| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१७८] ८. कच्छपजातकवण्णना
[178] 8. Kacchapajātakavaṇṇanā
जनित्तं मे भवित्तं मेति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं अहिवातकरोगमुत्तं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किर एकस्मिं कुले अहिवातकरोगो उप्पज्जि। मातापितरो पुत्तं आहंसु – ‘‘तात, मा इमस्मिं गेहे वस, भित्तिं भिन्दित्वा पलायित्वा यत्थ कत्थचि गन्त्वा जीवितं रक्ख, पच्छा आगन्त्वा इमस्मिं नाम ठाने महानिधानं अत्थि, तं उद्धरित्वा कुटुम्बं सण्ठपेत्वा सुखेन जीवेय्यासी’’ति। पुत्तो तेसं वचनं सम्पटिच्छित्वा भित्तिं भिन्दित्वा पलायित्वा अत्तनो रोगे वूपसन्ते आगन्त्वा महानिधानं उद्धरित्वा कुटुम्बं सण्ठपेत्वा घरावासं वसि। सो एकदिवसं सप्पितेलादीनि चेव वत्थच्छादनादीनि च गाहापेत्वा जेतवनं गन्त्वा सत्थारं वन्दित्वा निसीदि। सत्था तेन सद्धिं पटिसन्थारं कत्वा ‘‘तुम्हाकं गेहे अहिवातकरोगो उप्पन्नोति अस्सुम्ह, किन्ति कत्वा मुत्तोसी’’ति पुच्छि, सो तं पवत्तिं आचिक्खि। सत्था ‘‘पुब्बेपि खो, उपासक, भये उप्पन्ने अत्तनो वसनट्ठाने आलयं कत्वा अञ्ञत्थ अगता जीवितक्खयं पापुणिंसु, अनालयं पन कत्वा अञ्ञत्थ गता जीवितं लभिंसू’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Janittaṃ me bhavittaṃ meti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ahivātakarogamuttaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira ekasmiṃ kule ahivātakarogo uppajji. Mātāpitaro puttaṃ āhaṃsu – ‘‘tāta, mā imasmiṃ gehe vasa, bhittiṃ bhinditvā palāyitvā yattha katthaci gantvā jīvitaṃ rakkha, pacchā āgantvā imasmiṃ nāma ṭhāne mahānidhānaṃ atthi, taṃ uddharitvā kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā sukhena jīveyyāsī’’ti. Putto tesaṃ vacanaṃ sampaṭicchitvā bhittiṃ bhinditvā palāyitvā attano roge vūpasante āgantvā mahānidhānaṃ uddharitvā kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā gharāvāsaṃ vasi. So ekadivasaṃ sappitelādīni ceva vatthacchādanādīni ca gāhāpetvā jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā nisīdi. Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘tumhākaṃ gehe ahivātakarogo uppannoti assumha, kinti katvā muttosī’’ti pucchi, so taṃ pavattiṃ ācikkhi. Satthā ‘‘pubbepi kho, upāsaka, bhaye uppanne attano vasanaṭṭhāne ālayaṃ katvā aññattha agatā jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu, anālayaṃ pana katvā aññattha gatā jīvitaṃ labhiṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिगामके कुम्भकारकुले निब्बत्तित्वा कुम्भकारकम्मं कत्वा पुत्तदारं पोसेसि। तदा पन बाराणसियं महानदिया सद्धिं एकाबद्धो महाजातस्सरो अहोसि। सो बहुउदककाले नदिया सद्धिं एकोदको होति, उदके मन्दीभूते विसुं होति। मच्छकच्छपा पन ‘‘इमस्मिं संवच्छरे सुवुट्ठिका भविस्सति, इमस्मिं संवच्छरे दुब्बुट्ठिका’’ति जानन्ति। अथ तस्मिं सरे निब्बत्तमच्छकच्छपा ‘‘इमस्मिं संवच्छरे दुब्बुट्ठिका भविस्सती’’ति ञत्वा उदकस्स एकाबद्धकालेयेव तम्हा सरा निक्खमित्वा नदिं अगमिंसु। एको पन कच्छपो ‘‘इदं मे जातट्ठानं वड्ढितट्ठानं, मातापितूहि वसितट्ठानं, न सक्कोमि इमं जहितु’’न्ति नदिं न अगमासि। अथ निदाघसमये तत्थ उदकं छिज्जि, सो कच्छपो बोधिसत्तस्स मत्तिकगहणट्ठाने भूमिं खणित्वा पाविसि। बोधिसत्तो ‘‘मत्तिकं गहेस्सामी’’ति तत्थ गन्त्वा महाकुद्दालेन भूमिं खणन्तो कच्छपस्स पिट्ठिं भिन्दित्वा