| Upanishads |
Kaivalya Upanishad of the Krishna-Yajur-veda
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
कैवल्योपनिषत्
kaivalyopaniṣat
कैवल्योपनिषद्वेद्यं कैवल्यानन्दतुन्दिलम् ।
कैवल्यगिरिजारामं स्वमात्रं कलयेऽन्वहम् ॥
kaivalyopaniṣadvedyaṃ kaivalyānandatundilam ।
kaivalyagirijārāmaṃ svamātraṃ kalaye'nvaham ॥
ॐ सहनाववतु । सह नौ भुनक्तु । सह वीर्यं करवावहै ।
तेजस्विनावधीतमस्तु । मा विद्विषावहै ॥
oṃ sahanāvavatu । saha nau bhunaktu । saha vīryaṃ karavāvahai ।
tejasvināvadhītamastu । mā vidviṣāvahai ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
ॐ अथाश्वलायनो भगवन्तं परमेष्ठिनमुपसमेत्योवाच ।
अधीहि भगवन्ब्रह्मविद्यां वरिष्ठां सदा सद्भिः सेव्यमानां निगूढाम् ।
यथाऽचिरात्सर्वपापं व्यपोह्य परात्परं पुरुषं याति विद्वान् ॥ १॥
oṃ athāśvalāyano bhagavantaṃ parameṣṭhinamupasametyovāca ।
adhīhi bhagavanbrahmavidyāṃ variṣṭhāṃ sadā sadbhiḥ sevyamānāṃ nigūḍhām ।
yathā'cirātsarvapāpaṃ vyapohya parātparaṃ puruṣaṃ yāti vidvān ॥ 1॥
तस्मै स होवाच पितामहश्च श्रद्धाभक्तिध्यानयोगादवैहि ॥ २॥
tasmai sa hovāca pitāmahaśca śraddhābhaktidhyānayogādavaihi ॥ 2॥
न कर्मणा न प्रजया धनेन त्यागेनैके अमृतत्वमानशुः ।
परेण नाकं निहितं गुहायां विभ्राजते यद्यतयो विशन्ति ॥ ३॥
na karmaṇā na prajayā dhanena tyāgenaike amṛtatvamānaśuḥ ।
pareṇa nākaṃ nihitaṃ guhāyāṃ vibhrājate yadyatayo viśanti ॥ 3॥
वेदान्तविज्ञानसुनिश्र्चितार्थाः संन्यासयोगाद्यतयः शुद्धसत्त्वाः ।
ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाले परामृताः परिमुच्यन्ति सर्वे ॥ ४॥
vedāntavijñānasuniśrcitārthāḥ saṃnyāsayogādyatayaḥ śuddhasattvāḥ ।
te brahmalokeṣu parāntakāle parāmṛtāḥ parimucyanti sarve ॥ 4॥
विविक्तदेशे च सुखासनस्थः शुचिः समग्रीवशिरःशरीरः ।
अन्त्याश्रमस्थः सकलेन्द्रियाणि निरुध्य भक्त्या स्वगुरुं प्रणम्य ॥ ५॥
viviktadeśe ca sukhāsanasthaḥ śuciḥ samagrīvaśiraḥśarīraḥ ।
antyāśramasthaḥ sakalendriyāṇi nirudhya bhaktyā svaguruṃ praṇamya ॥ 5॥
हृत्पुण्डरीकं विरजं विशुद्धं विचिन्त्य मध्ये विशदं विशोकम् ।
अचिन्त्यमव्यक्तमनन्तरूपं शिवं प्रशान्तममृतं ब्रह्मयोनिम् ॥ ६॥
hṛtpuṇḍarīkaṃ virajaṃ viśuddhaṃ vicintya madhye viśadaṃ viśokam ।
acintyamavyaktamanantarūpaṃ śivaṃ praśāntamamṛtaṃ brahmayonim ॥ 6॥
तमादिमध्यान्तविहीनमेकं विभुं चिदानन्दमरूपमद्भुतम् । var तथादि
उमासहायं परमेश्वरं प्रभुं त्रिलोचनं नीलकण्ठं प्रशान्तम् ।
ध्यात्वा मुनिर्गच्छति भूतयोनिं समस्तसाक्षिं तमसः परस्तात् ॥ ७॥
tamādimadhyāntavihīnamekaṃ vibhuṃ cidānandamarūpamadbhutam । var tathādi
umāsahāyaṃ parameśvaraṃ prabhuṃ trilocanaṃ nīlakaṇṭhaṃ praśāntam ।
