| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
८. चीवरक्खन्धकं
8. Cīvarakkhandhakaṃ
२०२. जीवकवत्थुकथा
202. Jīvakavatthukathā
३२६. चीवरक्खन्धके पदक्खिणसद्दस्स अपसब्यत्थं पटिक्खिपन्तो आह ‘‘छेका कुसला’’ति। अभिसटाति एत्थ सरधातुया गतिचिन्तासु इध गत्यत्थेति दस्सेन्तो आह ‘‘अभिगता’’ति। अभिगताति अभिमुखं गन्तब्बा। ननु पाळियं ‘‘अत्थिकानं अत्थिकानं मनुस्सान’’न्ति वुत्तं, कस्मा पन ‘‘अत्थिकेहि अत्थिकेहि मनुस्सेही’’ति वुत्तन्ति आह ‘‘करणत्थे पना’’तिआदि। इमिना छट्ठीकत्ता नाम ततियाकत्तुना समानोयेवाति दस्सेति। निगमे वसतीति नेगमोति वुत्ते कुटुम्बियगणो नेगमो नामाति आह ‘‘कुटुम्बियगणो’’ति।
326. Cīvarakkhandhake padakkhiṇasaddassa apasabyatthaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘chekā kusalā’’ti. Abhisaṭāti ettha saradhātuyā gaticintāsu idha gatyattheti dassento āha ‘‘abhigatā’’ti. Abhigatāti abhimukhaṃ gantabbā. Nanu pāḷiyaṃ ‘‘atthikānaṃ atthikānaṃ manussāna’’nti vuttaṃ, kasmā pana ‘‘atthikehi atthikehi manussehī’’ti vuttanti āha ‘‘karaṇatthe panā’’tiādi. Iminā chaṭṭhīkattā nāma tatiyākattunā samānoyevāti dasseti. Nigame vasatīti negamoti vutte kuṭumbiyagaṇo negamo nāmāti āha ‘‘kuṭumbiyagaṇo’’ti.
३२७. नगरे निवसन्तीति नागरा। दत्वा, वुट्ठापेसुन्ति सम्बन्धो। आरामुय्यानवाहनादीति एत्थ आदिसद्देन अञ्ञानि उपभोगपरिभोगानि सङ्गण्हाति। गणिकट्ठानेति गणिकाय ठाने। गणिकाति च नगरसोभिनी। सा हि अत्थिकेन जनगणेन अभिगन्तब्बाति गणिकाति वुच्चति। पटिसतेन चाति एत्थ चसद्दो अवधारणत्थो। रत्तिं गमनस्स पटिनिधिसङ्खातेन सतेन एवाति हि अत्थो। गिलानन्ति एत्थ भावपच्चयेन विनापि भावत्थो ञातब्बोति आह ‘‘गिलानभाव’’न्ति। ‘‘जानापेय्य’’न्ति इमिना पटिवेदेय्यन्ति एत्थ विदधातुया ञाणत्थं दस्सेति। कत्तरसुप्पेति एत्थ कत्तरसद्दो जिण्णपरियायोति आह ‘‘जिण्णसुप्पे’’ति। सुपन्ति सुनखादयो एत्थाति सुप्पं, कत्तरं सुप्पं कत्तरसुप्पं।
327. Nagare nivasantīti nāgarā. Datvā, vuṭṭhāpesunti sambandho. Ārāmuyyānavāhanādīti ettha ādisaddena aññāni upabhogaparibhogāni saṅgaṇhāti. Gaṇikaṭṭhāneti gaṇikāya ṭhāne. Gaṇikāti ca nagarasobhinī. Sā hi atthikena janagaṇena abhigantabbāti gaṇikāti vuccati. Paṭisatena cāti ettha casaddo avadhāraṇattho. Rattiṃ gamanassa paṭinidhisaṅkhātena satena evāti hi attho. Gilānanti ettha bhāvapaccayena vināpi bhāvattho ñātabboti āha ‘‘gilānabhāva’’nti. ‘‘Jānāpeyya’’nti iminā paṭivedeyyanti ettha vidadhātuyā ñāṇatthaṃ dasseti. Kattarasuppeti ettha kattarasaddo jiṇṇapariyāyoti āha ‘‘jiṇṇasuppe’’ti. Supanti sunakhādayo etthāti suppaṃ, kattaraṃ suppaṃ kattarasuppaṃ.
