| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
८. अट्ठकनिपातो
8. Aṭṭhakanipāto
[४१७] १. कच्चानिजातकवण्णना
[417] 1. Kaccānijātakavaṇṇanā
ओदातवत्था सुचि अल्लकेसाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं मातुपोसकं उपासकं आरब्भ कथेसि। सो किर सावत्थियं कुलदारको आचारसम्पन्नो पितरि कालकते मातुदेवतो हुत्वा मुखधोवनदन्तकट्ठदानन्हापनपादधोवनादिवेय्यावच्चकम्मेन चेव यागुभत्तादीहि च मातरं पटिजग्गि। अथ नं माता ‘‘तात, तव अञ्ञानिपि घरावासकिच्चानि अत्थि, एकं समजातिकं कुलकुमारिकं गण्हाहि, सा मं पोसेस्सति, त्वम्पि अत्तनो कम्मं करिस्ससी’’ति आह। ‘‘अम्म, अहं अत्तनो हितसुखं अपच्चासीसमानो तुम्हे उपट्ठहामि, को अञ्ञो एवं उपट्ठहिस्सती’’ति? ‘‘कुलवड्ढनकम्मं नाम तात, कातुं वट्टती’’ति। ‘‘न मय्हं घरावासेन अत्थो, अहं तुम्हे उपट्ठहित्वा तुम्हाकं धूमकाले पब्बजिस्सामी’’ति। अथस्स माता पुनप्पुनं याचित्वापि मनं अलभमाना तस्स छन्दं अग्गहेत्वा समजातिकं कुलकुमारिकं आनेसि। सो मातरं अप्पटिक्खिपित्वा ताय सद्धिं संवासं कप्पेसि। सापि ‘‘मय्हं सामिको महन्तेन उस्साहेन मातरं उपट्ठहति, अहम्पि नं उपट्ठहिस्सामि, एवमस्स पिया भविस्सामी’’ति चिन्तेत्वा तं सक्कच्चं उपट्ठहि। सो ‘‘अयं मे मातरं सक्कच्चं उपट्ठही’’ति ततो पट्ठाय लद्धलद्धानि मधुरखादनीयादीनि तस्सायेव देति। सा अपरभागे चिन्तेसि ‘‘अयं लद्धलद्धानि मधुरखादनीयादीनि मय्हञ्ञेव देति, अद्धा मातरं नीहरितुकामो भविस्सति, नीहरणूपायमस्सा करिस्सामी’’ति एवं अयोनिसो उम्मुज्जित्वा एकं दिवसं आह – ‘‘सामि, तयि बहि निक्खमन्ते तव माता मं अक्कोसती’’ति। सो तुण्ही अहोसि।
Odātavatthāsuci allakesāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ mātuposakaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi. So kira sāvatthiyaṃ kuladārako ācārasampanno pitari kālakate mātudevato hutvā mukhadhovanadantakaṭṭhadānanhāpanapādadhovanādiveyyāvaccakammena ceva yāgubhattādīhi ca mātaraṃ paṭijaggi. Atha naṃ mātā ‘‘tāta, tava aññānipi gharāvāsakiccāni atthi, ekaṃ samajātikaṃ kulakumārikaṃ gaṇhāhi, sā maṃ posessati, tvampi attano kammaṃ karissasī’’ti āha. ‘‘Amma, ahaṃ attano hitasukhaṃ apaccāsīsamāno tumhe upaṭṭhahāmi, ko añño evaṃ upaṭṭhahissatī’’ti? ‘‘Kulavaḍḍhanakammaṃ nāma tāta, kātuṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Na mayhaṃ gharāvāsena attho, ahaṃ tumhe upaṭṭhahitvā tumhākaṃ dhūmakāle pabbajissāmī’’ti. Athassa mātā punappunaṃ yācitvāpi manaṃ alabhamānā tassa chandaṃ aggahetvā samajātikaṃ kulakumārikaṃ ānesi. So mātaraṃ appaṭikkhipitvā tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi. Sāpi ‘‘mayhaṃ sāmiko mahantena ussāhena mātaraṃ upaṭṭhahati, ahampi naṃ upaṭṭhahissāmi, evamassa piyā bhavissāmī’’ti cintetvā taṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahi. So ‘‘ayaṃ me mātaraṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahī’’ti tato paṭṭhāya laddhaladdhāni madhurakhādanīyādīni tassāyeva deti. Sā aparabhāge cintesi ‘‘ayaṃ laddhaladdhāni madhurakhādanīyādīni mayhaññeva deti, addhā mātaraṃ nīharitukāmo bhavissati, nīharaṇūpāyamassā karissāmī’’ti evaṃ ayoniso ummujjitvā ekaṃ divasaṃ āha – ‘‘sāmi, tayi bahi nikkhamante tava mātā maṃ akkosatī’’ti. So tuṇhī ahosi.
