Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [२६७] ७. कक्‍कटकजातकवण्णना

    [267] 7. Kakkaṭakajātakavaṇṇanā

    सिङ्गी मिगोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्‍ञतरं इत्थिं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किरेको कुटुम्बिको अत्तनो भरियं गहेत्वा उद्धारसोधनत्थाय जनपदं गन्त्वा उद्धारं सोधेत्वा आगच्छन्तो अन्तरामग्गे चोरेहि गहितो। भरिया पनस्स अभिरूपा पासादिका दस्सनीया, चोरजेट्ठको तस्सा सिनेहेन कुटुम्बिकं मारेतुं आरभि। सा पन इत्थी सीलवती आचारसम्पन्‍ना पतिदेवता, सा चोरजेट्ठकस्स पादेसु निपतित्वा ‘‘सामि, सचे मयि सिनेहो अत्थि, मा मय्हं सामिकं मारेहि। सचे मारेसि, अहम्पि विसं वा खादित्वा नासवातं वा सन्‍निरुम्भित्वा मरिस्सामि, तया पन सद्धिं न गमिस्सामि, मा मे अकारणेन सामिकं मारेही’’ति याचित्वा तं विस्सज्‍जापेसि। ते उभोपि सोत्थिना सावत्थिं पत्वा जेतवनपिट्ठिविहारेन गच्छन्ता ‘‘विहारं पविसित्वा सत्थारं वन्दिस्सामा’’ति गन्धकुटिपरिवेणं गन्त्वा सत्थारं वन्दित्वा एकमन्तं निसीदिंसु। ते सत्थारा ‘‘कहं गतत्थ, उपासका’’ति पुट्ठा ‘‘उद्धारसोधनत्थाया’’ति आहंसु। ‘‘अन्तरामग्गे पन आरोग्येन आगतत्था’’ति वुत्ते कुटुम्बिको आह – ‘‘अन्तरामग्गे नो, भन्ते, चोरा गण्हिंसु, तत्रेसा मं मारियमानं चोरजेट्ठकं याचित्वा मोचेसि, इमं निस्साय मया जीवितं लद्ध’’न्ति। सत्था ‘‘न, उपासक, इदानेवेताय एवं तुय्हं जीवितं दिन्‍नं, पुब्बेपि पण्डितानम्पि जीवितं अदासियेवा’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।

