| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā |
೧೨. ಝಾನವಿಭಙ್ಗೋ
12. Jhānavibhaṅgo
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ
1. Suttantabhājanīyaṃ
ಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ
Mātikāvaṇṇanā
೫೦೮. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋತಿ ಏವಮಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಸುಭಾನುಸ್ಸತಿಯೋತಿ ಅಸುಭಝಾನಾನಿ, ಅನುಸ್ಸತಿಝಾನಾನಿ ಚ। ಸತಿ ಸಮಣಭಾವಕರಪುಬ್ಬಭಾಗಕರಣೀಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಸಮಣಭಾವೋಪಿ ಸಿದ್ಧೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಞ್ಞಾ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಕಾರಣೇ ಹಿ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸರೂಪಂ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಕಾರಂ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿಭಾಗಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನಾಮಕಾಯಾದಿವಸೇನಾತಿ ನಾಮಕಾಯಪದಕಾಯಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಯವಸೇನ ವುತ್ತೇಸು। ಇಮಿನಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಭೂತಪಞ್ಞತ್ತಿಸಭಾವತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇಸು ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಕಾರೋ ಸತ್ಥುಆಣಾನತಿಕ್ಕಮೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಚ…ಪೇ॰… ತಬ್ಬೇಸೂ’’ತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸೂತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇಸು ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಭಾಗೇಸು। ತೇಸು ಸಮಾದಾನಮೇವ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಕಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಪೂರಣವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೇಸೂ’’ತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಕದೇಸಭೂತಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅವಯವಭೂತಾ। ಭಿಕ್ಖುಸಿಕ್ಖಾ ಹಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸೇಸಸಿಕ್ಖಾ ಪನ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೧೬)।
508. Pātimokkhasaṃvarādīti ādi-saddena indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, satisampajaññaṃ, jāgariyānuyogoti evamādike saṅgaṇhāti. Asubhānussatiyoti asubhajhānāni, anussatijhānāni ca. Sati samaṇabhāvakarapubbabhāgakaraṇīyasampattiyaṃ samaṇabhāvopi siddhoyeva hotīti āha ‘‘suññā…pe… dassetī’’ti. Kāraṇe hi siddhe phalampi siddhameva hotīti. Sikkhāpadānaṃ sarūpaṃ, sikkhitabbākāraṃ, saṅkhepato vibhāgañca dassetuṃ ‘‘sikkhāpadesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha nāmakāyādivasenāti nāmakāyapadakāyabyañjanakāyavasena vuttesu. Iminā sikkhāpadānaṃ sikkhāya adhigamūpāyabhūtapaññattisabhāvataṃ dasseti. Tesu sikkhitabbākāro satthuāṇānatikkamoyevāti āha ‘‘vaca…pe… tabbesū’’ti. Sikkhākoṭṭhāsesūti vuttappabhedesu adhisīlasikkhābhāgesu. Tesu samādānameva sikkhitabbākāroti vuttaṃ ‘‘paripūraṇavasena sikkhitabbesū’’ti. Sikkhāpadekadesabhūtāti sikkhāpadasamudāyassa avayavabhūtā. Bhikkhusikkhā hi idhādhippetā ‘‘idha bhikkhū’’ti vuttattā. Tathā hi vakkhati ‘‘sesasikkhā pana atthuddhāravasena sikkhāsaddassa atthadassanatthaṃ vuttā’’ti (vibha. aṭṭha. 516).
ಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Niddesavaṇṇanā
೫೦೯. ದಿಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕತತ್ತಾ। ಖನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕರಣವಸೇನೇವ ಹಿ ಭಗವತೋ ಖಮನರುಚ್ಚನಾದಯೋ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಿಯ ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಾದಿಮುಖೇನ। ಅವಿಪರೀತಟ್ಠೋ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಿಕ್ಖಿಯಮಾನೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಯಮಾನೋ । ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಾಳಿಂ ವದತಿ। ಖನ್ಧತ್ತಯನ್ತಿ ಸೀಲಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೯೦; ನೇತ್ತಿ॰ ೩೦) ವಚನತೋ ಆಹ ‘‘ಅನುಸಾಸನದಾನಭೂತಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯ’’ನ್ತಿ।
509. Diṭṭhattāti sayambhūñāṇena sacchikatattā. Khantiādīsupi eseva nayo. Sayambhūñāṇena sacchikaraṇavaseneva hi bhagavato khamanaruccanādayo, na aññesaṃ viya anussavākāraparivitakkādimukhena. Aviparītaṭṭho ekantaniyyānaṭṭhena veditabbo. Sikkhiyamānoti sikkhāya paṭipajjiyamāno . Sikkhitabbāni sikkhāpadānīti sikkhāpadapāḷiṃ vadati. Khandhattayanti sīlādikkhandhattayaṃ. ‘‘Sabbapāpassa…pe… buddhāna sāsana’’nti (dha. pa. 183; dī. ni. 1.90; netti. 30) vacanato āha ‘‘anusāsanadānabhūtaṃ sikkhattaya’’nti.
ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏಕನ್ತಹೇತುಭಾವತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಕಮ್ಮಪಥಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಚ। ಫಲಕಾರಣೋಪಚಾರೇಹೀತಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯತ್ತಾ, ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತ್ತಾ। ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಏಕದೇಸಭೂತೇಹೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಕುಸಲಪಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ವಾ ಪಜಾನನವಿಜಾನನವಸೇನ ದಸ್ಸನಂ ದಿಟ್ಠೀತಿ। ತೇನ ಅವಯವಧಮ್ಮೇನ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಉಪಚರಿತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿನಯನಕಿರಿಯತ್ತಾತಿ ದೇಸನಾಭೂತಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಮಾಹ। ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತೇನ। ಅವಿಸಮಸಭಾವೇನಾತಿ ಅವಿಸಮೇನ ಸಭಾವೇನ, ಸಮೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Sammādiṭṭhiyā paccayattāti maggasammādiṭṭhiyā ekantahetubhāvato. Ettha ca sammādiṭṭhīti kammassakatāsammādiṭṭhi, kammapathasammādiṭṭhi ca. Phalakāraṇopacārehīti phalūpacārena sammādiṭṭhipaccayattā, kāraṇūpacārena sammādiṭṭhipubbaṅgamattā. Kusaladhammehi attano ekadesabhūtehīti sammādiṭṭhidhamme sandhāyāha. Kusalapaññāviññāṇānaṃ vā pajānanavijānanavasena dassanaṃ diṭṭhīti. Tena avayavadhammena samudāyassa upacaritataṃ dasseti. Vinayanakiriyattāti desanābhūtaṃ sikkhattayamāha. Dhammenāti dhammato anapetena. Avisamasabhāvenāti avisamena sabhāvena, samenāti attho.
೫೧೦. ಅನಞ್ಞತ್ಥೇನಾತಿ ಗರಹಾದಿಅಞ್ಞತ್ಥರಹಿತೇನ ಸಕತ್ಥೇನ। ಭಿನ್ನಪಟಧರೇತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಾರುಪ್ಪವಸೇನ ಪಞ್ಚಖಣ್ಡಾದಿನಾ ಛೇದೇನ ಛಿನ್ನಚೀವರಧರೇ।
510. Anaññatthenāti garahādiaññattharahitena sakatthena. Bhinnapaṭadhareti bhikkhusāruppavasena pañcakhaṇḍādinā chedena chinnacīvaradhare.
ಭೇದನಪರಿಯಾಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಭೇದಾ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Bhedanapariyāyavasena vuttaṃ, tasmā kilesānaṃ pahānā kilesānaṃ bhedā bhikkhūti vuttaṃ hoti.
ಗುಣವಸೇನಾತಿ ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾದಿಗುಣಾನಂ ವಸೇನ। ತೇನ ಭಾವತ್ಥತೋ ಭಿಕ್ಖುಸದ್ದೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ।
Guṇavasenāti sekkhadhammādiguṇānaṃ vasena. Tena bhāvatthato bhikkhusaddo dassito hoti.