३२८. तन्ति जीवकं। अञ्ञे राजदारका वदन्ति किराति सम्बन्धो। नत्थि माता एतस्साति निम्मातिको। यथा चातिआदीसु यथा पेसन्ति, तथाति योजना। चसद्दो सम्पिण्डनत्थो। न केवलं वदन्तियेव, अथ खो न कोचि किञ्चि पेसेतीति हि अत्थो। अञ्ञेसन्ति जीवकतो अञ्ञेसं। तस्साति जीवकस्स। इतीति एवं। सोति जीवको। तं सब्बन्ति ‘‘निम्मातिको निप्पितिको’’ति वदनञ्च पण्णाकारस्स अपेसनञ्चाति तं सब्बं।
328.Tanti jīvakaṃ. Aññe rājadārakā vadanti kirāti sambandho. Natthi mātā etassāti nimmātiko. Yathā cātiādīsu yathā pesanti, tathāti yojanā. Casaddo sampiṇḍanattho. Na kevalaṃ vadantiyeva, atha kho na koci kiñci pesetīti hi attho. Aññesanti jīvakato aññesaṃ. Tassāti jīvakassa. Itīti evaṃ. Soti jīvako. Taṃ sabbanti ‘‘nimmātiko nippitiko’’ti vadanañca paṇṇākārassa apesanañcāti taṃ sabbaṃ.
यंनूनाति साधु वत। अहं वज्जसिप्पं सिक्खेय्यं साधु वताति योजना। तस्साति जीवकस्स। एतदहोसीति एतं अहोसि, परिवितक्को अहूति अत्थो। परूपघातपटिसंयुत्तानीति परं उपगन्त्वा, उप भुसेन वा हननेन पटिसंयुत्तानि। मेत्तापुब्बभागन्ति सिप्पस्स पुब्बभागे पवत्ता मेत्ता एतस्साति मेत्तापुब्बभागं। इति अहोसीति योजना। पुरिमचिन्ताय अनेकन्तभावतो एकन्तभावं दस्सेन्तो आह ‘‘अपि चा’’तिआदि। अपि चाति एकन्तेन। अयन्ति जीवको। इतोति भद्दकप्पतो। अयन्ति उपासको । चतुपरिसन्तरेति चतुपरिसमज्झे। पत्थतगुणन्ति पत्थरितगुणं। ठानन्तरन्ति ठानभेदं, अहम्पीति न अयं उपासकोयेव, अहम्पीति अत्थो। भगवाति आलपनपदमेतं। पत्थनन्ति इच्छितवरं। चोदियमानोपीति उय्योजियमानोपि। पिसद्देन पुरिमचिन्तनमपेक्खति। एसाति एसो जीवको।
Yaṃnūnāti sādhu vata. Ahaṃ vajjasippaṃ sikkheyyaṃ sādhu vatāti yojanā. Tassāti jīvakassa. Etadahosīti etaṃ ahosi, parivitakko ahūti attho. Parūpaghātapaṭisaṃyuttānīti paraṃ upagantvā, upa bhusena vā hananena paṭisaṃyuttāni. Mettāpubbabhāganti sippassa pubbabhāge pavattā mettā etassāti mettāpubbabhāgaṃ. Iti ahosīti yojanā. Purimacintāya anekantabhāvato ekantabhāvaṃ dassento āha ‘‘api cā’’tiādi. Api cāti ekantena. Ayanti jīvako. Itoti bhaddakappato. Ayanti upāsako . Catuparisantareti catuparisamajjhe. Patthataguṇanti pattharitaguṇaṃ. Ṭhānantaranti ṭhānabhedaṃ, ahampīti na ayaṃ upāsakoyeva, ahampīti attho. Bhagavāti ālapanapadametaṃ. Patthananti icchitavaraṃ. Codiyamānopīti uyyojiyamānopi. Pisaddena purimacintanamapekkhati. Esāti eso jīvako.
३२९. दिसापामोक्खोति पदस्स दिसासु पामोक्खो दिसापामोक्खोति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘सब्बदिसासू’’तिआदि। तस्मिञ्च समयेति जीवकस्स तस्मिं चिन्तनसमये च, आगमंसूति सम्बन्धो। तेति वाणिजे, पुच्छीति सम्बन्धो। कुतोति नगरतो। तक्कसीलतोति तक्कसीलनगरतो। तत्थाति तक्कसीले। आमाति सम्पटिच्छनत्थे निपातो, आम अत्थीति हि अत्थो। तेति वाणिजा। तथाति यथा जीवको आह, तथा अकंसूति अत्थो। सोति जीवको। पितरन्ति अभयराजकुमारं। तेहीति वाणिजेहि।
329.Disāpāmokkhoti padassa disāsu pāmokkho disāpāmokkhoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘sabbadisāsū’’tiādi. Tasmiñca samayeti jīvakassa tasmiṃ cintanasamaye ca, āgamaṃsūti sambandho. Teti vāṇije, pucchīti sambandho. Kutoti nagarato. Takkasīlatoti takkasīlanagarato. Tatthāti takkasīle. Āmāti sampaṭicchanatthe nipāto, āma atthīti hi attho. Teti vāṇijā. Tathāti yathā jīvako āha, tathā akaṃsūti attho. Soti jīvako. Pitaranti abhayarājakumāraṃ. Tehīti vāṇijehi.