सा चिन्तेसि – ‘‘इमं महल्लिकं उज्झापेत्वा पुत्तस्स पटिकूलं कारेस्सामी’’ति। ततो पट्ठाय यागुं ददमाना अच्चुण्हं वा अतिसीतलं वा अतिलोणं वा अलोणं वा देति। ‘‘अम्म, अच्चुण्हा’’ति वा ‘‘अतिलोणा’’ति वा वुत्ते पूरेत्वा सीतोदकं पक्खिपति। पुन ‘‘अतिसीतला , अलोणायेवा’’ति वुत्ते ‘‘इदानेव ‘अच्चुण्हा, अतिलोणा’ति वत्वा पुन ‘अतिसीतला, अलोणा’ति वदसि, का तं तोसेतुं सक्खिस्सती’’ति महासद्दं करोति। न्हानोदकम्पि अच्चुण्हं कत्वा पिट्ठियं आसिञ्चति। ‘‘अम्म, पिट्ठि मे दहती’’ति च वुत्ते पुन पूरेत्वा सीतोदकं पक्खिपति। ‘‘अतिसीतं, अम्मा’’ति वुत्ते ‘‘इदानेव ‘अच्चुण्ह’न्ति वत्वा पुन ‘अतिसीत’न्ति वदति, का एतिस्सा अवमानं सहितुं सक्खिस्सती’’ति पटिविस्सकानं कथेसि। ‘‘अम्म, मञ्चके मे बहू मङ्गुला’’ति च वुत्ता मञ्चकं नीहरित्वा तस्स उपरि अत्तनो मञ्चकं पोथेत्वा ‘‘पोथितो मे’’ति अतिहरित्वा पञ्ञपेति। महाउपासिका दिगुणेहि मङ्गुलेहि खज्जमाना सब्बरत्तिं निसिन्नाव वीतिनामेत्वा ‘‘अम्म, सब्बरत्तिं मङ्गुलेहि खादिताम्ही’’ति वदति। इतरा ‘‘हिय्यो ते मञ्चको पोथितो, का इमिस्सा किच्चं नित्थरितुं सक्कोती’’ति पटिवत्वा ‘‘इदानि नं पुत्तेन उज्झापेस्सामी’’ति तत्थ तत्थ खेळसिङ्घाणिकादीनि विप्पकिरित्वा ‘‘का इमं सकलगेहं असुचिं करोती’’ति वुत्ते ‘‘माता ते एवरूपं करोति, ‘मा करी’ति वुच्चमाना कलहं करोति, अहं एवरूपाय काळकण्णिया सद्धिं एकगेहे वसितुं न सक्कोमि, एतं वा घरे वसापेहि, मं वा’’ति आह।
Sā cintesi – ‘‘imaṃ mahallikaṃ ujjhāpetvā puttassa paṭikūlaṃ kāressāmī’’ti. Tato paṭṭhāya yāguṃ dadamānā accuṇhaṃ vā atisītalaṃ vā atiloṇaṃ vā aloṇaṃ vā deti. ‘‘Amma, accuṇhā’’ti vā ‘‘atiloṇā’’ti vā vutte pūretvā sītodakaṃ pakkhipati. Puna ‘‘atisītalā , aloṇāyevā’’ti vutte ‘‘idāneva ‘accuṇhā, atiloṇā’ti vatvā puna ‘atisītalā, aloṇā’ti vadasi, kā taṃ tosetuṃ sakkhissatī’’ti mahāsaddaṃ karoti. Nhānodakampi accuṇhaṃ katvā piṭṭhiyaṃ āsiñcati. ‘‘Amma, piṭṭhi me dahatī’’ti ca vutte puna pūretvā sītodakaṃ pakkhipati. ‘‘Atisītaṃ, ammā’’ti vutte ‘‘idāneva ‘accuṇha’nti vatvā puna ‘atisīta’nti vadati, kā etissā avamānaṃ sahituṃ sakkhissatī’’ti paṭivissakānaṃ kathesi. ‘‘Amma, mañcake me bahū maṅgulā’’ti ca vuttā mañcakaṃ nīharitvā tassa upari attano mañcakaṃ pothetvā ‘‘pothito me’’ti atiharitvā paññapeti. Mahāupāsikā