ಇದಂ ದ್ವಯನ್ತಿ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರತೋ ಸಙ್ಗಹದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಚನದ್ವಯಂ। ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ಸೇಕ್ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿನ್ನತ್ತಾ ಪಾಪಕಾನ’’ನ್ತಿ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥದಸ್ಸನೇನ। ನ ಸಮೇತಿ ಸೇಕ್ಖಅಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾಸೇಕ್ಖದೀಪನತೋ। ತದಿದನ್ತಿ ಪಠಮದ್ವಯಂ। ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದಸ್ಸನಂ ಅರಿಯಾನಂ , ಅಸೇಕ್ಖಾನಂಯೇವ ಚ ಸೇಕ್ಖಭಿನ್ನಕಿಲೇಸಭಾವದೀಪನತೋ। ವುತ್ತೋತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾವಚನಂ, ಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ।
Idaṃ dvayanti ‘‘ettha cā’’tiādinā parato saṅgahadassanavasena vuttaṃ ‘‘sekkho’’tiādikaṃ vacanadvayaṃ. Imināti ‘‘sekkho bhikkhu bhinnattā pāpakāna’’nti padānaṃ atthadassanena. Na sameti sekkhaasekkhaputhujjanāsekkhadīpanato. Tadidanti paṭhamadvayaṃ. Nippariyāyadassanaṃ ariyānaṃ , asekkhānaṃyeva ca sekkhabhinnakilesabhāvadīpanato. Vuttoti paṭiññāvacanaṃ, saccaṃ vuttoti attho. Na pana idhādhippeto atthuddhāravasena dassitattā.
ಭಗವತೋ ವಚನನ್ತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮವಾಚಮಾಹ। ತದನುರೂಪನ್ತಿ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಯಥಾವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಸಾವತ್ಥುಸೀಮಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ‘‘ಸಮಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ ಅಕುಪ್ಪೇನಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೧೦) ಇಮಿನಾ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ‘‘ಠಾನಾರಹ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಅನೂನ…ಪೇ॰… ಅವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಅತ್ಥಮಾಹ।
Bhagavato vacananti upasampadākammavācamāha. Tadanurūpanti tadanucchavikaṃ, yathāvuttanti attho. Parisāvatthusīmāsampattiyo ‘‘samaggena saṅghena akuppenā’’ti (vibha. 510) iminā pakāsitāti ‘‘ṭhānāraha’’nti padassa ‘‘anūna…pe… avutta’’nti ettakameva atthamāha.
೫೧೧. ಅವೀತಿಕ್ಕಮನವಿರತಿಭಾವತೋತಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮಸಮಾದಾನಭೂತಾ ವಿರತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವಾರಿತ್ತಸೀಲಂ ಪತ್ವಾ ವಿರತಿ ಏವ ಪಧಾನನ್ತಿ ಚೇತನಾಸೀಲಸ್ಸಪಿ ಪರಿಯಾಯತಾ ವುತ್ತಾ। ‘‘ನಗರವಡ್ಢಕೀ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೋ’’ತಿ ಇದಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನಗರವಡ್ಢಕೀದಸ್ಸನಂ। ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾ, ಪಾಸಾದವಿಜ್ಜಾತಿ ದುವಿಧಾ ಹಿ ವಡ್ಢಕೀವಿಜ್ಜಾ। ಲೇಹಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಾಯಿತಬ್ಬಂ। ಚುಬಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಾತಬ್ಬಂ।
511. Avītikkamanaviratibhāvatoti avītikkamasamādānabhūtā viratīti katvā vārittasīlaṃ patvā virati eva padhānanti cetanāsīlassapi pariyāyatā vuttā. ‘‘Nagaravaḍḍhakī vatthuvijjācariyo’’ti idaṃ idhādhippetanagaravaḍḍhakīdassanaṃ. Vatthuvijjā, pāsādavijjāti duvidhā hi vaḍḍhakīvijjā. Lehitabbanti sāyitabbaṃ. Cubitabbanti pātabbaṃ.
ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾಹಾರತ್ತಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಹೇತುಕತ್ತಾ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ ನ ಪಕತಿಸೀಲಾದಿಕೇನ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖತೋ ಅಞ್ಞಂ ಸೀಲಂ ಕಾಯಿಕಅವೀತಿಕ್ಕಮಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ। ತಂ ಪನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲೇನ ನ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಸಂವರಸ್ಸ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
Indriyasaṃvarāhārattāti indriyasaṃvarahetukattā. Pātimokkhasīlaṃ sikkhāpadasīlaṃ na pakatisīlādikena gayhatīti āha ‘‘pātimokkhato aññaṃ sīlaṃ kāyikaavītikkamādiggahaṇena gahita’’nti. Taṃ pana pātimokkhasīlena na saṅgayhatīti na sakkā vattuṃ, kāyikavācasikasaṃvarassa tabbinimuttassa abhāvatoti dassento ‘‘iminā adhippāyena vutta’’nti āha.
ತತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸದ್ದಸ್ಸ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಕಿಲೇಸಾನಂ ಬಲವಭಾವತೋ, ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಸುಕರಭಾವತೋ, ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಪಾಯೇಸು ಪತನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ, ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ವಾ ಭವಾದೀಸು ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತೋ ಘಟಿಯನ್ತಂ ವಿಯ ಅನವಟ್ಠಾನೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನತೋ ಗಮನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಮರಣವಸೇನ ವಾ ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಾತನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ, ಚಿತ್ತಮೇವ ವಾ। ತಂ ಪಾತಿನಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸತ್ತೋಪಿ ‘‘ವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತವೋದಾನಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೦೦), ‘‘ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೮) ಚ। ಅಥ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಿನಾ ಹೇತುನಾ ಸಂಸಾರೇ ಪತತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಾತೀ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸನ್ಧಾವತಂ ಸಂಸರತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೪; ೩.೯೯; ೫.೫೨೦; ಕಥಾ॰ ೭೫) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸತ್ತಯತೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ‘‘ಕಣ್ಠೇಕಾಳೋ’’ತಿಆದೀನಂ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಸಮಾಸಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Tattha pātimokkhasaddassa evaṃ attho veditabbo – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano, aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭiyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa pātanasīloti pātī, sattasantāno, cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena sattopi ‘‘vimutto’’ti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100), ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca. Atha vā avijjādinā hetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pātī. ‘‘Avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124; 3.99; 5.520; kathā. 75) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkhaṃ. ‘‘Kaṇṭhekāḷo’’tiādīnaṃ viya tassa samāsasiddhi veditabbā.
ಅಥ ವಾ ಪಾತೇತಿ ವಿನಿಪಾತೇತಿ ದುಕ್ಖೇತಿ ಪಾತಿ, ಚಿತ್ತಂ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತೇನ ನೀಯತಿ ಲೋಕೋ, ಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಕಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೬೨)। ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಪತತಿ ವಾ ಏತೇನ ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇ ವಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇ ವಾತಿ ಪಾತೀ, ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸೋ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ತಣ್ಹಾ ಜನೇತಿ ಪುರಿಸಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೫೫-೫೭), ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೧೫; ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೧; ಚೂಳನಿ॰ ಪಾರಾಯನಾನುಗೀತಿಗಾಥಾ ನಿದ್ದೇಸ ೧೦೭) ಚ ಆದಿ। ತತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ।
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena nīyati loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkhaṃ. Patati vā etena apāyadukkhe vā saṃsāradukkhe vāti pātī, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.55-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15; mahāni. 191; cūḷani. pārāyanānugītigāthā niddesa 107) ca ādi. Tato mokkhoti pātimokkhaṃ.
