារេហិ អវិរុទ្ធត្តាតិ អធិប្បាយោ។ បរិភដតិ ធារេតិ, បោសេតិ វាតិ បរិភដោ, អថ វា បរិវារភូតោ ភដោ សេវកោ បរិភដោ។
Saccālīkena piyavādī ‘‘cāṭū’’ti vuccati, cāṭuṃ attānaṃ icchatīti cāṭukāmo, tassa bhāvo cāṭukamyatā. Muggasūpassa appavisanaṭṭhānaṃ nāma natthi sabbāhārehi aviruddhattāti adhippāyo. Paribhaṭati dhāreti, poseti vāti paribhaṭo, atha vā parivārabhūto bhaṭo sevako paribhaṭo.
ភណ្ឌាគារិកកម្មំ គិហីនំ ករិយមានំ វុត្តំ។ បិណ្ឌត្ថំ បដិបិណ្ឌទានំ, បិណ្ឌំ ទត្វា បដិបិណ្ឌគ្គហណំ វា បិណ្ឌបដិបិណ្ឌំ។ សង្ឃភោគចេតិយភោគានំ អយោនិសោ វិចារណំ សង្ឃុប្បាទចេតិយុប្បាទបដ្ឋបនំ, អត្តនោ សន្តកេ វិយ បដិបជ្ជនន្តិ កេចិ។
Bhaṇḍāgārikakammaṃ gihīnaṃ kariyamānaṃ vuttaṃ. Piṇḍatthaṃ paṭipiṇḍadānaṃ, piṇḍaṃ datvā paṭipiṇḍaggahaṇaṃ vā piṇḍapaṭipiṇḍaṃ. Saṅghabhogacetiyabhogānaṃ ayoniso vicāraṇaṃ saṅghuppādacetiyuppādapaṭṭhapanaṃ, attano santake viya paṭipajjananti keci.
៥១៤. គាវោ ចរន្តិ ឯត្ថាតិ គោចរោ, គោចរោ វិយាតិ គោចរោ, អភិណ្ហំ ចរិតព្ពដ្ឋានំ។ គាវោ វា ចក្ខាទីនិ ឥន្ទ្រិយានិ, តេហិ ចរិតព្ពដ្ឋានំ គោចរោ។ អយុត្តោ គោចរោ អគោចរោតិ តទញ្ញោ យុត្តោ ‘‘គោចរោ’’តិ វុត្តោ។
514. Gāvo caranti etthāti gocaro, gocaro viyāti gocaro, abhiṇhaṃ caritabbaṭṭhānaṃ. Gāvo vā cakkhādīni indriyāni, tehi caritabbaṭṭhānaṃ gocaro. Ayutto gocaro agocaroti tadañño yutto ‘‘gocaro’’ti vutto.
វា-សទ្ទោ វិធុននត្ថោបិ ហោតីតិ កត្វា អាហ ‘‘វិនិទ្ធុតកិព្ពិសានិ វា’’តិ។
Vā-saddo vidhunanatthopi hotīti katvā āha ‘‘viniddhutakibbisāni vā’’ti.
៥១៥. អវរា បច្ឆិមា មត្តា ឯតេសន្តិ ឱរមត្តកានិ។ សំយមករណីយានីតិ កាយវាចាសំយមមត្តេន កត្តព្ពបដិកម្មានិ, វិក្ខិបិតព្ពានិ វា។ ‘‘បុន ន ឯវំ ករោមី’’តិ ចិត្តេន សំវរមត្តេន, ឥន្ទ្រិយសំវរេនេវ វា ករណីយានិ សំវរករណីយានិ។ ទិវិវិហារជនបទវាសី ទិវិវិហារវាសី។ មនស្ស អធិដ្ឋានមេវ អធិដ្ឋានាវិកម្មំ។ ទេសនា ឥធ ‘‘វុដ្ឋានាវិកម្ម’’ន្តិ អធិប្បេតា។ តត្ថ ‘‘ចិត្តុប្បាទករណីយានិ មនសិការបដិពទ្ធានី’’តិ វចនតោ បាតិមោក្ខសំវរវិសុទ្ធត្ថំ អនតិក្កមនីយានិ អនាបត្តិគមនីយានិ វជ្ជានិ វុត្តានីតិ អាចរិយស្ស អធិប្បាយោ។ ចតុព្ពិធស្សាតិ អត្តានុវាទបរានុវាទទណ្ឌទុគ្គតិភយស្ស។
515. Avarā pacchimā mattā etesanti oramattakāni. Saṃyamakaraṇīyānīti kāyavācāsaṃyamamattena kattabbapaṭikammāni, vikkhipitabbāni vā. ‘‘Puna na evaṃ karomī’’ti cittena saṃvaramattena, indriyasaṃvareneva vā karaṇīyāni saṃvarakaraṇīyāni. Divivihārajanapadavāsī divivihāravāsī. Manassa adhiṭṭhānameva adhiṭṭhānāvikammaṃ. Desanā idha ‘‘vuṭṭhānāvikamma’’nti adhippetā. Tattha ‘‘cittuppādakaraṇīyāni manasikārapaṭibaddhānī’’ti vacanato pātimokkhasaṃvaravisuddhatthaṃ anatikkamanīyāni anāpattigamanīyāni vajjāni vuttānīti ācariyassa adhippāyo. Catubbidhassāti attānuvādaparānuvādadaṇḍaduggatibhayassa.