diguṇehi maṅgulehi khajjamānā sabbarattiṃ nisinnāva vītināmetvā ‘‘amma, sabbarattiṃ maṅgulehi khāditāmhī’’ti vadati. Itarā ‘‘hiyyo te mañcako pothito, kā imissā kiccaṃ nittharituṃ sakkotī’’ti paṭivatvā ‘‘idāni naṃ puttena ujjhāpessāmī’’ti tattha tattha kheḷasiṅghāṇikādīni vippakiritvā ‘‘kā imaṃ sakalagehaṃ asuciṃ karotī’’ti vutte ‘‘mātā te evarūpaṃ karoti, ‘mā karī’ti vuccamānā kalahaṃ karoti, ahaṃ evarūpāya kāḷakaṇṇiyā saddhiṃ ekagehe vasituṃ na sakkomi, etaṃ vā ghare vasāpehi, maṃ vā’’ti āha.
सो तस्सा वचनं सुत्वा ‘‘भद्दे, त्वं तरुणा यत्थ कत्थचि गन्त्वा जीवितुं सक्का, माता पन मे जरादुब्बला, अहमेवस्सा पटिसरणं, त्वं निक्खमित्वा अत्तनो कुलगेहं गच्छाही’’ति आह। सा तस्स वचनं सुत्वा भीता चिन्तेसि ‘‘न सक्का इमं मातु अन्तरे भिन्दितुं, एकंसेनस्स माता पिया, सचे पनाहं कुलघरं गमिस्सं, विधववासं वसन्ती दुक्खिता भविस्सामि, पुरिमनयेनेव सस्सुं आराधेत्वा पटिजग्गिस्सामी’’ति । सा ततो पट्ठाय पुरिमसदिसमेव तं पटिजग्गि। अथेकदिवसं सो उपोसको धम्मस्सवनत्थाय जेतवनं गन्त्वा सत्थारं वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि। ‘‘किं, उपासक, त्वं पुञ्ञकम्मेसु न पमज्जसि, मातुउपट्ठानकम्मं पूरेसी’’ति च वुत्तो ‘‘आम, भन्ते, सा पन मम माता मय्हं अरुचियायेव एकं कुलदारिकं आनेसि, सा इदञ्चिदञ्च अनाचारकम्मं अकासी’’ति सब्बं सत्थु आचिक्खित्वा ‘‘इति भगवा सा इत्थी नेव मं मातु अन्तरे भिन्दितुं सक्खि, इदानि नं सक्कच्चं उपट्ठहती’’ति आह। सत्था तस्स कथं सुत्वा ‘‘इदानि ताव त्वं उपासक, तस्सा वचनं न अकासि, पुब्बे पनेतिस्सा वचनेन तव मातरं निक्कड्ढित्वा मं निस्साय पुन गेहं आनेत्वा पटिजग्गी’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
So tassā vacanaṃ sutvā ‘‘bhadde, tvaṃ taruṇā yattha katthaci gantvā jīvituṃ sakkā, mātā pana me jarādubbalā, ahamevassā paṭisaraṇaṃ, tvaṃ nikkhamitvā attano kulagehaṃ gacchāhī’’ti āha. Sā tassa vacanaṃ sutvā bhītā cintesi ‘‘na sakkā imaṃ mātu antare bhindituṃ, ekaṃsenassa mātā piyā, sace panāhaṃ kulagharaṃ gamissaṃ, vidhavavāsaṃ vasantī dukkhitā bhavissāmi, purimanayeneva sassuṃ ārādhetvā paṭijaggissāmī’’ti . Sā tato paṭṭhāya purimasadisameva taṃ paṭijaggi. Athekadivasaṃ so uposako dhammassavanatthāya jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. ‘‘Kiṃ, upāsaka, tvaṃ puññakammesu na pamajjasi, mātuupaṭṭhānakammaṃ pūresī’’ti ca vutto ‘‘āma, bhante, sā pana mama mātā mayhaṃ aruciyāyeva ekaṃ kuladārikaṃ ānesi, sā idañcidañca anācārakammaṃ akāsī’’ti sabbaṃ satthu ācikkhitvā ‘‘iti bhagavā sā itthī neva maṃ mātu antare bhindituṃ sakkhi, idāni naṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahatī’’ti āha. Satthā tassa kathaṃ sutvā ‘‘idāni tāva tvaṃ upāsaka, tassā vacanaṃ na akāsi, pubbe panetissā vacanena tava mātaraṃ nikkaḍḍhitvā maṃ nissāya puna gehaṃ ānetvā paṭijaggī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते अञ्ञतरस्स कुलस्स पुत्तो पितरि कालकते मातुदेवतो हुत्वा वुत्तनियामेनेव मातरं पटिजग्गीति सब्बं हेट्ठा कथितनयेनेव वित्थारेतब्बं । ‘‘अहं एवरूपाय काळकण्णिया सद्धिं वसितुं न सक्कोमि, एतं वा घरे वसापेहि, मं वा’’ति वुत्ते तस्सा कथं गहेत्वा ‘‘मातुयेव मे दोसो’’ति मातरं आह ‘‘अम्म, त्वं निच्चं इमस्मिं घरे कलहं करोसि, इतो निक्खमित्वा अञ्ञस्मिं यथारुचिते ठाने वसाही’’ति। सा ‘‘साधू’’ति रोदमाना निक्खमित्वा एकं समिद्धकुलं निस्साय भतिं कत्वा दुक्खेन जीविकं कप्पेसि। सस्सुया घरा निक्खन्तकाले सुणिसाय गब्भो पतिट्ठहि। सा ‘‘ताय काळकण्णिया गेहे वसमानाय गब्भम्पि न पटिलभिं, इदानि मे गब्भो लद्धो’’ति पतिनो च पटिविस्सकानञ्च कथेन्ती विचरति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente aññatarassa kulassa putto pitari kālakate mātudevato hutvā vuttaniyāmeneva mātaraṃ paṭijaggīti sabbaṃ heṭṭhā kathitanayeneva vitthāretabbaṃ . ‘‘Ahaṃ evarūpāya kāḷakaṇṇiyā saddhiṃ vasituṃ na sakkomi, etaṃ vā ghare vasāpehi, maṃ vā’’ti vutte tassā kathaṃ gahetvā ‘‘mātuyeva me doso’’ti mātaraṃ āha ‘‘amma, tvaṃ niccaṃ imasmiṃ ghare kalahaṃ karosi, ito nikkhamitvā aññasmiṃ yathārucite ṭhāne vasāhī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti rodamānā nikkhamitvā ekaṃ samiddhakulaṃ nissāya bhatiṃ katvā dukkhena jīvikaṃ kappesi. Sassuyā gharā nikkhantakāle suṇisāya gabbho patiṭṭhahi. Sā ‘‘tāya kāḷakaṇṇiyā gehe vasamānāya gabbhampi na paṭilabhiṃ, idāni me gabbho laddho’’ti patino ca paṭivissakānañca kathentī vicarati.
