| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३२७] ७. काकवतीजातकवण्णना
[327] 7. Kākavatījātakavaṇṇanā
वाति चायं ततो गन्धोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं उक्कण्ठितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। तदा हि सत्था तं भिक्खुं ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु उक्कण्ठितोसी’’ति पुच्छि। ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति। ‘‘कस्मा उक्कण्ठितोसी’’ति? ‘‘किलेसवसेन, भन्ते’’ति। ‘‘भिक्खु मातुगामो नाम अरक्खियो, न सक्का रक्खितुं, पोराणकपण्डिता पन मातुगामं महासमुद्दमज्झे सिम्बलिरुक्खविमाने वसापेन्तापि रक्खितुं नासक्खिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Vāti cāyaṃ tato gandhoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi. ‘‘Saccaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kasmā ukkaṇṭhitosī’’ti? ‘‘Kilesavasena, bhante’’ti. ‘‘Bhikkhu mātugāmo nāma arakkhiyo, na sakkā rakkhituṃ, porāṇakapaṇḍitā pana mātugāmaṃ mahāsamuddamajjhe simbalirukkhavimāne vasāpentāpi rakkhituṃ nāsakkhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स अग्गमहेसिया कुच्छिस्मिं निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो पितु अच्चयेन रज्जं कारेसि। काकवती नामस्स अग्गमहेसी अहोसि अभिरूपा देवच्छरा विय। अयमेत्थ सङ्खेपो , वित्थारतो पन अतीतवत्थु कुणालजातके (जा॰ २.२१.कुणालजातक) आवि भविस्सति। तदा पनेको सुपण्णराजा मनुस्सवेसेन आगन्त्वा रञ्ञा सह जूतं कीळन्तो काकवतिया अग्गमहेसिया पटिबद्धचित्तो तं आदाय सुपण्णभवनं नेत्वा ताय सद्धिं अभिरमि। राजा देविं अपस्सन्तो नटकुवेरं नाम गन्धब्बं ‘‘त्वं विचिनाहि न’’न्ति आह। सो तं सुपण्णराजानं परिग्गहेत्वा एकस्मिं सरे एरकवने निपज्जित्वा ततो सुपण्णस्स गमनकाले पत्तन्तरे निसीदित्वा सुपण्णभवनं पत्वा पत्तन्तरतो निक्खमित्वा ताय सद्धिं किलेससंसग्गं कत्वा पुन तस्सेव पत्तन्तरे निसिन्नो आगन्त्वा सुपण्णस्स रञ्ञा सद्धिं जूतकीळनकाले अत्तनो वीणं गहेत्वा जूतमण्डलं गन्त्वा रञ्ञो सन्तिके ठितो गीतवसेन पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattitvā vayappatto pitu accayena rajjaṃ kāresi. Kākavatī nāmassa aggamahesī ahosi abhirūpā devaccharā viya. Ayamettha saṅkhepo , vitthārato pana atītavatthu kuṇālajātake (jā. 2.21.kuṇālajātaka) āvi bhavissati. Tadā paneko supaṇṇarājā manussavesena āgantvā raññā saha jūtaṃ kīḷanto kākavatiyā aggamahesiyā paṭibaddhacitto taṃ ādāya supaṇṇabhavanaṃ netvā tāya saddhiṃ abhirami. Rājā deviṃ apassanto naṭakuveraṃ nāma gandhabbaṃ ‘‘tvaṃ vicināhi na’’nti āha. So taṃ supaṇṇarājānaṃ pariggahetvā ekasmiṃ sare erakavane nipajjitvā tato supaṇṇassa gamanakāle pattantare nisīditvā supaṇṇabhavanaṃ patvā pattantarato nikkhamitvā tāya saddhiṃ kilesasaṃsaggaṃ katvā puna tasseva pattantare nisinno āgantvā supaṇṇassa raññā saddhiṃ jūtakīḷanakāle attano vīṇaṃ gahetvā jūtamaṇḍalaṃ gantvā rañño santike ṭhito gītavasena paṭhamaṃ gāthamāha –
१०५.
105.
‘‘वाति चायं ततो गन्धो, यत्थ मे वसती पिया।
‘‘Vāti cāyaṃ tato gandho, yattha me vasatī piyā;
दूरे इतो हि काकवती, यत्थ मे निरतो मनो’’ति॥
Dūre ito hi kākavatī, yattha me nirato mano’’ti.
