| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
੩. ਓਪਮ੍ਮવਗ੍ਗੋ
3. Opammavaggo
੧. ਕਕਚੂਪਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
1. Kakacūpamasuttavaṇṇanā
੨੨੨. ਮੋਲ਼ਿਨ੍ਤਿ ਕੇਸਰਚਨਂ। વੇਹਾਯਸਨ੍ਤਿ ਆਕਾਸੇ। ਰਤਨਚਙ੍ਕੋਟવਰੇਨਾਤਿ ਰਤਨਸਿਲਾਮਯવਰਚਙ੍ਕੋਟਕੇਨ ਸਹਸ੍ਸਨੇਤ੍ਤੋ ਸਿਰਸਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿ। ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਚਙ੍ਕੋਟਕવਰੇਨਾ’’ਤਿਪਿ (ਬੁ॰ વਂ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੩ ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨ ਅવਿਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ) ਪਾਠੋ।
222.Moḷinti kesaracanaṃ. Vehāyasanti ākāse. Ratanacaṅkoṭavarenāti ratanasilāmayavaracaṅkoṭakena sahassanetto sirasā paṭiggahi. ‘‘Suvaṇṇacaṅkoṭakavarenā’’tipi (bu. vaṃ. aṭṭha. 23 dūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.2 avidūrenidānakathā) pāṭho.
ਸਾਤਿ ਮੋਲ਼ਿ। ਮੋਲ਼ਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਮੋਲ਼ਿਕੋ, ਮੋਲ਼ਿਕੋ ਏવ ਮੋਲ਼ਿਯੋ। ਫਗ੍ਗੁਨੋਤਿ ਪਨ ਨਾਮਂ। ਸਙ੍ਖਾਤਿ ਸਮਞ੍ਞਾ। વੇਲੀਯਤਿ ਖਣਮੁਹੁਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਉਪਦਿਸੀਯਤੀਤਿ વੇਲਾ, ਕਾਲੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਾਯਂ વੇਲਾਯਂ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਕਾਲવੇਲਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। વੇਲਯਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ વੇਲਾ, ਸੀਮਾ। વੇਲਯਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਂ ਚਾਲਯਤੀਤਿ વੇਲਾ, ਸੀਲਂ। ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੋਪਿ ਚਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਚਲਨਮੇવ। વਿਞ੍ਞੁਪੁਰਿਸਾਭਾવੇ ਛਪਞ੍ਚવਾਚਾਮਤ੍ਤਂ ਓવਾਦੇ ਪਮਾਣਂ ਨਾਮ। ਦવਸਹਗਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਕੀਲ਼ਾਸਹਿਤਂ ਕਤ੍વਾ।
Sāti moḷi. Moḷi etassa atthīti moḷiko, moḷiko eva moḷiyo. Phaggunoti pana nāmaṃ. Saṅkhāti samaññā. Velīyati khaṇamuhuttādivasena upadisīyatīti velā, kāloti āha ‘‘tāyaṃ velāyaṃ…pe… ayaṃ kālavelā nāmā’’ti. Velayati paricchedavasena tiṭṭhatīti velā, sīmā. Velayati saṃkilesapakkhaṃ cālayatīti velā, sīlaṃ. Anatikkamanaṭṭhopi cassa saṃkilesadhammanimittaṃ acalanameva. Viññupurisābhāve chapañcavācāmattaṃ ovāde pamāṇaṃ nāma.Davasahagataṃ katvāti kīḷāsahitaṃ katvā.