៥១៦. ‘‘ឥធ ភិក្ខូ’’តិ ភិក្ខុ ឯវ អធិប្បេតោតិ សន្ធាយ ‘‘សេសសិក្ខា បន អត្ថុទ្ធារវសេន សិក្ខា-សទ្ទស្ស អត្ថទស្សនត្ថំ វុត្តា’’តិ អាហ។ ភិក្ខុគ្គហណំ បន អគ្គបរិសាមុខេន សព្ពជ្ឈាននិព្ពត្តកានំ ចតុន្នម្បិ បរិសានំ ទស្សនត្ថំ កតំ។ គុណតោ វា ភិក្ខុ អធិប្បេតោតិ សព្ពាបិ សិក្ខា ឥធាធិប្បេតាតិ ទដ្ឋព្ពា។ សព្ពេន សិក្ខាសមាទានេនាតិ ឯត្ថ យេន សមាទានេន សព្ពាបិ សិក្ខា សមាទិន្នា ហោន្តិ, តំ ឯកម្បិ សព្ពសមាទានកិច្ចករត្តា សព្ពសមាទានំ នាម ហោតិ, អនេកេសុ បន វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ សព្ពេន សិក្ខិតព្ពាការេនាតិ អវីតិក្កមទេសនាវុដ្ឋានវត្តចរណាទិអាការេន។ វីតិក្កមនវសេន សេសស្សបិ និស្សេសតាករណំ សន្ធាយ ‘‘ភិន្នស្សបី’’តិអាទិមាហ។
516. ‘‘Idha bhikkhū’’ti bhikkhu eva adhippetoti sandhāya ‘‘sesasikkhā pana atthuddhāravasena sikkhā-saddassa atthadassanatthaṃ vuttā’’ti āha. Bhikkhuggahaṇaṃ pana aggaparisāmukhena sabbajjhānanibbattakānaṃ catunnampi parisānaṃ dassanatthaṃ kataṃ. Guṇato vā bhikkhu adhippetoti sabbāpi sikkhā idhādhippetāti daṭṭhabbā. Sabbena sikkhāsamādānenāti ettha yena samādānena sabbāpi sikkhā samādinnā honti, taṃ ekampi sabbasamādānakiccakarattā sabbasamādānaṃ nāma hoti, anekesu pana vattabbameva natthi. Sabbena sikkhitabbākārenāti avītikkamadesanāvuṭṭhānavattacaraṇādiākārena. Vītikkamanavasena sesassapi nissesatākaraṇaṃ sandhāya ‘‘bhinnassapī’’tiādimāha.
៥១៩. អាវរណីយេហិ ចិត្តបរិសោធនភាវនា ជាគរិយានុយោគោតិ កត្វា អាហ ‘‘ភាវន’’ន្តិ។ សុប្បបរិគ្គាហកន្តិ ‘‘សុប្បបរិគ្គាហកំ នាម ឥទំ ឥតោ បុព្ពេ ឥតោ បរញ្ច នត្ថិ, អយមេតស្ស បច្ចយោ’’តិអាទិនា បរិគ្គាហកំ។
519. Āvaraṇīyehi cittaparisodhanabhāvanā jāgariyānuyogoti katvā āha ‘‘bhāvana’’nti. Suppapariggāhakanti ‘‘suppapariggāhakaṃ nāma idaṃ ito pubbe ito parañca natthi, ayametassa paccayo’’tiādinā pariggāhakaṃ.
៥២០-៥២១. យុត្តោតិ អារម្ភមានោ។ សាតច្ចំ នេបក្កញ្ច បវត្តយមានោ ជាគរិយានុយោគំ អនុយុត្តោ ហោតីតិ សម្ពន្ធំ ទស្សេតិ។
520-521. Yuttoti ārambhamāno. Sātaccaṃ nepakkañca pavattayamāno jāgariyānuyogaṃ anuyutto hotīti sambandhaṃ dasseti.
៥២២. លោកិយាយបិ…បេ.… អាហាតិ ឥទំ វិបស្សនាភាវនាយ សតិបដ្ឋានាទយោ ឯកស្មិំ អារម្មណេ សហ នប្បវត្តន្តិ, បវត្តមានានិបិ ឥន្ទ្រិយពលានិ ពោជ្ឈង្គេស្វេវ អន្តោគធានិ ហោន្តិ។ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គគ្គហណេន ហិ តទុបនិស្សយភូតំ សទ្ធិន្ទ្រិយំ សទ្ធាពលញ្ច គហិតមេវ ហោតិ ‘‘សទ្ធូបនិសំ បាមោជ្ជ’’ន្តិ (សំ. និ. ២.២៣) វុត្តត្តា។ មគ្គង្គានិ បញ្ចេវ វិបស្សនាក្ខណេ បវត្តន្តីតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
522. Lokiyāyapi…pe… āhāti idaṃ vipassanābhāvanāya satipaṭṭhānādayo ekasmiṃ ārammaṇe saha nappavattanti, pavattamānānipi indriyabalāni bojjhaṅgesveva antogadhāni honti. Pītisambojjhaṅgaggahaṇena hi tadupanissayabhūtaṃ saddhindriyaṃ saddhābalañca gahitameva hoti ‘‘saddhūpanisaṃ pāmojja’’nti (saṃ. ni. 2.23) vuttattā. Maggaṅgāni pañceva vipassanākkhaṇe pavattantīti imamatthaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.
៥២៣. សមន្តតោ, សម្មា, សមំ វា សាត្ថកាទិបជាននំ សម្បជានំ, តទេវ សម្បជញ្ញំ។ តេនាតិ សតិសម្បយុត្តត្តា ឯវ ឧទ្ទេសេ អវុត្តាបិ សតិ និទ្ទេសេ ‘‘សតោ’’តិ ឥមិនា វុត្តាតិ អធិប្បាយោ។
523. Samantato, sammā, samaṃ vā sātthakādipajānanaṃ sampajānaṃ, tadeva sampajaññaṃ. Tenāti satisampayuttattā eva uddese avuttāpi sati niddese ‘‘sato’’ti iminā vuttāti adhippāyo.
សាត្ថកានំ អភិក្កមាទីនំ សម្បជាននំ សាត្ថកសម្បជញ្ញំ។ ឯវំ សប្បាយសម្បជញ្ញំ។ អភិក្កមាទីសុ បន ភិក្ខាចារគោចរេ អញ្ញត្ថាបិ ច បវត្តេសុ អវិជហិតេ កម្មដ្ឋានសង្ខាតេ គោចរេ សម្បជញ្ញំ គោចរសម្បជញ្ញំ។ អភិក្កមាទីសុ អសម្មុយ្ហនមេវ សម្បជញ្ញំ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ។
Sātthakānaṃ abhikkamādīnaṃ sampajānanaṃ sātthakasampajaññaṃ. Evaṃ sappāyasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu pana bhikkhācāragocare aññatthāpi ca pavattesu avijahite kammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ.