ಅಥ ವಾ ಪತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪಾತೀನಿ, ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಿ ಆಯತನಾನಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಛಸು ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಛಸು ಕುಬ್ಬತಿ ಸನ್ಥವ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೭೦; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೭೧)। ತತೋ ಛಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಸಙ್ಖಾತತೋ ಪಾತಿತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ।
Atha vā patati etthāti pātīni, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (saṃ. ni. 1.70; su. ni. 171). Tato chaajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkhaṃ.
ಅಥ ವಾ ಪಾತೋ ವಿನಿಪಾತೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾತೀ, ಸಂಸಾರೋ, ತತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ।
Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro, tato mokkhoti pātimokkhaṃ.
ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಧಿಪತಿಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಭಗವಾ ‘‘ಪತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಮುಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ತೇನ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾತಿ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ವಾ ಮೂಲಭಾವತೋ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಪತಿ ಚ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಮೋಕ್ಖೋ ಚಾತಿ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಮುಖಮೇತಂ ಪಮುಖಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೫) ವಿತ್ಥಾರೋ।
Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā ‘‘patī’’ti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkhaṃ. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttenatthena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkhaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhanti mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
ಅಥ ವಾ ಪ-ಇತಿ ಪಕಾರೇ, ಅತೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಇದಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ಸಯಂ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಸಮಾಧಿಸಹಿತಂ ಪಞ್ಞಾಸಹಿತಞ್ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಪತಿ ಪತಿ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ವಾ ಪತಿಮೋಕ್ಖೋ, ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸತೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪತಿಮೋಕ್ಖೋಯೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಮೋಕ್ಖೋ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಸ ಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಪಟಿಬಿಮ್ಬಭೂತೋತಿ ಪತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಸೀಲಸಂವರೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೋ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಉದಯಭೂತೋ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ವಿಯ ಹೋತಿ ಯಥಾರಹಂ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾಪನತೋತಿ ಪತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಪತಿಮೋಕ್ಖಂಯೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ।
Atha vā pa-iti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkhaṃ. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho, patimokkhoyeva pātimokkhaṃ. Mokkho vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtoti patimokkhaṃ. Sīlasaṃvaro hi nibbedhabhāgiyo sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo viya hoti yathārahaṃ kilesanibbāpanatoti patimokkhaṃ, patimokkhaṃyeva pātimokkhaṃ.
ಅಥ ವಾ ಮೋಕ್ಖಂ ಪತಿ ವತ್ತತಿ, ಮೋಕ್ಖಾಭಿಮುಖನ್ತಿ ವಾ ಪತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಪತಿಮೋಕ್ಖಂಯೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ। ಇದಮ್ಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸದ್ದಸ್ಸ ಮುಖಮತ್ತದಸ್ಸನಮೇವ। ಸಬ್ಬಾಕಆರೇನ ಪನ ಜಿನಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಭಗವಾವ ಅನವಜ್ಜಪತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸಂವಣ್ಣೇಯ್ಯ।
Atha vā mokkhaṃ pati vattati, mokkhābhimukhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhaṃyeva pātimokkhanti. Idampi pātimokkhasaddassa mukhamattadassanameva. Sabbākaārena pana jinapātimokkho bhagavāva anavajjapatimokkhaṃ pātimokkhaṃ saṃvaṇṇeyya.
೫೧೩. ಗರುಭಣ್ಡವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕರಣಭೂತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಗರುಭಣ್ಡವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ। ಗರುಭಣ್ಡನ್ತರಭೂತಂ ಥಾವರಾದಿ। ಊನಕಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಫಾತಿಕಮ್ಮಂ ವುತ್ತಂ। ಅತಿರೇಕಗ್ಘನಕಂ, ತದಗ್ಘನಕಮೇವ ವಾ ವಟ್ಟತೀತಿ। ಯಥಾವುತ್ತನ್ತಿ ಪೋಕ್ಖರಣಿತೋ ಪಂಸುಉದ್ಧರಣಾದಿಥಾವರಕಮ್ಮಂ।
513. Garubhaṇḍavissajjanakaraṇabhūtaṃ etassa atthīti garubhaṇḍavissajjanaṃ. Garubhaṇḍantarabhūtaṃ thāvarādi. Ūnakaṃ na vaṭṭatīti phātikammaṃ vuttaṃ. Atirekagghanakaṃ, tadagghanakameva vā vaṭṭatīti. Yathāvuttanti pokkharaṇito paṃsuuddharaṇādithāvarakammaṃ.
ಧಾರೇತಿ, ಪೋಸೇತಿ ವಾ ಪರೇಸಂ ದಾರಕೇ।
Dhāreti, poseti vā paresaṃ dārake.
ಗಿಹೀನಂ ಕರಿಯಮಾನಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಙ್ಘಸ್ಸ, ಗಣಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಿಣ್ಡಪಟಿಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪಂ, ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಯೋನಿಸೋ ವಿಚಾರಣಂ ಅಯಾಥಾವಪಟಿಪತ್ತಿ।
Gihīnaṃ kariyamānaṃ vuttaṃ, na saṅghassa, gaṇassa vāti attho. Piṇḍapaṭipiṇḍanti uttarapadalopaṃ, purimapade uttarapadalopañca katvā niddesoti āha ‘‘piṇḍattha’’ntiādi. Ayoniso vicāraṇaṃ ayāthāvapaṭipatti.
೫೧೪. ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಯಥಾಸಕಂ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಗಾವೋ, ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ।
514. Gacchanti yathāsakaṃ visaye pavattantīti gāvo, cakkhādīni indriyāni.
ವಿಧುನನಂ ಪಪ್ಫೋಟನಂ, ಪವಾಹನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Vidhunanaṃ papphoṭanaṃ, pavāhananti attho.
೫೧೫. ಯಥಾ ಕರಣತ್ಥೋ ಕರಣೀಯಸದ್ದೋ, ಏವಂ ವಿಕಿರಣತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ, ವಿದ್ಧಂಸಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಂಯಮನೀಯಾನಿ ವಾ ಸಂಯಮಕರಣೀಯಾನಿ, ‘‘ನ ಪುನ ಏವಂ ಕರೋಮೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ದಹನಂ ಮನಸಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸಂಯಮನಂ, ಸಂಯಮನಕರಣೀಯಾನಿ ಸಂವರಕರಣೀಯಾನೀತಿ ಚಿತ್ತಮತ್ತಾಯತ್ತಾ ಏವ ಸಂಯಮಸಂವರಾ ಆಚರಿಯೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿಗಮನೀಯಾನೀ’’ತಿ । ಅನ್ತೇವಾಸಿಕತ್ಥೇರೋ ಪನ ದೇಸನಾಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮನಸಿಕಾರೇಹಿ ವಿನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ದೇಸನಾವಿಸುದ್ಧಿಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ವದತಿ।
515. Yathā karaṇattho karaṇīyasaddo, evaṃ vikiraṇatthopi hotīti āha ‘‘vikkhipitabbānī’’ti, viddhaṃsitabbānīti attho. Saṃyamanīyāni vā saṃyamakaraṇīyāni, ‘‘na puna evaṃ karomī’’ti attano dahanaṃ manasā adhiṭṭhānaṃ saṃyamanaṃ, saṃyamanakaraṇīyāni saṃvarakaraṇīyānīti cittamattāyattā eva saṃyamasaṃvarā ācariyena adhippetāti āha ‘‘anāpattigamanīyānī’’ti . Antevāsikatthero pana desanāpi cittuppādamanasikārehi vinā na hotīti desanāvisuddhiṃ nissaraṇaṃ vadati.