अपरभागे पुत्तं विजायित्वा सामिकं आह ‘‘तव मातरि गेहे वसमानाय पुत्तं न लभिं, इदानि मे लद्धो, इमिनापि कारणेन तस्सा काळकण्णिभावं जानाही’’ति। इतरा ‘‘मम किर निक्कड्ढितकाले पुत्तं लभी’’ति सुत्वा चिन्तेसि ‘‘अद्धा इमस्मिं लोके धम्मो मतो भविस्सति, सचे हि धम्मो मतो न भवेय्य, मातरं पोथेत्वा निक्कड्ढन्ता पुत्तं न लभेय्युं, सुखं न जीवेय्युं, धम्मस्स मतकभत्तं दस्सामी’’ति। सा एकदिवसं तिलपिट्ठञ्च तण्डुलञ्च पचनथालिञ्च दब्बिञ्च आदाय आमकसुसानं गन्त्वा तीहि मनुस्ससीसेहि उद्धनं कत्वा अग्गिं जालेत्वा उदकं ओरुय्ह ससीसं न्हत्वा साटकं निवासेत्वा मुखं विक्खालेत्वा उद्धनट्ठानं गन्त्वा केसे मोचेत्वा तण्डुले धोवितुं आरभि। तदा बोधिसत्तो सक्को देवराजा अहोसि। बोधिसत्ता च नाम अप्पमत्ता होन्ति, सो तस्मिं खणे लोकं ओलोकेन्तो तं दुक्खप्पत्तं ‘‘धम्मो मतो’’ति सञ्ञाय धम्मस्स मतकभत्तं दातुकामं दिस्वा ‘‘अज्ज मय्हं बलं दस्सेस्सामी’’ति ब्राह्मणवेसेन महामग्गं पटिपन्नो विय हुत्वा तं दिस्वा मग्गा ओक्कम्म तस्सा सन्तिके ठत्वा ‘‘अम्म, सुसाने आहारं पचन्ता नाम नत्थि, त्वं इमिना इध पक्केन तिलोदनेन किं करिस्ससी’’ति कथं समुट्ठापेन्तो पठमं गाथमाह –
Aparabhāge puttaṃ vijāyitvā sāmikaṃ āha ‘‘tava mātari gehe vasamānāya puttaṃ na labhiṃ, idāni me laddho, imināpi kāraṇena tassā kāḷakaṇṇibhāvaṃ jānāhī’’ti. Itarā ‘‘mama kira nikkaḍḍhitakāle puttaṃ labhī’’ti sutvā cintesi ‘‘addhā imasmiṃ loke dhammo mato bhavissati, sace hi dhammo mato na bhaveyya, mātaraṃ pothetvā nikkaḍḍhantā puttaṃ na labheyyuṃ, sukhaṃ na jīveyyuṃ, dhammassa matakabhattaṃ dassāmī’’ti. Sā ekadivasaṃ tilapiṭṭhañca taṇḍulañca pacanathāliñca dabbiñca ādāya āmakasusānaṃ gantvā tīhi manussasīsehi uddhanaṃ katvā aggiṃ jāletvā udakaṃ oruyha sasīsaṃ nhatvā sāṭakaṃ nivāsetvā mukhaṃ vikkhāletvā uddhanaṭṭhānaṃ gantvā kese mocetvā taṇḍule dhovituṃ ārabhi. Tadā bodhisatto sakko devarājā ahosi. Bodhisattā ca nāma appamattā honti, so tasmiṃ khaṇe lokaṃ olokento taṃ dukkhappattaṃ ‘‘dhammo mato’’ti saññāya dhammassa matakabhattaṃ dātukāmaṃ disvā ‘‘ajja mayhaṃ balaṃ dassessāmī’’ti brāhmaṇavesena mahāmaggaṃ paṭipanno viya hutvā taṃ disvā maggā okkamma tassā santike ṭhatvā ‘‘amma, susāne āhāraṃ pacantā nāma natthi, tvaṃ iminā idha pakkena tilodanena kiṃ karissasī’’ti kathaṃ samuṭṭhāpento paṭhamaṃ gāthamāha –
१.