ទ្វេ កថាតិ វចនករណាករណកថា ន កថិតបុព្ពា។ វចនំ ករោមិ ឯវ, តស្មា សុព្ពចត្តា បដិវចនំ ទេមីតិ អត្ថោ។
Dvekathāti vacanakaraṇākaraṇakathā na kathitapubbā. Vacanaṃ karomi eva, tasmā subbacattā paṭivacanaṃ demīti attho.
កម្មដ្ឋានសីសេនេវាតិ កម្មដ្ឋានគ្គេនេវ, កម្មដ្ឋានំ បធានំ កត្វា ឯវាតិ អត្ថោ។ តេន ‘‘បត្តម្បិ អចេតន’’ន្តិអាទិនា វក្ខមានំ កម្មដ្ឋានំ, យថាបរិហរិយមានំ វា អវិជហិត្វាតិ ទស្សេតិ។ ‘‘តស្មា’’តិ ឯតស្ស ‘‘ធម្មកថា កថេតព្ពាយេវាតិ វទន្តី’’តិ ឯតេន សម្ពន្ធោ។ ភយេតិ បរចក្កាទិភយេ។
Kammaṭṭhānasīsenevāti kammaṭṭhānaggeneva, kammaṭṭhānaṃ padhānaṃ katvā evāti attho. Tena ‘‘pattampi acetana’’ntiādinā vakkhamānaṃ kammaṭṭhānaṃ, yathāparihariyamānaṃ vā avijahitvāti dasseti. ‘‘Tasmā’’ti etassa ‘‘dhammakathā kathetabbāyevāti vadantī’’ti etena sambandho. Bhayeti paracakkādibhaye.
អវសេសដ្ឋានេតិ យាគុអគ្គហិតដ្ឋានេ។ ឋានចង្កមនមេវាតិ អធិដ្ឋាតព្ពិរិយាបថវសេន វុត្តំ, ន ភោជនាទិកាលេ អវស្សំ កត្តព្ពនិសជ្ជាយបិ បដិក្ខេបវសេន។
Avasesaṭṭhāneti yāguaggahitaṭṭhāne. Ṭhānacaṅkamanamevāti adhiṭṭhātabbiriyāpathavasena vuttaṃ, na bhojanādikāle avassaṃ kattabbanisajjāyapi paṭikkhepavasena.
ថេរោ ទារុចីរិយោ –
Thero dārucīriyo –
‘‘តស្មាតិហ តេ, ពាហិយ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ។ ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋមត្តំ ភវិស្សតិ, សុតេ មុតេ វិញ្ញាតេ។ យតោ ខោ តេ, ពាហិយ, ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋមត្តំ ភវិស្សតិ, សុតេ មុតេ វិញ្ញាតេ វិញ្ញាតមត្តំ ភវិស្សតិ, តតោ ត្វំ, ពាហិយ, ន តេន, យតោ ត្វំ, ពាហិយ, ន តេន។ តតោ ត្វំ, ពាហិយ, ន តត្ថ, យតោ ត្វំ, ពាហិយ, ន តត្ថ។ តតោ ត្វំ, ពាហិយ, នេវិធ ន ហុរំ ន ឧភយមន្តរេន។ ឯសេវន្តោ ទុក្ខស្សា’’តិ (ឧទា. ១០) –
‘‘Tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ. Diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute mute viññāte. Yato kho te, bāhiya, diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute mute viññāte viññātamattaṃ bhavissati, tato tvaṃ, bāhiya, na tena, yato tvaṃ, bāhiya, na tena. Tato tvaṃ, bāhiya, na tattha, yato tvaṃ, bāhiya, na tattha. Tato tvaṃ, bāhiya, nevidha na huraṃ na ubhayamantarena. Esevanto dukkhassā’’ti (udā. 10) –
ឯត្តកេន អរហត្តំ សច្ឆាកាសិ។
Ettakena arahattaṃ sacchākāsi.
ខាណុអាទិបរិហរណត្ថំ, បតិដ្ឋិតបាទបរិហរណត្ថំ វា បស្សេន ហរណំ វីតិហរណន្តិ វទន្តិ។ យាវ បតិដ្ឋិតបាទោ, តាវ អាហរណំ អតិហរណំ, តតោ បរំ ហរណំ វីតិហរណន្តិ អយំ វា ឯតេសំ វិសេសោ។ អវីចិន្តិ និរន្តរំ។
Khāṇuādipariharaṇatthaṃ, patiṭṭhitapādapariharaṇatthaṃ vā passena haraṇaṃ vītiharaṇanti vadanti. Yāva patiṭṭhitapādo, tāva āharaṇaṃ atiharaṇaṃ, tato paraṃ haraṇaṃ vītiharaṇanti ayaṃ vā etesaṃ viseso. Avīcinti nirantaraṃ.
បឋមជវនេបិ…បេ.… ន ហោតីតិ ឥទំ បញ្ចវិញ្ញាណវីថិយំ ឥត្ថិបុរិសោតិ រជ្ជនាទីនំ អភាវំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តត្ថ ហិ អាវជ្ជនវោដ្ឋព្ពនានំ អយោនិសោ អាវជ្ជនវោដ្ឋព្ពនវសេន ឥដ្ឋេ ឥត្ថិរូបាទិម្ហិ លោភោ, អនិដ្ឋេ ច បដិឃោ ឧប្បជ្ជតិ។ មនោទ្វារេ បន ឥត្ថិបុរិសោតិ រជ្ជនាទិ ហោតិ, តស្ស បញ្ចទ្វារជវនំ មូលំ, យថាវុត្តំ វា សព្ពំ ភវង្គាទិ។ ឯវំ មនោទ្វារជវនស្ស មូលវសេន មូលបរិញ្ញា វុត្តា។ អាគន្តុកតាវកាលិកតា បន បញ្ចទ្វារជវនស្សេវ អបុព្ពតិត្តរតាវសេន។ មណិសប្បោ សីហឡទីបេ វិជ្ជមានា ឯកា សប្បជាតីតិ វទន្តិ។ ចលនន្តិ កម្បនំ។
Paṭhamajavanepi…pe… na hotīti idaṃ pañcaviññāṇavīthiyaṃ itthipurisoti rajjanādīnaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha hi āvajjanavoṭṭhabbanānaṃ ayoniso āvajjanavoṭṭhabbanavasena iṭṭhe itthirūpādimhi lobho, aniṭṭhe ca paṭigho uppajjati. Manodvāre pana itthipurisoti rajjanādi hoti, tassa pañcadvārajavanaṃ mūlaṃ, yathāvuttaṃ vā sabbaṃ bhavaṅgādi. Evaṃ manodvārajavanassa mūlavasena mūlapariññā vuttā. Āgantukatāvakālikatā pana pañcadvārajavanasseva apubbatittaratāvasena. Maṇisappo sīhaḷadīpe vijjamānā ekā sappajātīti vadanti. Calananti kampanaṃ.