मत्तिकपिण्डं विय कुद्दालेनेव नं उद्धरित्वा थले पातेसि। सो वेदनाप्पत्तो हुत्वा ‘‘वसनट्ठाने आलयं जहितुं असक्कोन्तो एवं विनासं पापुणि’’न्ति वत्वा परिदेवमानो इमा गाथा अवोच –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsigāmake kumbhakārakule nibbattitvā kumbhakārakammaṃ katvā puttadāraṃ posesi. Tadā pana bārāṇasiyaṃ mahānadiyā saddhiṃ ekābaddho mahājātassaro ahosi. So bahuudakakāle nadiyā saddhiṃ ekodako hoti, udake mandībhūte visuṃ hoti. Macchakacchapā pana ‘‘imasmiṃ saṃvacchare suvuṭṭhikā bhavissati, imasmiṃ saṃvacchare dubbuṭṭhikā’’ti jānanti. Atha tasmiṃ sare nibbattamacchakacchapā ‘‘imasmiṃ saṃvacchare dubbuṭṭhikā bhavissatī’’ti ñatvā udakassa ekābaddhakāleyeva tamhā sarā nikkhamitvā nadiṃ agamiṃsu. Eko pana kacchapo ‘‘idaṃ me jātaṭṭhānaṃ vaḍḍhitaṭṭhānaṃ, mātāpitūhi vasitaṭṭhānaṃ, na sakkomi imaṃ jahitu’’nti nadiṃ na agamāsi. Atha nidāghasamaye tattha udakaṃ chijji, so kacchapo bodhisattassa mattikagahaṇaṭṭhāne bhūmiṃ khaṇitvā pāvisi. Bodhisatto ‘‘mattikaṃ gahessāmī’’ti tattha gantvā mahākuddālena bhūmiṃ khaṇanto kacchapassa piṭṭhiṃ bhinditvā mattikapiṇḍaṃ viya kuddāleneva naṃ uddharitvā thale pātesi. So vedanāppatto hutvā ‘‘vasanaṭṭhāne ālayaṃ jahituṃ asakkonto evaṃ vināsaṃ pāpuṇi’’nti vatvā paridevamāno imā gāthā avoca –
५५.
55.
‘‘जनित्तं मे भवित्तं मे, इति पङ्के अवस्सयिं।
‘‘Janittaṃ me bhavittaṃ me, iti paṅke avassayiṃ;
तं मं पङ्को अज्झभवि, यथा दुब्बलकं तथा।
Taṃ maṃ paṅko ajjhabhavi, yathā dubbalakaṃ tathā;
तं तं वदामि भग्गव, सुणोहि वचनं मम॥
Taṃ taṃ vadāmi bhaggava, suṇohi vacanaṃ mama.
५६.
56.
‘‘गामे वा यदि वारञ्ञे, सुखं यत्राधिगच्छति।
‘‘Gāme vā yadi vāraññe, sukhaṃ yatrādhigacchati;
तं जनित्तं भवित्तञ्च, पुरिसस्स पजानतो।
Taṃ janittaṃ bhavittañca, purisassa pajānato;
यम्हि जीवे तम्हि गच्छे, न निकेतहतो सिया’’ति॥
Yamhi jīve tamhi gacche, na niketahato siyā’’ti.
तत्थ जनित्तं मे भवित्तं मेति इदं मम जातट्ठानं, इदं मम वड्ढितट्ठानं। इति पङ्के अवस्सयिन्ति इमिना कारणेनाहं इमस्मिं कद्दमे अवस्सयिं निपज्जिं, वासं कप्पेसिन्ति अत्थो। अज्झभवीति अधिअभवि विनासं पापेसि। भग्गवाति कुम्भकारं आलपति। कुम्भकारानञ्हि नामगोत्तपञ्ञत्ति एसा, यदिदं भग्गवाति। सुखन्ति कायिकचेतसिकस्सादं। तं जनित्तं भवित्तञ्चाति तं जातट्ठानञ्च वड्ढितट्ठानञ्च। ‘‘जानित्तं भावित्त’’न्ति दीघवसेनपि पाठो, सोयेवत्थो। पजानतोति अत्थानत्थं कारणाकारणं जानन्तस्स। न निकेतहतो सियाति निकेते आलयं कत्वा अञ्ञत्थ अगन्त्वा निकेतेन हतो, एवरूपं मरणदुक्खं पापितो न भवेय्याति।
Tattha janittaṃ me bhavittaṃ meti idaṃ mama jātaṭṭhānaṃ, idaṃ mama vaḍḍhitaṭṭhānaṃ. Iti paṅke avassayinti iminā kāraṇenāhaṃ imasmiṃ kaddame avassayiṃ nipajjiṃ, vāsaṃ kappesinti attho. Ajjhabhavīti adhiabhavi vināsaṃ pāpesi. Bhaggavāti kumbhakāraṃ ālapati. Kumbhakārānañhi nāmagottapaññatti esā, yadidaṃ bhaggavāti. Sukhanti kāyikacetasikassādaṃ. Taṃjanittaṃ bhavittañcāti taṃ jātaṭṭhānañca vaḍḍhitaṭṭhānañca. ‘‘Jānittaṃ bhāvitta’’nti dīghavasenapi pāṭho, soyevattho. Pajānatoti atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ jānantassa. Na niketahato siyāti nikete ālayaṃ katvā aññattha agantvā niketena hato, evarūpaṃ maraṇadukkhaṃ pāpito na bhaveyyāti.