ਮਿਸ੍ਸੀਭੂਤੋਤਿ ਅਨਨੁਲੋਮਿਕਸਂਸਗ੍ਗવਸੇਨ ਮਿਸ੍ਸੀਭੂਤੋ। ‘‘ਅવਣ੍ਣਂ ਭਾਸਤੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਤਾਪਨਪਚਨਕੋਟ੍ਟਨਾਦੀਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਧਿਕਰਣਮ੍ਪਿ ਕਰੋਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਥਾ ਸੋ ਅਧਿਕਰਣਾਯ ਪਰਿਸਕ੍ਕਤਿ, ਤਂਦਸ੍ਸਨਂ ‘‘ਇਮੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਅਧਿਕਰਣਂ ਆਕਡ੍ਢਤੀਤਿ ਅਧਿਕਰਣਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਕਡ੍ਢਤਿ, ਅਧਿਕਰਣਂ વਾ ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਆਕਡ੍ਢਤਿ। ਉਦ੍ਦੇਸਪਦਂ વਾਤਿ ਪਦਸੋ ਉਦ੍ਦੇਸਮਤ੍ਤਂ વਾ। ਨੇવ ਪਿਯਕਮ੍ਯਤਾਯਾਤਿ ਨੇવ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਪਿਯਭਾવਕਾਮਤਾਯ। ਨ ਭੇਦਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਤਿ ਨ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਤੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਭੇਦਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ। ਅਤ੍ਥਕਾਮਤਾਯਾਤਿ ਮੋਲ਼ਿਯਫਗ੍ਗੁਨਸ੍ਸ ਹਿਤਕਾਮਤਾਯ।
Missībhūtoti ananulomikasaṃsaggavasena missībhūto. ‘‘Avaṇṇaṃ bhāsatī’’ti saṅkhepato vuttaṃ vivarituṃ ‘‘tāpanapacanakoṭṭanādīnī’’tiādi vuttaṃ. Adhikaraṇampi karotīti ettha yathā so adhikaraṇāya parisakkati, taṃdassanaṃ ‘‘imesaṃ bhikkhūna’’ntiādi. Adhikaraṇaṃ ākaḍḍhatīti adhikaraṇaṃ uddissa te bhikkhū ākaḍḍhati, adhikaraṇaṃ vā tesu uppādento ākaḍḍhati. Uddesapadaṃ vāti padaso uddesamattaṃ vā. Neva piyakamyatāyāti neva attani satthuno piyabhāvakāmatāya. Na bhedādhippāyenāti na satthuno tena bhikkhunā bhedādhippāyena. Atthakāmatāyāti moḷiyaphaggunassa hitakāmatāya.
੨੨੪. ਅવਣ੍ਣਭਾਸਨੇਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਅਗੁਣਕਥਨੇ। ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਕਾਮਗੁਣਾ ਗੇਹਂ વਿਯ ਗੇਹਂ, ਤੇ ਚ ਤੇ ਸਿਤਾ ਨਿਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਗੇਹਸ੍ਸਿਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਣ੍ਹਾਛਨ੍ਦਾਪਿ ਤਾਸਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਪੀਤਿ ਉਭਯੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾਛਨ੍ਦਾ, ਪਟਿਘਛਨ੍ਦਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾ ਏવ। ਫਲਿਕਮਣਿ વਿਯ ਪਕਤਿਪਭਸ੍ਸਰਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਉਪਸਙ੍ਗੋ વਿਯ વਿਪਰਿਣਾਮਕਾਰਣਂ ਰਾਗਾਦਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਰਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਪਰਿਣਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪੀਤਿ ਕਰੁਣਾਯ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਪਨਮਾਹ। ‘‘ਯਸ੍ਸਨ੍ਤਰਤੋ ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਕੋਪਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਉਦਾ॰ ੨੦) વਿਯ ਅਨ੍ਤਰ-ਸਦ੍ਦੋ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੋਸਨ੍ਤਰੋਤਿ ਦੋਸਚਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ।
224.Avaṇṇabhāsaneti bhikkhunīnaṃ aguṇakathane. Chandādīnaṃ vatthubhāvato kāmaguṇā gehaṃ viya gehaṃ, te ca te sitā nissitāti gehassitāti vuttā. Taṇhāchandāpi tāsaṃ kattukāmatāpīti ubhayepi taṇhāchandā, paṭighachandā pana tesaṃ kattukāmatā eva. Phalikamaṇi viya pakatipabhassarassa cittasantānassa upasaṅgo viya vipariṇāmakāraṇaṃ rāgādayoti āha ‘‘rattampi cittaṃ vipariṇata’’ntiādi. Hitānukampīti karuṇāya paccupaṭṭhāpanamāha. ‘‘Yassantarato na santi kopā’’tiādīsu (udā. 20) viya antara-saddo cittapariyāyoti āha ‘‘dosantaroti dosacitto’’ti.
੨੨੫. ਦੁਬ੍ਬਚਤਾਯ ਓવਾਦਂ ਅਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਪਟਿવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਹਦਯਗਾਹਿਨਿਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੂਰਯਿਂਸੁ ਅਜ੍ਝਾਸਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਠਮਬੋਧਿਯਂ। ਏਕਾਸਨਂ ਭੋਜਨਸ੍ਸ ਏਕਾਸਨਭੋਜਨਂ, ਏਕવੇਲਾਯਮੇવ ਭੋਜਨਂ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹੇ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਂ ਪੁਰੇਭਤ੍ਤਭੋਜਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਭੁਤ੍ਤਭੋਜਨਮ੍ਪਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਏਕਾਸਨਭੋਜਨਨ੍ਤੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਨ ਏਕਾਸਨਿਕਤਾਯ ਏਕਾਯ ਏવ ਨਿਸਜ੍ਜਾਯ ਭੋਜਨਂ। ‘‘ਅਪ੍ਪਡਂਸ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਫਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਅਪ੍ਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਭਾવਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਰਾਬਾਧਤਂ, ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਧਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਸਲ੍ਲਹੁਕਂ ਅਕਿਚ੍ਛਂ ਉਟ੍ਠਾਨਂ ਸਲ੍ਲਹੁਕਉਟ੍ਠਾਨਂ। ਨ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨਾਤਿ ਨ ਏਕવਾਰੇਨ, ਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਕਾਲੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਦ੍વੇ ਭੋਜਨਾਨੀਤਿ ‘‘ਅਪਰਣ੍ਹੇ ਰਤ੍ਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਕਾਲવਸੇਨ ਦ੍વੇ ਭੋਜਨਾਨਿ। ਪਞ੍ਚ ਗੁਣੇਤਿ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਾਦਿਕੇ ਪਞ੍ਚ ਆਨਿਸਂਸੇ। ਸਤੁਪ੍ਪਾਦਕਰਣੀਯਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਸਤੁਪ੍ਪਾਦਮਤ੍ਤਕਰਣੀਯਮੇવ, ਨਿવਾਰੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਸਮਾਦਪਨਞ੍ਚ ਨਾਹੋਸਿ।
225. Dubbacatāya ovādaṃ asampaṭicchanto citteneva paṭiviruddho aṭṭhāsi. Gaṇhiṃsu cittaṃ, hadayagāhiniṃ paṭipajjiṃsūti attho. Pūrayiṃsu ajjhāsayanti attho. Ekasmiṃ samaye paṭhamabodhiyaṃ. Ekāsanaṃ bhojanassa ekāsanabhojanaṃ, ekavelāyameva bhojanaṃ. Tañca kho pubbaṇhe evāti āha ‘‘ekaṃ purebhattabhojana’’ntiādi. Sattakkhattuṃ bhuttabhojanampi imasmiṃ sutte ekāsanabhojananteva adhippetaṃ, na ekāsanikatāya ekāya eva nisajjāya bhojanaṃ. ‘‘Appaḍaṃsa…pe… samphassa’’ntiādīsu viya appa-saddo abhāvatthoti āha ‘‘nirābādhataṃ, niddukkhata’’nti. Padhānādivasena sallahukaṃ akicchaṃ uṭṭhānaṃ sallahukauṭṭhānaṃ. Na ekappahārenāti na ekavārena, na ekasmiṃyeva kāleti adhippāyo. Dve bhojanānīti ‘‘aparaṇhe rattiya’’nti kālavasena dve bhojanāni. Pañca guṇeti appābādhādike pañca ānisaṃse. Satuppādakaraṇīyamattamevāti satuppādamattakaraṇīyameva, nivāretabbassa punappunaṃ samādapanañca nāhosi.