អតិហរតីតិ យាវ មុខា អាហរតិ។ វីតិហរតីតិ តតោ យាវ កុច្ឆិ, តាវ ហរតិ, កុច្ឆិគតំ វា បស្សតោ ហរតិ។ អល្លត្តញ្ច អនុបាលេតីតិ វាយុអាទីហិ អតិវិសោសនំ យថា ន ហោតិ, តថា បាលេតិ។ អាភុជតីតិ បរិយេសនជ្ឈោហរណជិណ្ណាជិណ្ណតាទិំ អាវជ្ជេតិ, វិជានាតីតិ អត្ថោ។ តំតំវិជានននិប្ផាទកោយេវ ហិ បយោគោ ‘‘សម្មាបយោគោ’’តិ វុត្តោតិ។ អថ វា ‘‘សម្មាបដិបត្តិមាគម្ម អព្ភន្តរេ អត្តា នាម កោចិ ភុជនកោ នត្ថី’’តិអាទិនា វិជាននំ អាភុជនំ។
Atiharatīti yāva mukhā āharati. Vītiharatīti tato yāva kucchi, tāva harati, kucchigataṃ vā passato harati. Allattañca anupāletīti vāyuādīhi ativisosanaṃ yathā na hoti, tathā pāleti. Ābhujatīti pariyesanajjhoharaṇajiṇṇājiṇṇatādiṃ āvajjeti, vijānātīti attho. Taṃtaṃvijānananipphādakoyeva hi payogo ‘‘sammāpayogo’’ti vuttoti. Atha vā ‘‘sammāpaṭipattimāgamma abbhantare attā nāma koci bhujanako natthī’’tiādinā vijānanaṃ ābhujanaṃ.
អដ្ឋានេតិ មនុស្សាមនុស្សបរិគ្គហិតេ អយុត្តេ ឋានេ ខេត្តទេវាយតនាទិកេ។ តុម្ពតោ វេឡុនាឡិអាទិឧទកភាជនតោ។ តន្តិ ឆឌ្ឌិតំ ឧទកំ។
Aṭṭhāneti manussāmanussapariggahite ayutte ṭhāne khettadevāyatanādike. Tumbato veḷunāḷiādiudakabhājanato. Tanti chaḍḍitaṃ udakaṃ.
គតេតិ គមនេតិ បុព្ពេ អភិក្កមបដិក្កមគ្គហណេន គមនេបិ បុរតោ បច្ឆតោ ច កាយស្ស អតិហរណំ វុត្តន្តិ ឥធ គមនមេវ គហិតន្តិ វេទិតព្ពំ, វក្ខមានោ វា ឯតេសំ វិសេសោ។
Gateti gamaneti pubbe abhikkamapaṭikkamaggahaṇena gamanepi purato pacchato ca kāyassa atiharaṇaṃ vuttanti idha gamanameva gahitanti veditabbaṃ, vakkhamāno vā etesaṃ viseso.
ឯត្តកេនាតិ កម្មដ្ឋានំ អវិស្សជ្ជេត្វា ចតុន្នំ ឥរិយាបថានំ បវត្តនវចនមត្តេន គោចរសម្បជញ្ញំ ន បាកដំ ហោតីតិ អត្ថោ។ ឯវំ បន សុត្តេ កម្មដ្ឋានំ អវិភូតំ ហោតីតិ ចង្កមនដ្ឋាននិសជ្ជាសុ ឯវ បវត្តេ បរិគ្គណ្ហន្តស្ស សុត្តេ បវត្តា អបាកដា ហោន្តីតិ អត្ថោ។
Ettakenāti kammaṭṭhānaṃ avissajjetvā catunnaṃ iriyāpathānaṃ pavattanavacanamattena gocarasampajaññaṃ na pākaṭaṃ hotīti attho. Evaṃ pana sutte kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ hotīti caṅkamanaṭṭhānanisajjāsu eva pavatte pariggaṇhantassa sutte pavattā apākaṭā hontīti attho.
កាយាទិកិរិយាមយត្តា អាវជ្ជនកិរិយាសមុដ្ឋិតត្តា ច ជវនំ, សព្ពម្បិ វា ឆទ្វារប្បវត្តំ កិរិយាមយបវត្តំ នាម, ទុតិយជ្ឈានំ វចីសង្ខារវិរហា ‘‘តុណ្ហីភាវោ’’តិ វុច្ចតិ។
Kāyādikiriyāmayattā āvajjanakiriyāsamuṭṭhitattā ca javanaṃ, sabbampi vā chadvārappavattaṃ kiriyāmayapavattaṃ nāma, dutiyajjhānaṃ vacīsaṅkhāravirahā ‘‘tuṇhībhāvo’’ti vuccati.
៥២៦. ឧបាសនដ្ឋានន្តិ ឥស្សាសានំ វិយ ឧបាសនស្ស សិក្ខាយោគករណស្ស កម្មដ្ឋានឧបាសនស្ស ឋានន្តិ អត្ថោ។ តមេវ ហិ អត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘យោគបថ’’ន្តិ អាហាតិ។ សីសំ ធោវតីតិ ឥច្ឆាទាសព្យា ភុជិស្សតំ ញាបយតិ, មិច្ឆាបដិបន្នេហិ វា បក្ខិត្តំ អយសរជំ ធោវតិ។
526. Upāsanaṭṭhānanti issāsānaṃ viya upāsanassa sikkhāyogakaraṇassa kammaṭṭhānaupāsanassa ṭhānanti attho. Tameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘yogapatha’’nti āhāti. Sīsaṃ dhovatīti icchādāsabyā bhujissataṃ ñāpayati, micchāpaṭipannehi vā pakkhittaṃ ayasarajaṃ dhovati.
