| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / बुद्धवंस-अट्ठकथा • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
२४. ककुसन्धबुद्धवंसवण्णना
24. Kakusandhabuddhavaṃsavaṇṇanā
वेस्सभुम्हि सयम्भुम्हि परिनिब्बुते तस्मिं पन कप्पे अतिक्कन्ते एकूनत्तिंसकप्पेसु जिनदिवसकरा नुप्पज्जिंसु। इमस्मिं पन भद्दकप्पे चत्तारो बुद्धा निब्बत्तिंसु। कतमे चत्तारो? ककुसन्धो कोणागमनो कस्सपो अम्हाकं बुद्धोति। मेत्तेय्यो पन भगवा उप्पज्जिस्सति। एवमयं कप्पो पञ्चहि बुद्धुप्पादेहि पटिमण्डितत्ता भद्दकप्पोति भगवता वण्णितो। तत्थ ककुसन्धो नाम भगवा पारमियो पूरेत्वा तुसितपुरे निब्बत्तित्वा ततो चवित्वा खेमवतीनगरे खेमङ्करस्स नाम रञ्ञो अत्थधम्मानुसासकस्स अग्गिदत्तस्स नाम पुरोहितस्स अग्गमहेसिया विसाखाय नाम ब्राह्मणिया कुच्छिस्मिं पटिसन्धिं अग्गहेसि। यदा पन खत्तिया ब्राह्मणे सक्करोन्ति गरुकरोन्ति मानेन्ति पूजेन्ति, तदा बोधिसत्ता ब्राह्मणकुले निब्बत्तन्ति।
Vessabhumhi sayambhumhi parinibbute tasmiṃ pana kappe atikkante ekūnattiṃsakappesu jinadivasakarā nuppajjiṃsu. Imasmiṃ pana bhaddakappe cattāro buddhā nibbattiṃsu. Katame cattāro? Kakusandho koṇāgamano kassapo amhākaṃ buddhoti. Metteyyo pana bhagavā uppajjissati. Evamayaṃ kappo pañcahi buddhuppādehi paṭimaṇḍitattā bhaddakappoti bhagavatā vaṇṇito. Tattha kakusandho nāma bhagavā pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā khemavatīnagare khemaṅkarassa nāma rañño atthadhammānusāsakassa aggidattassa nāma purohitassa aggamahesiyā visākhāya nāma brāhmaṇiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi. Yadā pana khattiyā brāhmaṇe sakkaronti garukaronti mānenti pūjenti, tadā bodhisattā brāhmaṇakule nibbattanti.
यदा पन ब्राह्मणा खत्तिये सक्करोन्ति गरुकरोन्ति मानेन्ति पूजेन्ति, तदा खत्तियकुले उप्पज्जन्ति। तदा किर ब्राह्मणा खत्तियेहि सक्करीयन्ति गरुकरीयन्ति, तस्मा सच्चसन्धो ककुसन्धो बोधिसत्तो विभवसिरिसमुदयेनाकुले अनाकुले ब्राह्मणकुले दससहस्सिलोकधातुं उन्नादेन्तो कम्पयन्तो उदपादि। हेट्ठा वुत्तप्पकारानि पाटिहारियानि निब्बत्तिंसु। ततो दसन्नं मासानं अच्चयेन खेमवतुय्याने मातुकुच्छितो सुवण्णलतातो अग्गिजालो विय निक्खमि। सो चत्तारि वस्ससहस्सानि अगारं अज्झावसि। तस्स किर कामकामवण्णकामसुद्धिनामका तयो पासादा अहेसुं। रोचिनीब्राह्मणीपमुखानि तिंस इत्थिसहस्सानि पच्चुपट्ठितानि अहेसुं।
Yadā pana brāhmaṇā khattiye sakkaronti garukaronti mānenti pūjenti, tadā khattiyakule uppajjanti. Tadā kira brāhmaṇā khattiyehi sakkarīyanti garukarīyanti, tasmā saccasandho kakusandho bodhisatto vibhavasirisamudayenākule anākule brāhmaṇakule dasasahassilokadhātuṃ unnādento kampayanto udapādi. Heṭṭhā vuttappakārāni pāṭihāriyāni nibbattiṃsu. Tato dasannaṃ māsānaṃ accayena khemavatuyyāne mātukucchito suvaṇṇalatāto aggijālo viya nikkhami. So cattāri vassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Tassa kira kāmakāmavaṇṇakāmasuddhināmakā tayo pāsādā ahesuṃ. Rocinībrāhmaṇīpamukhāni tiṃsa itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
