| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā |
८. चीवरक्खन्धकं
8. Cīvarakkhandhakaṃ
जीवकवत्थुकथा
Jīvakavatthukathā
३२६. चीवरक्खन्धके – पदक्खिणाति छेका कुसला। अभिसटाति अभिगता। केहि अभिगताति? अत्थिकेहि अत्थिकेहि मनुस्सेहि; करणत्थे पन सामिवचनं कत्वा ‘‘अत्थिकानं अत्थिकानं मनुस्सान’’न्ति वुत्तं। पञ्ञासाय च रत्तिं गच्छतीति पञ्ञास कहापणे गहेत्वा रत्तिं गच्छति। नेगमोति कुटुम्बियगणो।
326. Cīvarakkhandhake – padakkhiṇāti chekā kusalā. Abhisaṭāti abhigatā. Kehi abhigatāti? Atthikehi atthikehi manussehi; karaṇatthe pana sāmivacanaṃ katvā ‘‘atthikānaṃ atthikānaṃ manussāna’’nti vuttaṃ. Paññāsāya ca rattiṃ gacchatīti paññāsa kahāpaṇe gahetvā rattiṃ gacchati. Negamoti kuṭumbiyagaṇo.
३२७. सालवतिं कुमारिं गणिकं वुट्ठापेसीति नागरा द्वे सतसहस्सानि, राजा सतसहस्सन्ति तीणि सतसहस्सानि, अञ्ञञ्च आरामुय्यानवाहनादिपरिच्छेदं दत्वा वुट्ठापेसुं; गणिकट्ठाने ठपेसुन्ति अत्थो। पटिसतेन च रत्तिं गच्छतीति रत्तिं पटिसतेन गच्छति। गिलानं पटिवेदेय्यन्ति गिलानभावं जानापेय्यं। कत्तरसुप्पेति जिण्णसुप्पे।
327.Sālavatiṃ kumāriṃ gaṇikaṃ vuṭṭhāpesīti nāgarā dve satasahassāni, rājā satasahassanti tīṇi satasahassāni, aññañca ārāmuyyānavāhanādiparicchedaṃ datvā vuṭṭhāpesuṃ; gaṇikaṭṭhāne ṭhapesunti attho. Paṭisatena ca rattiṃ gacchatīti rattiṃ paṭisatena gacchati. Gilānaṃ paṭivedeyyanti gilānabhāvaṃ jānāpeyyaṃ. Kattarasuppeti jiṇṇasuppe.
३२८. का मे देव माता, को पिताति कस्मा पुच्छि? तं किर अञ्ञे राजदारका कीळन्ता कलहे उट्ठिते ‘‘निम्मातिको निप्पितिको’’ति वदन्ति। यथा च अञ्ञेसं दारकानं छणादीसु चुळमातामहामातादयो किञ्चि पण्णाकारं पेसेन्ति, तथा तस्स न कोचि किञ्चि पेसेति। इति सो तं सब्बं चिन्तेत्वा ‘‘निम्मातिकोयेव नु खो अह’’न्ति जाननत्थं ‘‘का मे देव माता, को पिता’’ति पुच्छि।
328.Kā me deva mātā, ko pitāti kasmā pucchi? Taṃ kira aññe rājadārakā kīḷantā kalahe uṭṭhite ‘‘nimmātiko nippitiko’’ti vadanti. Yathā ca aññesaṃ dārakānaṃ chaṇādīsu cuḷamātāmahāmātādayo kiñci paṇṇākāraṃ pesenti, tathā tassa na koci kiñci peseti. Iti so taṃ sabbaṃ cintetvā ‘‘nimmātikoyeva nu kho aha’’nti jānanatthaṃ ‘‘kā me deva mātā, ko pitā’’ti pucchi.
यन्नूनाहं सिप्पं सिक्खेय्यन्ति यंनून अहं वेज्जसिप्पं सिक्खेय्यन्ति चिन्तेसि। तस्स किर एतदहोसि – ‘‘इमानि खो हत्थिअस्ससिप्पादीनि परूपघातपटिसंयुत्तानि, वेज्जसिप्पं मेत्तापुब्बभागं सत्तानं हितपटिसंयुत्त’’न्ति। तस्मा वेज्जसिप्पमेव सन्धाय ‘‘यंनूनाहं सिप्पं सिक्खेय्य’’न्ति चिन्तेसि। अपिचायं इतो कप्पसतसहस्सस्स उपरि पदुमुत्तरस्स भगवतो उपट्ठाकं ‘‘बुद्धुपट्ठाको अय’’न्ति चतुपरिसन्तरे पत्थतगुणं वेज्जं दिस्वा ‘‘अहो वताहम्पि एवरूपं ठानन्तरं पापुणेय्य’’न्ति चिन्तेत्वा सत्ताहं बुद्धप्पमुखस्स सङ्घस्स दानं दत्वा भगवन्तं वन्दित्वा ‘‘अहम्पि भगवा तुम्हाकं उपट्ठाको असुकवेज्जो विय अनागते बुद्धुपट्ठाको भवेय्य’’न्ति पत्थनमकासि। ताय पुरिमपत्थनाय चोदियमानोपेस वेज्जसिप्पमेव सन्धाय ‘‘यंनूनाहं सिप्पं सिक्खेय्य’’न्ति चिन्तेसि।
Yannūnāhaṃ sippaṃ sikkheyyanti yaṃnūna ahaṃ vejjasippaṃ sikkheyyanti cintesi. Tassa kira etadahosi – ‘‘imāni kho hatthiassasippādīni parūpaghātapaṭisaṃyuttāni, vejjasippaṃ mettāpubbabhāgaṃ sattānaṃ hitapaṭisaṃyutta’’nti. Tasmā vejjasippameva sandhāya ‘‘yaṃnūnāhaṃ sippaṃ sikkheyya’’nti cintesi. Apicāyaṃ ito kappasatasahassassa upari padumuttarassa bhagavato upaṭṭhākaṃ ‘‘buddhupaṭṭhāko aya’’nti catuparisantare patthataguṇaṃ vejjaṃ disvā ‘‘aho vatāhampi evarūpaṃ ṭhānantaraṃ pāpuṇeyya’’nti cintetvā sattāhaṃ buddhappamukhassa saṅghassa dānaṃ datvā bhagavantaṃ vanditvā ‘‘ahampi bhagavā tumhākaṃ upaṭṭhāko asukavejjo viya anāgate buddhupaṭṭhāko bhaveyya’’nti patthanamakāsi. Tāya purimapatthanāya codiyamānopesa vejjasippameva sandhāya ‘‘yaṃnūnāhaṃ sippaṃ sikkheyya’’nti cintesi.
३२९. दिसापामोक्खोति सब्बदिसासु विदितो पाकटो पधानो वाति अत्थो। तस्मिञ्च समये तक्कसीलतो वाणिजा अभयराजकुमारं दस्सनाय अगमंसु। ते जीवको ‘‘कुतो तुम्हे आगता’’ति पुच्छि। ‘‘तक्कसीलतो’’ति वुत्ते ‘‘अत्थि तत्थ वेज्जसिप्पाचरियो’’ति पुच्छि। ‘‘आम कुमार, तक्कसीलायं दिसापामोक्खो वेज्जो पटिवसती’’ति सुत्वा ‘‘तेन हि यदा गच्छथ, मय्हं आरोचेय्याथा’’ति आह। ते तथा अकंसु। सो पितरं अनापुच्छा तेहि सद्धिं तक्कसीलं अगमासि। तेन वुत्तं – ‘‘अभयं राजकुमारं अनापुच्छा’’तिआदि।
329.Disāpāmokkhoti sabbadisāsu vidito pākaṭo padhāno vāti attho. Tasmiñca samaye takkasīlato vāṇijā abhayarājakumāraṃ dassanāya agamaṃsu. Te jīvako ‘‘kuto tumhe āgatā’’ti pucchi. ‘‘Takkasīlato’’ti vutte ‘‘atthi tattha vejjasippācariyo’’ti pucchi. ‘‘Āma kumāra, takkasīlāyaṃ disāpāmokkho vejjo paṭivasatī’’ti sutvā ‘‘tena hi yadā gacchatha, mayhaṃ āroceyyāthā’’ti āha. Te tathā akaṃsu. So pitaraṃ anāpucchā tehi saddhiṃ takkasīlaṃ agamāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘abhayaṃ rājakumāraṃ anāpucchā’’tiādi.
इच्छामहं आचरिय सिप्पं सिक्खितुन्ति तं किर उपसङ्कमन्तं दिस्वा सो वेज्जो ‘‘कोसि त्वं ताता’’ति पुच्छि। सो ‘‘बिम्बिसारमहाराजस्स नत्ता अभयकुमारस्स पुत्तोम्ही’’ति आह। ‘‘कस्मा पन त्वमसि तात इधागतो’’ति, ततो सो ‘‘तुम्हाकं सन्तिके सिप्पं सिक्खितु’’न्ति वत्वा इच्छामहं आचरिय सिप्पं सिक्खितुन्ति आह। बहुञ्च गण्हातीति यथा अञ्ञे खत्तियकुमारादयो आचरियस्स धनं दत्वा किञ्चि कम्मं अकत्वा सिक्खन्तियेव, न सो एवं। सो पन किञ्चि धनं अदत्वा धम्मन्तेवासिकोव हुत्वा एकं कालं उपज्झायस्स कम्मं करोति, एकं कालं सिक्खति। एवं सन्तेपि अभिनीहारसम्पन्नो कुलपुत्तो अत्तनो मेधाविताय बहुञ्च गण्हाति, लहुञ्च गण्हाति, सुट्ठु च उपधारेति, गहितञ्चस्स न सम्मुस्सति।
Icchāmahaṃ ācariya sippaṃ sikkhitunti taṃ kira upasaṅkamantaṃ disvā so vejjo ‘‘kosi tvaṃ tātā’’ti pucchi. So ‘‘bimbisāramahārājassa nattā abhayakumārassa puttomhī’’ti āha. ‘‘Kasmā pana tvamasi tāta idhāgato’’ti, tato so ‘‘tumhākaṃ santike sippaṃ sikkhitu’’nti vatvā icchāmahaṃ ācariya sippaṃ sikkhitunti āha. Bahuñca gaṇhātīti yathā aññe khattiyakumārādayo ācariyassa dhanaṃ datvā kiñci kammaṃ akatvā sikkhantiyeva, na so evaṃ. So pana kiñci dhanaṃ adatvā dhammantevāsikova hutvā ekaṃ kālaṃ upajjhāyassa kammaṃ karoti, ekaṃ kālaṃ sikkhati. Evaṃ santepi abhinīhārasampanno kulaputto attano medhāvitāya bahuñca gaṇhāti, lahuñca gaṇhāti, suṭṭhu ca upadhāreti, gahitañcassa na sammussati.