៥២៩. វិនយបរិយាយេន អទិន្នាទានបារាជិកេ អាគតំ។ សុត្តន្តបរិយាយេន អារញ្ញកសិក្ខាបទេ ‘‘បញ្ចធនុសតិកំ បច្ឆិម’’ន្តិ អាគតំ អារញ្ញិកំ ភិក្ខុំ សន្ធាយ។ ន ហិ សោ វិនយបរិយាយិកេ អរញ្ញេ វសនតោ ‘‘អារញ្ញកោ បន្តសេនាសនោ’’តិ សុត្តេ វុត្តោតិ។
529. Vinayapariyāyena adinnādānapārājike āgataṃ. Suttantapariyāyena āraññakasikkhāpade ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti āgataṃ āraññikaṃ bhikkhuṃ sandhāya. Na hi so vinayapariyāyike araññe vasanato ‘‘āraññako pantasenāsano’’ti sutte vuttoti.
៥៣០. ‘‘និតុម្ព’’ន្តិបិ ‘‘នទីកុញ្ជ’’ន្តិបិ យំ វទន្តិ, តំ កន្ទរន្តិ អបព្ពតបទេសេបិ វិទុគ្គនទីនិវត្តនបទេសំ កន្ទរន្តិ ទស្សេតិ។
530. ‘‘Nitumba’’ntipi ‘‘nadīkuñja’’ntipi yaṃ vadanti, taṃ kandaranti apabbatapadesepi vidugganadīnivattanapadesaṃ kandaranti dasseti.
៥៣១. ភាជេត្វា ទស្សិតន្តិ ឯតេន ភាជេតព្ពតំ អន្តេ និទ្ទេសស្ស ការណំ ទស្សេតិ។
531. Bhājetvā dassitanti etena bhājetabbataṃ ante niddesassa kāraṇaṃ dasseti.
៥៣៣. រហស្ស កិរិយា រហស្សំ, តំ អរហតិ តស្ស យោគ្គន្តិ រាហស្សេយ្យកំ។ វិចិត្តា ហិ តទ្ធិតាតិ។ រហសិ វា សាធុ រហស្សំ, តស្ស យោគ្គំ រាហស្សេយ្យកំ។
533. Rahassa kiriyā rahassaṃ, taṃ arahati tassa yogganti rāhasseyyakaṃ. Vicittā hi taddhitāti. Rahasi vā sādhu rahassaṃ, tassa yoggaṃ rāhasseyyakaṃ.
៥៣៦. បណិហិតោតិ សុដ្ឋុ ឋបិតោ។
536. Paṇihitoti suṭṭhu ṭhapito.
៥៣៧. បរិគ្គហិតនិយ្យានន្តិ បរិគ្គហិតនិយ្យានសភាវំ, កាយាទីសុ សុដ្ឋុ បវត្តិយា និយ្យានសភាវយុត្តន្តិ អត្ថោ។ កាយាទិបរិគ្គហណំ ញាណំ វា បរិគ្គហោ, តំ-សម្បយុត្តតាយ បរិគ្គហិតំ និយ្យានភូតំ ឧបដ្ឋានំ កត្វាតិ អត្ថោ។
537. Pariggahitaniyyānanti pariggahitaniyyānasabhāvaṃ, kāyādīsu suṭṭhu pavattiyā niyyānasabhāvayuttanti attho. Kāyādipariggahaṇaṃ ñāṇaṃ vā pariggaho, taṃ-sampayuttatāya pariggahitaṃ niyyānabhūtaṃ upaṭṭhānaṃ katvāti attho.
៥៤២-៥៤៣. វិការប្បត្តិយាតិ ចិត្តស្ស វិការាបត្តិភាវេនាតិ អត្ថោ។ សព្ពសង្គាហិកវសេនាតិ សត្តសង្ខារគតសព្ពកោធសង្គាហិកវសេន។ សព្ពសង្គហណញ្ច សមុច្ឆេទប្បហានស្សបិ អធិប្បេតត្តា កតន្តិ វេទិតព្ពំ។
542-543. Vikārappattiyāti cittassa vikārāpattibhāvenāti attho. Sabbasaṅgāhikavasenāti sattasaṅkhāragatasabbakodhasaṅgāhikavasena. Sabbasaṅgahaṇañca samucchedappahānassapi adhippetattā katanti veditabbaṃ.
៥៤៦. ឥទំ សន្ធាយាតិ ‘‘ទ្វេ ធម្មា’’តិ សន្ធាយ។ ឯកវចនេន ‘‘ថិនមិទ្ធ’’ន្តិ ឧទ្ទិសិត្វាបិ និទ្ទេសេ ‘‘សន្តា’’តិ វចនភេទោ, ពហុវចនំ កតន្តិ អត្ថោ។ និរោធសន្តតាយាតិ វចនំ អង្គសន្តតាយ, សភាវសន្តតាយ វា សន្តតានិវារណត្ថំ។
546. Idaṃsandhāyāti ‘‘dve dhammā’’ti sandhāya. Ekavacanena ‘‘thinamiddha’’nti uddisitvāpi niddese ‘‘santā’’ti vacanabhedo, bahuvacanaṃ katanti attho. Nirodhasantatāyāti vacanaṃ aṅgasantatāya, sabhāvasantatāya vā santatānivāraṇatthaṃ.
៥៥០. ថិនមិទ្ធវិការវិរហា តប្បដិបក្ខសញ្ញា អាលោកសញ្ញា នាម ហោតិ។ តេនេវ វុត្តំ ‘‘អយំ សញ្ញា អាលោកា ហោតី’’តិ។
550. Thinamiddhavikāravirahā tappaṭipakkhasaññā ālokasaññā nāma hoti. Teneva vuttaṃ ‘‘ayaṃ saññā ālokā hotī’’ti.
៥៥៣. ‘‘វន្តត្តា មុត្តត្តា’’តិអាទីនិ, ‘‘អាលោកា ហោតី’’តិអាទីនិ ច ‘‘ចត្តត្តាតិអាទីនី’’តិ វុត្តានិ។ អាទិ-សទ្ទេន វា ទ្វិន្នម្បិ និទ្ទេសបទានិ សង្គហេត្វា តត្ថ យានិ យេសំ វេវចនានិ, តានេវ សន្ធាយ ‘‘អញ្ញមញ្ញវេវចនានី’’តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ បដិមុញ្ចតោតិ ឯតេន សារម្ភំ អភិភវំ ទស្សេតិ។ និរាវរណា ហុត្វា អាភុជតិ សម្បជានាតីតិ និរាវរណាភោគា, តំសភាវត្តា វិវដា។
553. ‘‘Vantattā muttattā’’tiādīni, ‘‘ālokā hotī’’tiādīni ca ‘‘cattattātiādīnī’’ti vuttāni. Ādi-saddena vā dvinnampi niddesapadāni saṅgahetvā tattha yāni yesaṃ vevacanāni, tāneva sandhāya ‘‘aññamaññavevacanānī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Paṭimuñcatoti etena sārambhaṃ abhibhavaṃ dasseti. Nirāvaraṇā hutvā ābhujati sampajānātīti nirāvaraṇābhogā, taṃsabhāvattā vivaṭā.