तत्थ गन्धोति तस्सा दिब्बगन्धविलित्ताय सरीरगन्धो। यत्थ मेति यत्थ सुपण्णभवने मम पिया वसति, ततो इमिना सद्धिं कतकायसंसग्गाय तस्सा इमस्स कायेन सद्धिं आगतो गन्धो वायतीति अधिप्पायो। दूरे इतोति इमम्हा ठाना दूरे। हि-कारो निपातमत्तो। काकवतीति काकवती देवी। यत्थ मेति यस्सा उपरि मम मनो निरतो।
Tattha gandhoti tassā dibbagandhavilittāya sarīragandho. Yattha meti yattha supaṇṇabhavane mama piyā vasati, tato iminā saddhiṃ katakāyasaṃsaggāya tassā imassa kāyena saddhiṃ āgato gandho vāyatīti adhippāyo. Dūre itoti imamhā ṭhānā dūre. Hi-kāro nipātamatto. Kākavatīti kākavatī devī. Yattha meti yassā upari mama mano nirato.
तं सुत्वा सुपण्णो दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā supaṇṇo dutiyaṃ gāthamāha –
१०६.
106.
‘‘कथं समुद्दमतरी, कथं अतरि केपुकं।
‘‘Kathaṃ samuddamatarī, kathaṃ atari kepukaṃ;
कथं सत्त समुद्दानि, कथं सिम्बलिमारुही’’ति॥
Kathaṃ satta samuddāni, kathaṃ simbalimāruhī’’ti.
तस्सत्थो – त्वं इमं जम्बुदीपसमुद्दं तस्स परतो केपुकं नाम नदिं पब्बतन्तरेसु ठितानि सत्त समुद्दानि च कथं अतरि, केनुपायेन तिण्णो सत्त समुद्दानि अतिक्कमित्वा ठितं अम्हाकं भवनं सिम्बलिरुक्खञ्च कथं आरुहीति।
Tassattho – tvaṃ imaṃ jambudīpasamuddaṃ tassa parato kepukaṃ nāma nadiṃ pabbatantaresu ṭhitāni satta samuddāni ca kathaṃ atari, kenupāyena tiṇṇo satta samuddāni atikkamitvā ṭhitaṃ amhākaṃ bhavanaṃ simbalirukkhañca kathaṃ āruhīti.
तं सुत्वा नटकुवेरो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā naṭakuvero tatiyaṃ gāthamāha –
१०७.
107.
‘‘तया समुद्दमतरिं, तया अतरि केपुकं।
‘‘Tayā samuddamatariṃ, tayā atari kepukaṃ;
तया सत्त समुद्दानि, तया सिम्बलिमारुहि’’न्ति॥
Tayā satta samuddāni, tayā simbalimāruhi’’nti.
तत्थ तयाति तया करणभूतेन तव पत्तन्तरे निसिन्नो अहं सब्बमेतं अकासिन्ति अत्थो।
Tattha tayāti tayā karaṇabhūtena tava pattantare nisinno ahaṃ sabbametaṃ akāsinti attho.
ततो सुपण्णराजा चतुत्थं गाथमाह –
Tato supaṇṇarājā catutthaṃ gāthamāha –
१०८.
108.
‘‘धिरत्थु मं महाकायं, धिरत्थु मं अचेतनं।
‘‘Dhiratthu maṃ mahākāyaṃ, dhiratthu maṃ acetanaṃ;
यत्थ जायायहं जारं, आवहामि वहामि चा’’ति॥
Yattha jāyāyahaṃ jāraṃ, āvahāmi vahāmi cā’’ti.
तत्थ धिरत्थु मन्ति अत्तानं गरहन्तो आह। अचेतनन्ति महासरीरताय लहुभावगरुभावस्स अजाननताय अचेतनं। यत्थाति यस्मा। इदं वुत्तं होति – यस्मा अहं अत्तनो जायाय जारं इमं गन्धब्बं पत्तन्तरे निसिन्नं आनेन्तो आवहामि नेन्तो च वहामि, तस्मा धिरत्थु मन्ति। सो तं आनेत्वा बाराणसिरञ्ञो दत्वा पुन नगरं नागमासि।
Tattha dhiratthu manti attānaṃ garahanto āha. Acetananti mahāsarīratāya lahubhāvagarubhāvassa ajānanatāya acetanaṃ. Yatthāti yasmā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā ahaṃ attano jāyāya jāraṃ imaṃ gandhabbaṃ pattantare nisinnaṃ ānento āvahāmi nento ca vahāmi, tasmā dhiratthu manti. So taṃ ānetvā bārāṇasirañño datvā puna nagaraṃ nāgamāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। तदा नटकुवेरो उक्कण्ठितभिक्खु अहोसि, राजा पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā naṭakuvero ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi, rājā pana ahameva ahosinti.
काकवतीजातकवण्णना सत्तमा।
Kākavatījātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३२७. काकवतीजातकं • 327. Kākavatījātakaṃ