೫೧೬. ‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ಚೇಪಿ…ಪೇ॰… ಸ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೪೨) ವಿಯ ಇಧಾಪಿ ಗುಣತೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವದಸ್ಸನತೋ ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೫೫)। ಯತ್ತಕಂ ಏಕೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಮಾದಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯೇನ ಸಮಾದಾನೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಯಥಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅಸೇಸಂ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ। ತನ್ತಿ ಸಮಾದಾನಂ। ಅನೇಕೇಸೂತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಸಮಾದಾನೇಸು। ಯಥಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಕಾರೋ, ಏವಂ ಸತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ದೇಸನಾಗಾಮಿನಿಯಾ ದೇಸನಾ, ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನಂ ತದುಪಾಯಭೂತಂ ಪಾರಿವಾಸಿಕವತ್ತಚರಣಾದೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವೀತಿ…ಪೇ॰… ಆಕಾರೇನಾ’’ತಿ। ಯಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಮಾದೇನ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ತಂ ಸಿಕ್ಖಿಯಮಾನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಸೇಸಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೀತಿಕ್ಕಮನವಸೇನ ಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ।
516. ‘‘Alaṅkato cepi…pe… sa bhikkhū’’tiādīsu (dha. pa. 142) viya idhāpi guṇato bhikkhu adhippeto. Tathā ca vuttaṃ ‘‘idha bhikkhūti paṭipattiyā bhikkhubhāvadassanato evamāhā’’ti (vibha. aṭṭha. 355). Yattakaṃ ekena puggalena asesetvā samādātuṃ sakkā, taṃ sandhāyāha ‘‘yena samādānena sabbāpi sikkhā samādinnā hontī’’ti yathā upasampadāpāripūriyā asesaṃ upasampannasikkhāsamādānaṃ. Tanti samādānaṃ. Anekesūti visuṃ visuṃ samādānesu. Yathā samādinnāya sikkhāya sabbena sabbaṃ avītikkamanaṃ sikkhitabbākāro, evaṃ sati vītikkame desanāgāminiyā desanā, vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhānaṃ tadupāyabhūtaṃ pārivāsikavattacaraṇādīti vuttaṃ ‘‘avīti…pe… ākārenā’’ti. Yaṃ sikkhāpadaṃ pamādena vītikkantaṃ, taṃ sikkhiyamānaṃ na hotīti sesitaṃ nāma hotīti āha ‘‘vītikkamanavasena sesassā’’ti.
೫೧೯. ಚಿತ್ತಪರಿಸೋಧನಭಾವನಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸೋಧನಭೂತಾ ಆವರಣೀಯಧಮ್ಮವಿಕ್ಖಮ್ಭಿಕಾ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ ಚಿತ್ತಪರಿಸೋಧನಭಾವನಾ। ಸುಪ್ಪಪರಿಗ್ಗಾಹಕನ್ತಿ ನಿದ್ದಾಪರಿಗ್ಗಾಹಕಂ। ಇದನ್ತಿ ಇದಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಭವಙ್ಗೋತ್ತರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತನಂ ಸುಪ್ಪಂ ನಾಮ। ಇತೋ ಭವಙ್ಗೋತ್ತರಣತೋ। ಪುಬ್ಬೇ ಇತೋ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಪರಞ್ಚ ನತ್ಥಿ। ಅಯಂ ಕಾಯಕಿಲಮಥೋ, ಥಿನಮಿದ್ಧಞ್ಚ ಏತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ।
519. Cittaparisodhanabhāvanāti cittassa parisodhanabhūtā āvaraṇīyadhammavikkhambhikā samādhivipassanābhāvanā cittaparisodhanabhāvanā. Suppapariggāhakanti niddāpariggāhakaṃ. Idanti idaṃ abbokiṇṇabhavaṅgottaraṇasaṅkhātaṃ kiriyamayacittānaṃ appavattanaṃ suppaṃ nāma. Ito bhavaṅgottaraṇato. Pubbe ito kiriyamayacittappavattito parañca natthi. Ayaṃ kāyakilamatho, thinamiddhañca etassa suttassa paccayo.
೫೨೨. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಯೋತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಇದ್ಧಿಪಾದಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಚ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಸಹ ನ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ನ ವುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏತೇ ತಾವ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಹ ನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಾನಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪವತ್ತ…ಪೇ॰… ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಬಲಾನಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಹಿ ನ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಕಥಂ ತೇಸಂ ತದನ್ತೋಗಧತಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪೀತಿ…ಪೇ॰… ವುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ।
522. Satipaṭṭhānādayoti satipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādā, ekacce ca maggadhammā saha na pavattanti, tasmā pāḷiyaṃ na vuttāti adhippāyo. Ete tāva ekasmiṃ ārammaṇe saha na pavattantīti na gaṇheyyuṃ, indriyabalāni kasmā na gahitānīti āha ‘‘pavatta…pe… hontī’’ti. Evampi saddhindriyabalāni bojjhaṅgehi na saṅgayhantīti kathaṃ tesaṃ tadantogadhatāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘pīti…pe… vuttattā’’ti.
೫೨೩. ಸಮನ್ತತೋತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು, ಸಬ್ಬಭಾಗತೋ ವಾ ತೇಸು ಏವ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಅತ್ಥಾನತ್ಥಾದಿಸಬ್ಬಭಾಗತೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ। ಸಮ್ಮಾತಿ ಅವಿಪರೀತಂ ಯೋನಿಸೋ। ಸಮನ್ತಿ ಅವಿಸಮಂ, ಇಟ್ಠಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ರಾಗಾದಿವಿಸಮರಹಿತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
523. Samantatoti sabbabhāgesu sabbesu abhikkamādīsu, sabbabhāgato vā tesu eva abhikkamādīsu atthānatthādisabbabhāgato sabbākārato. Sammāti aviparītaṃ yoniso. Samanti avisamaṃ, iṭṭhādiārammaṇe rāgādivisamarahitaṃ katvāti attho.
ಭಿಕ್ಖಾ ಚರೀಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರೋ, ಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರಣಟ್ಠಾನಂ, ಸೋ ಏವ ಗೋಚರೋ, ಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರಣಮೇವ ವಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವತೋ ಗೋಚರೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇ। ಸೋ ಪನ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದಿಭೇದಭಿನ್ನನ್ತಿ ವಿಸೇಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಪನಾ’’ತಿ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇತಿ ಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ, ಭಾವನಾಕಮ್ಮೇಯೇವ ವಾ, ಯೋಗಿನೋ ಸುಖವಿಸೇಸಹೇತುತಾಯ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೇನ ಗೋಚರೇ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸೂತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮಪಟಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಚೇವ ಚೀವರಪಾರುಪನಾದೀಸು ಚ। ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನೇವ ತೇಸಂ ಪವತ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನಂ।
Bhikkhā carīyati etthāti bhikkhācāro, bhikkhāya caraṇaṭṭhānaṃ, so eva gocaro, bhikkhāya caraṇameva vā sampajaññassa visayabhāvato gocaro, tasmiṃ bhikkhācāragocare. So pana abhikkamādibhedabhinnanti visesanavasena vuttaṃ ‘‘abhikkamādīsu panā’’ti. Kammaṭṭhānasaṅkhāteti yogakammassa bhāvanāya pavattiṭṭhānasaṅkhāte ārammaṇe, bhāvanākammeyeva vā, yogino sukhavisesahetutāya vā kammaṭṭhānasaṅkhāte sampajaññassa visayabhāvena gocare. Abhikkamādīsūti abhikkamapaṭikkamādīsu ceva cīvarapārupanādīsu ca. Asammuyhanaṃ cittakiriyāvāyodhātuvipphāravaseneva tesaṃ pavatti, na aññathāti yāthāvato jānanaṃ.
ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಧಾನಂ ಕತ್ವಾತಿ ಚೀವರಪಾರುಪನಾದಿಸರೀರಪರಿಹರಣಕಿಚ್ಚಕಾಲೇಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಮೇವ ಪಧಾನಂ ಕತ್ವಾ।
Kammaṭṭhānaṃ padhānaṃ katvāti cīvarapārupanādisarīrapariharaṇakiccakālepi kammaṭṭhānamanasikārameva padhānaṃ katvā.