៥៥៦. ‘‘វិកាលោ នុ ខោ, ន នុ ខោ’’តិ អនិច្ឆយតាយ កតវត្ថុជ្ឈាចារមូលកោ វិប្បដិសារោ វត្ថុជ្ឈាចារោ ការណវោហារេន វុត្តោតិ ទដ្ឋព្ពោ។
556. ‘‘Vikālo nu kho, na nu kho’’ti anicchayatāya katavatthujjhācāramūlako vippaṭisāro vatthujjhācāro kāraṇavohārena vuttoti daṭṭhabbo.
៥៦២. កិលិស្សន្តីតិ កិលេសេន្តីតិ អត្ថំ វទន្តិ, សទរថភាវេន សយមេវ វា កិលិស្សន្តិ។ ន ហិ តេ ឧប្បជ្ជមានា កិលេសរហិតា ឧប្បជ្ជន្តីតិ។
562. Kilissantīti kilesentīti atthaṃ vadanti, sadarathabhāvena sayameva vā kilissanti. Na hi te uppajjamānā kilesarahitā uppajjantīti.
៥៦៤. ឥធេវ ច វិភង្គេ ‘‘ឧបេតោ ហោតី’’តិអាទិ តត្ថ តត្ថ វុត្តមេវ។
564. Idheva ca vibhaṅge ‘‘upeto hotī’’tiādi tattha tattha vuttameva.
៥៨៨. និទ្ទេសវសេនាតិ ‘‘តត្ថ កតមា ឧបេក្ខា? យា ឧបេក្ខា’’តិអាទិនិទ្ទេសវសេន។ ‘‘ឥមាយ ឧបេក្ខាយ ឧបេតោ ហោតី’’តិអាទិ បដិនិទ្ទេសវសេនាតិ វទន្តិ។ ‘‘តត្ថ កតមា…បេ.… ឥមាយ ឧបេក្ខាយ ឧបេតោ ហោតី’’តិ ឯតេន បុគ្គលោ និទ្ទិដ្ឋោ ហោតិ, ‘‘សមុបេតោ’’តិអាទិនា បដិនិទ្ទិដ្ឋោ។ យាវ វា ‘‘សមន្នាគតោ’’តិ បទំ, តាវ និទ្ទិដ្ឋោ, ‘‘តេន វុច្ចតិ ឧបេក្ខកោ’’តិ ឥមិនា បដិនិទ្ទិដ្ឋោតិ តេសំ វសេន និទ្ទេសបដិនិទ្ទេសា យោជេតព្ពា។ បការេនាតិ ឧបេក្ខាយ ‘‘ឧបេក្ខនា’’តិអាទិធម្មប្បការេន ‘‘ឧបេតោ សមុបេតោ’’តិអាទិបុគ្គលប្បការេន ច ឧបេក្ខកសទ្ទស្ស អត្ថំ ឋបេន្តោ បដ្ឋបេន្តិ។ ‘‘ឧបេក្ខា’’តិ ឯតស្ស អត្ថស្ស ‘‘ឧបេក្ខនា’’តិ ការណំ។ ឧបេក្ខនាវសេន ហិ ឧបេក្ខាតិ។ តថា ‘‘ឧបេតោ សមុបេតោ’’តិ ឯតេសំ ‘‘ឧបាគតោ សមុបាគតោ’’តិ ការណន្តិ ឯវំ ធម្មបុគ្គលវសេន តស្ស តស្សត្ថស្ស ការណំ ទស្សេន្តា វិវរន្តិ, ‘‘ឧបេក្ខកោ’’តិ ឥមស្សេវ វា អត្ថស្ស ‘‘ឥមាយ ឧបេក្ខាយ ឧបេតោ ហោតី’’តិអាទិនា ការណំ ទស្សេន្តា។ ‘‘ឧបេក្ខនា អជ្ឈុបេក្ខនា សមុបេតោ’’តិអាទិនា ព្យញ្ជនានំ វិភាគំ ទស្សេន្តា វិភជន្តិ។ ឧបេក្ខក-សទ្ទន្តោគធាយ វា ឧបេក្ខាយ តស្សេវ ច ឧបេក្ខក-សទ្ទស្ស វិសុំ អត្ថវចនំ ‘‘យា ឧបេក្ខា ឧបេក្ខនា’’តិអាទិនា, ‘‘ឥមាយ ឧបេក្ខាយ ឧបេតោ ហោតី’’តិអាទិនា ច ព្យញ្ជនវិភាគោ។ សព្ពថា អញ្ញាតតា និកុជ្ឈិតភាវោ, កេនចិ បការេន វិញ្ញាតេបិ និរវសេសបរិច្ឆិន្ទនាភាវោ គម្ភីរភាវោ។
588. Niddesavasenāti ‘‘tattha katamā upekkhā? Yā upekkhā’’tiādiniddesavasena. ‘‘Imāya upekkhāya upeto hotī’’tiādi paṭiniddesavasenāti vadanti. ‘‘Tattha katamā…pe… imāya upekkhāya upeto hotī’’ti etena puggalo niddiṭṭho hoti, ‘‘samupeto’’tiādinā paṭiniddiṭṭho. Yāva vā ‘‘samannāgato’’ti padaṃ, tāva niddiṭṭho, ‘‘tena vuccati upekkhako’’ti iminā paṭiniddiṭṭhoti tesaṃ vasena niddesapaṭiniddesā yojetabbā. Pakārenāti upekkhāya ‘‘upekkhanā’’tiādidhammappakārena ‘‘upeto samupeto’’tiādipuggalappakārena ca upekkhakasaddassa atthaṃ ṭhapento paṭṭhapenti. ‘‘Upekkhā’’ti etassa atthassa ‘‘upekkhanā’’ti kāraṇaṃ. Upekkhanāvasena hi upekkhāti. Tathā ‘‘upeto samupeto’’ti etesaṃ ‘‘upāgato samupāgato’’ti kāraṇanti evaṃ dhammapuggalavasena tassa tassatthassa kāraṇaṃ dassentā vivaranti, ‘‘upekkhako’’ti imasseva vā atthassa ‘‘imāya upekkhāya upeto hotī’’tiādinā kāraṇaṃ dassentā. ‘‘Upekkhanā ajjhupekkhanā samupeto’’tiādinā byañjanānaṃ vibhāgaṃ dassentā vibhajanti. Upekkhaka-saddantogadhāya vā upekkhāya tasseva ca upekkhaka-saddassa visuṃ atthavacanaṃ ‘‘yā upekkhā upekkhanā’’tiādinā, ‘‘imāya upekkhāya upeto hotī’’tiādinā ca byañjanavibhāgo. Sabbathā aññātatā nikujjhitabhāvo, kenaci pakārena viññātepi niravasesaparicchindanābhāvo gambhīrabhāvo.
៦០២. ឧបរិភូមិប្បត្តិយាតិ ឥទំ ‘‘រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា’’តិ ឯត្ថេវ យោជេតព្ពំ។ វិញ្ញាណញ្ចាយតនាទីនិបិ វា អាកាសានញ្ចាយតនាទីនំ ឧបរិភូមិយោតិ សព្ពត្ថាបិ ន ន យុជ្ជតិ។
602. Uparibhūmippattiyāti idaṃ ‘‘rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ti ettheva yojetabbaṃ. Viññāṇañcāyatanādīnipi vā ākāsānañcāyatanādīnaṃ uparibhūmiyoti sabbatthāpi na na yujjati.
៦១០. វិញ្ញាណញ្ចាយតននិទ្ទេសេ ‘‘អនន្តំ វិញ្ញាណន្តិ តំយេវ អាកាសំ វិញ្ញាណេន ផុដំ មនសិ ករោតិ អនន្តំ ផរតិ, តេន វុច្ចតិ អនន្តំ វិញ្ញាណ’’ន្តិ ឯត្ថ វិញ្ញាណេនាតិ ឯតំ ឧបយោគត្ថេ ករណវចនំ, តំយេវ អាកាសំ ផុដំ វិញ្ញាណំ មនសិ ករោតីតិ កិរ អដ្ឋកថាយំ វុត្តំ។ អយំ វា ឯតស្ស អត្ថោ – តំយេវ អាកាសំ ផុដំ វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណញ្ចាយតនវិញ្ញាណេន មនសិ ករោតីតិ។ អយំ បនត្ថោ យុត្តោ – តំយេវ អាកាសំ វិញ្ញាណេន ផុដំ តេន គហិតាការំ មនសិ ករោតិ, ឯវំ តំ វិញ្ញាណំ អនន្តំ ផរតីតិ។ យញ្ហិ អាកាសំ បឋមារុប្បសមង្គី វិញ្ញាណេន អនន្តំ ផរតិ, តំ ផរណាការសហិតមេវ វិញ្ញាណំ មនសិករោន្តោ ទុតិយារុប្បសមង្គី អនន្តំ ផរតីតិ វុច្ចតីតិ។
610. Viññāṇañcāyatananiddese ‘‘anantaṃ viññāṇanti taṃyeva ākāsaṃ viññāṇena phuṭaṃ manasi karoti anantaṃ pharati, tena vuccati anantaṃ viññāṇa’’nti ettha viññāṇenāti etaṃ upayogatthe karaṇavacanaṃ, taṃyeva ākāsaṃ phuṭaṃ viññāṇaṃ manasi karotīti kira aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Ayaṃ vā etassa attho – taṃyeva ākāsaṃ phuṭaṃ viññāṇaṃ viññāṇañcāyatanaviññāṇena manasi karotīti. Ayaṃ panattho yutto – taṃyeva ākāsaṃ viññāṇena phuṭaṃ tena gahitākāraṃ manasi karoti, evaṃ taṃ viññāṇaṃ anantaṃ pharatīti. Yañhi ākāsaṃ paṭhamāruppasamaṅgī viññāṇena anantaṃ pharati, taṃ pharaṇākārasahitameva viññāṇaṃ manasikaronto dutiyāruppasamaṅgī anantaṃ pharatīti vuccatīti.
៦១៥. តំយេវ វិញ្ញាណំ អភាវេតីតិ យំ បុព្ពេ ‘‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’’ន្តិ មនសិ កតំ, តំយេវាតិ អត្ថោ។ តស្សេវ ហិ អារម្មណភូតំ បឋមេន វិយ រូបនិមិត្តំ តតិយេនារុប្បេន អភាវេតីតិ។
615. Taṃyeva viññāṇaṃ abhāvetīti yaṃ pubbe ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti manasi kataṃ, taṃyevāti attho. Tasseva hi ārammaṇabhūtaṃ paṭhamena viya rūpanimittaṃ tatiyenāruppena abhāvetīti.
និទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Niddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៦២៣. អភិធម្មភាជនីយេ បញ្ចកនយទស្សនេ ‘‘បញ្ច ឈានានី’’តិ ច, ‘‘តត្ថ កតមំ បឋមំ ឈាន’’ន្តិ ច អាទិនា ឧទ្ធដំ។ ឧទ្ធដានំយេវ ចតុន្នំ បឋមតតិយចតុត្ថបញ្ចមជ្ឈានានំ ទស្សនតោ, ទុតិយស្សេវ វិសេសទស្សនតោ ច។
623. Abhidhammabhājanīye pañcakanayadassane ‘‘pañca jhānānī’’ti ca, ‘‘tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhāna’’nti ca ādinā uddhaṭaṃ. Uddhaṭānaṃyeva catunnaṃ paṭhamatatiyacatutthapañcamajjhānānaṃ dassanato, dutiyasseva visesadassanato ca.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
៦៤០. លោកុត្តរាបនេត្ថាតិ ឯតេសុ តីសុឈានេសុ ‘‘លោកុត្តរា សិយា អប្បមាណារម្មណា’’តិ ឯវំ កោដ្ឋាសិកា បន មគ្គកាលេ, ផលកាលេ វា លោកុត្តរភូតា ឯវាតិ អធិប្បាយោ។ បរិច្ឆិន្នាកាសកសិណាលោកកសិណានាបានព្រហ្មវិហារចតុត្ថានិ សព្ពត្ថបាទកចតុត្ថេ សង្គហិតានីតិ ទដ្ឋព្ពានិ។
640. Lokuttarāpanetthāti etesu tīsujhānesu ‘‘lokuttarā siyā appamāṇārammaṇā’’ti evaṃ koṭṭhāsikā pana maggakāle, phalakāle vā lokuttarabhūtā evāti adhippāyo. Paricchinnākāsakasiṇālokakasiṇānāpānabrahmavihāracatutthāni sabbatthapādakacatutthe saṅgahitānīti daṭṭhabbāni.
ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធខីណាសវា មគ្គំ ភាវយិំសុ, ផលំ សច្ឆិករិំសូតិ, ភាវេស្សន្តិ សច្ឆិករិស្សន្តីតិ ច ហេដ្ឋិមមគ្គផលានំ វសេន វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ កុសលតោ តេរសសុ ហិ ចតុត្ថេសុ អយំ កថា បវត្តា, ន ច កុសលចតុត្ថេន អរហត្តមគ្គផលានិ ទដ្ឋុំ សក្កោតិ។
Buddhapaccekabuddhakhīṇāsavā maggaṃ bhāvayiṃsu, phalaṃ sacchikariṃsūti, bhāvessanti sacchikarissantīti ca heṭṭhimamaggaphalānaṃ vasena vuttanti veditabbaṃ. Kusalato terasasu hi catutthesu ayaṃ kathā pavattā, na ca kusalacatutthena arahattamaggaphalāni daṭṭhuṃ sakkoti.
‘‘កិរិយតោ តេរសន្ន’’ន្តិ ឯត្ថ លោកុត្តរចតុត្ថំ កិរិយំ នត្ថីតិ ‘‘ទ្វាទសន្ន’’ន្តិ វត្តព្ពំ, កុសលតោ វា តេរសសុ សេក្ខផលចតុត្ថំ អន្តោគធំ កត្វា ‘‘កិរិយតោ តេរសន្ន’’ន្តិ អសេក្ខចតុត្ថេន សហ វទតីតិ វេទិតព្ពំ។ សព្ពត្ថបាទកញ្ចេត្ថ ខីណាសវានំ យានិ អភិញ្ញាទីនិ សន្តិ, តេសំ សព្ពេសំ បាទកត្តា សព្ពត្ថបាទកន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ន ហិ តេសំ វដ្ដំ អត្ថីតិ។ បរិច្ឆន្នាកាសកសិណចតុត្ថាទីនិ វិយ វា នវត្តព្ពតាយ សព្ពត្ថបាទកសមានត្តា សព្ពត្ថបាទកតា ទដ្ឋព្ពា។
‘‘Kiriyato terasanna’’nti ettha lokuttaracatutthaṃ kiriyaṃ natthīti ‘‘dvādasanna’’nti vattabbaṃ, kusalato vā terasasu sekkhaphalacatutthaṃ antogadhaṃ katvā ‘‘kiriyato terasanna’’nti asekkhacatutthena saha vadatīti veditabbaṃ. Sabbatthapādakañcettha khīṇāsavānaṃ yāni abhiññādīni santi, tesaṃ sabbesaṃ pādakattā sabbatthapādakanti daṭṭhabbaṃ. Na hi tesaṃ vaṭṭaṃ atthīti. Paricchannākāsakasiṇacatutthādīni viya vā navattabbatāya sabbatthapādakasamānattā sabbatthapādakatā daṭṭhabbā.
មនោសង្ខារា នាម សញ្ញាវេទនា, ចត្តារោបិ វា ខន្ធា។ និមិត្តំ អារព្ភាតិ ឯត្ថ ‘‘និមិត្តំ និព្ពានញ្ចា’’តិ វត្តព្ពំ។
Manosaṅkhārā nāma saññāvedanā, cattāropi vā khandhā. Nimittaṃ ārabbhāti ettha ‘‘nimittaṃ nibbānañcā’’ti vattabbaṃ.
‘‘អជ្ឈត្តោ ធម្មោ អជ្ឈត្តស្ស ធម្មស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ២.២០.២៨) ឯត្ថ ‘‘អជ្ឈត្តា ខន្ធា ឥទ្ធិវិធញាណស្ស បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណស្ស យថាកម្មូបគញាណស្ស អនាគតំសញាណស្ស អាវជ្ជនាយ អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ វុត្តត្តា ន ចេតោបរិយញាណំ វិយ យថាកម្មូបគញាណំ បរសន្តានគតមេវ ជានាតិ, សសន្តានគតម្បិ បន អបាកដំ រូបំ ទិព្ពចក្ខុ វិយ អបាកដំ កម្មំ វិភាវេតិ។ តេនាហ ‘‘អត្តនោ កម្មជាននកាលេ’’តិ។
‘‘Ajjhatto dhammo ajjhattassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.20.28) ettha ‘‘ajjhattā khandhā iddhividhañāṇassa pubbenivāsānussatiñāṇassa yathākammūpagañāṇassa anāgataṃsañāṇassa āvajjanāya ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vuttattā na cetopariyañāṇaṃ viya yathākammūpagañāṇaṃ parasantānagatameva jānāti, sasantānagatampi pana apākaṭaṃ rūpaṃ dibbacakkhu viya apākaṭaṃ kammaṃ vibhāveti. Tenāha ‘‘attano kammajānanakāle’’ti.
បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ឈានវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Jhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១២. ឈានវិភង្គោ • 12. Jhānavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. សុត្តន្តភាជនីយំ • 1. Suttantabhājanīyaṃ
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១២. ឈានវិភង្គោ • 12. Jhānavibhaṅgo