1.
‘‘ओदातवत्था सुचि अल्लकेसा, कच्चानि किं कुम्भिमधिस्सयित्वा।
‘‘Odātavatthā suci allakesā, kaccāni kiṃ kumbhimadhissayitvā;
पिट्ठा तिला धोवसि तण्डुलानि, तिलोदनो हेहिति किस्सहेतू’’ति॥
Piṭṭhā tilā dhovasi taṇḍulāni, tilodano hehiti kissahetū’’ti.
तत्थ कच्चानीति तं गोत्तेन आलपति। कुम्भिमधिस्सयित्वाति पचनथालिकं मनुस्ससीसुद्धनं आरोपेत्वा। हेहितीति अयं तिलोदनो किस्स हेतु भविस्सति, किं अत्तना भुञ्जिस्ससि, उदाहु अञ्ञं कारणमत्थीति।
Tattha kaccānīti taṃ gottena ālapati. Kumbhimadhissayitvāti pacanathālikaṃ manussasīsuddhanaṃ āropetvā. Hehitīti ayaṃ tilodano kissa hetu bhavissati, kiṃ attanā bhuñjissasi, udāhu aññaṃ kāraṇamatthīti.
अथस्स सा आचिक्खन्ती दुतियं गाथमाह –
Athassa sā ācikkhantī dutiyaṃ gāthamāha –
२.
2.
‘‘न खो अयं ब्राह्मण भोजनत्था, तिलोदनो हेहिति साधुपक्को।
‘‘Na kho ayaṃ brāhmaṇa bhojanatthā, tilodano hehiti sādhupakko;
धम्मो मतो तस्स पहुत्तमज्ज, अहं करिस्सामि सुसानमज्झे’’ति॥
Dhammo mato tassa pahuttamajja, ahaṃ karissāmi susānamajjhe’’ti.
तत्थ धम्मोति जेट्ठापचायनधम्मो चेव तिविधसुचरितधम्मो च। तस्स पहुत्तमज्जाति तस्साहं धम्मस्स इदं मतकभत्तं करिस्सामीति अत्थो।
Tattha dhammoti jeṭṭhāpacāyanadhammo ceva tividhasucaritadhammo ca. Tassa pahuttamajjāti tassāhaṃ dhammassa idaṃ matakabhattaṃ karissāmīti attho.
ततो सक्को ततियं गाथमाह –
Tato sakko tatiyaṃ gāthamāha –
३.
3.
‘‘अनुविच्च कच्चानि करोहि किच्चं, धम्मो मतो को नु तवेव संसि।
‘‘Anuvicca kaccāni karohi kiccaṃ, dhammo mato ko nu taveva saṃsi;
सहस्सनेत्तो अतुलानुभावो, न मिय्यती धम्मवरो कदाची’’ति॥
Sahassanetto atulānubhāvo, na miyyatī dhammavaro kadācī’’ti.
तत्थ अनुविच्चाति उपपरिक्खित्वा जानित्वा। को नु तवेव संसीति को नु तव एवं आचिक्खि। सहस्सनेत्तोति अत्तानं धम्मवरं उत्तमधम्मं कत्वा दस्सेन्तो एवमाह।
Tattha anuviccāti upaparikkhitvā jānitvā. Ko nu taveva saṃsīti ko nu tava evaṃ ācikkhi. Sahassanettoti attānaṃ dhammavaraṃ uttamadhammaṃ katvā dassento evamāha.
तं वचनं सुत्वा इतरा द्वे गाथा अभासि –
Taṃ vacanaṃ sutvā itarā dve gāthā abhāsi –
४.
4.