dhyātvā munirgacchati bhūtayoniṃ samastasākṣiṃ tamasaḥ parastāt ॥ 7॥
स ब्रह्मा स शिवः सेन्द्रः सोऽक्षरः परमः स्वराट् ।
स एव विष्णुः स प्राणः स कालोऽग्निः स चन्द्रमाः ॥ ८॥
sa brahmā sa śivaḥ sendraḥ so'kṣaraḥ paramaḥ svarāṭ ।
sa eva viṣṇuḥ sa prāṇaḥ sa kālo'gniḥ sa candramāḥ ॥ 8॥
स एव सर्वं यद्भूतं यच्च भव्यं सनातनम् ।
ज्ञात्वा तं मृत्युमत्येति नान्यः पन्था विमुक्तये ॥ ९॥
sa eva sarvaṃ yadbhūtaṃ yacca bhavyaṃ sanātanam ।
jñātvā taṃ mṛtyumatyeti nānyaḥ panthā vimuktaye ॥ 9॥
सर्वभूतस्थमात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि ।
सम्पश्यन्ब्रह्म परमं याति नान्येन हेतुना ॥ १०॥
sarvabhūtasthamātmānaṃ sarvabhūtāni cātmani ।
sampaśyanbrahma paramaṃ yāti nānyena hetunā ॥ 10॥
आत्मानमरणिं कृत्वा प्रणवं चोत्तरारणिम् ।
ज्ञाननिर्मथनाभ्यासात्पापं दहति पण्डितः ॥ ११॥ var पाशं
स एव मायापरिमोहितात्मा शरीरमास्थाय करोति सर्वम् ।
स्त्र्यन्नपानादिविचित्रभोगैः स एव जाग्रत्परितृप्तिमेति ॥ १२॥
ātmānamaraṇiṃ kṛtvā praṇavaṃ cottarāraṇim ।
jñānanirmathanābhyāsātpāpaṃ dahati paṇḍitaḥ ॥ 11॥ var pāśaṃ
sa eva māyāparimohitātmā śarīramāsthāya karoti sarvam ।
stryannapānādivicitrabhogaiḥ sa eva jāgratparitṛptimeti ॥ 12॥
स्वप्ने स जीवः सुखदुःखभोक्ता स्वमायया कल्पितजीवलोके ।
सुषुप्तिकाले सकले विलीने तमोऽभिभूतः सुखरूपमेति ॥ १३॥
svapne sa jīvaḥ sukhaduḥkhabhoktā svamāyayā kalpitajīvaloke ।
suṣuptikāle sakale vilīne tamo'bhibhūtaḥ sukharūpameti ॥ 13॥
पुनश्च जन्मान्तरकर्मयोगात्स एव जीवः स्वपिति प्रबुद्धः ।
पुरत्रये क्रीडति यश्च जीवस्ततस्तु जातं सकलं विचित्रम् ।
आधारमानन्दमखण्डबोधं यस्मिँल्लयं याति पुरत्रयं च ॥ १४॥
punaśca janmāntarakarmayogātsa eva jīvaḥ svapiti prabuddhaḥ ।
puratraye krīḍati yaśca jīvastatastu jātaṃ sakalaṃ vicitram ।
ādhāramānandamakhaṇḍabodhaṃ yasmim̐llayaṃ yāti puratrayaṃ ca ॥ 14॥
एतस्माज्जायते प्राणो मनः सर्वेन्द्रियाणि च ।
खं वायुर्ज्योतिरापश्च पृथ्वी विश्वस्य धारिणी ॥ १५॥
etasmājjāyate prāṇo manaḥ sarvendriyāṇi ca ।
khaṃ vāyurjyotirāpaśca pṛthvī viśvasya dhāriṇī ॥ 15॥
यत्परं ब्रह्म सर्वात्मा विश्वस्यायतनं महत् ।
सूक्ष्मात्सूक्ष्मतरं नित्यं तत्त्वमेव त्वमेव तत् ॥ १६॥
yatparaṃ brahma sarvātmā viśvasyāyatanaṃ mahat ।
sūkṣmātsūkṣmataraṃ nityaṃ tattvameva tvameva tat ॥ 16॥
जाग्रत्स्वप्नसुषुप्त्यादिप्रपञ्चं यत्प्रकाशते ।
तद्ब्रह्माहमिति ज्ञात्वा सर्वबन्धैः प्रमुच्यते ॥ १७॥
jāgratsvapnasuṣuptyādiprapañcaṃ yatprakāśate ।
tadbrahmāhamiti jñātvā sarvabandhaiḥ pramucyate ॥ 17॥
त्रिषु धामसु यद्भोग्यं भोक्ता भोगश्च यद्भवेत् ।
तेभ्यो विलक्षणः साक्षी चिन्मात्रोऽहं सदाशिवः ॥ १८॥