ਮਣ੍ਡਭੂਮੀਤਿ ਓਜવਨ੍ਤਭੂਮਿ, ਯਤ੍ਥ ਪਰਿਸਿਞ੍ਚਨੇਨ વਿਨਾ ਸਸ੍ਸਾਨਿ ਕਿਟ੍ਠਾਨਿ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਯੁਗੇ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਨਿ ਯੋਗ੍ਗਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਆਚਰਿਯੋ ਯੋਗ੍ਗਾਚਰਿਯੋ, ਤੇਸਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਨਕੋ। ਗਾਮਣਿਹਤ੍ਥਿਆਦਯੋਪਿ ‘‘ਯੋਗ੍ਗਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਅਸ੍ਸਦਮ੍ਮਸਾਰਥੀ’’ਤਿ। ਚਤੂਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਯੇਨ ਯੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਇਚ੍ਛਤਿ। ਜવਸਮਗਾਦਿਭੇਦਾਸੁ ਗਤੀਸੁ ਯਂ ਯਂ ਗਤਿਂ। ਤਂ ਤਂ ਮਗ੍ਗਂ ਆਰੁਲ਼੍ਹਾવ ਓਤਿਣ੍ਣਾਯੇવ। ਨੇવ વਾਰੇਤਬ੍ਬਾ ਰਸ੍ਮਿવਿਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇਨ। ਨ વਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਾ ਪਤੋਦਲਟ੍ਠਿਯਾ। ਗਮਨਮੇવਾਤਿ ਇਮੇ ਯੁਤ੍ਤਾ ਮਮ ਇਚ੍ਛਾਨੁਰੂਪਂ ਮਨ੍ਦਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਸਮਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਸੀਘਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਖੁਰੇਸੁ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਾਰਥਿਨਾ ਤੇਸਂ ਗਮਨਮੇવ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੋਜਨਂ । ਤੇਹਿਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ। ਪਜਹਿਂਸੁ ਪਜਹਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਾਲਦੂਸਨਾਤਿ ਸਾਲਰੁਕ੍ਖવਿਸਨਾਸਕਾ। ਅਞ੍ਞਾ ਚ વਲ੍ਲਿਯੋ ਸਾਲਰੁਕ੍ਖੇ વਿਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾ। ਬਹਿ ਨੀਹਰਣੇਨਾਤਿ ਸਾਲવਨਤੋ ਬਹਿ ਛਡ੍ਡਨੇਨ। ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਾਤਿ ਸਣ੍ਠਾਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਮਰਿਯਾਦਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾਤਿ ਆਲવਾਲਸਮ੍ਪਾਦਨવਸੇਨ ਮਰਿਯਾਦਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ। ਕਿਪਿਲ੍ਲਪੁਟਕਂ ਤਮ੍ਬਕਿਪਿਲ੍ਲਕਪੁਟਕਂ। ਸੁਕ੍ਖਦਣ੍ਡਕਹਰਣਂ ਆਲવਾਲਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾ।
Maṇḍabhūmīti ojavantabhūmi, yattha parisiñcanena vinā sassāni kiṭṭhāni sampajjanti. Yuge yojetabbāni yoggāni, tesaṃ ācariyo yoggācariyo, tesaṃ sikkhāpanako. Gāmaṇihatthiādayopi ‘‘yoggā’’ti vuccantīti āha pāḷiyaṃ ‘‘assadammasārathī’’ti. Catūsu maggesu yena yena maggena icchati. Javasamagādibhedāsu gatīsu yaṃ yaṃ gatiṃ. Taṃ taṃ maggaṃ āruḷhāva otiṇṇāyeva. Neva vāretabbā rasmiviniggaṇhanena. Na vijjhitabbā patodalaṭṭhiyā. Gamanamevāti ime yuttā mama icchānurūpaṃ mandaṃ gacchanti, samaṃ gacchanti, sīghaṃ gacchantīti khuresu nimittaggahaṇaṃ paṭṭhapetvā sārathinā tesaṃ gamanameva passitabbaṃ hoti, na tattha niyojanaṃ . Tehipi bhikkhūhi. Pajahiṃsu pajahitabbaṃ. Sāladūsanāti sālarukkhavisanāsakā. Aññā ca valliyo sālarukkhe vinandhitvā ṭhitā. Bahi nīharaṇenāti sālavanato bahi chaḍḍanena. Susaṇṭhitāti saṇṭhānasampannā, mariyādaṃbandhitvāti ālavālasampādanavasena mariyādaṃ bandhitvā. Kipillapuṭakaṃ tambakipillakapuṭakaṃ. Sukkhadaṇḍakaharaṇaṃ ālavālabbhantarā.