‘‘दळ्हप्पमाणं मम एत्थ ब्रह्मे, धम्मो मतो नत्थि ममेत्थ कङ्खा।
‘‘Daḷhappamāṇaṃ mama ettha brahme, dhammo mato natthi mamettha kaṅkhā;
ये येव दानि पापा भवन्ति, ते तेव दानि सुखिता भवन्ति॥
Ye yeva dāni pāpā bhavanti, te teva dāni sukhitā bhavanti.
५.
5.
‘‘सुणिसा हि मय्हं वञ्झा अहोसि, सा मं वधित्वान विजायि पुत्तं।
‘‘Suṇisā hi mayhaṃ vañjhā ahosi, sā maṃ vadhitvāna vijāyi puttaṃ;
सा दानि सब्बस्स कुलस्स इस्सरा, अहं पनम्हि अपविद्धा एकिका’’ति॥
Sā dāni sabbassa kulassa issarā, ahaṃ panamhi apaviddhā ekikā’’ti.
तत्थ दळ्हप्पमाणन्ति दळ्हं थिरं निस्संसयं ब्राह्मण एत्थ मम पमाणन्ति वदति। ये येति तस्स मतभावे कारणं दस्सेन्ती एवमाह। वधित्वानाति पोथेत्वा निक्कड्ढित्वा। अपविद्धाति छड्डिता अनाथा हुत्वा एकिका वसामि।
Tattha daḷhappamāṇanti daḷhaṃ thiraṃ nissaṃsayaṃ brāhmaṇa ettha mama pamāṇanti vadati. Ye yeti tassa matabhāve kāraṇaṃ dassentī evamāha. Vadhitvānāti pothetvā nikkaḍḍhitvā. Apaviddhāti chaḍḍitā anāthā hutvā ekikā vasāmi.
ततो सक्को छट्ठं गाथमाह –
Tato sakko chaṭṭhaṃ gāthamāha –
६.
6.
‘‘जीवामि वोहं न मतोहमस्मि, तवेव अत्थाय इधागतोस्मि।
‘‘Jīvāmi vohaṃ na matohamasmi, taveva atthāya idhāgatosmi;
या तं वधित्वान विजायि पुत्तं, सहाव पुत्तेन करोमि भस्म’’न्ति॥
Yā taṃ vadhitvāna vijāyi puttaṃ, sahāva puttena karomi bhasma’’nti.
तत्थ वोति निपातमत्तं।
Tattha voti nipātamattaṃ.
इतरा तं सुत्वा ‘‘धी अहं किं कथेसिं, मम नत्तु अमरणकारणं करिस्सामी’’ति सत्तमं गाथमाह –
Itarā taṃ sutvā ‘‘dhī ahaṃ kiṃ kathesiṃ, mama nattu amaraṇakāraṇaṃ karissāmī’’ti sattamaṃ gāthamāha –
७.
7.
‘‘एवञ्च ते रुच्चति देवराज, ममेव अत्थाय इधागतोसि।
‘‘Evañca te ruccati devarāja, mameva atthāya idhāgatosi;
अहञ्च पुत्तो सुणिसा च नत्ता, सम्मोदमाना घरमावसेमा’’ति॥
Ahañca putto suṇisā ca nattā, sammodamānā gharamāvasemā’’ti.
अथस्सा सक्को अट्ठमं गाथमाह –
Athassā sakko aṭṭhamaṃ gāthamāha –
८.
8.
‘‘एवञ्च ते रुच्चति कातियानि, हतापि सन्ता न जहासि धम्मं।
‘‘Evañca te ruccati kātiyāni, hatāpi santā na jahāsi dhammaṃ;
तुवञ्च पुत्तो सुणिसा च नत्ता, सम्मोदमाना घरमावसेथा’’ति॥
Tuvañca putto suṇisā ca nattā, sammodamānā gharamāvasethā’’ti.