    Siṅgīmigoti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ itthiṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kireko kuṭumbiko attano bhariyaṃ gahetvā uddhārasodhanatthāya janapadaṃ gantvā uddhāraṃ sodhetvā āgacchanto antarāmagge corehi gahito. Bhariyā panassa abhirūpā pāsādikā dassanīyā, corajeṭṭhako tassā sinehena kuṭumbikaṃ māretuṃ ārabhi. Sā pana itthī sīlavatī ācārasampannā patidevatā, sā corajeṭṭhakassa pādesu nipatitvā ‘‘sāmi, sace mayi sineho atthi, mā mayhaṃ sāmikaṃ mārehi. Sace māresi, ahampi visaṃ vā khāditvā nāsavātaṃ vā sannirumbhitvā marissāmi, tayā pana saddhiṃ na gamissāmi, mā me akāraṇena sāmikaṃ mārehī’’ti yācitvā taṃ vissajjāpesi. Te ubhopi sotthinā sāvatthiṃ patvā jetavanapiṭṭhivihārena gacchantā ‘‘vihāraṃ pavisitvā satthāraṃ vandissāmā’’ti gandhakuṭipariveṇaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Te satthārā ‘‘kahaṃ gatattha, upāsakā’’ti puṭṭhā ‘‘uddhārasodhanatthāyā’’ti āhaṃsu. ‘‘Antarāmagge pana ārogyena āgatatthā’’ti vutte kuṭumbiko āha – ‘‘antarāmagge no, bhante, corā gaṇhiṃsu, tatresā maṃ māriyamānaṃ corajeṭṭhakaṃ yācitvā mocesi, imaṃ nissāya mayā jīvitaṃ laddha’’nti. Satthā ‘‘na, upāsaka, idānevetāya evaṃ tuyhaṃ jīvitaṃ dinnaṃ, pubbepi paṇḍitānampi jīvitaṃ adāsiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते हिमवन्ते महाउदकरहदो, तत्थ महासुवण्णकक्‍कटको अहोसि। सो तस्स निवासभावेन ‘‘कुळीरदहो’’ति पञ्‍ञायित्थ। कक्‍कटको महा अहोसि खलमण्डलप्पमाणो, हत्थी गहेत्वा वधित्वा खादति। हत्थी तस्स भयेन तत्थ ओतरित्वा गोचरं गण्हितुं न सक्‍कोन्ति। तदा बोधिसत्तो कुळीरदहं उपनिस्साय वसमानं हत्थियूथजेट्ठकं पटिच्‍च करेणुया कुच्छिस्मिं पटिसन्धिं गण्हि। अथस्स माता ‘‘गब्भं रक्खिस्सामी’’ति अञ्‍ञं पब्बतप्पदेसं गन्त्वा गब्भं रक्खित्वा पुत्तं विजायि। सो अनुक्‍कमेन विञ्‍ञुतं पत्तो महासरीरो थामसम्पन्‍नो सोभग्गप्पत्तो अञ्‍जनपब्बतो विय अहोसि। सो एकाय करेणुया सद्धिं संवासं कप्पेत्वा ‘‘कक्‍कटकं गण्हिस्सामी’’ति अत्तनो भरियञ्‍च मातरञ्‍च आदाय तं हत्थियूथं उपसङ्कमित्वा पितरं पस्सित्वा ‘‘तात, अहं कक्‍कटकं गण्हिस्सामी’’ति आह। अथ नं पिता ‘‘न सक्खिस्ससि, ताता’’ति वारेत्वा पुनप्पुनं वदन्तं ‘‘त्वञ्‍ञेव जानिस्ससी’’ति आह।

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente himavante mahāudakarahado, tattha mahāsuvaṇṇakakkaṭako ahosi. So tassa nivāsabhāvena ‘‘kuḷīradaho’’ti paññāyittha. Kakkaṭako mahā ahosi khalamaṇḍalappamāṇo, hatthī gahetvā vadhitvā khādati. Hatthī tassa bhayena tattha otaritvā gocaraṃ gaṇhituṃ na sakkonti. Tadā bodhisatto kuḷīradahaṃ upanissāya vasamānaṃ hatthiyūthajeṭṭhakaṃ paṭicca kareṇuyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Athassa mātā ‘‘gabbhaṃ rakkhissāmī’’ti aññaṃ pabbatappadesaṃ gantvā gabbhaṃ rakkhitvā puttaṃ vijāyi. So anukkamena viññutaṃ patto mahāsarīro thāmasampanno sobhaggappatto añjanapabbato viya ahosi. So ekāya kareṇuyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetvā ‘‘kakkaṭakaṃ gaṇhissāmī’’ti attano bhariyañca mātarañca ādāya taṃ hatthiyūthaṃ upasaṅkamitvā pitaraṃ passitvā ‘‘tāta, ahaṃ kakkaṭakaṃ gaṇhissāmī’’ti āha. Atha naṃ pitā ‘‘na sakkhissasi, tātā’’ti vāretvā punappunaṃ vadantaṃ ‘‘tvaññeva jānissasī’’ti āha.