੨੨੬. વਿਦੇਹਰਟ੍ਠੇ ਜਾਤਸਂવਡ੍ਢਤਾਯ વੇਦੇਹਿਕਾ। ਪਣ੍ਡਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਞ੍ਞਾ, ਤਾਯ ਇਤਾ ਗਤਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ। ਗਹਪਤਾਨੀਤਿ ਗੇਹਸਾਮਿਨੀ। ਸੋਰਚ੍ਚੇਨਾਤਿ ਸਂਯਮੇਨ। ਨਿવਾਤવੁਤ੍ਤੀਤਿ ਪਣਿਪਾਤਕਾਰੀ। ਨਿਬ੍ਬੁਤਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਦੁਚ੍ਚਰਿਤਪਰਿਲ਼ਾਹਾ। ਉਟ੍ਠਾਹਿਕਾਤਿ ਉਟ੍ਠਾਨવੀਰਿਯવਤੀ। ਕਿਬ੍ਬਿਸਾਤਿ ਕੁਰੂਰਾ।
226. Videharaṭṭhe jātasaṃvaḍḍhatāya vedehikā. Paṇḍā vuccati paññā, tāya itā gatā pavattāti paṇḍitā. Gahapatānīti gehasāminī. Soraccenāti saṃyamena. Nivātavuttīti paṇipātakārī. Nibbutāti nibbutaduccaritapariḷāhā. Uṭṭhāhikāti uṭṭhānavīriyavatī. Kibbisāti kurūrā.
੨੨੭. ਏવਂ ਅਕ੍ਖਨ੍ਤਿਯਾ ਦੋਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਗੁਣવਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਲੋਕੇ ਪਤ੍ਥਟਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਾਨਮ੍ਪਿ ਅਕ੍ਖਨ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਯਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਗੁਣਪਰਿਹਾਨਿਆਦਿਂ ਅਕ੍ਖਮਤਾਯਆਦੀਨવਂ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ। વਚਨਪਥੇਤਿ વਚਨਮਗ੍ਗੇ ਯੁਤ੍ਤਕਾਲਾਦਿਕੇ। ਸਣ੍ਹਾਭਾવੋਪਿ ਹਿ વਚਨਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘વਚਨਪਥੋ’’ ਤ੍વੇવ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਸਂਯੇવ ਕਾਲਾਦੀਨਂ। ਮੇਤ੍ਤਾ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਂ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾ। ਪੁਨ ‘‘ਕਾਲੇਨ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਰਿ॰ ੩੬੨, ੩੬੩) ਪਾਲ਼ਿ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਰਂ ਚੋਦਨਾવਸੇਨ વਦਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਇਮੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ વਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਧਿਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾਤਿ ਅਭਿਰਤਿવਸੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਭਾવਨਾਚਿਤ੍ਤਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ। ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ, ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਏવਂ ਪਦੇਸવਿਸਯਂ ਤਂ ਕਥਂ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸવਿਸਯਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਚੋਦੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਥਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਬ੍ਬਾવਨ੍ਤਂ ਲੋਕਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ ਆਹ, ਇਤਰੋ ‘‘ਪਞ੍ਚ વਚਨਪਥੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਰਿਹਰਤਿ। ਇਧ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વਚਨਸੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੁਨ ਤਸ੍ਸੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਬ੍ਬਾ ਸਤ੍ਤਕਾਯਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪਜਾ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਬ੍ਬਾવਨ੍ਤੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬਾવਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। વਿਪੁਲੇਨਾਤਿ ਮਹਾਜਨਾਰਮ੍ਮਣੇਨ। ਮਹਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯੋ ਹਿ વਿਪੁਲ-ਸਦ੍ਦੋ, ਮਹਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਬਹੁਕਭਾવੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਨੇਕਸਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚ વਚਨਪਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਤਪੁਗ੍ਗਲਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਮੇਤ੍ਤਾਸਹਗਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਚ ਲੋਕਂ ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ’’ਤਿ।
227.Evaṃ akkhantiyā dosaṃ dassetvāti ‘‘guṇavanto’’ti loke patthaṭakittisaddānampi akkhantinimittaṃ ayasuppattiguṇaparihāniādiṃ akkhamatāyaādīnavaṃ pakāsetvā. Vacanapatheti vacanamagge yuttakālādike. Saṇhābhāvopi hi vacanassa pavattiākāroti katvā ‘‘vacanapatho’’ tveva vutto. Tesaṃyeva kālādīnaṃ. Mettā etassa atthīti mettaṃ, uppannaṃ mettacittaṃ etesanti uppannamettacittā. Puna ‘‘kālena vā, bhikkhave’’tiādi (pari. 362, 363) pāḷi dhammasabhāvadassanavasena pavattā ‘‘paraṃ codanāvasena vadantā nāma imehi ākārehi vadantī’’ti. Adhimuñcitvāti abhirativasena tasmiṃ puggale bhāvanācittaṃ muñcitvā vissajjetvā. So puggalo ārammaṇaṃ etassāti tadārammaṇaṃ, mettacittaṃ. Yadi evaṃ padesavisayaṃ taṃ kathaṃ nippadesavisayaṃ viya hotīti codento ‘‘kathaṃ tadārammaṇaṃ sabbāvantaṃ lokaṃ karotī’’ti āha, itaro ‘‘pañca vacanapathe’’tiādinā pariharati. Idha tadārammaṇañcāti tasseva mettacittassa ārammaṇaṃ katvāti pāḷiyaṃ vacanaseso daṭṭhabbo. Tenāha ‘‘puna tassevā’’tiādi. Sabbā sattakāyasaṅkhātā pajā etassa atthīti sabbāvantoti imamatthaṃ dassento ‘‘sabbāvanta’’nti āha. Vipulenāti mahājanārammaṇena. Mahantapariyāyo hi vipula-saddo, mahattañcettha bahukabhāvo. Tenāha ‘‘anekasattārammaṇenā’’ti. Tañca puggalanti pañca vacanapathe gahetvā āgatapuggalaṃ. Cittassāti mettāsahagatacittassa. Ettha ca mettāsahagatena cetasā viharissāmāti sambandho. Tattha kathanti āha ‘‘tañca puggalaṃ sabbañca lokaṃ tassa cittassa ārammaṇaṃ katvā adhimuccitvā’’ti.
੨੨੮. ਤਦਤ੍ਥਦੀਪਿਕਨ੍ਤਿ ਯਾ ਮੇਤ੍ਤਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਠਿਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਤੋ ਕੇਨਚਿ વਿਕਾਰਂ ਨ ਆਪਾਦੇਤਬ੍ਬਤਾ, ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਿਕਂ। ਅਪਥવਿਨ੍ਤਿ ਪਥવੀ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਪਥવੀ। ਨਿਪ੍ਪਥવਿਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਪਥવੀਭਾવਾਭਾવਂ। ਤਿਰਿਯਂ ਪਨ ਅਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਬ੍ਬਤੇਹਿ ਤਂ ਤਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿ? ਨ, ਤਦਞ੍ਞਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਥવਿਯਾ ਏਕਾਬਦ੍ਧਭਾવਤੋ। ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਹਿ ਚਕ੍ਕਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਸਦਿਸੇ ਤਿਣ੍ਣਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਲੋਕਧਾਤੂਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇਯੇવ ਪਥવੀ ਨਤ੍ਥਿ ਲੋਕਨ੍ਤਰਨਿਰਯਭਾવਤੋ। ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਬ੍ਬਤਨ੍ਤਰੇਹਿ ਸਮ੍ਬਦ੍ਧਟ੍ਠਾਨੇ ਪਥવੀ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾવ। વਿવਟ੍ਟਕਾਲੇ ਹਿ ਸਣ੍ਠਹਮਾਨਾਪਿ ਪਥવੀ ਯਥਾਸਣ੍ਠਿਤਪਥવਿਯਾ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾવ ਸਣ੍ਠਹਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਿਰਿਯਂ ਪਨ ਅਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ। ਇਮਿਨਾવ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਪਰਿਮਾਣਤੋ ਪਰਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ।
228.Tadatthadīpikanti yā mettaṃ cetovimuttiṃ sammadeva bhāvetvā ṭhitassa nibbikārato kenaci vikāraṃ na āpādetabbatā, tadatthajotikaṃ. Apathavinti pathavī na hotīti apathavī. Nippathavinti sabbena sabbaṃ pathavībhāvābhāvaṃ. Tiriyaṃ pana aparicchinnāti kasmā vuttaṃ, nanu cakkavāḷapabbatehi taṃ taṃ cakkavāḷaṃ paricchindati? Na, tadaññacakkavāḷapathaviyā ekābaddhabhāvato. Tiṇṇañhi cakkānaṃ antarasadise tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ lokadhātūnaṃ antareyeva pathavī natthi lokantaranirayabhāvato. Cakkavāḷapabbatantarehi sambaddhaṭṭhāne pathavī ekābaddhāva. Vivaṭṭakāle hi saṇṭhahamānāpi pathavī yathāsaṇṭhitapathaviyā ekābaddhāva saṇṭhahati. Tenāha ‘‘tiriyaṃ pana aparicchinnā’’ti. Imināva gambhīrabhāvena vuttaparimāṇato paraṃ natthīti dīpitaṃ hoti.
੨੨੯. ਹਲਿਦ੍ਦੀਤਿ ਹਲਿਦ੍ਦਿવਣ੍ਣਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪੀਤਕવਣ੍ਣ’’ਨ੍ਤਿ। વਣ੍ਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਰੂਪਂ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪੀ, ਨ ਰੂਪੀਤਿ ਅਰੂਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰੂਪੋ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ’’ਤਿ।
229.Haliddīti haliddivaṇṇaṃ adhippetanti āha ‘‘yaṃ kiñci pītakavaṇṇa’’nti. Vaṇṇasaṅkhātaṃ rūpaṃ assa atthīti rūpī, na rūpīti arūpīti āha ‘‘arūpo’’ti. Tenevāha ‘‘sanidassanabhāvapaṭikkhepato’’ti.
੨੩੦. ਪਞ੍ਚ ਯੋਜਨਸਤਾਨੀਤਿ ਹਿਮવਨ੍ਤਤੋ ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਪવਿਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਅਨੋਤਤ੍ਤਦਹਮੁਖਤੋ। ਅਞ੍ਞਾ ਨਦਿਯੋ ਉਪਾਦਾਯ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਗਮ੍ਭੀਰਤਂ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਉਦਕਤਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰਾ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਤਿਣੁਕ੍ਕਾਯ ਤਾਪੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਪਰਮੇਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਤੇਨ ਪਯੋਗੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।
230.Pañca yojanasatānīti himavantato samuddaṃ paviṭṭhaṭṭhānavasena vuttaṃ, na anotattadahamukhato. Aññā nadiyo upādāya labbhamānaṃ gambhīrataṃ appameyyaudakatañca gahetvā ‘‘gambhīrā appameyyā’’ti vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana tiṇukkāya tāpetabbattābhāvadassanaparametanti vuttaṃ ‘‘etena payogenā’’tiādi.
੨੩੧. ਤੂਲਿਨੀ વਿਯ ਤੂਲਿਨੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਿਮ੍ਬਲਿਤੂਲਲਤਾਤੂਲਸਮਾਨਾ’’ਤਿ। ਸਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ ਏવਂਪવਤ੍ਤੋ ਸਦ੍ਦੋ ਸਸ੍ਸਰਸਦ੍ਦੋ। ਅਨੁਰવਦਸ੍ਸਨਞ੍ਹੇਤਂ। ਤਥਾ ਭਬ੍ਭਰਸਦ੍ਦੋ। ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਮੇਤ੍ਤਾવਿਹਾਰਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੂਸੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਪਰਂ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਮਹਾਪਥવੀ ਕੇਨਚਿ ਪੁਰਿਸੇਨ ਅਪਥવਿਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਯਥਾ ਆਕਾਸੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਯਥਾ ਗਙ੍ਗਾਯ ਉਦਕਂ ਤਿਣੁਕ੍ਕਾਯ ਤਾਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਯਥਾ ਚ ਬਿਲ਼ਾਰਭਸ੍ਤਂ ਥਦ੍ਧਂ ਫਰੁਸਞ੍ਚ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਏવਮੇવਂ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਆਸੇવਿਤਾਯ ਭਾવਿਤਾਯ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ ਪਞ੍ਚ વਚਨਪਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਤਪੁਰਿਸੇਨ ਕੇਨਚਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ।
231. Tūlinī viya tūlinīti āha ‘‘simbalitūlalatātūlasamānā’’ti. Sassaranti evaṃpavatto saddo sassarasaddo. Anuravadassanañhetaṃ. Tathā bhabbharasaddo. Sabbametaṃ mettāvihārino cittassa dūsetuṃ asakkuṇeyyabhāvadassanaparaṃ. Ayañhettha saṅkhepattho – yathā mahāpathavī kenaci purisena apathaviṃ kātuṃ na sakkā, yathā ākāse kiñci rūpaṃ paṭṭhapetuṃ na sakkā, yathā gaṅgāya udakaṃ tiṇukkāya tāpetuṃ na sakkā, yathā ca biḷārabhastaṃ thaddhaṃ pharusañca samphassaṃ kātuṃ na sakkā, evamevaṃ mettāya cetovimuttiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya pañca vacanapathe gahetvā āgatapurisena kenaci pariyāyena cittassa aññathattaṃ kātuṃ na sakkāti.
੨੩੨. ਓਚਰਕਾਤਿ ਪਰੂਪਘਾਤવਸੇਨ ਹੀਨਕਮ੍ਮਕਾਰਿਨੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨੀਚਕਮ੍ਮਕਾਰਕਾ’’ਤਿ। ਅਨਧਿવਾਸਨੇਨਾਤਿ ਅਕ੍ਖਮਨੇਨ। ਮਯ੍ਹਂ ਓવਾਦਕਰੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਪਰਮ੍ਹਿ ਅਨਤ੍ਥਕਾਰਿਮ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਪਦੋਸਨੇਨ ਆਘਾਤੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਮਮ ਸਾਸਨੇ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ।
232.Ocarakāti parūpaghātavasena hīnakammakārino. Tenāha ‘‘nīcakammakārakā’’ti. Anadhivāsanenāti akkhamanena. Mayhaṃ ovādakaro na hotīti paramhi anatthakārimhi cittapadosanena āghātuppādanena mama sāsane sammāpaṭipajjamāno nāma na hoti.
੨੩੩. ਅਣੁਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਕਂ ਤਨੁ ਪਰਿਤ੍ਤਕਂ। ਥੂਲਨ੍ਤਿ ਮਹਨ੍ਤਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ। વਚਨਪਥਸ੍ਸ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਤਂ ਸਾવਜ੍ਜવਿਭਾਗੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਂ વਾ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਂ વਾ’’ਤਿ। ਖਨ੍ਤਿਯਾ ਇਦਂ ਭਾਰਿਯਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅવੋਚੁਂ ‘‘ਅਨਧਿ…ਪੇ॰… ਪਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਦੀਘਰਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਿਰਕਾਲਂ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਞ੍ਚ ਹਿਤਸੁਖਂ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਾਧਿਗਮੇਨੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਹਤ੍ਤੇਨ ਕੂਟਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ’’ਤਿ।
233.Aṇunti appakaṃ tanu parittakaṃ. Thūlanti mahantaṃ oḷārikaṃ. Vacanapathassa pana adhippetattā taṃ sāvajjavibhāgena gahetabbanti āha ‘‘appasāvajjaṃ vā mahāsāvajjaṃ vā’’ti. Khantiyā idaṃ bhāriyaṃ na hotīti avocuṃ ‘‘anadhi…pe… passāmā’’ti. Dīgharattanti cirakālaṃ, accantamevāti attho. Accantañca hitasukhaṃ nāma aññādhigamenevāti āha ‘‘arahattena kūṭaṃ gaṇhanto’’ti.
ਕਕਚੂਪਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Kakacūpamasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੧. ਕਕਚੂਪਮਸੁਤ੍ਤਂ • 1. Kakacūpamasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੧. ਕਕਚੂਪਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Kakacūpamasuttavaṇṇanā