तत्थ हतापि सन्ताति यदि त्वं पोथितापि निक्कड्ढितापि समाना तव दारकेसु मेत्तधम्मं न जहासि, एवं सन्ते यथा त्वं इच्छसि, तथा होतु, अहं ते इमस्मिं गुणे पसन्नोति।
Tattha hatāpi santāti yadi tvaṃ pothitāpi nikkaḍḍhitāpi samānā tava dārakesu mettadhammaṃ na jahāsi, evaṃ sante yathā tvaṃ icchasi, tathā hotu, ahaṃ te imasmiṃ guṇe pasannoti.
एवञ्च पन वत्वा अलङ्कतपटियत्तो सक्को अत्तनो आनुभावेन आकासे ठत्वा ‘‘कच्चानि त्वं मा भायि, पुत्तो च ते सुणिसा च ममानुभावेन आगन्त्वा अन्तरामग्गे तं खमापेत्वा आदाय गमिस्सन्ति, अप्पमत्ता होही’’ति वत्वा अत्तनो ठानमेव गतो। तेपि सक्कानुभावेन तस्सा गुणं अनुस्सरित्वा ‘‘कहं नो माता’’ति अन्तोगामे मनुस्से पुच्छित्वा ‘‘सुसानाभिमुखं गता’’ति सुत्वा ‘‘अम्म, अम्मा’’ति सुसानमग्गं पटिपज्जित्वा तं दिस्वाव पादेसु पतित्वा ‘‘अम्म, अम्हाकं दोसं खमाही’’ति तं खमापेसुं। सापि नत्तारं गण्हि। इति ते सम्मोदमाना गेहं गन्त्वा ततो पट्ठाय समग्गवासं वसिंसु।
Evañca pana vatvā alaṅkatapaṭiyatto sakko attano ānubhāvena ākāse ṭhatvā ‘‘kaccāni tvaṃ mā bhāyi, putto ca te suṇisā ca mamānubhāvena āgantvā antarāmagge taṃ khamāpetvā ādāya gamissanti, appamattā hohī’’ti vatvā attano ṭhānameva gato. Tepi sakkānubhāvena tassā guṇaṃ anussaritvā ‘‘kahaṃ no mātā’’ti antogāme manusse pucchitvā ‘‘susānābhimukhaṃ gatā’’ti sutvā ‘‘amma, ammā’’ti susānamaggaṃ paṭipajjitvā taṃ disvāva pādesu patitvā ‘‘amma, amhākaṃ dosaṃ khamāhī’’ti taṃ khamāpesuṃ. Sāpi nattāraṃ gaṇhi. Iti te sammodamānā gehaṃ gantvā tato paṭṭhāya samaggavāsaṃ vasiṃsu.
९.
9.
‘‘सा कातियानी सुणिसाय सद्धिं, सम्मोदमाना घरमावसित्थ।
‘‘Sā kātiyānī suṇisāya saddhiṃ, sammodamānā gharamāvasittha;
पुत्तो च नत्ता च उपट्ठहिंसु, देवानमिन्देन अधिग्गहीता’’ति॥ –
Putto ca nattā ca upaṭṭhahiṃsu, devānamindena adhiggahītā’’ti. –
अयं अभिसम्बुद्धगाथा।
Ayaṃ abhisambuddhagāthā.
तत्थ सा कातियानीति भिक्खवे, सा कच्चानगोत्ता। देवानमिन्देन अधिग्गहीताति देविन्देन सक्केन अनुग्गहिता हुत्वा तस्सानुभावेन समग्गवासं वसिंसूति।
Tattha sā kātiyānīti bhikkhave, sā kaccānagottā. Devānamindena adhiggahītāti devindena sakkena anuggahitā hutvā tassānubhāvena samaggavāsaṃ vasiṃsūti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने सो उपासको सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। तदा मातुपोसको एतरहि मातुपोसको अहोसि , भरियापिस्स तदा भरियायेव, सक्को पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so upāsako sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā mātuposako etarahi mātuposako ahosi , bhariyāpissa tadā bhariyāyeva, sakko pana ahameva ahosinti.
कच्चानिजातकवण्णना पठमा।
Kaccānijātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४१७. कच्चानिजातकं • 417. Kaccānijātakaṃ