    सो कुळीरदहं उपनिस्साय वसन्ते सब्बवारणे सन्‍निपातेत्वा सब्बेहि सद्धिं दहसमीपं गन्त्वा ‘‘किं सो कक्‍कटको ओतरणकाले गण्हाति, उदाहु गोचरं गण्हनकाले, उदाहु उत्तरणकाले’’ति पुच्छित्वा ‘‘उत्तरणकाले’’ति सुत्वा ‘‘तेन हि तुम्हे कुळीरदहं ओतरित्वा यावदत्थं गोचरं गहेत्वा पठमं उत्तरथ, अहं पच्छतो भविस्सामी’’ति आह। वारणा तथा करिंसु। कुळीरो पच्छतो उत्तरन्तं बोधिसत्तं महासण्डासेन कम्मारो लोहसलाकं विय अळद्वयेन पादे दळ्हं गण्हि, करेणुका बोधिसत्तं अविजहित्वा समीपेयेव अट्ठासि। बोधिसत्तो आकड्ढन्तो कुळीरं चालेतुं नासक्खि, कुळीरो पन तं आकड्ढन्तो अत्तनो अभिमुखं करोति। सो मरणभयतज्‍जितो बद्धरवं रवि, सब्बे वारणा मरणभयतज्‍जिता कोञ्‍चनादं कत्वा मुत्तकरीसं चजमाना पलायिंसु, करेणुकापिस्स सण्ठातुं असक्‍कोन्ती पलायितुं आरभि।

    So kuḷīradahaṃ upanissāya vasante sabbavāraṇe sannipātetvā sabbehi saddhiṃ dahasamīpaṃ gantvā ‘‘kiṃ so kakkaṭako otaraṇakāle gaṇhāti, udāhu gocaraṃ gaṇhanakāle, udāhu uttaraṇakāle’’ti pucchitvā ‘‘uttaraṇakāle’’ti sutvā ‘‘tena hi tumhe kuḷīradahaṃ otaritvā yāvadatthaṃ gocaraṃ gahetvā paṭhamaṃ uttaratha, ahaṃ pacchato bhavissāmī’’ti āha. Vāraṇā tathā kariṃsu. Kuḷīro pacchato uttarantaṃ bodhisattaṃ mahāsaṇḍāsena kammāro lohasalākaṃ viya aḷadvayena pāde daḷhaṃ gaṇhi, kareṇukā bodhisattaṃ avijahitvā samīpeyeva aṭṭhāsi. Bodhisatto ākaḍḍhanto kuḷīraṃ cāletuṃ nāsakkhi, kuḷīro pana taṃ ākaḍḍhanto attano abhimukhaṃ karoti. So maraṇabhayatajjito baddharavaṃ ravi, sabbe vāraṇā maraṇabhayatajjitā koñcanādaṃ katvā muttakarīsaṃ cajamānā palāyiṃsu, kareṇukāpissa saṇṭhātuṃ asakkontī palāyituṃ ārabhi.

    अथ नं सो अत्तनो बद्धभावं सञ्‍ञापेत्वा तस्सा अपलायनत्थं पठमं गाथमाह –

    Atha naṃ so attano baddhabhāvaṃ saññāpetvā tassā apalāyanatthaṃ paṭhamaṃ gāthamāha –

    ४९. तत्थ सिङ्गी मिगोति सिङ्गी सुवण्णवण्णो मिगो। द्वीहि अळेहि सिङ्गकिच्‍चं साधेन्तेहि युत्तताय सिङ्गीति अत्थो। मिगोति पन सब्बपाणसङ्गाहकवसेन इध कुळीरो वुत्तो। आयतचक्खुनेत्तोति एत्थ दस्सनट्ठेन चक्खु, नयनट्ठेन नेत्तं, आयतानि चक्खुसङ्खातानि नेत्तानि अस्साति आयतचक्खुनेत्तो, दीघअक्खीति अत्थो। अट्ठिमेवस्स तचकिच्‍चं साधेतीति अट्ठित्तचो। तेनाभिभूतोति तेन मिगेन अभिभूतो अज्झोत्थतो निच्‍चलं गहितो हुत्वा। कपणं रुदामीति कारुञ्‍ञप्पत्तो हुत्वा रुदामि विरवामि। मा हेव मन्ति मं एवरूपं ब्यसनप्पत्तं अत्तनो पाणसमं पियसामिकं त्वं मा हेव जहीति।

