| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā |
១២. ឈានវិភង្គោ
12. Jhānavibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយំ
1. Suttantabhājanīyaṃ
មាតិកាវណ្ណនា
Mātikāvaṇṇanā
៥០៨. បាតិមោក្ខសំវរាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារតា, ភោជនេ មត្តញ្ញុតា, សតិសម្បជញ្ញំ, ជាគរិយានុយោគោតិ ឯវមាទិកេ សង្គណ្ហាតិ។ អសុភានុស្សតិយោតិ អសុភឈានានិ, អនុស្សតិឈានានិ ច។ សតិ សមណភាវករបុព្ពភាគករណីយសម្បត្តិយំ សមណភាវោបិ សិទ្ធោយេវ ហោតីតិ អាហ ‘‘សុញ្ញា…បេ.… ទស្សេតី’’តិ។ ការណេ ហិ សិទ្ធេ ផលម្បិ សិទ្ធមេវ ហោតីតិ។ សិក្ខាបទានំ សរូបំ, សិក្ខិតព្ពាការំ, សង្ខេបតោ វិភាគញ្ច ទស្សេតុំ ‘‘សិក្ខាបទេសូ’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ នាមកាយាទិវសេនាតិ នាមកាយបទកាយព្យញ្ជនកាយវសេន វុត្តេសុ។ ឥមិនា សិក្ខាបទានំ សិក្ខាយ អធិគមូបាយភូតបញ្ញត្តិសភាវតំ ទស្សេតិ។ តេសុ សិក្ខិតព្ពាការោ សត្ថុអាណានតិក្កមោយេវាតិ អាហ ‘‘វច…បេ.… តព្ពេសូ’’តិ។ សិក្ខាកោដ្ឋាសេសូតិ វុត្តប្បភេទេសុ អធិសីលសិក្ខាភាគេសុ។ តេសុ សមាទានមេវ សិក្ខិតព្ពាការោតិ វុត្តំ ‘‘បរិបូរណវសេន សិក្ខិតព្ពេសូ’’តិ។ សិក្ខាបទេកទេសភូតាតិ សិក្ខាបទសមុទាយស្ស អវយវភូតា។ ភិក្ខុសិក្ខា ហិ ឥធាធិប្បេតា ‘‘ឥធ ភិក្ខូ’’តិ វុត្តត្តា។ តថា ហិ វក្ខតិ ‘‘សេសសិក្ខា បន អត្ថុទ្ធារវសេន សិក្ខាសទ្ទស្ស អត្ថទស្សនត្ថំ វុត្តា’’តិ (វិភ. អដ្ឋ. ៥១៦)។
508. Pātimokkhasaṃvarādīti ādi-saddena indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, satisampajaññaṃ, jāgariyānuyogoti evamādike saṅgaṇhāti. Asubhānussatiyoti asubhajhānāni, anussatijhānāni ca. Sati samaṇabhāvakarapubbabhāgakaraṇīyasampattiyaṃ samaṇabhāvopi siddhoyeva hotīti āha ‘‘suññā…pe… dassetī’’ti. Kāraṇe hi siddhe phalampi siddhameva hotīti. Sikkhāpadānaṃ sarūpaṃ, sikkhitabbākāraṃ, saṅkhepato vibhāgañca dassetuṃ ‘‘sikkhāpadesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha nāmakāyādivasenāti nāmakāyapadakāyabyañjanakāyavasena vuttesu. Iminā sikkhāpadānaṃ sikkhāya adhigamūpāyabhūtapaññattisabhāvataṃ dasseti. Tesu sikkhitabbākāro satthuāṇānatikkamoyevāti āha ‘‘vaca…pe… tabbesū’’ti. Sikkhākoṭṭhāsesūti vuttappabhedesu adhisīlasikkhābhāgesu. Tesu samādānameva sikkhitabbākāroti vuttaṃ ‘‘paripūraṇavasena sikkhitabbesū’’ti. Sikkhāpadekadesabhūtāti sikkhāpadasamudāyassa avayavabhūtā. Bhikkhusikkhā hi idhādhippetā ‘‘idha bhikkhū’’ti vuttattā. Tathā hi vakkhati ‘‘sesasikkhā pana atthuddhāravasena sikkhāsaddassa atthadassanatthaṃ vuttā’’ti (vibha. aṭṭha. 516).
មាតិកាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
និទ្ទេសវណ្ណនា
Niddesavaṇṇanā
៥០៩. ទិដ្ឋត្តាតិ សយម្ភូញាណេន សច្ឆិកតត្តា។ ខន្តិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ សយម្ភូញាណេន សច្ឆិករណវសេនេវ ហិ ភគវតោ ខមនរុច្ចនាទយោ, ន អញ្ញេសំ វិយ អនុស្សវាការបរិវិតក្កាទិមុខេន។ អវិបរីតដ្ឋោ ឯកន្តនិយ្យានដ្ឋេន វេទិតព្ពោ។ សិក្ខិយមានោតិ សិក្ខាយ បដិបជ្ជិយមានោ ។ សិក្ខិតព្ពានិ សិក្ខាបទានីតិ សិក្ខាបទបាឡិំ វទតិ។ ខន្ធត្តយន្តិ សីលាទិក្ខន្ធត្តយំ។ ‘‘សព្ពបាបស្ស…បេ.… ពុទ្ធាន សាសន’’ន្តិ (ធ. ប. ១៨៣; ទី. និ. ១.៩០; នេត្តិ. ៣០) វចនតោ អាហ ‘‘អនុសាសនទានភូតំ សិក្ខត្តយ’’ន្តិ។
509. Diṭṭhattāti sayambhūñāṇena sacchikatattā. Khantiādīsupi eseva nayo. Sayambhūñāṇena sacchikaraṇavaseneva hi bhagavato khamanaruccanādayo, na aññesaṃ viya anussavākāraparivitakkādimukhena. Aviparītaṭṭho ekantaniyyānaṭṭhena veditabbo. Sikkhiyamānoti sikkhāya paṭipajjiyamāno . Sikkhitabbāni sikkhāpadānīti sikkhāpadapāḷiṃ vadati. Khandhattayanti sīlādikkhandhattayaṃ. ‘‘Sabbapāpassa…pe… buddhāna sāsana’’nti (dha. pa. 183; dī. ni. 1.90; netti. 30) vacanato āha ‘‘anusāsanadānabhūtaṃ sikkhattaya’’nti.
សម្មាទិដ្ឋិយា បច្ចយត្តាតិ មគ្គសម្មាទិដ្ឋិយា ឯកន្តហេតុភាវតោ។ ឯត្ថ ច សម្មាទិដ្ឋីតិ កម្មស្សកតាសម្មាទិដ្ឋិ, កម្មបថសម្មាទិដ្ឋិ ច។ ផលការណោបចារេហីតិ ផលូបចារេន សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយត្តា, ការណូបចារេន សម្មាទិដ្ឋិបុព្ពង្គមត្តា។ កុសលធម្មេហិ អត្តនោ ឯកទេសភូតេហីតិ សម្មាទិដ្ឋិធម្មេ សន្ធាយាហ។ កុសលបញ្ញាវិញ្ញាណានំ វា បជាននវិជាននវសេន ទស្សនំ ទិដ្ឋីតិ។ តេន អវយវធម្មេន សមុទាយស្ស ឧបចរិតតំ ទស្សេតិ។ វិនយនកិរិយត្តាតិ ទេសនាភូតំ សិក្ខត្តយមាហ។ ធម្មេនាតិ ធម្មតោ អនបេតេន។ អវិសមសភាវេនាតិ អវិសមេន សភាវេន, សមេនាតិ អត្ថោ។
Sammādiṭṭhiyā paccayattāti maggasammādiṭṭhiyā ekantahetubhāvato. Ettha ca sammādiṭṭhīti kammassakatāsammādiṭṭhi, kammapathasammādiṭṭhi ca. Phalakāraṇopacārehīti phalūpacārena sammādiṭṭhipaccayattā, kāraṇūpacārena sammādiṭṭhipubbaṅgamattā. Kusaladhammehi attano ekadesabhūtehīti sammādiṭṭhidhamme sandhāyāha. Kusalapaññāviññāṇānaṃ vā pajānanavijānanavasena dassanaṃ diṭṭhīti. Tena avayavadhammena samudāyassa upacaritataṃ dasseti. Vinayanakiriyattāti desanābhūtaṃ sikkhattayamāha. Dhammenāti dhammato anapetena. Avisamasabhāvenāti avisamena sabhāvena, samenāti attho.
៥១០. អនញ្ញត្ថេនាតិ គរហាទិអញ្ញត្ថរហិតេន សកត្ថេន។ ភិន្នបដធរេតិ ភិក្ខុសារុប្បវសេន បញ្ចខណ្ឌាទិនា ឆេទេន ឆិន្នចីវរធរេ។
510. Anaññatthenāti garahādiaññattharahitena sakatthena. Bhinnapaṭadhareti bhikkhusāruppavasena pañcakhaṇḍādinā chedena chinnacīvaradhare.
ភេទនបរិយាយវសេន វុត្តំ, តស្មា កិលេសានំ បហានា កិលេសានំ ភេទា ភិក្ខូតិ វុត្តំ ហោតិ។
Bhedanapariyāyavasena vuttaṃ, tasmā kilesānaṃ pahānā kilesānaṃ bhedā bhikkhūti vuttaṃ hoti.