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಮಂ ಯಾಚಸಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಾನಂ ದುಜ್ಜಾನತಂ ವದಸಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ತೇ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ। ತಿಹಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ತೇ ತಯಾ। ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾಕಾರಂ ವದತಿ। ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ವಸೇನ ಸಿಕ್ಖನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಪನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Tasmāti yasmā ussukkajāto hutvā ativiya maṃ yācasi, yasmā ca jīvitantarāyānaṃ dujjānataṃ vadasi, indriyāni ca te paripākaṃ gatāni, tasmā. Tihāti nipātamattaṃ. Te tayā. Evanti idāni vattabbākāraṃ vadati. Sikkhitabbanti adhisīlasikkhādīnaṃ tissannampi sikkhānaṃ vasena sikkhanaṃ kātabbaṃ. Yathā pana sikkhitabbaṃ, taṃ dassento ‘‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādimāha.
ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪೇ ರೂಪಮತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಂ, ಏವಂ ಸೇಸತಂದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿಪಿ ಮೇ ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಮೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ರೂಪೇ ರೂಪವಿಜಾನನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮತ್ತಾತಿ ಪಮಾಣಂ। ದಿಟ್ಠಂ ಮತ್ತಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಮೇವ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಆಪಾಥಗತೇ ರೂಪೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ರಜ್ಜತಿ ನ ದುಸ್ಸತಿ ನ ಮುಯ್ಹತಿ, ಏವಂ ರಾಗಾದಿವಿರಹೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಮೇವ ಮೇ ಜವನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ನಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಅಥ ವಾ ದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಿಟ್ಠರೂಪಂ। ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ತತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸಙ್ಖಾತಂ ಚಿತ್ತತ್ತಯಂ। ಯಥಾ ತಂ ನ ರಜ್ಜತಿ ನ ದುಸ್ಸತಿ ನ ಮುಯ್ಹತಿ, ಏವಂ ಆಪಾಥಗತೇ ರೂಪೇ ತೇನೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದಿಪ್ಪಮಾಣೇನ ಜವನಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಿ, ನಾಸ್ಸ ತಂ ಪಮಾಣಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸುತಮುತೇಸು। ಮುತನ್ತಿ ಚ ತದಾರಮ್ಮಣವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವಿಞ್ಞಾತಂ ನಾಮ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನೇನ ವಿಞ್ಞಾತಾರಮ್ಮಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಞ್ಞಾತೇ। ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನಪ್ಪಮಾಣಂ। ಯಥಾ ಆವಜ್ಜನಂ ನ ರಜ್ಜತಿ ನ ದುಸ್ಸತಿ ನ ಮುಯ್ಹತಿ, ಏವಂ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಹಿ ತೇ ಬಾಹಿಯ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ತಯಾ ಬಾಹಿಯ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ಅನುಪವತ್ತನವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ಇತಿ ಭಗವಾ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತರುಚಿತಾಯ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಛಳಾರಮ್ಮಣಭೇದಭಿನ್ನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಸಯಂ ದಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥಸ್ಸ ಞಾತತೀರಣಪರಿಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Tattha diṭṭhe diṭṭhamattanti rūpāyatane cakkhuviññāṇena diṭṭhamattaṃ. Yathā hi cakkhuviññāṇaṃ rūpe rūpamattameva passati, na niccādisabhāvaṃ, evaṃ sesataṃdvārikaviññāṇehipi me ettha diṭṭhamattameva bhavissatīti sikkhitabbanti attho. Atha vā diṭṭhe diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇaṃ, rūpe rūpavijānananti attho. Mattāti pamāṇaṃ. Diṭṭhaṃ mattā etassāti diṭṭhamattaṃ, cakkhuviññāṇamattameva me cittaṃ bhavissatīti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā āpāthagate rūpe cakkhuviññāṇaṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ rāgādivirahena cakkhuviññāṇamattameva me javanaṃ bhavissati, cakkhuviññāṇappamāṇeneva naṃ ṭhapessāmīti. Atha vā diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇena diṭṭharūpaṃ. Diṭṭhe diṭṭhaṃ nāma tattheva uppannaṃ sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanasaṅkhātaṃ cittattayaṃ. Yathā taṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ āpāthagate rūpe teneva sampaṭicchanādippamāṇena javanaṃ uppādessāmi, nāssa taṃ pamāṇaṃ atikkamitvā rajjanādivasena uppajjituṃ dassāmīti evamettha attho daṭṭhabbo. Esa nayo sutamutesu. Mutanti ca tadārammaṇaviññāṇehi saddhiṃ gandharasaphoṭṭhabbāyatanaṃ veditabbaṃ. Viññāte viññātamattanti ettha pana viññātaṃ nāma manodvārāvajjanena viññātārammaṇaṃ, tasmiṃ viññāte. Viññātamattanti āvajjanappamāṇaṃ. Yathā āvajjanaṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ rajjanādivasena uppajjituṃ adatvā āvajjanappamāṇeneva cittaṃ ṭhapessāmīti ayamettha attho. Evañhi te bāhiya sikkhitabbanti evaṃ imāya paṭipadāya tayā bāhiya tissannaṃ sikkhānaṃ anupavattanavasena sikkhitabbaṃ. Iti bhagavā bāhiyassa saṃkhittarucitāya chahi viññāṇakāyehi saddhiṃ chaḷārammaṇabhedabhinnaṃ vipassanāvisayaṃ diṭṭhādīhi catūhi koṭṭhāsehi vibhajitvā tatthassa ñātatīraṇapariññaṃ dasseti.
ಕಥಂ? ಏತ್ಥ ಹಿ ರೂಪಾಯತನಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ತಂದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವ, ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ಕತ್ತಾ ವಾ ಕಾರೇತಾ ವಾ। ಯತೋ ತಂ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಂ, ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅನತ್ತಾತಿ ಕುತೋ ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ರಜ್ಜನಾದೀನಂ ಓಕಾಸೋತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸುತಾದೀಸುಪಿ।
Kathaṃ? Ettha hi rūpāyatanaṃ passitabbaṭṭhena diṭṭhaṃ nāma, cakkhuviññāṇaṃ pana saddhiṃ taṃdvārikaviññāṇehi dassanaṭṭhena, tadubhayampi yathāpaccayaṃ pavattamānaṃ dhammamattameva, na ettha koci kattā vā kāretā vā. Yato taṃ hutvā abhāvaṭṭhena aniccaṃ, udayabbayapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ, avasavattanaṭṭhena anattāti kuto tattha paṇḍitassa rajjanādīnaṃ okāsoti ayañhettha adhippāyo. Esa nayo sutādīsupi.
ಇದಾನಿ ಞಾತತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸಹ ಫಲೇನ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯತೋ ಖೋ ತೇ ಬಾಹಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಯತೋತಿ ಯದಾ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ। ತೇತಿ ತವ। ತತೋತಿ ತದಾ, ತಸ್ಮಾ ವಾ। ತೇನಾತಿ ತೇನ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ, ದಿಟ್ಠಾದಿಪಟಿಬದ್ಧೇನ ವಾ ರಾಗಾದಿನಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಬಾಹಿಯ, ತವ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ದಿಟ್ಠಾದೀಸು ಮಯಾ ವುತ್ತವಿಧಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಾವಬೋಧೇನ ದಿಟ್ಠಾದಿಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ತೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ತ್ವಂ ತೇನ ದಿಟ್ಠಾದಿಪಟಿಬದ್ಧೇನ ರಾಗಾದಿನಾ ಸಹ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ರತ್ತೋ ವಾ ದುಟ್ಠೋ ವಾ ಮೂಳ್ಹೋ ವಾ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ ಪಹೀನರಾಗಾದಿಕತ್ತಾ, ತೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ ಸಹ ಪಟಿಬದ್ಧೋ ನ ಭವಿಸ್ಸಸೀತಿ। ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತತ್ಥಾತಿ ಯದಾ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತ್ವಂ ತೇನ ರಾಗೇನ ವಾ ರತ್ತೋ, ದೋಸೇನ ವಾ ದುಟ್ಠೋ, ಮೋಹೇನ ವಾ ಮೂಳ್ಹೋ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ತದಾ, ತಸ್ಮಾ ವಾ ತ್ವಂ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾದಿಕೇ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ತಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತೇ ವಾ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೧) ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಲ್ಲೀನೋ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವಭೂಮಿ ದಸ್ಸಿತಾ। ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನೇವಿಧ, ನ ಹುರಂ, ನ ಉಭಯಮನ್ತರೇನಾತಿ ಯದಾ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ತೇನ ರಾಗಾದಿನಾ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾದೀಸು ಪಟಿಬದ್ಧೋ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ನೇವ ಇಧ ಲೋಕೇ, ನ ಪರಲೋಕೇ, ನ ಉಭಯತ್ಥ ಹೋಸಿ। ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಸ್ಸ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅಯಮೇವ ಅನ್ತೋ ಅಯಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪರಿವಟುಮಭಾವೋತಿ ಅಯಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ । ಯೇ ಪನ ‘‘ಉಭಯಮನ್ತರೇನಾ’’ತಿ ಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಭವಂ ನಾಮ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ। ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಅನ್ತರಾಭವಕಥಾಯಂ (ಕಥಾ॰ ೫೦೫ ಆದಯೋ ) ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ।
Idāni ñātatīraṇapariññāsu patiṭṭhitassa upari saha phalena pahānapariññaṃ dassetuṃ ‘‘yato kho te bāhiyā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha yatoti yadā, yasmā vā. Teti tava. Tatoti tadā, tasmā vā. Tenāti tena diṭṭhādinā, diṭṭhādipaṭibaddhena vā rāgādinā. Idaṃ vuttaṃ hoti – bāhiya, tava yasmiṃ kāle, yena vā kāraṇena diṭṭhādīsu mayā vuttavidhiṃ paṭipajjantassa aviparītasabhāvāvabodhena diṭṭhādimattaṃ bhavissati, tasmiṃ kāle, tena vā kāraṇena tvaṃ tena diṭṭhādipaṭibaddhena rāgādinā saha na bhavissasi, ratto vā duṭṭho vā mūḷho vā na bhavissasi pahīnarāgādikattā, tena vā diṭṭhādinā saha paṭibaddho na bhavissasīti. Tato tvaṃ, bāhiya, na tatthāti yadā, yasmā vā tvaṃ tena rāgena vā ratto, dosena vā duṭṭho, mohena vā mūḷho na bhavissasi, tadā, tasmā vā tvaṃ tattha diṭṭhādike na bhavissasi, tasmiṃ diṭṭhe vā sutamutaviññāte vā ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti (mahāva. 21) taṇhāmānadiṭṭhīhi allīno patiṭṭhito na bhavissasi. Ettāvatā pahānapariññaṃ matthakaṃ pāpetvā khīṇāsavabhūmi dassitā. Tato tvaṃ, bāhiya, nevidha, na huraṃ, na ubhayamantarenāti yadā tvaṃ, bāhiya, tena rāgādinā tattha diṭṭhādīsu paṭibaddho na bhavissasi, tadā tvaṃ neva idha loke, na paraloke, na ubhayattha hosi. Esevanto dukkhassāti kilesadukkhassa, vaṭṭadukkhassa ca ayameva anto ayaṃ paricchedo parivaṭumabhāvoti ayameva hi ettha attho . Ye pana ‘‘ubhayamantarenā’’ti padaṃ gahetvā antarābhavaṃ nāma icchanti, tesaṃ taṃ micchā. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato antarābhavakathāyaṃ (kathā. 505 ādayo ) āvi bhavissati.
ಏತೇಸನ್ತಿ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣಾನಂ।
Etesanti atiharaṇavītiharaṇānaṃ.
‘‘ತತ್ಥ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಂ ಪುರೇತರಂ ಪವತ್ತಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಆವಜ್ಜನಾದಿನಾ ಇಟ್ಠಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ಲೋಭಾದಿಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿವಿಕಪ್ಪಗಾಹೋ, ಮನೋದ್ವಾರೇಯೇವ ಪನ ಸೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಇತ್ಥೀ, ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನಾದಿಕಸ್ಸ। ಭವಙ್ಗಾದೀತಿ ಭವಙ್ಗಆವಜ್ಜನದಸ್ಸನಾನಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣವೋಟ್ಠಬ್ಬನಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನಞ್ಚ। ಅಪುಬ್ಬತಿತ್ತರತಾವಸೇನಾತಿ ಅಪುಬ್ಬತಾಇತ್ತರಭಾವಾನಂ ವಸೇನ।
‘‘Tattha hī’’tiādinā pañcaviññāṇavīthiyaṃ puretaraṃ pavattaayonisomanasikāravasena āvajjanādīnaṃ ayoniso āvajjanādinā iṭṭhādiārammaṇe lobhādippavattimattaṃ hoti, na pana itthipurisādivikappagāho, manodvāreyeva pana so hotīti dasseti. Tassāti ‘‘itthī, puriso’’ti rajjanādikassa. Bhavaṅgādīti bhavaṅgaāvajjanadassanāni, sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanapañcadvārikajavanañca. Apubbatittaratāvasenāti apubbatāittarabhāvānaṃ vasena.
ಅತಿಹರತೀತಿ ಮುಖದ್ವಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಹರತಿ। ತಂತಂವಿಜಾನನನಿಪ್ಫಾದಕೋತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸನಾದಿವಿಸಯಸ್ಸ, ವಿಜಾನನಸ್ಸ ಚ ನಿಪ್ಫಾದಕೋ। ಯೇನ ಹಿ ಪಯೋಗೇನ ಪರಿಯೇಸನಾದಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಬ್ಬಿಸಯಂ ವಿಜಾನನಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿನ್ತಿ ಧಮ್ಮೇಸು ಅವಿಪರೀತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧಂ।
Atiharatīti mukhadvāraṃ atikkamitvā harati. Taṃtaṃvijānananipphādakoti tassa tassa pariyesanādivisayassa, vijānanassa ca nipphādako. Yena hi payogena pariyesanādi nipphajjati, so tabbisayaṃ vijānanampi nipphādeti nāma hoti. Sammāpaṭipattinti dhammesu aviparītapaṭipattiṃ yathābhūtāvabodhaṃ.
ಗಮನೇಪೀತಿ ಗಮನಪಯೋಗೇಪಿ। ಅತಿಹರಣಂ ಯಥಾಠಿತಸ್ಸೇವ ಕಾಯಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತದೇಸಾಭಿಮುಖಕರಣಂ। ಗಮನಂ ದೇಸನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿ। ವಕ್ಖಮಾನೋತಿ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇತಿ…ಪೇ॰… ಅದ್ಧಾಗಮನವಸೇನ ಕಥಿತೋ। ಗತೇ ಠಿತೇ ನಿಸಿನ್ನೇತಿ ಏತ್ಥ ವಿಹಾರೇ ಚುಣ್ಣಿಕಪಾದುದ್ಧಾರಇರಿಯಾಪಥವಸೇನ ಕಥಿತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೨೩) ವಕ್ಖಮಾನೋ ವಿಸೇಸೋ।
Gamanepīti gamanapayogepi. Atiharaṇaṃ yathāṭhitasseva kāyassa icchitadesābhimukhakaraṇaṃ. Gamanaṃ desantaruppatti. Vakkhamānoti ‘‘abhikkante paṭikkanteti…pe… addhāgamanavasena kathito. Gate ṭhite nisinneti ettha vihāre cuṇṇikapāduddhārairiyāpathavasena kathito’’ti (vibha. aṭṭha. 523) vakkhamāno viseso.
ಪವತ್ತೇತಿ ಚಙ್ಕಮಾದೀಸು ಪವತ್ತೇ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ। ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ।
Pavatteti caṅkamādīsu pavatte rūpārūpadhamme. Pariggaṇhantassa aniccādito.
ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಜವನಂ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ‘‘ಕಾಯಾದಿಕಿರಿಯಾಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾತಿ ಪನ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ।
Kāyikakiriyādinibbattakajavanaṃ phalūpacārena ‘‘kāyādikiriyāmaya’’nti vuttaṃ. Kiriyāsamuṭṭhitattāti pana kāraṇūpacārena.
೫೨೬. ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಉಪಾಸನಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾಯ। ಯೋಗಪಥನ್ತಿ ಭಾವನಾಯೋಗ್ಗಕಿರಿಯಾಯ ಪವತ್ತನಮಗ್ಗಂ।
526. Kammaṭṭhānaupāsanassāti kammaṭṭhānabhāvanāya. Yogapathanti bhāvanāyoggakiriyāya pavattanamaggaṃ.
೫೩೭. ಕಾಯಾದೀಸೂತಿ ಕಾಯವೇದನಾಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸು। ಸುಟ್ಠು ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ। ನಿಯ್ಯಾನಸಭಾವೋ ಸಮ್ಮಾಸತಿತಾ ಏವ । ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸತಿಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಹೋ ಜಾತೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ, ತಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಯ್ಯಾನಭೂತಂ ಸತಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
537. Kāyādīsūti kāyavedanācittadhammesu. Suṭṭhu pavattiyāti asubhānupassanādivasena pavattiyā. Niyyānasabhāvo sammāsatitā eva . Upaṭṭhānanti satiṃ kiccato dasseti. Ettha ca yathāvutto pariggaho jāto etissāti pariggahitā, taṃ pariggahitaṃ niyyānabhūtaṃ satiṃ katvāti attho veditabbo.
೫೪೨-೩. ಪಕುಪ್ಪನಂ ಇಧ ವಿಕಾರಾಪತ್ತಿಭಾವೋ।
542-3. Pakuppanaṃ idha vikārāpattibhāvo.
೫೫೦. ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಸಞ್ಞಾತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಪಟಿಪಕ್ಖಸಞ್ಞಾ। ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಕುಸಲವಿತಕ್ಕಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಞ್ಞಾ, ತಥಾಭೂತೋ ವಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
550. Tappaṭipakkhasaññāti thinamiddhapaṭipakkhasaññā. Sā atthato tadaṅgādivasena thinamiddhavinodanākārappavattā kusalavitakkasampayuttasaññā, tathābhūto vā cittuppādo saññāsīsena vuttoti veditabbo.
೫೫೩. ಸಾರಮ್ಭನ್ತಿ ಆರಮ್ಭವನ್ತಂ, ಸಹಾರಮ್ಭನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿರಾವರಣಾಭೋಗಾ ಥಿನಮಿದ್ಧನ್ಧಕಾರವಿಗಮೇನ ನಿರಾವರಣಸಮನ್ನಾಹಾರಸಞ್ಞಾ। ವಿವಟಾ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಾ।
553. Sārambhanti ārambhavantaṃ, sahārambhanti attho. Nirāvaraṇābhogā thinamiddhandhakāravigamena nirāvaraṇasamannāhārasaññā. Vivaṭā appaṭicchādanā.
೫೬೪. ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೫೧೧)।
564. Tattha tatthāti ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hotī’’tiādīsu (vibha. 511).
೫೮೮. ಯಥಾ ಕೇನಚಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ‘‘ಇದಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ಪಕತಿಞಾಣೇನ ನ ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಅವಿದಿತಂ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಥಾ ಅಞ್ಞಾತತಾ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಭಾವೋ’’ತಿ। ನಿರವಸೇಸಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಾಭಾವೋತಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ನಿರವಸೇಸತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬತಾಭಾವೋ, ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿಕಾಭಾವೋ ವಾ। ಏಕದೇಸೇನೇವ ಹಿ ಗಮ್ಭೀರಂ ಞಾಯತಿ।
588. Yathā kenaci nikkujjitaṃ ‘‘idaṃ nāmeta’’nti pakatiñāṇena na ñāyati, evaṃ sabbappakārena aviditaṃ nikkujjitaṃ viya hotīti āha ‘‘sabbathā aññātatā nikkujjitabhāvo’’ti. Niravasesaparicchindanābhāvoti duviññeyyatāya niravasesato paricchinditabbatābhāvo, paricchindikābhāvo vā. Ekadeseneva hi gambhīraṃ ñāyati.
ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೀತಿಆದಿತೋ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ ಕಥೇನ್ತಿ। ದೇಸೇನ್ತೀತಿ ಉಪದಿಸನವಸೇನ ವದನ್ತಿ, ಪಬೋಧೇನ್ತಿ ವಾ। ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತೀತಿ ಪಜಾನಾಪೇನ್ತಿ, ಸಂಪಕಾಸೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟ್ಠಪೇನ್ತೀತಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪೇನ್ತಿ। ವಿವರನ್ತೀತಿ ವಿವಟಂ ಕರೋನ್ತಿ। ವಿಭಜನ್ತೀತಿ ವಿಭತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಉತ್ತಾನೀಕರೋನ್ತೀತಿ ಅನುತ್ತಾನಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ಉತ್ತಾನಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಛಹಿ ಪದೇಹಿ ಅತ್ಥಪದಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ‘‘ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ದೇಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಾನೀತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪದಸಮ್ಪನ್ನಾಯ ಉಳಾರಾಯ ಪಸಂಸಾಯ ಪಸಂಸನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಂ ಪನೇತೇಸು ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ನೇತ್ತಿಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩ ಆದಯೋ) ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Ācikkhantītiādito paribyattaṃ kathenti. Desentīti upadisanavasena vadanti, pabodhenti vā. Paññāpentīti pajānāpenti, saṃpakāsentīti attho. Paṭṭhapentīti pakārehi asaṅkarato ṭhapenti. Vivarantīti vivaṭaṃ karonti. Vibhajantīti vibhattaṃ karonti. Uttānīkarontīti anuttānaṃ gambhīraṃ uttānaṃ pākaṭaṃ karonti. Ettha ca ‘‘paññāpentī’’tiādīhi chahi padehi atthapadāni dassitāni. ‘‘Ācikkhanti desentī’’ti pana dvīhi padehi byañjanapadānīti evaṃ atthabyañjanapadasampannāya uḷārāya pasaṃsāya pasaṃsanaṃ dasseti. Yaṃ panetesu atthabyañjanapadesu vattabbaṃ, taṃ nettiaṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 23 ādayo) vitthārato vuttameva, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
೬೦೨. ಏತ್ಥೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾಭೂಮಿಸಮತಿಕ್ಕಮನಮುಖೇನ ಭೂಮಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮುಪಾಯದೀಪನತೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪೀತಿ ‘‘ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮವಚನೇಸು।
602. Etthevayojetabbaṃ tassa heṭṭhābhūmisamatikkamanamukhena bhūmivisesādhigamupāyadīpanato. Sabbatthāpīti ‘‘rūpasaññānaṃ samatikkamā, ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti sabbesupi samatikkamavacanesu.