    49. Tattha siṅgī migoti siṅgī suvaṇṇavaṇṇo migo. Dvīhi aḷehi siṅgakiccaṃ sādhentehi yuttatāya siṅgīti attho. Migoti pana sabbapāṇasaṅgāhakavasena idha kuḷīro vutto. Āyatacakkhunettoti ettha dassanaṭṭhena cakkhu, nayanaṭṭhena nettaṃ, āyatāni cakkhusaṅkhātāni nettāni assāti āyatacakkhunetto, dīghaakkhīti attho. Aṭṭhimevassa tacakiccaṃ sādhetīti aṭṭhittaco. Tenābhibhūtoti tena migena abhibhūto ajjhotthato niccalaṃ gahito hutvā. Kapaṇaṃ rudāmīti kāruññappatto hutvā rudāmi viravāmi. Mā heva manti maṃ evarūpaṃ byasanappattaṃ attano pāṇasamaṃ piyasāmikaṃ tvaṃ mā heva jahīti.

    अथ सा करेणुका निवत्तित्वा तं अस्सासयमाना दुतियं गाथमाह –

    Atha sā kareṇukā nivattitvā taṃ assāsayamānā dutiyaṃ gāthamāha –

    ५०.

    50.

    ‘‘अय्य न तं जहिस्सामि, कुञ्‍जरं सट्ठिहायनं।

    ‘‘Ayya na taṃ jahissāmi, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    पथब्या चातुरन्ताय, सुप्पियो होसि मे तुव’’न्ति॥

    Pathabyā cāturantāya, suppiyo hosi me tuva’’nti.

    तत्थ सट्ठिहायनन्ति जातिया सट्ठिवस्सकालस्मिञ्हि कुञ्‍जरा थामेन परिहायन्ति, सा अहं एवं थामहीनं इमं ब्यसनं पत्तं तं न जहिस्सामि, मा भायि, इमिस्सा हि चतूसु दिसासु समुद्दं पत्वा ठिताय चातुरन्ताय पथविया त्वं मय्हं सुट्ठु पियोति।

    Tattha saṭṭhihāyananti jātiyā saṭṭhivassakālasmiñhi kuñjarā thāmena parihāyanti, sā ahaṃ evaṃ thāmahīnaṃ imaṃ byasanaṃ pattaṃ taṃ na jahissāmi, mā bhāyi, imissā hi catūsu disāsu samuddaṃ patvā ṭhitāya cāturantāya pathaviyā tvaṃ mayhaṃ suṭṭhu piyoti.

    अथ नं सन्थम्भेत्वा ‘‘अय्य, इदानि तं कुळीरेन सद्धिं थोकं कथासल्‍लापं लभमाना विस्सज्‍जापेस्सामी’’ति वत्वा कुळीरं याचमाना ततियं गाथमाह –

    Atha naṃ santhambhetvā ‘‘ayya, idāni taṃ kuḷīrena saddhiṃ thokaṃ kathāsallāpaṃ labhamānā vissajjāpessāmī’’ti vatvā kuḷīraṃ yācamānā tatiyaṃ gāthamāha –

    ५१.

    51.

    ‘‘ये कुळीरा समुद्दस्मिं, गङ्गाय यमुनाय च।

    ‘‘Ye kuḷīrā samuddasmiṃ, gaṅgāya yamunāya ca;

    तेसं त्वं वारिजो सेट्ठो, मुञ्‍च रोदन्तिया पति’’न्ति॥

    Tesaṃ tvaṃ vārijo seṭṭho, muñca rodantiyā pati’’nti.

    तस्सत्थो – ये समुद्दे वा गङ्गाय वा यमुनाय वा कुळीरा, सब्बेसं वण्णसम्पत्तिया च महन्तत्तेन च त्वमेव सेट्ठो उत्तमो। तेन तं याचामि, मय्हं रोदमानाय सामिकं मुञ्‍चाति।

    Tassattho – ye samudde vā gaṅgāya vā yamunāya vā kuḷīrā, sabbesaṃ vaṇṇasampattiyā ca mahantattena ca tvameva seṭṭho uttamo. Tena taṃ yācāmi, mayhaṃ rodamānāya sāmikaṃ muñcāti.