सत्त च मे वस्सानि अधीयन्तस्स नयिमस्स सिप्पस्स अन्तो पञ्ञायतीति एत्थ अयं किर जीवको यत्तकं आचरियो जानाति, यं अञ्ञे सोळसहि वस्सेहि उग्गण्हन्ति, तं सब्बं सत्तहि वस्सेहि उग्गहेसि । सक्कस्स पन देवरञ्ञो एतदहोसि – ‘‘अयं बुद्धानं उपट्ठाको अग्गविस्सासको भविस्सति, हन्द नं भेसज्जयोजनं सिक्खापेमी’’ति आचरियस्स सरीरे अज्झावसित्वा यथा ठपेत्वा कम्मविपाकं अवसेसरोगं एकेनेव भेसज्जयोगेन तिकिच्छितुं सक्कोति, तथा नं भेसज्जयोजनं सिक्खापेसि। सो पन ‘‘आचरियस्स सन्तिके सिक्खामी’’ति मञ्ञति, तस्मा ‘‘समत्थो इदानि जीवको तिकिच्छितु’’न्ति सक्केन विस्सट्ठमत्ते एवं चिन्तेत्वा आचरियं पुच्छि। आचरियो पन ‘‘न इमिना ममानुभावेन उग्गहितं, देवतानुभावेन उग्गहित’’न्ति ञत्वाव तेन हि भणेतिआदिमाह। समन्ता योजनं आहिण्डन्तोति दिवसे दिवसे एकेकेन द्वारेन निक्खमित्वा चत्तारो दिवसे आहिण्डन्तो। परित्तं पाथेय्यं पादासीति अप्पमत्तकं अदासि। कस्मा? तस्स किर एतदहोसि – ‘‘अयं महाकुलस्स पुत्तो गतमत्तोयेव पितिपितामहानं सन्तिका महासक्कारं लभिस्सति, ततो मय्हं वा सिप्पस्स वा गुणं न जानिस्सति, अन्तरामग्गे पन खीणपाथेय्यो सिप्पं पयोजेत्वा अवस्सं मय्हञ्च सिप्पस्स च गुणं जानिस्सती’’ति परित्तं दापेसि।
Satta ca me vassāni adhīyantassa nayimassa sippassa anto paññāyatīti ettha ayaṃ kira jīvako yattakaṃ ācariyo jānāti, yaṃ aññe soḷasahi vassehi uggaṇhanti, taṃ sabbaṃ sattahi vassehi uggahesi . Sakkassa pana devarañño etadahosi – ‘‘ayaṃ buddhānaṃ upaṭṭhāko aggavissāsako bhavissati, handa naṃ bhesajjayojanaṃ sikkhāpemī’’ti ācariyassa sarīre ajjhāvasitvā yathā ṭhapetvā kammavipākaṃ avasesarogaṃ ekeneva bhesajjayogena tikicchituṃ sakkoti, tathā naṃ bhesajjayojanaṃ sikkhāpesi. So pana ‘‘ācariyassa santike sikkhāmī’’ti maññati, tasmā ‘‘samattho idāni jīvako tikicchitu’’nti sakkena vissaṭṭhamatte evaṃ cintetvā ācariyaṃ pucchi. Ācariyo pana ‘‘na iminā mamānubhāvena uggahitaṃ, devatānubhāvena uggahita’’nti ñatvāva tena hi bhaṇetiādimāha. Samantā yojanaṃ āhiṇḍantoti divase divase ekekena dvārena nikkhamitvā cattāro divase āhiṇḍanto. Parittaṃ pātheyyaṃ pādāsīti appamattakaṃ adāsi. Kasmā? Tassa kira etadahosi – ‘‘ayaṃ mahākulassa putto gatamattoyeva pitipitāmahānaṃ santikā mahāsakkāraṃ labhissati, tato mayhaṃ vā sippassa vā guṇaṃ na jānissati, antarāmagge pana khīṇapātheyyo sippaṃ payojetvā avassaṃ mayhañca sippassa ca guṇaṃ jānissatī’’ti parittaṃ dāpesi.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / २०२. जीवकवत्थु • 202. Jīvakavatthu
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / जीवकवत्थुकथावण्णना • Jīvakavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / जीवकवत्थुकथावण्णना • Jīvakavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / जीवकवत्थुकथादिवण्णना • Jīvakavatthukathādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / २०२. जीवकवत्थुकथा • 202. Jīvakavatthukathā