೬೧೦. ತಂಯೇವ ಆಕಾಸಂ ಫುಟಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ತಂಯೇವ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಂ ‘‘ಅನನ್ತ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಫುಟಂ ಫರಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಂ ‘‘ಅನನ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ವಿಸೇಸೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ‘‘ಫುಟ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಫುಟಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಮಾಹ। ತಞ್ಹಿ ಆಕಾಸಸ್ಸ ಸಫರಣಕವಿಞ್ಞಾಣಂ। ವಿಞ್ಞಾಣೇನಾತಿ ಚ ಕರಣತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ತಞ್ಚ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಂ ವದತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣೇನ। ಗಹಿತಾಕಾರನ್ತಿ ಅನನ್ತಫರಣವಸೇನ ಗಹಿತಾಕಾರಂ। ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಪರಿಕಮ್ಮಮನಸಿಕಾರೇನ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ। ಏವನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಕಾರಂ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಅನನ್ತಫರಣವಸೇನ ಯೋ ಗಹಿತಾಕಾರೋ, ತಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತಂಯೇವ। ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ತಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಅನನ್ತಂ ಫರತೀತಿ ‘‘ಅನನ್ತ’’ನ್ತಿ ಫರತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುತಿಯೋಯೇವತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋತಿ। ‘‘ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ। ತಂಫರಣಾಕಾರಸಹಿತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆಕಾಸೇ ಫರಣಾಕಾರಸಹಿತಂ। ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಂ।
610. Taṃyeva ākāsaṃ phuṭaṃ viññāṇanti taṃyeva kasiṇugghāṭimākāsaṃ ‘‘ananta’’nti manasikārena phuṭaṃ pharitvā ṭhitaṃ paṭhamāruppaviññāṇaṃ ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti manasi karotīti attho. Dutiyavikappe pana sāmaññajotanā visese tiṭṭhatīti ‘‘phuṭa’’nti iminā viññāṇameva vuttanti phuṭaṃ viññāṇanti paṭhamāruppaviññāṇamāha. Tañhi ākāsassa sapharaṇakaviññāṇaṃ. Viññāṇenāti ca karaṇatthe karaṇavacanaṃ, tañca dutiyāruppaviññāṇaṃ vadatīti āha ‘‘viññāṇañcāyatanaviññāṇena manasi karotī’’ti. Tenāti paṭhamāruppaviññāṇena. Gahitākāranti anantapharaṇavasena gahitākāraṃ. Manasi karotīti dutiyāruppaparikammamanasikārena manasi karoti. Evanti yathāvuttākāraṃ kasiṇugghāṭimākāse paṭhamāruppaviññāṇena anantapharaṇavasena yo gahitākāro, taṃ manasi karontaṃyeva. Taṃ viññāṇanti taṃ dutiyāruppaviññāṇaṃ. Anantaṃ pharatīti ‘‘ananta’’nti pharati, tasmā dutiyoyevattho yuttoti. ‘‘Yañhī’’tiādinā yathāvuttamatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Taṃpharaṇākārasahitanti tasmiṃ ākāse pharaṇākārasahitaṃ. Viññāṇanti paṭhamāruppaviññāṇaṃ.
೬೧೫. ಪುಬ್ಬೇತಿ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಪರಿಕಮ್ಮಕಾಲೇ। ಯಂ ‘‘ಅನನ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿ ಕತಂ, ತಂಯೇವ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ। ತಂಯೇವ ಹಿ ಅಭಾವೇತಿ। ಆರಮ್ಮಣಾತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಹಿ ಏತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಲದ್ಧಬ್ಬಾತಿ।
615. Pubbeti dutiyāruppaparikammakāle. Yaṃ ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti manasi kataṃ, taṃyeva paṭhamāruppaviññāṇameva. Taṃyeva hi abhāveti. Ārammaṇātikkamavasena hi etā samāpattiyo laddhabbāti.
ನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Niddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೬೨೩. ಚತುಕ್ಕನಯೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಮೇವ ಯೇಸಂ ವಿಚಾರೋ ಓಳಾರಿಕತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಯೇಸಞ್ಚ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಚತುಕ್ಕನಯತೋ ಪಞ್ಚಕನಯೋ ನೀಹತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉದ್ಧಟಾನಂಯೇವ ಚತುನ್ನಂ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸನತೋ ಚಾ’’ತಿ।
623. Catukkanaye dutiyajjhānameva yesaṃ vicāro oḷārikato na upaṭṭhāti, yesañca upaṭṭhāti, tesaṃ vasena dvidhā bhinditvā desitanti catukkanayato pañcakanayo nīhatoti āha ‘‘uddhaṭānaṃyeva catunnaṃ…pe… dassanato cā’’ti.
ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
೬೪೦. ತೀಸೂತಿ ಪಠಮಾದೀಸು ತೀಸು। ಚತುಕ್ಕನಯೇನ ಹಿ ತಂ ವುತ್ತಂ। ಏವಂಕೋಟ್ಠಾಸಿಕಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ವುತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಭೂತಾ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾಸ…ಪೇ॰… ಚತುತ್ಥಾನಂ ವಟ್ಟವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕತ್ತಾ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಪಾದಕಚತುತ್ಥೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
640. Tīsūti paṭhamādīsu tīsu. Catukkanayena hi taṃ vuttaṃ. Evaṃkoṭṭhāsikāti appamāṇāti vuttā. Tenāha ‘‘lokuttarabhūtā evāti adhippāyo’’ti. Paricchinnākāsa…pe… catutthānaṃ vaṭṭavipassanāpādakattā ‘‘sabbatthapādakacatutthe saṅgahitānī’’ti vuttaṃ.
ಅಯಂ ಕಥಾತಿ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿಕಥಾ। ಹೇಟ್ಠಿಮೋ ಅರಿಯೋ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಅರಿಯಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಚ…ಪೇ॰… ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ।
Ayaṃ kathāti parittārammaṇādikathā. Heṭṭhimo ariyo uparimassa ariyassa lokuttaracittāni paṭivijjhituṃ na sakkotīti vuttaṃ ‘‘na ca…pe… sakkotī’’ti.
‘‘ಕಿರಿಯತೋ ದ್ವಾದಸನ್ನ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಾಠೋ ಅತ್ಥಿ। ಸಹ ವದತಿ ಲೋಕುತ್ತರಫಲಚತುತ್ಥತಾಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇಧ ಸಬ್ಬಸದ್ದಸ್ಸ ಪದೇಸಸಬ್ಬವಾಚಿಭಾವತೋ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೇಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಪಾದಕತಾ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ…ಪೇ॰… ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾಸಕಸಿಣಚತುತ್ಥಾದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಾದಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ನವತ್ತಬ್ಬತಾಯಾತಿ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣತಾಯ।
‘‘Kiriyato dvādasanna’’nti ca pāṭho atthi. Saha vadati lokuttaraphalacatutthatāsāmaññenāti adhippāyo. Idha sabbasaddassa padesasabbavācibhāvato ekadesassa asambhavepi sabbatthapādakatā eva veditabbāti dassetuṃ ‘‘sabbattha…pe… daṭṭhabba’’nti āha. Paricchinnākāsakasiṇacatutthādīnīti ādi-saddena ānāpānacatutthādayo saṅgahitā. Navattabbatāyāti navattabbārammaṇatāya.
ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸಾಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಭಾವತೋ।
Nibbānañcāti vattabbaṃ tadārammaṇassāpi bahiddhārammaṇabhāvato.
‘‘ಸಸನ್ತಾನಗತಮ್ಪೀ’’ತಿ ಇದಂ ರೂಪ-ಸದ್ದೇನ, ಕಮ್ಮ-ಸದ್ದೇನ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಸಸನ್ತಾನಗತಮ್ಪಿ ಅಪಾಕಟಂ ರೂಪಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ವಿಯ ಸಸನ್ತಾನಗತಮ್ಪಿ ಅಪಾಕಟಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಭಾವೇತೀ’’ತಿ। ಪಾಕಟೇ ಪನ ಸಸನ್ತಾನಗತೇ ರೂಪೇ, ಕಮ್ಮೇ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣೇನ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಅಪಾಕಟ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
‘‘Sasantānagatampī’’ti idaṃ rūpa-saddena, kamma-saddena ca sambandhitabbaṃ ‘‘sasantānagatampi apākaṭaṃ rūpaṃ dibbacakkhu viya sasantānagatampi apākaṭaṃ kammaṃ vibhāvetī’’ti. Pākaṭe pana sasantānagate rūpe, kamme ca abhiññāñāṇena payojanaṃ natthīti ‘‘apākaṭa’’nti visesetvā vuttaṃ.
ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಝಾನವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Jhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೧೨. ಝಾನವಿಭಙ್ಗೋ • 12. Jhānavibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ • 1. Suttantabhājanīyaṃ
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೧೨. ಝಾನವಿಭಙ್ಗೋ • 12. Jhānavibhaṅgo