គុណវសេនាតិ សេក្ខធម្មាទិគុណានំ វសេន។ តេន ភាវត្ថតោ ភិក្ខុសទ្ទោ ទស្សិតោ ហោតិ។
Guṇavasenāti sekkhadhammādiguṇānaṃ vasena. Tena bhāvatthato bhikkhusaddo dassito hoti.
ឥទំ ទ្វយន្តិ ‘‘ឯត្ថ ចា’’តិអាទិនា បរតោ សង្គហទស្សនវសេន វុត្តំ ‘‘សេក្ខោ’’តិអាទិកំ វចនទ្វយំ។ ឥមិនាតិ ‘‘សេក្ខោ ភិក្ខុ ភិន្នត្តា បាបកាន’’ន្តិ បទានំ អត្ថទស្សនេន។ ន សមេតិ សេក្ខអសេក្ខបុថុជ្ជនាសេក្ខទីបនតោ។ តទិទន្តិ បឋមទ្វយំ។ និប្បរិយាយទស្សនំ អរិយានំ , អសេក្ខានំយេវ ច សេក្ខភិន្នកិលេសភាវទីបនតោ។ វុត្តោតិ បដិញ្ញាវចនំ, សច្ចំ វុត្តោតិ អត្ថោ។ ន បន ឥធាធិប្បេតោ អត្ថុទ្ធារវសេន ទស្សិតត្តា។
Idaṃ dvayanti ‘‘ettha cā’’tiādinā parato saṅgahadassanavasena vuttaṃ ‘‘sekkho’’tiādikaṃ vacanadvayaṃ. Imināti ‘‘sekkho bhikkhu bhinnattā pāpakāna’’nti padānaṃ atthadassanena. Na sameti sekkhaasekkhaputhujjanāsekkhadīpanato. Tadidanti paṭhamadvayaṃ. Nippariyāyadassanaṃ ariyānaṃ , asekkhānaṃyeva ca sekkhabhinnakilesabhāvadīpanato. Vuttoti paṭiññāvacanaṃ, saccaṃ vuttoti attho. Na pana idhādhippeto atthuddhāravasena dassitattā.
ភគវតោ វចនន្តិ ឧបសម្បទាកម្មវាចមាហ។ តទនុរូបន្តិ តទនុច្ឆវិកំ, យថាវុត្តន្តិ អត្ថោ។ បរិសាវត្ថុសីមាសម្បត្តិយោ ‘‘សមគ្គេន សង្ឃេន អកុប្បេនា’’តិ (វិភ. ៥១០) ឥមិនា បកាសិតាតិ ‘‘ឋានារហ’’ន្តិ បទស្ស ‘‘អនូន…បេ.… អវុត្ត’’ន្តិ ឯត្តកមេវ អត្ថមាហ។
Bhagavato vacananti upasampadākammavācamāha. Tadanurūpanti tadanucchavikaṃ, yathāvuttanti attho. Parisāvatthusīmāsampattiyo ‘‘samaggena saṅghena akuppenā’’ti (vibha. 510) iminā pakāsitāti ‘‘ṭhānāraha’’nti padassa ‘‘anūna…pe… avutta’’nti ettakameva atthamāha.
៥១១. អវីតិក្កមនវិរតិភាវតោតិ អវីតិក្កមសមាទានភូតា វិរតីតិ កត្វា វារិត្តសីលំ បត្វា វិរតិ ឯវ បធានន្តិ ចេតនាសីលស្សបិ បរិយាយតា វុត្តា។ ‘‘នគរវឌ្ឍកី វត្ថុវិជ្ជាចរិយោ’’តិ ឥទំ ឥធាធិប្បេតនគរវឌ្ឍកីទស្សនំ។ វត្ថុវិជ្ជា, បាសាទវិជ្ជាតិ ទុវិធា ហិ វឌ្ឍកីវិជ្ជា។ លេហិតព្ពន្តិ សាយិតព្ពំ។ ចុពិតព្ពន្តិ បាតព្ពំ។
511. Avītikkamanaviratibhāvatoti avītikkamasamādānabhūtā viratīti katvā vārittasīlaṃ patvā virati eva padhānanti cetanāsīlassapi pariyāyatā vuttā. ‘‘Nagaravaḍḍhakī vatthuvijjācariyo’’ti idaṃ idhādhippetanagaravaḍḍhakīdassanaṃ. Vatthuvijjā, pāsādavijjāti duvidhā hi vaḍḍhakīvijjā. Lehitabbanti sāyitabbaṃ. Cubitabbanti pātabbaṃ.
ឥន្ទ្រិយសំវរាហារត្តាតិ ឥន្ទ្រិយសំវរហេតុកត្តា។ បាតិមោក្ខសីលំ សិក្ខាបទសីលំ ន បកតិសីលាទិកេន គយ្ហតីតិ អាហ ‘‘បាតិមោក្ខតោ អញ្ញំ សីលំ កាយិកអវីតិក្កមាទិគ្គហណេន គហិត’’ន្តិ។ តំ បន បាតិមោក្ខសីលេន ន សង្គយ្ហតីតិ ន សក្កា វត្តុំ, កាយិកវាចសិកសំវរស្ស តព្ពិនិមុត្តស្ស អភាវតោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥមិនា អធិប្បាយេន វុត្ត’’ន្តិ អាហ។
Indriyasaṃvarāhārattāti indriyasaṃvarahetukattā. Pātimokkhasīlaṃ sikkhāpadasīlaṃ na pakatisīlādikena gayhatīti āha ‘‘pātimokkhato aññaṃ sīlaṃ kāyikaavītikkamādiggahaṇena gahita’’nti. Taṃ pana pātimokkhasīlena na saṅgayhatīti na sakkā vattuṃ, kāyikavācasikasaṃvarassa tabbinimuttassa abhāvatoti dassento ‘‘iminā adhippāyena vutta’’nti āha.
តត្ថ បាតិមោក្ខសទ្ទស្ស ឯវំ អត្ថោ វេទិតព្ពោ – កិលេសានំ ពលវភាវតោ, បាបកិរិយាយ សុករភាវតោ, បុញ្ញកិរិយាយ ច ទុក្ករភាវតោ ពហុក្ខត្តុំ អបាយេសុ បតនសីលោតិ បាតី, បុថុជ្ជនោ, អនិច្ចតាយ វា ភវាទីសុ កម្មវេគក្ខិត្តោ ឃដិយន្តំ វិយ អនវដ្ឋានេន បរិព្ភមនតោ គមនសីលោតិ បាតី, មរណវសេន វា តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ អត្តភាវស្ស បាតនសីលោតិ បាតី, សត្តសន្តានោ, ចិត្តមេវ វា។ តំ បាតិនំ សំសារទុក្ខតោ មោក្ខេតីតិ បាតិមោក្ខំ។ ចិត្តស្ស ហិ វិមោក្ខេន សត្តោបិ ‘‘វិមុត្តោ’’តិ វុច្ចតិ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘ចិត្តវោទានា វិសុជ្ឈន្តី’’តិ (សំ. និ. ៣.១០០), ‘‘អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុត្ត’’ន្តិ (មហាវ. ២៨) ច។ អថ វា អវិជ្ជាទិនា ហេតុនា សំសារេ បតតិ គច្ឆតិ បវត្តតីតិ បាតី។ ‘‘អវិជ្ជានីវរណានំ សត្តានំ តណ្ហាសំយោជនានំ សន្ធាវតំ សំសរត’’ន្តិ (សំ. និ. ២.១២៤; ៣.៩៩; ៥.៥២០; កថា. ៧៥) ហិ វុត្តំ។ តស្ស បាតិនោ សត្តស្ស តណ្ហាទិសំកិលេសត្តយតោ មោក្ខោ ឯតេនាតិ បាតិមោក្ខំ។ ‘‘កណ្ឋេកាឡោ’’តិអាទីនំ វិយ តស្ស សមាសសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។
Tattha pātimokkhasaddassa evaṃ attho veditabbo – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano, aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭiyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa pātanasīloti pātī, sattasantāno, cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena sattopi ‘‘vimutto’’ti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100), ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca. Atha vā avijjādinā hetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pātī. ‘‘Avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124; 3.99; 5.520; kathā. 75) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkhaṃ. ‘‘Kaṇṭhekāḷo’’tiādīnaṃ viya tassa samāsasiddhi veditabbā.
អថ វា បាតេតិ វិនិបាតេតិ ទុក្ខេតិ បាតិ, ចិត្តំ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘ចិត្តេន នីយតិ លោកោ, ចិត្តេន បរិកស្សតី’’តិ (សំ. និ. ១.៦២)។ តស្ស បាតិនោ មោក្ខោ ឯតេនាតិ បាតិមោក្ខំ។ បតតិ វា ឯតេន អបាយទុក្ខេ វា សំសារទុក្ខេ វាតិ បាតី, តណ្ហាទិសំកិលេសោ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘តណ្ហា ជនេតិ បុរិសំ (សំ. និ. ១.៥៥-៥៧), តណ្ហាទុតិយោ បុរិសោ’’តិ (ឥតិវុ. ១៥; មហានិ. ១៩១; ចូឡនិ. បារាយនានុគីតិគាថា និទ្ទេស ១០៧) ច អាទិ។ តតោ មោក្ខោតិ បាតិមោក្ខំ។
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena nīyati loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkhaṃ. Patati vā etena apāyadukkhe vā saṃsāradukkhe vāti pātī, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.55-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15; mahāni. 191; cūḷani. pārāyanānugītigāthā niddesa 107) ca ādi. Tato mokkhoti pātimokkhaṃ.