triṣu dhāmasu yadbhogyaṃ bhoktā bhogaśca yadbhavet ।
tebhyo vilakṣaṇaḥ sākṣī cinmātro'haṃ sadāśivaḥ ॥ 18॥
मय्येव सकलं जातं मयि सर्वं प्रतिष्ठितम् ।
मयि सर्वं लयं याति तद्ब्रह्माद्वयमस्म्यहम् ॥ १९॥
mayyeva sakalaṃ jātaṃ mayi sarvaṃ pratiṣṭhitam ।
mayi sarvaṃ layaṃ yāti tadbrahmādvayamasmyaham ॥ 19॥
॥ प्रथमः खण्डः ॥ १॥
॥ prathamaḥ khaṇḍaḥ ॥ 1॥
अणोरणीयानहमेव तद्वन्महानहं विश्वमहं विचित्रम् ।
पुरातनोऽहं पुरुषोऽहमीशो हिरण्मयोऽहं शिवरूपमस्मि ॥ २०॥
aṇoraṇīyānahameva tadvanmahānahaṃ viśvamahaṃ vicitram ।
purātano'haṃ puruṣo'hamīśo hiraṇmayo'haṃ śivarūpamasmi ॥ 20॥
अपाणिपादोऽहमचिन्त्यशक्तिः पश्याम्यचक्षुः स शृणोम्यकर्णः ।
अहं विजानामि विविक्तरूपो न चास्ति वेत्ता मम चित्सदाऽहम् ॥ २१
वेदैरनेकैरहमेव वेद्यो वेदान्तकृद्वेदविदेव चाहम् ।
न पुण्यपापे मम नास्ति नाशो न जन्म देहेन्द्रियबुद्धिरस्ति ॥ २२॥
apāṇipādo'hamacintyaśaktiḥ paśyāmyacakṣuḥ sa śṛṇomyakarṇaḥ ।
ahaṃ vijānāmi viviktarūpo na cāsti vettā mama citsadā'ham ॥ 21
vedairanekairahameva vedyo vedāntakṛdvedavideva cāham ।
na puṇyapāpe mama nāsti nāśo na janma dehendriyabuddhirasti ॥ 22॥
न भूमिरापो न च वह्निरस्ति न चानिलो मेऽस्ति न चाम्बरं च ।
एवं विदित्वा परमात्मरूपं गुहाशयं निष्कलमद्वितीयम् ॥ २३
समस्तसाक्षिं सदसद्विहीनं प्रयाति शुद्धं परमात्मरूपम् ॥
na bhūmirāpo na ca vahnirasti na cānilo me'sti na cāmbaraṃ ca ।
evaṃ viditvā paramātmarūpaṃ guhāśayaṃ niṣkalamadvitīyam ॥ 23
samastasākṣiṃ sadasadvihīnaṃ prayāti śuddhaṃ paramātmarūpam ॥
यः शतरुद्रियमधीते सोऽग्निपूतो भवति सुरापानात्पूतो भवति
स ब्रह्महत्यायाः पूतो भवति स सुवर्णस्तेयात्पूतो भवति
स कृत्याकृत्यात्पूतो भवति तस्मादविमुक्तमाश्रितो
भवत्यत्याश्रमी सर्वदा सकृद्वा जपेत् ॥
yaḥ śatarudriyamadhīte so'gnipūto bhavati surāpānātpūto bhavati
sa brahmahatyāyāḥ pūto bhavati sa suvarṇasteyātpūto bhavati
sa kṛtyākṛtyātpūto bhavati tasmādavimuktamāśrito
bhavatyatyāśramī sarvadā sakṛdvā japet ॥
अनेन ज्ञानमाप्नोति संसारार्णवनाशनम् । तस्मादेवं
विदित्वैनं कैवल्यं पदमश्नुते कैवल्यं पदमश्नुत इति ॥ २४॥
anena jñānamāpnoti saṃsārārṇavanāśanam । tasmādevaṃ
viditvainaṃ kaivalyaṃ padamaśnute kaivalyaṃ padamaśnuta iti ॥ 24॥
द्वितीयः खण्डः ॥ २॥
dvitīyaḥ khaṇḍaḥ ॥ 2॥
ॐ सहनाववतु । सह नौ भुनक्तु । सह वीर्यं करवावहै ।
तेजस्विनावधीतमस्तु । मा विद्विषावहै ॥
oṃ sahanāvavatu । saha nau bhunaktu । saha vīryaṃ karavāvahai ।
tejasvināvadhītamastu । mā vidviṣāvahai ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
इत्यथर्ववेदीया कैवल्योपनिषत्समाप्ता ॥
ityatharvavedīyā kaivalyopaniṣatsamāptā ॥
THIS ARTICLE IN OTHER LANGUAGES:
YOU MAY ALSO LIKE
