| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२७३] ३. कच्छपजातकवण्णना
[273] 3. Kacchapajātakavaṇṇanā
को नु उद्धितभत्तोवाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो कोसलराजस्स द्विन्नं महामत्तानं कलहवूपसमनं आरब्भ कथेसि। पच्चुप्पन्नवत्थु दुकनिपाते कथितमेव।
Konu uddhitabhattovāti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarājassa dvinnaṃ mahāmattānaṃ kalahavūpasamanaṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu dukanipāte kathitameva.
अतीते पन बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा कामे पहाय इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा हिमवन्तपदेसे गङ्गातीरे अस्समपदं मापेत्वा तत्थ अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा झानकीळं कीळन्तो वासं कप्पेसि। इमस्मिं किर जातके बोधिसत्तो परममज्झत्तो अहोसि, उपेक्खापारमिं पूरेसि। तस्स पण्णसालद्वारे निसिन्नस्स एको पगब्भो दुस्सीलो मक्कटो आगन्त्वा कण्णसोतेसु अङ्गजातेन सलाकपवेसनकम्मं करोति, बोधिसत्तो अवारेत्वा मज्झत्तो हुत्वा निसीदतियेव। अथेकदिवसं एको कच्छपो उदका उत्तरित्वा गङ्गातीरे मुखं विवरित्वा आतपं तप्पन्तो निद्दायति। तं दिस्वा सो लोलवानरो तस्स मुखे सलाकपवेसनकम्मं अकासि। अथस्स कच्छपो पबुज्झित्वा अङ्गजातं समुग्गे पक्खिपन्तो विय डंसि, बलववेदना उप्पज्जि। वेदनं अधिवासेतुं असक्कोन्तो ‘‘को नु खो मं इमम्हा दुक्खा मोचेय्य, कस्स सन्तिकं गच्छामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘अञ्ञो मं इमम्हा दुक्खा मोचेतुं समत्थो नत्थि अञ्ञत्र तापसेन, तस्सेव सन्तिकं मया गन्तुं वट्टती’’ति कच्छपं द्वीहि हत्थेहि उक्खिपित्वा बोधिसत्तस्स सन्तिकं अगमासि। बोधिसत्तो तेन दुस्सीलमक्कटेन सद्धिं दवं करोन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā himavantapadese gaṅgātīre assamapadaṃ māpetvā tattha abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto vāsaṃ kappesi. Imasmiṃ kira jātake bodhisatto paramamajjhatto ahosi, upekkhāpāramiṃ pūresi. Tassa paṇṇasāladvāre nisinnassa eko pagabbho dussīlo makkaṭo āgantvā kaṇṇasotesu aṅgajātena salākapavesanakammaṃ karoti, bodhisatto avāretvā majjhatto hutvā nisīdatiyeva. Athekadivasaṃ eko kacchapo udakā uttaritvā gaṅgātīre mukhaṃ vivaritvā ātapaṃ tappanto niddāyati. Taṃ disvā so lolavānaro tassa mukhe salākapavesanakammaṃ akāsi. Athassa kacchapo pabujjhitvā aṅgajātaṃ samugge pakkhipanto viya ḍaṃsi, balavavedanā uppajji. Vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘ko nu kho maṃ imamhā dukkhā moceyya, kassa santikaṃ gacchāmī’’ti cintetvā ‘‘añño maṃ imamhā dukkhā mocetuṃ samattho natthi aññatra tāpasena, tasseva santikaṃ mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti kacchapaṃ dvīhi hatthehi ukkhipitvā bodhisattassa santikaṃ agamāsi. Bodhisatto tena dussīlamakkaṭena saddhiṃ davaṃ karonto paṭhamaṃ gāthamāha –
६७.
67.
‘‘को नु उद्धितभत्तोव, पूरहत्थोव ब्राह्मणो।
‘‘Ko nu uddhitabhattova, pūrahatthova brāhmaṇo;
कहं नु भिक्खं अचरि, कं सद्धं उपसङ्कमी’’ति॥
Kahaṃ nu bhikkhaṃ acari, kaṃ saddhaṃ upasaṅkamī’’ti.
तत्थ को नु उद्धितभत्तोवाति को नु एस वड्ढितभत्तो विय, एकं वड्ढितभत्तं भत्तपूरपातिं हत्थेहि गहेत्वा विय को नु एसो आगच्छतीति अत्थो। पूरहत्थोव ब्राह्मणोति कत्तिकमासे वाचनकं लभित्वा पूरहत्थो ब्राह्मणो विय च को नु खो एसोति वानरं सन्धाय वदति। कहं नु भिक्खं अचरीति, भो वानर, कस्मिं पदेसे अज्ज त्वं भिक्खं अचरि। कं सद्धं उपसङ्कमीति कतरं नाम पुब्बपेते उद्दिस्स कतं सद्धभत्तं, कतरं वा सद्धं पुग्गलं त्वं उपसङ्कमि, कुतो ते अयं देय्यधम्मो लद्धोति दीपेति।
Tattha ko nu uddhitabhattovāti ko nu esa vaḍḍhitabhatto viya, ekaṃ vaḍḍhitabhattaṃ bhattapūrapātiṃ hatthehi gahetvā viya ko nu eso āgacchatīti attho. Pūrahatthova brāhmaṇoti kattikamāse vācanakaṃ labhitvā pūrahattho brāhmaṇo viya ca ko nu kho esoti vānaraṃ sandhāya vadati. Kahaṃ nu bhikkhaṃ acarīti, bho vānara, kasmiṃ padese ajja tvaṃ bhikkhaṃ acari. Kaṃ saddhaṃ upasaṅkamīti kataraṃ nāma pubbapete uddissa kataṃ saddhabhattaṃ, kataraṃ vā saddhaṃ puggalaṃ tvaṃ upasaṅkami, kuto te ayaṃ deyyadhammo laddhoti dīpeti.
तं सुत्वा दुस्सीलवानरो दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā dussīlavānaro dutiyaṃ gāthamāha –
६८.
68.
‘‘अहं कपिस्मि दुम्मेधो, अनामासानि आमसिं।
‘‘Ahaṃ kapismi dummedho, anāmāsāni āmasiṃ;
त्वं मं मोचय भद्दं ते, मुत्तो गच्छेय्य पब्बत’’न्ति॥
Tvaṃ maṃ mocaya bhaddaṃ te, mutto gaccheyya pabbata’’nti.
तत्थ अहं कपिस्मि दुम्मेधोति भद्दं ते अहं अस्मि दुम्मेधो चपलचित्तो मक्कटो। अनामासानि आमसिन्ति अनामसितब्बट्ठानानि आमसिं। त्वं मं मोचय भद्दं तेति त्वं दयालु अनुकम्पको मं इमम्हा दुक्खा मोचेहि, भद्दं ते होतु। मुत्तो गच्छेय्य पब्बतन्ति सोहं तवानुभावेन इमम्हा ब्यसना मुत्तो पब्बतमेव गच्छेय्यं, न ते पुन चक्खुपथे अत्तानं दस्सेय्यन्ति।
Tattha ahaṃ kapismi dummedhoti bhaddaṃ te ahaṃ asmi dummedho capalacitto makkaṭo. Anāmāsāni āmasinti anāmasitabbaṭṭhānāni āmasiṃ. Tvaṃ maṃ mocaya bhaddaṃ teti tvaṃ dayālu anukampako maṃ imamhā dukkhā mocehi, bhaddaṃ te hotu. Mutto gaccheyya pabbatanti sohaṃ tavānubhāvena imamhā byasanā mutto pabbatameva gaccheyyaṃ, na te puna cakkhupathe attānaṃ dasseyyanti.
बोधिसत्तो तस्मिं कारुञ्ञेन कच्छपेन सद्धिं सल्लपन्तो ततियं गाथमाह –
Bodhisatto tasmiṃ kāruññena kacchapena saddhiṃ sallapanto tatiyaṃ gāthamāha –
६९.
69.
‘‘कच्छपा कस्सपा होन्ति, कोण्डञ्ञा होन्ति मक्कटा।
‘‘Kacchapā kassapā honti, koṇḍaññā honti makkaṭā;
मुञ्च कस्सप कोण्डञ्ञं, कतं मेथुनकं तया’’ति॥
Muñca kassapa koṇḍaññaṃ, kataṃ methunakaṃ tayā’’ti.
तस्सत्थो – कच्छपा नाम कस्सपगोत्ता होन्ति, मक्कटा कोण्डञ्ञगोत्ता, कस्सपकोण्डञ्ञानञ्च अञ्ञमञ्ञं आवाहविवाहसम्बन्धो अत्थि। अद्धा तयिदं लोलेन दुस्सीलमक्कटेन तया सद्धिं, तया च दुस्सीलेन इमिना मक्कटेन सद्धिं गोत्तसदिसतासङ्खातस्स मेथुनधम्मस्स अनुच्छविकं दुस्सील्यकम्मसङ्खातम्पि मेथुनकं कतं, तस्मा मुञ्च, कस्सप, कोण्डञ्ञन्ति।
Tassattho – kacchapā nāma kassapagottā honti, makkaṭā koṇḍaññagottā, kassapakoṇḍaññānañca aññamaññaṃ āvāhavivāhasambandho atthi. Addhā tayidaṃ lolena dussīlamakkaṭena tayā saddhiṃ, tayā ca dussīlena iminā makkaṭena saddhiṃ gottasadisatāsaṅkhātassa methunadhammassa anucchavikaṃ dussīlyakammasaṅkhātampi methunakaṃ kataṃ, tasmā muñca, kassapa, koṇḍaññanti.
कच्छपो बोधिसत्तस्स वचनं सुत्वा कारणेन पसन्नो वानरस्स अङ्गजातं मुञ्चि। मक्कटो मुत्तमत्तोव बोधिसत्तं वन्दित्वा पलातो, पुन तं ठानं निवत्तित्वापि न ओलोकेसि। कच्छपोपि बोधिसत्तं वन्दित्वा सकट्ठानमेव गतो। बोधिसत्तोपि अपरिहीनज्झानो ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Kacchapo bodhisattassa vacanaṃ sutvā kāraṇena pasanno vānarassa aṅgajātaṃ muñci. Makkaṭo muttamattova bodhisattaṃ vanditvā palāto, puna taṃ ṭhānaṃ nivattitvāpi na olokesi. Kacchapopi bodhisattaṃ vanditvā sakaṭṭhānameva gato. Bodhisattopi aparihīnajjhāno brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा कच्छपवानरा द्वे महामत्ता अहेसुं, तापसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kacchapavānarā dve mahāmattā ahesuṃ, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
कच्छपजातकवण्णना ततिया।
Kacchapajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २७३. कच्छपजातकं • 273. Kacchapajātakaṃ