អថ វា បតតិ ឯត្ថាតិ បាតីនិ, ឆ អជ្ឈត្តិកពាហិរានិ អាយតនានិ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘ឆសុ លោកោ សមុប្បន្នោ, ឆសុ កុព្ពតិ សន្ថវ’’ន្តិ (សំ. និ. ១.៧០; សុ. និ. ១៧១)។ តតោ ឆអជ្ឈត្តិកពាហិរាយតនសង្ខាតតោ បាតិតោ មោក្ខោតិ បាតិមោក្ខំ។
Atha vā patati etthāti pātīni, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (saṃ. ni. 1.70; su. ni. 171). Tato chaajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkhaṃ.
អថ វា បាតោ វិនិបាតោ អស្ស អត្ថីតិ បាតី, សំសារោ, តតោ មោក្ខោតិ បាតិមោក្ខំ។
Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro, tato mokkhoti pātimokkhaṃ.
អថ វា សព្ពលោកាធិបតិភាវតោ ធម្មិស្សរោ ភគវា ‘‘បតី’’តិ វុច្ចតិ, មុច្ចតិ ឯតេនាតិ មោក្ខោ, បតិនោ មោក្ខោ តេន បញ្ញត្តត្តាតិ បតិមោក្ខោ, បតិមោក្ខោ ឯវ បាតិមោក្ខំ។ សព្ពគុណានំ វា មូលភាវតោ ឧត្តមដ្ឋេន បតិ ច សោ យថាវុត្តេនត្ថេន មោក្ខោ ចាតិ បតិមោក្ខោ, បតិមោក្ខោ ឯវ បាតិមោក្ខំ។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘បាតិមោក្ខន្តិ មុខមេតំ បមុខមេត’’ន្តិ (មហាវ. ១៣៥) វិត្ថារោ។
Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā ‘‘patī’’ti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkhaṃ. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttenatthena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkhaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhanti mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
អថ វា ប-ឥតិ បការេ, អតីតិ អច្ចន្តត្ថេ និបាតោ, តស្មា បការេហិ អច្ចន្តំ មោក្ខេតីតិ បាតិមោក្ខំ។ ឥទញ្ហិ សីលំ សយំ តទង្គវសេន, សមាធិសហិតំ បញ្ញាសហិតញ្ច វិក្ខម្ភនវសេន សមុច្ឆេទវសេន ច អច្ចន្តំ មោក្ខេតិ មោចេតីតិ បាតិមោក្ខំ។ បតិ បតិ មោក្ខោតិ វា បតិមោក្ខោ, តម្ហា តម្ហា វីតិក្កមទោសតោ បច្ចេកំ មោក្ខោតិ អត្ថោ, បតិមោក្ខោយេវ បាតិមោក្ខំ។ មោក្ខោ វា និព្ពានំ, តស្ស មោក្ខស្ស បដិពិម្ពភូតោតិ បតិមោក្ខំ។ សីលសំវរោ ហិ និព្ពេធភាគិយោ សូរិយស្ស អរុណុគ្គមនំ វិយ និព្ពានស្ស ឧទយភូតោ តប្បដិភាគោ វិយ ហោតិ យថារហំ កិលេសនិព្ពាបនតោតិ បតិមោក្ខំ, បតិមោក្ខំយេវ បាតិមោក្ខំ។
Atha vā pa-iti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkhaṃ. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho, patimokkhoyeva pātimokkhaṃ. Mokkho vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtoti patimokkhaṃ. Sīlasaṃvaro hi nibbedhabhāgiyo sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo viya hoti yathārahaṃ kilesanibbāpanatoti patimokkhaṃ, patimokkhaṃyeva pātimokkhaṃ.
អថ វា មោក្ខំ បតិ វត្តតិ, មោក្ខាភិមុខន្តិ វា បតិមោក្ខំ, បតិមោក្ខំយេវ បាតិមោក្ខន្តិ។ ឥទម្បិ បាតិមោក្ខសទ្ទស្ស មុខមត្តទស្សនមេវ។ សព្ពាកអារេន បន ជិនបាតិមោក្ខោ ភគវាវ អនវជ្ជបតិមោក្ខំ បាតិមោក្ខំ សំវណ្ណេយ្យ។
Atha vā mokkhaṃ pati vattati, mokkhābhimukhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhaṃyeva pātimokkhanti. Idampi pātimokkhasaddassa mukhamattadassanameva. Sabbākaārena pana jinapātimokkho bhagavāva anavajjapatimokkhaṃ pātimokkhaṃ saṃvaṇṇeyya.
៥១៣. គរុភណ្ឌវិស្សជ្ជនករណភូតំ ឯតស្ស អត្ថីតិ គរុភណ្ឌវិស្សជ្ជនំ។ គរុភណ្ឌន្តរភូតំ ថាវរាទិ។ ឩនកំ ន វដ្ដតីតិ ផាតិកម្មំ វុត្តំ។ អតិរេកគ្ឃនកំ, តទគ្ឃនកមេវ វា វដ្ដតីតិ។ យថាវុត្តន្តិ បោក្ខរណិតោ បំសុឧទ្ធរណាទិថាវរកម្មំ។
513. Garubhaṇḍavissajjanakaraṇabhūtaṃ etassa atthīti garubhaṇḍavissajjanaṃ. Garubhaṇḍantarabhūtaṃ thāvarādi. Ūnakaṃ na vaṭṭatīti phātikammaṃ vuttaṃ. Atirekagghanakaṃ, tadagghanakameva vā vaṭṭatīti. Yathāvuttanti pokkharaṇito paṃsuuddharaṇādithāvarakammaṃ.
ធារេតិ, បោសេតិ វា បរេសំ ទារកេ។
Dhāreti, poseti vā paresaṃ dārake.
គិហីនំ ករិយមានំ វុត្តំ, ន សង្ឃស្ស, គណស្ស វាតិ អត្ថោ។ បិណ្ឌបដិបិណ្ឌន្តិ ឧត្តរបទលោបំ, បុរិមបទេ ឧត្តរបទលោបញ្ច កត្វា និទ្ទេសោតិ អាហ ‘‘បិណ្ឌត្ថ’’ន្តិអាទិ។ អយោនិសោ វិចារណំ អយាថាវបដិបត្តិ។
Gihīnaṃ kariyamānaṃ vuttaṃ, na saṅghassa, gaṇassa vāti attho. Piṇḍapaṭipiṇḍanti uttarapadalopaṃ, purimapade uttarapadalopañca katvā niddesoti āha ‘‘piṇḍattha’’ntiādi. Ayoniso vicāraṇaṃ ayāthāvapaṭipatti.
៥១៤. គច្ឆន្តិ យថាសកំ វិសយេ បវត្តន្តីតិ គាវោ, ចក្ខាទីនិ ឥន្ទ្រិយានិ។
514. Gacchanti yathāsakaṃ visaye pavattantīti gāvo, cakkhādīni indriyāni.
វិធុននំ បប្ផោដនំ, បវាហនន្តិ អត្ថោ។
Vidhunanaṃ papphoṭanaṃ, pavāhananti attho.
៥១៥. យថា ករណត្ថោ ករណីយសទ្ទោ, ឯវំ វិកិរណត្ថោបិ ហោតីតិ អាហ ‘‘វិក្ខិបិតព្ពានី’’តិ, វិទ្ធំសិតព្ពានីតិ អត្ថោ។ សំយមនីយានិ វា សំយមករណីយានិ, ‘‘ន បុន ឯវំ ករោមី’’តិ អត្តនោ ទហនំ មនសា អធិដ្ឋានំ សំយមនំ, សំយមនករណីយានិ សំវរករណីយានីតិ ចិត្តមត្តាយត្តា ឯវ សំយមសំវរា អាចរិយេន អធិប្បេតាតិ អាហ ‘‘អនាបត្តិគមនីយានី’’តិ ។ អន្តេវាសិកត្ថេរោ បន ទេសនាបិ ចិត្តុប្បាទមនសិការេហិ វិនា ន ហោតីតិ ទេសនាវិសុទ្ធិំ និស្សរណំ វទតិ។
515. Yathā karaṇattho karaṇīyasaddo, evaṃ vikiraṇatthopi hotīti āha ‘‘vikkhipitabbānī’’ti, viddhaṃsitabbānīti attho. Saṃyamanīyāni vā saṃyamakaraṇīyāni, ‘‘na puna evaṃ karomī’’ti attano dahanaṃ manasā adhiṭṭhānaṃ saṃyamanaṃ, saṃyamanakaraṇīyāni saṃvarakaraṇīyānīti cittamattāyattā eva saṃyamasaṃvarā ācariyena adhippetāti āha ‘‘anāpattigamanīyānī’’ti . Antevāsikatthero pana desanāpi cittuppādamanasikārehi vinā na hotīti desanāvisuddhiṃ nissaraṇaṃ vadati.
៥១៦. ‘‘អលង្កតោ ចេបិ…បេ.… ស ភិក្ខូ’’តិអាទីសុ (ធ. ប. ១៤២) វិយ ឥធាបិ គុណតោ ភិក្ខុ អធិប្បេតោ។ តថា ច វុត្តំ ‘‘ឥធ ភិក្ខូតិ បដិបត្តិយា ភិក្ខុភាវទស្សនតោ ឯវមាហា’’តិ (វិភ. អដ្ឋ. ៣៥៥)។ យត្តកំ ឯកេន បុគ្គលេន អសេសេត្វា សមាទាតុំ សក្កា, តំ សន្ធាយាហ ‘‘យេន សមាទានេន សព្ពាបិ សិក្ខា សមាទិន្នា ហោន្តី’’តិ យថា ឧបសម្បទាបារិបូរិយា អសេសំ ឧបសម្បន្នសិក្ខាសមាទានំ។ តន្តិ សមាទានំ។ អនេកេសូតិ វិសុំ វិសុំ សមាទានេសុ។ យថា សមាទិន្នាយ សិក្ខាយ សព្ពេន សព្ពំ អវីតិក្កមនំ សិក្ខិតព្ពាការោ, ឯវំ សតិ វីតិក្កមេ ទេសនាគាមិនិយា ទេសនា, វុដ្ឋានគាមិនិយា វុដ្ឋានំ តទុបាយភូតំ បារិវាសិកវត្តចរណាទីតិ វុត្តំ ‘‘អវីតិ…បេ.… អាការេនា’’តិ។ យំ សិក្ខាបទំ បមាទេន វីតិក្កន្តំ, តំ សិក្ខិយមានំ ន ហោតីតិ សេសិតំ នាម ហោតីតិ អាហ ‘‘វីតិក្កមនវសេន សេសស្សា’’តិ។
516. ‘‘Alaṅkato cepi…pe… sa bhikkhū’’tiādīsu (dha. pa. 142) viya idhāpi guṇato bhikkhu adhippeto. Tathā ca vuttaṃ ‘‘idha bhikkhūti paṭipattiyā bhikkhubhāvadassanato evamāhā’’ti (vibha. aṭṭha. 355). Yattakaṃ ekena puggalena asesetvā samādātuṃ sakkā, taṃ sandhāyāha ‘‘yena samādānena sabbāpi sikkhā samādinnā hontī’’ti yathā upasampadāpāripūriyā asesaṃ upasampannasikkhāsamādānaṃ. Tanti samādānaṃ. Anekesūti visuṃ visuṃ samādānesu. Yathā samādinnāya sikkhāya sabbena sabbaṃ avītikkamanaṃ sikkhitabbākāro, evaṃ sati vītikkame desanāgāminiyā desanā, vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhānaṃ tadupāyabhūtaṃ pārivāsikavattacaraṇādīti vuttaṃ ‘‘avīti…pe… ākārenā’’ti. Yaṃ sikkhāpadaṃ pamādena vītikkantaṃ, taṃ sikkhiyamānaṃ na hotīti sesitaṃ nāma hotīti āha ‘‘vītikkamanavasena sesassā’’ti.
៥១៩. ចិត្តបរិសោធនភាវនាតិ ចិត្តស្ស បរិសោធនភូតា អាវរណីយធម្មវិក្ខម្ភិកា សមាធិវិបស្សនាភាវនា ចិត្តបរិសោធនភាវនា។ សុប្បបរិគ្គាហកន្តិ និទ្ទាបរិគ្គាហកំ។ ឥទន្តិ ឥទំ អព្ពោកិណ្ណភវង្គោត្តរណសង្ខាតំ កិរិយមយចិត្តានំ អប្បវត្តនំ សុប្បំ នាម។ ឥតោ ភវង្គោត្តរណតោ។ បុព្ពេ ឥតោ កិរិយមយចិត្តប្បវត្តិតោ បរញ្ច នត្ថិ។ អយំ កាយកិលមថោ, ថិនមិទ្ធញ្ច ឯតស្ស សុត្តស្ស បច្ចយោ។
519. Cittaparisodhanabhāvanāti cittassa parisodhanabhūtā āvaraṇīyadhammavikkhambhikā samādhivipassanābhāvanā cittaparisodhanabhāvanā. Suppapariggāhakanti niddāpariggāhakaṃ. Idanti idaṃ abbokiṇṇabhavaṅgottaraṇasaṅkhātaṃ kiriyamayacittānaṃ appavattanaṃ suppaṃ nāma. Ito bhavaṅgottaraṇato. Pubbe ito kiriyamayacittappavattito parañca natthi. Ayaṃ kāyakilamatho, thinamiddhañca etassa suttassa paccayo.
៥២២. សតិបដ្ឋានាទយោតិ សតិបដ្ឋានសម្មប្បធានឥទ្ធិបាទា, ឯកច្ចេ ច មគ្គធម្មា សហ ន បវត្តន្តិ, តស្មា បាឡិយំ ន វុត្តាតិ អធិប្បាយោ។ ឯតេ តាវ ឯកស្មិំ អារម្មណេ សហ ន បវត្តន្តីតិ ន គណ្ហេយ្យុំ, ឥន្ទ្រិយពលានិ កស្មា ន គហិតានីតិ អាហ ‘‘បវត្ត…បេ.… ហោន្តី’’តិ។ ឯវម្បិ សទ្ធិន្ទ្រិយពលានិ ពោជ្ឈង្គេហិ ន សង្គយ្ហន្តីតិ កថំ តេសំ តទន្តោគធតាតិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘បីតិ…បេ.… វុត្តត្តា’’តិ។
522. Satipaṭṭhānādayoti satipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādā, ekacce ca maggadhammā saha na pavattanti, tasmā pāḷiyaṃ na vuttāti adhippāyo. Ete tāva ekasmiṃ ārammaṇe saha na pavattantīti na gaṇheyyuṃ, indriyabalāni kasmā na gahitānīti āha ‘‘pavatta…pe… hontī’’ti. Evampi saddhindriyabalāni bojjhaṅgehi na saṅgayhantīti kathaṃ tesaṃ tadantogadhatāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘pīti…pe… vuttattā’’ti.
៥២៣. សមន្តតោតិ សព្ពភាគេសុ សព្ពេសុ អភិក្កមាទីសុ, សព្ពភាគតោ វា តេសុ ឯវ អភិក្កមាទីសុ អត្ថានត្ថាទិសព្ពភាគតោ សព្ពាការតោ។ សម្មាតិ អវិបរីតំ យោនិសោ។ សមន្តិ អវិសមំ, ឥដ្ឋាទិអារម្មណេ រាគាទិវិសមរហិតំ កត្វាតិ អត្ថោ។
523. Samantatoti sabbabhāgesu sabbesu abhikkamādīsu, sabbabhāgato vā tesu eva abhikkamādīsu atthānatthādisabbabhāgato sabbākārato. Sammāti aviparītaṃ yoniso. Samanti avisamaṃ, iṭṭhādiārammaṇe rāgādivisamarahitaṃ katvāti attho.
ភិក្ខា ចរីយតិ ឯត្ថាតិ ភិក្ខាចារោ, ភិក្ខាយ ចរណដ្ឋានំ, សោ ឯវ គោចរោ, ភិក្ខាយ ចរណមេវ វា សម្បជញ្ញស្ស វិសយភាវតោ គោចរោ, តស្មិំ ភិក្ខាចារគោចរេ។ សោ បន អភិក្កមាទិភេទភិន្នន្តិ វិសេសនវសេន វុត្តំ ‘‘អភិក្កមាទីសុ បនា’’តិ។ កម្មដ្ឋានសង្ខាតេតិ យោគកម្មស្ស ភាវនាយ បវត្តិដ្ឋានសង្ខាតេ អារម្មណេ, ភាវនាកម្មេយេវ វា, យោគិនោ សុខវិសេសហេតុតាយ វា កម្មដ្ឋានសង្ខាតេ សម្បជញ្ញស្ស វិសយភាវេន គោចរេ។ អភិក្កមាទីសូតិ អភិក្កមបដិក្កមាទីសុ ចេវ ចីវរបារុបនាទីសុ ច។ អសម្មុយ្ហនំ ចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារវសេនេវ តេសំ បវត្តិ, ន អញ្ញថាតិ យាថាវតោ ជាននំ។
Bhikkhā carīyati etthāti bhikkhācāro, bhikkhāya caraṇaṭṭhānaṃ, so eva gocaro, bhikkhāya caraṇameva vā sampajaññassa visayabhāvato gocaro, tasmiṃ bhikkhācāragocare. So pana abhikkamādibhedabhinnanti visesanavasena vuttaṃ ‘‘abhikkamādīsu panā’’ti. Kammaṭṭhānasaṅkhāteti yogakammassa bhāvanāya pavattiṭṭhānasaṅkhāte ārammaṇe, bhāvanākammeyeva vā, yogino sukhavisesahetutāya vā kammaṭṭhānasaṅkhāte sampajaññassa visayabhāvena gocare. Abhikkamādīsūti abhikkamapaṭikkamādīsu ceva cīvarapārupanādīsu ca. Asammuyhanaṃ cittakiriyāvāyodhātuvipphāravaseneva tesaṃ pavatti, na aññathāti yāthāvato jānanaṃ.
កម្មដ្ឋានំ បធានំ កត្វាតិ ចីវរបារុបនាទិសរីរបរិហរណកិច្ចកាលេបិ កម្មដ្ឋានមនសិការមេវ បធានំ កត្វា។
Kammaṭṭhānaṃ padhānaṃ katvāti cīvarapārupanādisarīrapariharaṇakiccakālepi kammaṭṭhānamanasikārameva padhānaṃ katvā.
តស្មាតិ យស្មា ឧស្សុក្កជាតោ ហុត្វា អតិវិយ មំ យាចសិ, យស្មា ច ជីវិតន្តរាយានំ ទុជ្ជានតំ វទសិ, ឥន្ទ្រិយានិ ច តេ បរិបាកំ គតានិ, តស្មា។ តិហាតិ និបាតមត្តំ។ តេ តយា។ ឯវន្តិ ឥទានិ វត្តព្ពាការំ វទតិ។ សិក្ខិតព្ពន្តិ អធិសីលសិក្ខាទីនំ តិស្សន្នម្បិ សិក្ខានំ វសេន សិក្ខនំ កាតព្ពំ។ យថា បន សិក្ខិតព្ពំ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋមត្តំ ភវិស្សតី’’តិអាទិមាហ។
Tasmāti yasmā ussukkajāto hutvā ativiya maṃ yācasi, yasmā ca jīvitantarāyānaṃ dujjānataṃ vadasi, indriyāni ca te paripākaṃ gatāni, tasmā. Tihāti nipātamattaṃ. Te tayā. Evanti idāni vattabbākāraṃ vadati. Sikkhitabbanti adhisīlasikkhādīnaṃ tissannampi sikkhānaṃ vasena sikkhanaṃ kātabbaṃ. Yathā pana sikkhitabbaṃ, taṃ dassento ‘‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādimāha.
តត្ថ ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋមត្តន្តិ រូបាយតនេ ចក្ខុវិញ្ញាណេន ទិដ្ឋមត្តំ។ យថា ហិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ រូបេ រូបមត្តមេវ បស្សតិ, ន និច្ចាទិសភាវំ, ឯវំ សេសតំទ្វារិកវិញ្ញាណេហិបិ មេ ឯត្ថ ទិដ្ឋមត្តមេវ ភវិស្សតីតិ សិក្ខិតព្ពន្តិ អត្ថោ។ អថ វា ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋំ នាម ចក្ខុវិញ្ញាណំ, រូបេ រូបវិជាននន្តិ អត្ថោ។ មត្តាតិ បមាណំ។ ទិដ្ឋំ មត្តា ឯតស្សាតិ ទិដ្ឋមត្តំ, ចក្ខុវិញ្ញាណមត្តមេវ មេ ចិត្តំ ភវិស្សតីតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា អាបាថគតេ រូបេ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន រជ្ជតិ ន ទុស្សតិ ន មុយ្ហតិ, ឯវំ រាគាទិវិរហេន ចក្ខុវិញ្ញាណមត្តមេវ មេ ជវនំ ភវិស្សតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណប្បមាណេនេវ នំ ឋបេស្សាមីតិ។ អថ វា ទិដ្ឋំ នាម ចក្ខុវិញ្ញាណេន ទិដ្ឋរូបំ។ ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋំ នាម តត្ថេវ ឧប្បន្នំ សម្បដិច្ឆនសន្តីរណវោដ្ឋព្ពនសង្ខាតំ ចិត្តត្តយំ។ យថា តំ ន រជ្ជតិ ន ទុស្សតិ ន មុយ្ហតិ, ឯវំ អាបាថគតេ រូបេ តេនេវ សម្បដិច្ឆនាទិប្បមាណេន ជវនំ ឧប្បាទេស្សាមិ, នាស្ស តំ បមាណំ អតិក្កមិត្វា រជ្ជនាទិវសេន ឧប្បជ្ជិតុំ ទស្សាមីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឯស នយោ សុតមុតេសុ។ មុតន្តិ ច តទារម្មណវិញ្ញាណេហិ សទ្ធិំ គន្ធរសផោដ្ឋព្ពាយតនំ វេទិតព្ពំ។ វិញ្ញាតេ វិញ្ញាតមត្តន្តិ ឯត្ថ បន វិញ្ញាតំ នាម មនោទ្វារាវជ្ជនេន វិញ្ញាតារម្មណំ, តស្មិំ វិញ្ញាតេ។ វិញ្ញាតមត្តន្តិ អាវជ្ជនប្បមាណំ។ យថា អាវជ្ជនំ ន រជ្ជតិ ន ទុស្សតិ ន មុយ្ហតិ, ឯវំ រជ្ជនាទិវសេន ឧប្បជ្ជិតុំ អទត្វា អាវជ្ជនប្បមាណេនេវ ចិត្តំ ឋបេស្សាមីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ ឯវញ្ហិ តេ ពាហិយ សិក្ខិតព្ពន្តិ ឯវំ ឥមាយ បដិបទាយ តយា ពាហិយ តិស្សន្នំ សិក្ខានំ អនុបវត្តនវសេន សិក្ខិតព្ពំ។ ឥតិ ភគវា ពាហិយស្ស សំខិត្តរុចិតាយ ឆហិ វិញ្ញាណកាយេហិ សទ្ធិំ ឆឡារម្មណភេទភិន្នំ វិបស្សនាវិសយំ ទិដ្ឋាទីហិ ចតូហិ កោដ្ឋាសេហិ វិភជិត្វា តត្ថស្ស ញាតតីរណបរិញ្ញំ ទស្សេតិ។
Tattha diṭṭhe diṭṭhamattanti rūpāyatane cakkhuviññāṇena diṭṭhamattaṃ. Yathā hi cakkhuviññāṇaṃ rūpe rūpamattameva passati, na niccādisabhāvaṃ, evaṃ sesataṃdvārikaviññāṇehipi me ettha diṭṭhamattameva bhavissatīti sikkhitabbanti attho. Atha vā diṭṭhe diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇaṃ, rūpe rūpavijānananti attho. Mattāti pamāṇaṃ. Diṭṭhaṃ mattā etassāti diṭṭhamattaṃ, cakkhuviññāṇamattameva me cittaṃ bhavissatīti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā āpāthagate rūpe cakkhuviññāṇaṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ rāgādivirahena cakkhuviññāṇamattameva me javanaṃ bhavissati, cakkhuviññāṇappamāṇeneva naṃ ṭhapessāmīti. Atha vā diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇena diṭṭharūpaṃ. Diṭṭhe diṭṭhaṃ nāma tattheva uppannaṃ sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanasaṅkhātaṃ cittattayaṃ. Yathā taṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ āpāthagate rūpe teneva sampaṭicchanādippamāṇena javanaṃ uppādessāmi, nāssa taṃ pamāṇaṃ atikkamitvā rajjanādivasena uppajjituṃ dassāmīti evamettha attho daṭṭhabbo. Esa nayo sutamutesu. Mutanti ca tadārammaṇaviññāṇehi saddhiṃ gandharasaphoṭṭhabbāyatanaṃ veditabbaṃ. Viññāte viññātamattanti ettha pana viññātaṃ nāma manodvārāvajjanena viññātārammaṇaṃ, tasmiṃ viññāte. Viññātamattanti āvajjanappamāṇaṃ. Yathā āvajjanaṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ rajjanādivasena uppajjituṃ adatvā āvajjanappamāṇeneva cittaṃ ṭhapessāmīti ayamettha attho. Evañhi te bāhiya sikkhitabbanti evaṃ imāya paṭipadāya tayā bāhiya tissannaṃ sikkhānaṃ anupavattanavasena sikkhitabbaṃ. Iti bhagavā bāhiyassa saṃkhittarucitāya chahi viññāṇakāyehi saddhiṃ chaḷārammaṇabhedabhinnaṃ vipassanāvisayaṃ diṭṭhādīhi catūhi koṭṭhāsehi vibhajitvā tatthassa ñātatīraṇapariññaṃ dasseti.
កថំ? ឯត្ថ ហិ រូបាយតនំ បស្សិតព្ពដ្ឋេន ទិដ្ឋំ នាម, ចក្ខុវិញ្ញាណំ បន សទ្ធិំ តំទ្វារិកវិញ្ញាណេហិ ទស្សនដ្ឋេន, តទុភយម្បិ យថាបច្ចយំ បវត្តមានំ ធម្មមត្តមេវ, ន ឯត្ថ កោចិ កត្តា វា ការេតា វា។ យតោ តំ ហុត្វា អភាវដ្ឋេន អនិច្ចំ, ឧទយព្ពយបដិបីឡនដ្ឋេន ទុក្ខំ, អវសវត្តនដ្ឋេន អនត្តាតិ កុតោ តត្ថ បណ្ឌិតស្ស រជ្ជនាទីនំ ឱកាសោតិ អយញ្ហេត្ថ អធិប្បាយោ។ ឯស នយោ សុតាទីសុបិ។
Kathaṃ? Ettha hi rūpāyatanaṃ passitabbaṭṭhena diṭṭhaṃ nāma, cakkhuviññāṇaṃ pana saddhiṃ taṃdvārikaviññāṇehi dassanaṭṭhena, tadubhayampi yathāpaccayaṃ pavattamānaṃ dhammamattameva, na ettha koci kattā vā kāretā vā. Yato taṃ hutvā abhāvaṭṭhena aniccaṃ, udayabbayapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ, avasavattanaṭṭhena anattāti kuto tattha paṇḍitassa rajjanādīnaṃ okāsoti ayañhettha adhippāyo. Esa nayo sutādīsupi.
ឥទានិ ញាតតីរណបរិញ្ញាសុ បតិដ្ឋិតស្ស ឧបរិ សហ ផលេន បហានបរិញ្ញំ ទស្សេតុំ ‘‘យតោ ខោ តេ ពាហិយា’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ យតោតិ យទា, យស្មា វា។ តេតិ តវ។ តតោតិ តទា, តស្មា វា។ តេនាតិ តេន ទិដ្ឋាទិនា, ទិដ្ឋាទិបដិពទ្ធេន វា រាគាទិនា។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ពាហិយ, តវ យស្មិំ កាលេ, យេន វា ការណេន ទិដ្ឋាទីសុ មយា វុត្តវិធិំ បដិបជ្ជន្តស្ស អវិបរីតសភាវាវពោធេន ទិដ្ឋាទិមត្តំ ភវិស្សតិ, តស្មិំ កាលេ, តេន វា ការណេន ត្វំ តេន ទិដ្ឋាទិបដិពទ្ធេន រាគាទិនា សហ ន ភវិស្សសិ, រត្តោ វា ទុដ្ឋោ វា មូឡ្ហោ វា ន ភវិស្សសិ បហីនរាគាទិកត្តា, តេន វា ទិដ្ឋាទិនា សហ បដិពទ្ធោ ន ភវិស្សសីតិ។ តតោ ត្វំ, ពាហិយ, ន តត្ថាតិ យទា, យស្មា វា ត្វំ តេន រាគេន វា រត្តោ, ទោសេន វា ទុដ្ឋោ, មោហេន វា មូឡ្ហោ ន ភវិស្សសិ, តទា, តស្មា វា ត្វំ តត្ថ ទិដ្ឋាទិកេ ន ភវិស្សសិ, តស្មិំ ទិដ្ឋេ វា សុតមុតវិញ្ញាតេ វា ‘‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’តិ (មហាវ. ២១) តណ្ហាមានទិដ្ឋីហិ អល្លីនោ បតិដ្ឋិតោ ន ភវិស្សសិ។ ឯត្តាវតា បហានបរិញ្ញំ មត្ថកំ បាបេត្វា ខីណាសវភូមិ ទស្សិតា។ តតោ ត្វំ, ពាហិយ, នេវិធ, ន ហុរំ, ន ឧភយមន្តរេនាតិ យទា ត្វំ, ពាហិយ, តេន រាគាទិនា តត្ថ ទិដ្ឋាទីសុ បដិពទ្ធោ ន ភវិស្សសិ, តទា ត្វំ នេវ ឥធ លោកេ, ន បរលោកេ, ន ឧភយត្ថ ហោសិ។ ឯសេវន្តោ ទុក្ខស្សាតិ កិលេសទុក្ខស្ស, វដ្ដទុក្ខស្ស ច អយមេវ អន្តោ អយំ បរិច្ឆេទោ បរិវដុមភាវោតិ អយមេវ ហិ ឯត្ថ អត្ថោ ។ យេ បន ‘‘ឧភយមន្តរេនា’’តិ បទំ គហេត្វា អន្តរាភវំ នាម ឥច្ឆន្តិ, តេសំ តំ មិច្ឆា។ តត្ថ យំ វត្តព្ពំ, តំ បរតោ អន្តរាភវកថាយំ (កថា. ៥០៥ អាទយោ ) អាវិ ភវិស្សតិ។
Idāni ñātatīraṇapariññāsu patiṭṭhitassa upari saha phalena pahānapariññaṃ dassetuṃ ‘‘yato kho te bāhiyā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha yatoti yadā, yasmā vā. Teti tava. Tatoti tadā, tasmā vā. Tenāti tena diṭṭhādinā, diṭṭhādipaṭibaddhena vā rāgādinā. Idaṃ vuttaṃ hoti – bāhiya, tava yasmiṃ kāle, yena vā kāraṇena diṭṭhādīsu mayā vuttavidhiṃ paṭipajjantassa aviparītasabhāvāvabodhena diṭṭhādimattaṃ bhavissati, tasmiṃ kāle, tena vā kāraṇena tvaṃ tena diṭṭhādipaṭibaddhena rāgādinā saha na bhavissasi, ratto vā duṭṭho vā mūḷho vā na bhavissasi pahīnarāgādikattā, tena vā diṭṭhādinā saha paṭibaddho na bhavissasīti. Tato tvaṃ, bāhiya, na tatthāti yadā, yasmā vā tvaṃ tena rāgena vā ratto, dosena vā duṭṭho, mohena vā mūḷho na bhavissasi, tadā, tasmā vā tvaṃ tattha diṭṭhādike na bhavissasi, tasmiṃ diṭṭhe vā sutamutaviññāte vā ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti (mahāva. 21) taṇhāmānadiṭṭhīhi allīno patiṭṭhito na bhavissasi. Ettāvatā pahānapariññaṃ matthakaṃ pāpetvā khīṇāsavabhūmi dassitā. Tato tvaṃ, bāhiya, nevidha, na huraṃ, na ubhayamantarenāti yadā tvaṃ, bāhiya, tena rāgādinā tattha diṭṭhādīsu paṭibaddho na bhavissasi, tadā tvaṃ neva idha loke, na paraloke, na ubhayattha hosi. Esevanto dukkhassāti kilesadukkhassa, vaṭṭadukkhassa ca ayameva anto ayaṃ paricchedo parivaṭumabhāvoti ayameva hi ettha attho . Ye pana ‘‘ubhayamantarenā’’ti padaṃ gahetvā antarābhavaṃ nāma icchanti, tesaṃ taṃ micchā. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato antarābhavakathāyaṃ (kathā. 505 ādayo ) āvi bhavissati.
ឯតេសន្តិ អតិហរណវីតិហរណានំ។
Etesanti atiharaṇavītiharaṇānaṃ.
‘‘តត្ថ ហី’’តិអាទិនា បញ្ចវិញ្ញាណវីថិយំ បុរេតរំ បវត្តអយោនិសោមនសិការវសេន អាវជ្ជនាទីនំ អយោនិសោ អាវជ្ជនាទិនា ឥដ្ឋាទិអារម្មណេ លោភាទិប្បវត្តិមត្តំ ហោតិ, ន បន ឥត្ថិបុរិសាទិវិកប្បគាហោ, មនោទ្វារេយេវ បន សោ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ តស្សាតិ ‘‘ឥត្ថី, បុរិសោ’’តិ រជ្ជនាទិកស្ស។ ភវង្គាទីតិ ភវង្គអាវជ្ជនទស្សនានិ, សម្បដិច្ឆនសន្តីរណវោដ្ឋព្ពនបញ្ចទ្វារិកជវនញ្ច។ អបុព្ពតិត្តរតាវសេនាតិ អបុព្ពតាឥត្តរភាវានំ វសេន។
‘‘Tattha hī’’tiādinā pañcaviññāṇavīthiyaṃ puretaraṃ pavattaayonisomanasikāravasena āvajjanādīnaṃ ayoniso āvajjanādinā iṭṭhādiārammaṇe lobhādippavattimattaṃ hoti, na pana itthipurisādivikappagāho, manodvāreyeva pana so hotīti dasseti. Tassāti ‘‘itthī, puriso’’ti rajjanādikassa. Bhavaṅgādīti bhavaṅgaāvajjanadassanāni, sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanapañcadvārikajavanañca. Apubbatittaratāvasenāti apubbatāittarabhāvānaṃ vasena.
អតិហរតីតិ មុខទ្វារំ អតិក្កមិត្វា ហរតិ។ តំតំវិជានននិប្ផាទកោតិ តស្ស តស្ស បរិយេសនាទិវិសយស្ស, វិជាននស្ស ច និប្ផាទកោ។ យេន ហិ បយោគេន បរិយេសនាទិ និប្ផជ្ជតិ, សោ តព្ពិសយំ វិជាននម្បិ និប្ផាទេតិ នាម ហោតិ។ សម្មាបដិបត្តិន្តិ ធម្មេសុ អវិបរីតបដិបត្តិំ យថាភូតាវពោធំ។
Atiharatīti mukhadvāraṃ atikkamitvā harati. Taṃtaṃvijānananipphādakoti tassa tassa pariyesanādivisayassa, vijānanassa ca nipphādako. Yena hi payogena pariyesanādi nipphajjati, so tabbisayaṃ vijānanampi nipphādeti nāma hoti. Sammāpaṭipattinti dhammesu aviparītapaṭipattiṃ yathābhūtāvabodhaṃ.
គមនេបីតិ គមនបយោគេបិ។ អតិហរណំ យថាឋិតស្សេវ កាយស្ស ឥច្ឆិតទេសាភិមុខករណំ។ គមនំ ទេសន្តរុប្បត្តិ។ វក្ខមានោតិ ‘‘អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេតិ…បេ.… អទ្ធាគមនវសេន កថិតោ។ គតេ ឋិតេ និសិន្នេតិ ឯត្ថ វិហារេ ចុណ្ណិកបាទុទ្ធារឥរិយាបថវសេន កថិតោ’’តិ (វិភ. អដ្ឋ. ៥២៣) វក្ខមានោ វិសេសោ។
Gamanepīti gamanapayogepi. Atiharaṇaṃ yathāṭhitasseva kāyassa icchitadesābhimukhakaraṇaṃ. Gamanaṃ desantaruppatti. Vakkhamānoti ‘‘abhikkante paṭikkanteti…pe… addhāgamanavasena kathito. Gate ṭhite nisinneti ettha vihāre cuṇṇikapāduddhārairiyāpathavasena kathito’’ti (vibha. aṭṭha. 523) vakkhamāno viseso.
បវត្តេតិ ចង្កមាទីសុ បវត្តេ រូបារូបធម្មេ។ បរិគ្គណ្ហន្តស្ស អនិច្ចាទិតោ។
Pavatteti caṅkamādīsu pavatte rūpārūpadhamme. Pariggaṇhantassa aniccādito.
កាយិកកិរិយាទិនិព្ពត្តកជវនំ ផលូបចារេន ‘‘កាយាទិកិរិយាមយ’’ន្តិ វុត្តំ។ កិរិយាសមុដ្ឋិតត្តាតិ បន ការណូបចារេន។
Kāyikakiriyādinibbattakajavanaṃ phalūpacārena ‘‘kāyādikiriyāmaya’’nti vuttaṃ. Kiriyāsamuṭṭhitattāti pana kāraṇūpacārena.
៥២៦. កម្មដ្ឋានឧបាសនស្សាតិ កម្មដ្ឋានភាវនាយ។ យោគបថន្តិ ភាវនាយោគ្គកិរិយាយ បវត្តនមគ្គំ។
526. Kammaṭṭhānaupāsanassāti kammaṭṭhānabhāvanāya. Yogapathanti bhāvanāyoggakiriyāya pavattanamaggaṃ.
៥៣៧. កាយាទីសូតិ កាយវេទនាចិត្តធម្មេសុ។ សុដ្ឋុ បវត្តិយាតិ អសុភានុបស្សនាទិវសេន បវត្តិយា។ និយ្យានសភាវោ សម្មាសតិតា ឯវ ។ ឧបដ្ឋានន្តិ សតិំ កិច្ចតោ ទស្សេតិ។ ឯត្ថ ច យថាវុត្តោ បរិគ្គហោ ជាតោ ឯតិស្សាតិ បរិគ្គហិតា, តំ បរិគ្គហិតំ និយ្យានភូតំ សតិំ កត្វាតិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
537. Kāyādīsūti kāyavedanācittadhammesu. Suṭṭhu pavattiyāti asubhānupassanādivasena pavattiyā. Niyyānasabhāvo sammāsatitā eva . Upaṭṭhānanti satiṃ kiccato dasseti. Ettha ca yathāvutto pariggaho jāto etissāti pariggahitā, taṃ pariggahitaṃ niyyānabhūtaṃ satiṃ katvāti attho veditabbo.
៥៤២-៣. បកុប្បនំ ឥធ វិការាបត្តិភាវោ។
542-3. Pakuppanaṃ idha vikārāpattibhāvo.
៥៥០. តប្បដិបក្ខសញ្ញាតិ ថិនមិទ្ធបដិបក្ខសញ្ញា។ សា អត្ថតោ តទង្គាទិវសេន ថិនមិទ្ធវិនោទនាការប្បវត្តា កុសលវិតក្កសម្បយុត្តសញ្ញា, តថាភូតោ វា ចិត្តុប្បាទោ សញ្ញាសីសេន វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។
550. Tappaṭipakkhasaññāti thinamiddhapaṭipakkhasaññā. Sā atthato tadaṅgādivasena thinamiddhavinodanākārappavattā kusalavitakkasampayuttasaññā, tathābhūto vā cittuppādo saññāsīsena vuttoti veditabbo.
៥៥៣. សារម្ភន្តិ អារម្ភវន្តំ, សហារម្ភន្តិ អត្ថោ។ និរាវរណាភោគា ថិនមិទ្ធន្ធការវិគមេន និរាវរណសមន្នាហារសញ្ញា។ វិវដា អប្បដិច្ឆាទនា។
553. Sārambhanti ārambhavantaṃ, sahārambhanti attho. Nirāvaraṇābhogā thinamiddhandhakāravigamena nirāvaraṇasamannāhārasaññā. Vivaṭā appaṭicchādanā.
៥៦៤. តត្ថ តត្ថាតិ ‘‘ឥមិនា បាតិមោក្ខសំវរេន ឧបេតោ ហោតី’’តិអាទីសុ (វិភ. ៥១១)។
564. Tattha tatthāti ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hotī’’tiādīsu (vibha. 511).
៥៨៨. យថា កេនចិ និក្កុជ្ជិតំ ‘‘ឥទំ នាមេត’’ន្តិ បកតិញាណេន ន ញាយតិ, ឯវំ សព្ពប្បការេន អវិទិតំ និក្កុជ្ជិតំ វិយ ហោតីតិ អាហ ‘‘សព្ពថា អញ្ញាតតា និក្កុជ្ជិតភាវោ’’តិ។ និរវសេសបរិច្ឆិន្ទនាភាវោតិ ទុវិញ្ញេយ្យតាយ និរវសេសតោ បរិច្ឆិន្ទិតព្ពតាភាវោ, បរិច្ឆិន្ទិកាភាវោ វា។ ឯកទេសេនេវ ហិ គម្ភីរំ ញាយតិ។
588. Yathā kenaci nikkujjitaṃ ‘‘idaṃ nāmeta’’nti pakatiñāṇena na ñāyati, evaṃ sabbappakārena aviditaṃ nikkujjitaṃ viya hotīti āha ‘‘sabbathā aññātatā nikkujjitabhāvo’’ti. Niravasesaparicchindanābhāvoti duviññeyyatāya niravasesato paricchinditabbatābhāvo, paricchindikābhāvo vā. Ekadeseneva hi gambhīraṃ ñāyati.
អាចិក្ខន្តីតិអាទិតោ បរិព្យត្តំ កថេន្តិ។ ទេសេន្តីតិ ឧបទិសនវសេន វទន្តិ, បពោធេន្តិ វា។ បញ្ញាបេន្តីតិ បជានាបេន្តិ, សំបកាសេន្តីតិ អត្ថោ។ បដ្ឋបេន្តីតិ បការេហិ អសង្ករតោ ឋបេន្តិ។ វិវរន្តីតិ វិវដំ ករោន្តិ។ វិភជន្តីតិ វិភត្តំ ករោន្តិ។ ឧត្តានីករោន្តីតិ អនុត្តានំ គម្ភីរំ ឧត្តានំ បាកដំ ករោន្តិ។ ឯត្ថ ច ‘‘បញ្ញាបេន្តី’’តិអាទីហិ ឆហិ បទេហិ អត្ថបទានិ ទស្សិតានិ។ ‘‘អាចិក្ខន្តិ ទេសេន្តី’’តិ បន ទ្វីហិ បទេហិ ព្យញ្ជនបទានីតិ ឯវំ អត្ថព្យញ្ជនបទសម្បន្នាយ ឧឡារាយ បសំសាយ បសំសនំ ទស្សេតិ។ យំ បនេតេសុ អត្ថព្យញ្ជនបទេសុ វត្តព្ពំ, តំ នេត្តិអដ្ឋកថាយំ (នេត្តិ. អដ្ឋ. ២៣ អាទយោ) វិត្ថារតោ វុត្តមេវ, តស្មា តត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។
Ācikkhantītiādito paribyattaṃ kathenti. Desentīti upadisanavasena vadanti, pabodhenti vā. Paññāpentīti pajānāpenti, saṃpakāsentīti attho. Paṭṭhapentīti pakārehi asaṅkarato ṭhapenti. Vivarantīti vivaṭaṃ karonti. Vibhajantīti vibhattaṃ karonti. Uttānīkarontīti anuttānaṃ gambhīraṃ uttānaṃ pākaṭaṃ karonti. Ettha ca ‘‘paññāpentī’’tiādīhi chahi padehi atthapadāni dassitāni. ‘‘Ācikkhanti desentī’’ti pana dvīhi padehi byañjanapadānīti evaṃ atthabyañjanapadasampannāya uḷārāya pasaṃsāya pasaṃsanaṃ dasseti. Yaṃ panetesu atthabyañjanapadesu vattabbaṃ, taṃ nettiaṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 23 ādayo) vitthārato vuttameva, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
៦០២. ឯត្ថេវ យោជេតព្ពំ តស្ស ហេដ្ឋាភូមិសមតិក្កមនមុខេន ភូមិវិសេសាធិគមុបាយទីបនតោ។ សព្ពត្ថាបីតិ ‘‘រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា, អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្មា’’តិ សព្ពេសុបិ សមតិក្កមវចនេសុ។
602. Etthevayojetabbaṃ tassa heṭṭhābhūmisamatikkamanamukhena bhūmivisesādhigamupāyadīpanato. Sabbatthāpīti ‘‘rūpasaññānaṃ samatikkamā, ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti sabbesupi samatikkamavacanesu.
៦១០. តំយេវ អាកាសំ ផុដំ វិញ្ញាណន្តិ តំយេវ កសិណុគ្ឃាដិមាកាសំ ‘‘អនន្ត’’ន្តិ មនសិការេន ផុដំ ផរិត្វា ឋិតំ បឋមារុប្បវិញ្ញាណំ ‘‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’’ន្តិ មនសិ ករោតីតិ អត្ថោ។ ទុតិយវិកប្បេ បន សាមញ្ញជោតនា វិសេសេ តិដ្ឋតីតិ ‘‘ផុដ’’ន្តិ ឥមិនា វិញ្ញាណមេវ វុត្តន្តិ ផុដំ វិញ្ញាណន្តិ បឋមារុប្បវិញ្ញាណមាហ។ តញ្ហិ អាកាសស្ស សផរណកវិញ្ញាណំ។ វិញ្ញាណេនាតិ ច ករណត្ថេ ករណវចនំ, តញ្ច ទុតិយារុប្បវិញ្ញាណំ វទតីតិ អាហ ‘‘វិញ្ញាណញ្ចាយតនវិញ្ញាណេន មនសិ ករោតី’’តិ។ តេនាតិ បឋមារុប្បវិញ្ញាណេន។ គហិតាការន្តិ អនន្តផរណវសេន គហិតាការំ។ មនសិ ករោតីតិ ទុតិយារុប្បបរិកម្មមនសិការេន មនសិ ករោតិ។ ឯវន្តិ យថាវុត្តាការំ កសិណុគ្ឃាដិមាកាសេ បឋមារុប្បវិញ្ញាណេន អនន្តផរណវសេន យោ គហិតាការោ, តំ មនសិ ករោន្តំយេវ។ តំ វិញ្ញាណន្តិ តំ ទុតិយារុប្បវិញ្ញាណំ។ អនន្តំ ផរតីតិ ‘‘អនន្ត’’ន្តិ ផរតិ, តស្មា ទុតិយោយេវត្ថោ យុត្តោតិ។ ‘‘យញ្ហី’’តិអាទិនា យថាវុត្តមត្ថំ បាកដំ ករោតិ។ តំផរណាការសហិតន្តិ តស្មិំ អាកាសេ ផរណាការសហិតំ។ វិញ្ញាណន្តិ បឋមារុប្បវិញ្ញាណំ។
610. Taṃyeva ākāsaṃ phuṭaṃ viññāṇanti taṃyeva kasiṇugghāṭimākāsaṃ ‘‘ananta’’nti manasikārena phuṭaṃ pharitvā ṭhitaṃ paṭhamāruppaviññāṇaṃ ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti manasi karotīti attho. Dutiyavikappe pana sāmaññajotanā visese tiṭṭhatīti ‘‘phuṭa’’nti iminā viññāṇameva vuttanti phuṭaṃ viññāṇanti paṭhamāruppaviññāṇamāha. Tañhi ākāsassa sapharaṇakaviññāṇaṃ. Viññāṇenāti ca karaṇatthe karaṇavacanaṃ, tañca dutiyāruppaviññāṇaṃ vadatīti āha ‘‘viññāṇañcāyatanaviññāṇena manasi karotī’’ti. Tenāti paṭhamāruppaviññāṇena. Gahitākāranti anantapharaṇavasena gahitākāraṃ. Manasi karotīti dutiyāruppaparikammamanasikārena manasi karoti. Evanti yathāvuttākāraṃ kasiṇugghāṭimākāse paṭhamāruppaviññāṇena anantapharaṇavasena yo gahitākāro, taṃ manasi karontaṃyeva. Taṃ viññāṇanti taṃ dutiyāruppaviññāṇaṃ. Anantaṃ pharatīti ‘‘ananta’’nti pharati, tasmā dutiyoyevattho yuttoti. ‘‘Yañhī’’tiādinā yathāvuttamatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Taṃpharaṇākārasahitanti tasmiṃ ākāse pharaṇākārasahitaṃ. Viññāṇanti paṭhamāruppaviññāṇaṃ.
៦១៥. បុព្ពេតិ ទុតិយារុប្បបរិកម្មកាលេ។ យំ ‘‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’’ន្តិ មនសិ កតំ, តំយេវ បឋមារុប្បវិញ្ញាណមេវ។ តំយេវ ហិ អភាវេតិ។ អារម្មណាតិក្កមវសេន ហិ ឯតា សមាបត្តិយោ លទ្ធព្ពាតិ។
615. Pubbeti dutiyāruppaparikammakāle. Yaṃ ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti manasi kataṃ, taṃyeva paṭhamāruppaviññāṇameva. Taṃyeva hi abhāveti. Ārammaṇātikkamavasena hi etā samāpattiyo laddhabbāti.
និទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Niddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៦២៣. ចតុក្កនយេ ទុតិយជ្ឈានមេវ យេសំ វិចារោ ឱឡារិកតោ ន ឧបដ្ឋាតិ, យេសញ្ច ឧបដ្ឋាតិ, តេសំ វសេន ទ្វិធា ភិន្ទិត្វា ទេសិតន្តិ ចតុក្កនយតោ បញ្ចកនយោ នីហតោតិ អាហ ‘‘ឧទ្ធដានំយេវ ចតុន្នំ…បេ.… ទស្សនតោ ចា’’តិ។
623. Catukkanaye dutiyajjhānameva yesaṃ vicāro oḷārikato na upaṭṭhāti, yesañca upaṭṭhāti, tesaṃ vasena dvidhā bhinditvā desitanti catukkanayato pañcakanayo nīhatoti āha ‘‘uddhaṭānaṃyeva catunnaṃ…pe… dassanato cā’’ti.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
៦៤០. តីសូតិ បឋមាទីសុ តីសុ។ ចតុក្កនយេន ហិ តំ វុត្តំ។ ឯវំកោដ្ឋាសិកាតិ អប្បមាណាតិ វុត្តា។ តេនាហ ‘‘លោកុត្តរភូតា ឯវាតិ អធិប្បាយោ’’តិ។ បរិច្ឆិន្នាកាស…បេ.… ចតុត្ថានំ វដ្ដវិបស្សនាបាទកត្តា ‘‘សព្ពត្ថបាទកចតុត្ថេ សង្គហិតានី’’តិ វុត្តំ។
640. Tīsūti paṭhamādīsu tīsu. Catukkanayena hi taṃ vuttaṃ. Evaṃkoṭṭhāsikāti appamāṇāti vuttā. Tenāha ‘‘lokuttarabhūtā evāti adhippāyo’’ti. Paricchinnākāsa…pe… catutthānaṃ vaṭṭavipassanāpādakattā ‘‘sabbatthapādakacatutthe saṅgahitānī’’ti vuttaṃ.
អយំ កថាតិ បរិត្តារម្មណាទិកថា។ ហេដ្ឋិមោ អរិយោ ឧបរិមស្ស អរិយស្ស លោកុត្តរចិត្តានិ បដិវិជ្ឈិតុំ ន សក្កោតីតិ វុត្តំ ‘‘ន ច…បេ.… សក្កោតី’’តិ។
Ayaṃ kathāti parittārammaṇādikathā. Heṭṭhimo ariyo uparimassa ariyassa lokuttaracittāni paṭivijjhituṃ na sakkotīti vuttaṃ ‘‘na ca…pe… sakkotī’’ti.
‘‘កិរិយតោ ទ្វាទសន្ន’’ន្តិ ច បាឋោ អត្ថិ។ សហ វទតិ លោកុត្តរផលចតុត្ថតាសាមញ្ញេនាតិ អធិប្បាយោ។ ឥធ សព្ពសទ្ទស្ស បទេសសព្ពវាចិភាវតោ ឯកទេសស្ស អសម្ភវេបិ សព្ពត្ថបាទកតា ឯវ វេទិតព្ពាតិ ទស្សេតុំ ‘‘សព្ពត្ថ…បេ.… ទដ្ឋព្ព’’ន្តិ អាហ។ បរិច្ឆិន្នាកាសកសិណចតុត្ថាទីនីតិ អាទិ-សទ្ទេន អានាបានចតុត្ថាទយោ សង្គហិតា។ នវត្តព្ពតាយាតិ នវត្តព្ពារម្មណតាយ។
‘‘Kiriyato dvādasanna’’nti ca pāṭho atthi. Saha vadati lokuttaraphalacatutthatāsāmaññenāti adhippāyo. Idha sabbasaddassa padesasabbavācibhāvato ekadesassa asambhavepi sabbatthapādakatā eva veditabbāti dassetuṃ ‘‘sabbattha…pe… daṭṭhabba’’nti āha. Paricchinnākāsakasiṇacatutthādīnīti ādi-saddena ānāpānacatutthādayo saṅgahitā. Navattabbatāyāti navattabbārammaṇatāya.
និព្ពានញ្ចាតិ វត្តព្ពំ តទារម្មណស្សាបិ ពហិទ្ធារម្មណភាវតោ។
Nibbānañcāti vattabbaṃ tadārammaṇassāpi bahiddhārammaṇabhāvato.
‘‘សសន្តានគតម្បី’’តិ ឥទំ រូប-សទ្ទេន, កម្ម-សទ្ទេន ច សម្ពន្ធិតព្ពំ ‘‘សសន្តានគតម្បិ អបាកដំ រូបំ ទិព្ពចក្ខុ វិយ សសន្តានគតម្បិ អបាកដំ កម្មំ វិភាវេតី’’តិ។ បាកដេ បន សសន្តានគតេ រូបេ, កម្មេ ច អភិញ្ញាញាណេន បយោជនំ នត្ថីតិ ‘‘អបាកដ’’ន្តិ វិសេសេត្វា វុត្តំ។
‘‘Sasantānagatampī’’ti idaṃ rūpa-saddena, kamma-saddena ca sambandhitabbaṃ ‘‘sasantānagatampi apākaṭaṃ rūpaṃ dibbacakkhu viya sasantānagatampi apākaṭaṃ kammaṃ vibhāvetī’’ti. Pākaṭe pana sasantānagate rūpe, kamme ca abhiññāñāṇena payojanaṃ natthīti ‘‘apākaṭa’’nti visesetvā vuttaṃ.
បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ឈានវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Jhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១២. ឈានវិភង្គោ • 12. Jhānavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. សុត្តន្តភាជនីយំ • 1. Suttantabhājanīyaṃ
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១២. ឈានវិភង្គោ • 12. Jhānavibhaṅgo