    कुळीरो तस्सा कथयमानाय इत्थिसद्दे निमित्तं गहेत्वा आकड्ढियमानसो हुत्वा वारणस्स पादतो अळे विनिवेठेन्तो ‘‘अयं विस्सट्ठो इदं नाम करिस्सती’’ति न किञ्‍चि अञ्‍ञासि। अथ नं वारणो पादं उक्खिपित्वा पिट्ठियं अक्‍कमि, तावदेव अट्ठीनि भिज्‍जिंसु। वारणो तुट्ठरवं रवि, सब्बे वारणा सन्‍निपतित्वा कुळीरं नीहरित्वा महीतले ठपेत्वा मद्दन्ता चुण्णविचुण्णमकंसु। तस्स द्वे अळा सरीरतो भिज्‍जित्वा एकमन्ते पतिंसु। सो च कुळीरदहो गङ्गाय एकाबद्धो , गङ्गाय पूरणकाले गङ्गोदकेन पूरति, उदके मन्दीभूते दहतो उदकं गङ्गं ओतरति। अथ द्वेपि ते अळा उप्‍लवित्वा गङ्गाय वुय्हिंसु। तेसु एको समुद्दं पाविसि, एकं दसभातिकराजानो उदके कीळमाना लभित्वा आळिङ्गं नाम मुदिङ्गं अकंसु। समुद्दं पन पविट्ठं असुरा गहेत्वा आलम्बरं नाम भेरिं कारेसुं। ते अपरभागे सक्‍केन सङ्गामे पराजिता तं छड्डेत्वा पलायिंसु, अथ नं सक्‍को अत्तनो अत्थाय गण्हापेसि। ‘‘आलम्बरमेघो विय थनती’’ति तं सन्धाय वदन्ति।

    Kuḷīro tassā kathayamānāya itthisadde nimittaṃ gahetvā ākaḍḍhiyamānaso hutvā vāraṇassa pādato aḷe viniveṭhento ‘‘ayaṃ vissaṭṭho idaṃ nāma karissatī’’ti na kiñci aññāsi. Atha naṃ vāraṇo pādaṃ ukkhipitvā piṭṭhiyaṃ akkami, tāvadeva aṭṭhīni bhijjiṃsu. Vāraṇo tuṭṭharavaṃ ravi, sabbe vāraṇā sannipatitvā kuḷīraṃ nīharitvā mahītale ṭhapetvā maddantā cuṇṇavicuṇṇamakaṃsu. Tassa dve aḷā sarīrato bhijjitvā ekamante patiṃsu. So ca kuḷīradaho gaṅgāya ekābaddho , gaṅgāya pūraṇakāle gaṅgodakena pūrati, udake mandībhūte dahato udakaṃ gaṅgaṃ otarati. Atha dvepi te aḷā uplavitvā gaṅgāya vuyhiṃsu. Tesu eko samuddaṃ pāvisi, ekaṃ dasabhātikarājāno udake kīḷamānā labhitvā āḷiṅgaṃ nāma mudiṅgaṃ akaṃsu. Samuddaṃ pana paviṭṭhaṃ asurā gahetvā ālambaraṃ nāma bheriṃ kāresuṃ. Te aparabhāge sakkena saṅgāme parājitā taṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu, atha naṃ sakko attano atthāya gaṇhāpesi. ‘‘Ālambaramegho viya thanatī’’ti taṃ sandhāya vadanti.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्‍चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्‍चपरियोसाने उभो जयम्पतिका सोतापत्तिफले पतिट्ठहिंसु । ‘‘तदा करेणुका अयं उपासिका अहोसि, वारणो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ubho jayampatikā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu . ‘‘Tadā kareṇukā ayaṃ upāsikā ahosi, vāraṇo pana ahameva ahosi’’nti.

    कक्‍कटकजातकवण्णना सत्तमा।

    Kakkaṭakajātakavaṇṇanā sattamā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २६७. कक्‍कटकजातकं • 267. Kakkaṭakajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact