| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๓๒๗] ๗. กากวตีชาตกวณฺณนา
[327] 7. Kākavatījātakavaṇṇanā
วาติ จายํ ตโต คโนฺธติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ ตทา หิ สตฺถา ตํ ภิกฺขุํ ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ อุกฺกณฺฐิโตสี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘สจฺจํ, ภเนฺต’’ติฯ ‘‘กสฺมา อุกฺกณฺฐิโตสี’’ติ? ‘‘กิเลสวเสน, ภเนฺต’’ติฯ ‘‘ภิกฺขุ มาตุคาโม นาม อรกฺขิโย, น สกฺกา รกฺขิตุํ, โปราณกปณฺฑิตา ปน มาตุคามํ มหาสมุทฺทมเชฺฌ สิมฺพลิรุกฺขวิมาเน วสาเปนฺตาปิ รกฺขิตุํ นาสกฺขิํสู’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Vāti cāyaṃ tato gandhoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi. ‘‘Saccaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kasmā ukkaṇṭhitosī’’ti? ‘‘Kilesavasena, bhante’’ti. ‘‘Bhikkhu mātugāmo nāma arakkhiyo, na sakkā rakkhituṃ, porāṇakapaṇḍitā pana mātugāmaṃ mahāsamuddamajjhe simbalirukkhavimāne vasāpentāpi rakkhituṃ nāsakkhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต ตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมิํ นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต ปิตุ อจฺจเยน รชฺชํ กาเรสิฯ กากวตี นามสฺส อคฺคมเหสี อโหสิ อภิรูปา เทวจฺฉรา วิยฯ อยเมตฺถ สเงฺขโป , วิตฺถารโต ปน อตีตวตฺถุ กุณาลชาตเก (ชา. ๒.๒๑.กุณาลชาตก) อาวิ ภวิสฺสติฯ ตทา ปเนโก สุปณฺณราชา มนุสฺสเวเสน อาคนฺตฺวา รญฺญา สห ชูตํ กีฬโนฺต กากวติยา อคฺคมเหสิยา ปฎิพทฺธจิโตฺต ตํ อาทาย สุปณฺณภวนํ เนตฺวา ตาย สทฺธิํ อภิรมิฯ ราชา เทวิํ อปสฺสโนฺต นฎกุเวรํ นาม คนฺธพฺพํ ‘‘ตฺวํ วิจินาหิ น’’นฺติ อาหฯ โส ตํ สุปณฺณราชานํ ปริคฺคเหตฺวา เอกสฺมิํ สเร เอรกวเน นิปชฺชิตฺวา ตโต สุปณฺณสฺส คมนกาเล ปตฺตนฺตเร นิสีทิตฺวา สุปณฺณภวนํ ปตฺวา ปตฺตนฺตรโต นิกฺขมิตฺวา ตาย สทฺธิํ กิเลสสํสคฺคํ กตฺวา ปุน ตเสฺสว ปตฺตนฺตเร นิสิโนฺน อาคนฺตฺวา สุปณฺณสฺส รญฺญา สทฺธิํ ชูตกีฬนกาเล อตฺตโน วีณํ คเหตฺวา ชูตมณฺฑลํ คนฺตฺวา รโญฺญ สนฺติเก ฐิโต คีตวเสน ปฐมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattitvā vayappatto pitu accayena rajjaṃ kāresi. Kākavatī nāmassa aggamahesī ahosi abhirūpā devaccharā viya. Ayamettha saṅkhepo , vitthārato pana atītavatthu kuṇālajātake (jā. 2.21.kuṇālajātaka) āvi bhavissati. Tadā paneko supaṇṇarājā manussavesena āgantvā raññā saha jūtaṃ kīḷanto kākavatiyā aggamahesiyā paṭibaddhacitto taṃ ādāya supaṇṇabhavanaṃ netvā tāya saddhiṃ abhirami. Rājā deviṃ apassanto naṭakuveraṃ nāma gandhabbaṃ ‘‘tvaṃ vicināhi na’’nti āha. So taṃ supaṇṇarājānaṃ pariggahetvā ekasmiṃ sare erakavane nipajjitvā tato supaṇṇassa gamanakāle pattantare nisīditvā supaṇṇabhavanaṃ patvā pattantarato nikkhamitvā tāya saddhiṃ kilesasaṃsaggaṃ katvā puna tasseva pattantare nisinno āgantvā supaṇṇassa raññā saddhiṃ jūtakīḷanakāle attano vīṇaṃ gahetvā jūtamaṇḍalaṃ gantvā rañño santike ṭhito gītavasena paṭhamaṃ gāthamāha –
๑๐๕.
105.
‘‘วาติ จายํ ตโต คโนฺธ, ยตฺถ เม วสตี ปิยา;
‘‘Vāti cāyaṃ tato gandho, yattha me vasatī piyā;
ทูเร อิโต หิ กากวตี, ยตฺถ เม นิรโต มโน’’ติฯ
Dūre ito hi kākavatī, yattha me nirato mano’’ti.
ตตฺถ คโนฺธติ ตสฺสา ทิพฺพคนฺธวิลิตฺตาย สรีรคโนฺธฯ ยตฺถ เมติ ยตฺถ สุปณฺณภวเน มม ปิยา วสติ, ตโต อิมินา สทฺธิํ กตกายสํสคฺคาย ตสฺสา อิมสฺส กาเยน สทฺธิํ อาคโต คโนฺธ วายตีติ อธิปฺปาโยฯ ทูเร อิโตติ อิมมฺหา ฐานา ทูเรฯ หิ-กาโร นิปาตมโตฺตฯ กากวตีติ กากวตี เทวีฯ ยตฺถ เมติ ยสฺสา อุปริ มม มโน นิรโตฯ
Tattha gandhoti tassā dibbagandhavilittāya sarīragandho. Yattha meti yattha supaṇṇabhavane mama piyā vasati, tato iminā saddhiṃ katakāyasaṃsaggāya tassā imassa kāyena saddhiṃ āgato gandho vāyatīti adhippāyo. Dūre itoti imamhā ṭhānā dūre. Hi-kāro nipātamatto. Kākavatīti kākavatī devī. Yattha meti yassā upari mama mano nirato.
ตํ สุตฺวา สุปโณฺณ ทุติยํ คาถมาห –
Taṃ sutvā supaṇṇo dutiyaṃ gāthamāha –
๑๐๖.
106.
‘‘กถํ สมุทฺทมตรี, กถํ อตริ เกปุกํ;
‘‘Kathaṃ samuddamatarī, kathaṃ atari kepukaṃ;
กถํ สตฺต สมุทฺทานิ, กถํ สิมฺพลิมารุหี’’ติฯ
Kathaṃ satta samuddāni, kathaṃ simbalimāruhī’’ti.
ตสฺสโตฺถ – ตฺวํ อิมํ ชมฺพุทีปสมุทฺทํ ตสฺส ปรโต เกปุกํ นาม นทิํ ปพฺพตนฺตเรสุ ฐิตานิ สตฺต สมุทฺทานิ จ กถํ อตริ, เกนุปาเยน ติโณฺณ สตฺต สมุทฺทานิ อติกฺกมิตฺวา ฐิตํ อมฺหากํ ภวนํ สิมฺพลิรุกฺขญฺจ กถํ อารุหีติฯ
Tassattho – tvaṃ imaṃ jambudīpasamuddaṃ tassa parato kepukaṃ nāma nadiṃ pabbatantaresu ṭhitāni satta samuddāni ca kathaṃ atari, kenupāyena tiṇṇo satta samuddāni atikkamitvā ṭhitaṃ amhākaṃ bhavanaṃ simbalirukkhañca kathaṃ āruhīti.
ตํ สุตฺวา นฎกุเวโร ตติยํ คาถมาห –
Taṃ sutvā naṭakuvero tatiyaṃ gāthamāha –
๑๐๗.
107.
‘‘ตยา สมุทฺทมตริํ, ตยา อตริ เกปุกํ;
‘‘Tayā samuddamatariṃ, tayā atari kepukaṃ;
ตยา สตฺต สมุทฺทานิ, ตยา สิมฺพลิมารุหิ’’นฺติฯ
Tayā satta samuddāni, tayā simbalimāruhi’’nti.
ตตฺถ ตยาติ ตยา กรณภูเตน ตว ปตฺตนฺตเร นิสิโนฺน อหํ สพฺพเมตํ อกาสินฺติ อโตฺถฯ
Tattha tayāti tayā karaṇabhūtena tava pattantare nisinno ahaṃ sabbametaṃ akāsinti attho.
ตโต สุปณฺณราชา จตุตฺถํ คาถมาห –
Tato supaṇṇarājā catutthaṃ gāthamāha –
๑๐๘.
108.
‘‘ธิรตฺถุ มํ มหากายํ, ธิรตฺถุ มํ อเจตนํ;
‘‘Dhiratthu maṃ mahākāyaṃ, dhiratthu maṃ acetanaṃ;
ยตฺถ ชายายหํ ชารํ, อาวหามิ วหามิ จา’’ติฯ
Yattha jāyāyahaṃ jāraṃ, āvahāmi vahāmi cā’’ti.
ตตฺถ ธิรตฺถุ มนฺติ อตฺตานํ ครหโนฺต อาหฯ อเจตนนฺติ มหาสรีรตาย ลหุภาวครุภาวสฺส อชานนตาย อเจตนํฯ ยตฺถาติ ยสฺมาฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยสฺมา อหํ อตฺตโน ชายาย ชารํ อิมํ คนฺธพฺพํ ปตฺตนฺตเร นิสินฺนํ อาเนโนฺต อาวหามิ เนโนฺต จ วหามิ, ตสฺมา ธิรตฺถุ มนฺติฯ โส ตํ อาเนตฺวา พาราณสิรโญฺญ ทตฺวา ปุน นครํ นาคมาสิฯ
Tattha dhiratthu manti attānaṃ garahanto āha. Acetananti mahāsarīratāya lahubhāvagarubhāvassa ajānanatāya acetanaṃ. Yatthāti yasmā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā ahaṃ attano jāyāya jāraṃ imaṃ gandhabbaṃ pattantare nisinnaṃ ānento āvahāmi nento ca vahāmi, tasmā dhiratthu manti. So taṃ ānetvā bārāṇasirañño datvā puna nagaraṃ nāgamāsi.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ, สจฺจปริโยสาเน อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฎฺฐหิฯ ตทา นฎกุเวโร อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ อโหสิ, ราชา ปน อหเมว อโหสินฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā naṭakuvero ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi, rājā pana ahameva ahosinti.
กากวตีชาตกวณฺณนา สตฺตมาฯ
Kākavatījātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๓๒๗. กากวตีชาตกํ • 327. Kākavatījātakaṃ