तन्ति जीवकं, पुच्छीति सम्बन्धो। सोति जीवको। कस्मा तात त्वं इधागतो असि पनाति पुच्छीति योजना। ततोति पुच्छतो। सोति जीवको। सिक्खितुं आगतो अम्हीति योजना। बहुञ्च गण्हातीतिआदीसु सो किञ्चि कम्मं अकत्वा सिप्पस्सेव सिक्खितत्ता बहुञ्च गण्हातीति आह ‘‘यथा’’तिआदि। तत्थ यथा सिक्खन्तियेव, एवं तथा सो न सिक्खतीति योजना। सो पनाति जीवको पन, करोति सिक्खतीति सम्बन्धो। एकं कालन्ति एकस्मिं काले। एवं सन्ते कस्मा सो बहुञ्च गण्हातीति आह ‘‘एवं सन्तेपी’’तिआदि। मेधावितायाति खिप्पं गहणधारणपञ्ञताय, बहुञ्च सिप्पन्ति सम्बन्धो। अस्स जीवकस्स गहितञ्च सिप्पं न सम्मुस्सतीति योजना।
Tanti jīvakaṃ, pucchīti sambandho. Soti jīvako. Kasmā tāta tvaṃ idhāgato asi panāti pucchīti yojanā. Tatoti pucchato. Soti jīvako. Sikkhituṃ āgato amhīti yojanā. Bahuñca gaṇhātītiādīsu so kiñci kammaṃ akatvā sippasseva sikkhitattā bahuñca gaṇhātīti āha ‘‘yathā’’tiādi. Tattha yathā sikkhantiyeva, evaṃ tathā so na sikkhatīti yojanā. So panāti jīvako pana, karoti sikkhatīti sambandho. Ekaṃ kālanti ekasmiṃ kāle. Evaṃ sante kasmā so bahuñca gaṇhātīti āha ‘‘evaṃ santepī’’tiādi. Medhāvitāyāti khippaṃ gahaṇadhāraṇapaññatāya, bahuñca sippanti sambandho. Assa jīvakassa gahitañca sippaṃ na sammussatīti yojanā.
यत्तकं सिप्पं आचरियो जानाति, तत्तकं अयं जीवको जानातीति योजना। यन्ति सिप्पं। अयन्ति जीवको, भविस्सतीति सम्बन्धो। नन्ति जीवकं। यथाति येनाकारेन। कम्मविपाकन्ति कम्मविपाकजं रोगं। ‘‘न’’न्ति पदं ‘‘सिक्खापेसी’’ति पदे कारितकम्मं, ‘‘भेसज्जयोजन’’न्ति पदं धातुकम्मं। भेसज्जयोजनन्ति भेसज्जेन रोगस्स योजनं। सो पनाति जीवको पन। इमिनाति जीवकेन न उग्गहितं, उग्गहितन्ति सम्बन्धो। एकेन द्वारेनाति चतूसु द्वारेसु एकेन द्वारेन। आहिण्डन्तोति विचरन्तो। परित्तं पाथेय्यन्ति एत्थ परित्तसद्दस्स आरक्खनत्थेपि पवत्तनतो इध अप्पत्थे पवत्ततीति दस्सेन्तो आह ‘‘अप्पमत्तक’’न्ति। कस्मा अप्पमत्तकं पाथेय्यं अदासीति योजना। तस्साति दिसापामोक्खस्स। अयन्ति जीवको, लभिस्सतीति सम्बन्धो। ततोति लभनतो। खीणे पाथेय्येति पाथेय्ये खीणे सतीति योजना।
Yattakaṃ sippaṃ ācariyo jānāti, tattakaṃ ayaṃ jīvako jānātīti yojanā. Yanti sippaṃ. Ayanti jīvako, bhavissatīti sambandho. Nanti jīvakaṃ. Yathāti yenākārena. Kammavipākanti kammavipākajaṃ rogaṃ. ‘‘Na’’nti padaṃ ‘‘sikkhāpesī’’ti pade kāritakammaṃ, ‘‘bhesajjayojana’’nti padaṃ dhātukammaṃ. Bhesajjayojananti bhesajjena rogassa yojanaṃ. So panāti jīvako pana. Imināti jīvakena na uggahitaṃ, uggahitanti sambandho. Ekena dvārenāti catūsu dvāresu ekena dvārena. Āhiṇḍantoti vicaranto. Parittaṃ pātheyyanti ettha parittasaddassa ārakkhanatthepi pavattanato idha appatthe pavattatīti dassento āha ‘‘appamattaka’’nti. Kasmā appamattakaṃ pātheyyaṃ adāsīti yojanā. Tassāti disāpāmokkhassa. Ayanti jīvako, labhissatīti sambandho. Tatoti labhanato. Khīṇe pātheyyeti pātheyye khīṇe satīti yojanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / २०२. जीवकवत्थु • 202. Jīvakavatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / जीवकवत्थुकथा • Jīvakavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / जीवकवत्थुकथावण्णना • Jīvakavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / जीवकवत्थुकथावण्णना • Jīvakavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / जीवकवत्थुकथादिवण्णना • Jīvakavatthukathādivaṇṇanā