एवं सो बोधिसत्तेन सद्धिं कथेन्तो कालमकासि। बोधिसत्तो तं गहेत्वा सकलगामवासिनो सन्निपातापेत्वा ते मनुस्से ओवदन्तो एवमाह – ‘‘पस्सथ इमं कच्छपं, अयं अञ्ञेसं मच्छकच्छपानं महानदिं गमनकाले अत्तनो वसनट्ठाने आलयं छिन्दितुं असक्कोन्तो तेहि सद्धिं अगन्त्वा मम मत्तिकगहणट्ठानं पविसित्वा निपज्जि। अथस्साहं मत्तिकं गण्हन्तो महाकुद्दालेन पिट्ठिं भिन्दित्वा मत्तिकपिण्डं विय नं थले पातेसिं, अयं अत्तना कतकम्मं सरित्वा द्वीहि गाथाहि परिदेवित्वा कालमकासि। एवमेस अत्तनो वसनट्ठाने आलयं कत्वा मरणं पत्तो, तुम्हेपि मा इमिना कच्छपेन सदिसा अहुवत्थ, इतो पट्ठाय ‘मय्हं रूपं मय्हं सद्दो मय्हं गन्धो मय्हं रसो मय्हं फोट्ठब्बो मय्हं पुत्तो मय्हं धीता मय्हं दासदासिपरिच्छेदो मय्हं हिरञ्ञसुवण्ण’न्ति तण्हावसेन उपभोगवसेन मा गण्हित्थ, एककोवेस सत्तो तीसु भवेसु परिवत्तती’’ति। एवं बुद्धलीलाय महाजनस्स ओवादमदासि, सो ओवादो सकलजम्बुदीपं पत्थरित्वा सट्ठिमत्तानि वस्ससहस्सानि अट्ठासि। महाजनो बोधिसत्तस्स ओवादे ठत्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा आयुपरियोसाने सग्गपुरं पूरेसि, बोधिसत्तोपि तथेव पुञ्ञानि कत्वा सग्गपुरं पूरेसि।
Evaṃ so bodhisattena saddhiṃ kathento kālamakāsi. Bodhisatto taṃ gahetvā sakalagāmavāsino sannipātāpetvā te manusse ovadanto evamāha – ‘‘passatha imaṃ kacchapaṃ, ayaṃ aññesaṃ macchakacchapānaṃ mahānadiṃ gamanakāle attano vasanaṭṭhāne ālayaṃ chindituṃ asakkonto tehi saddhiṃ agantvā mama mattikagahaṇaṭṭhānaṃ pavisitvā nipajji. Athassāhaṃ mattikaṃ gaṇhanto mahākuddālena piṭṭhiṃ bhinditvā mattikapiṇḍaṃ viya naṃ thale pātesiṃ, ayaṃ attanā katakammaṃ saritvā dvīhi gāthāhi paridevitvā kālamakāsi. Evamesa attano vasanaṭṭhāne ālayaṃ katvā maraṇaṃ patto, tumhepi mā iminā kacchapena sadisā ahuvattha, ito paṭṭhāya ‘mayhaṃ rūpaṃ mayhaṃ saddo mayhaṃ gandho mayhaṃ raso mayhaṃ phoṭṭhabbo mayhaṃ putto mayhaṃ dhītā mayhaṃ dāsadāsiparicchedo mayhaṃ hiraññasuvaṇṇa’nti taṇhāvasena upabhogavasena mā gaṇhittha, ekakovesa satto tīsu bhavesu parivattatī’’ti. Evaṃ buddhalīlāya mahājanassa ovādamadāsi, so ovādo sakalajambudīpaṃ pattharitvā saṭṭhimattāni vassasahassāni aṭṭhāsi. Mahājano bodhisattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā āyupariyosāne saggapuraṃ pūresi, bodhisattopi tatheva puññāni katvā saggapuraṃ pūresi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने सो कुलपुत्तो सोतापत्तिफले पतिट्ठासि। ‘‘तदा कच्छपो आनन्दो अहोसि, कुम्भकारो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so kulaputto sotāpattiphale patiṭṭhāsi. ‘‘Tadā kacchapo ānando ahosi, kumbhakāro pana ahameva ahosi’’nti.
कच्छपजातकवण्णना अट्ठमा।
Kacchapajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १७८. कच्छपजातकं • 178. Kacchapajātakaṃ