सो चत्तारि निमित्तानि दिस्वा रोचिनिया ब्राह्मणिया अनुत्तरे उत्तरे नाम कुमारे उप्पन्ने पयुत्तेन आजञ्ञरथेन महाभिनिक्खमनं निक्खमित्वा पब्बजि। तं चत्तालीससहस्सानि अनुपब्बजिंसु। सो तेहि परिवुतो अट्ठ मासे पधानचरियं चरित्वा विसाखपुण्णमाय सुचिरिन्धनिगमे वजिरिन्धब्राह्मणस्स धीताय दिन्नं मधुपायासं परिभुञ्जित्वा खदिरवने दिवाविहारं कत्वा सायन्हसमये सुभद्देन नाम यवपालकेन उपनीता अट्ठ तिणमुट्ठियो गहेत्वा सिरीसबोधिं पाटलिया वुत्तप्पमाणं दिब्बगन्धं उपवायमानं उपगन्त्वा चतुत्तिंसहत्थवित्थतं तिणसन्थरं सन्थरित्वा पल्लङ्कं आभुजित्वा सम्बोधिं पत्वा – ‘‘अनेकजातिसंसारं…पे॰… तण्हानं खयमज्झगा’’ति उदानं उदानेत्वा सत्तसत्ताहं वीतिनामेत्वा अत्तना सह पब्बजितानं चत्तालीसाय भिक्खुसहस्सानं सच्चप्पटिवेधसमत्थतं दिस्वा एकाहेनेव मकिलनगरसमीपे सम्भूतं इसिपतनं नाम मिगदायं पविसित्वा तेसं मज्झगतो भगवा धम्मचक्कं पवत्तेसि। तदा चत्तालीसाय कोटिसहस्सानं पठमो धम्माभिसमयो अहोसि।
So cattāri nimittāni disvā rociniyā brāhmaṇiyā anuttare uttare nāma kumāre uppanne payuttena ājaññarathena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Taṃ cattālīsasahassāni anupabbajiṃsu. So tehi parivuto aṭṭha māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sucirindhanigame vajirindhabrāhmaṇassa dhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā khadiravane divāvihāraṃ katvā sāyanhasamaye subhaddena nāma yavapālakena upanītā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā sirīsabodhiṃ pāṭaliyā vuttappamāṇaṃ dibbagandhaṃ upavāyamānaṃ upagantvā catuttiṃsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā sambodhiṃ patvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti udānaṃ udānetvā sattasattāhaṃ vītināmetvā attanā saha pabbajitānaṃ cattālīsāya bhikkhusahassānaṃ saccappaṭivedhasamatthataṃ disvā ekāheneva makilanagarasamīpe sambhūtaṃ isipatanaṃ nāma migadāyaṃ pavisitvā tesaṃ majjhagato bhagavā dhammacakkaṃ pavattesi. Tadā cattālīsāya koṭisahassānaṃ paṭhamo dhammābhisamayo ahosi.
पुन कण्णकुज्जनगरद्वारे महासालरुक्खमूले यमकपाटिहारियं कत्वा तिंसकोटिसहस्सानं धम्मचक्खुं उप्पादेसि, सो दुतियो अभिसमयो अहोसि। यदा पन खेमवतीनगरस्साविदूरे अञ्ञतरस्मिं देवायतने अभिमतनरदेवो नरदेवो नाम यक्खो दिस्समानमनुस्ससरीरो हुत्वा कन्तारमज्झे एकस्स कमलकुवलयुप्पलसमलङ्कतसलिलसीतलस्स परममधुरसिसिरवारिनो सब्बजनसुरभिरमस्स सरस्स समीपे ठत्वा कमलकुवलयकल्लहारादीहि सत्ते उपलापेत्वा मनुस्से खादति । तस्मिं मग्गे पच्छिन्ने जनसम्पातरहिते महाअटविं पविसित्वा तत्थ सम्पत्ते सत्ते खादति। सो लोकविस्सुतो महाकन्तारमग्गो अहोसि। उभतोकन्तारद्वारे किर महाजनकायो सन्निपतित्वा कन्तारनित्थरणत्थाय अट्ठासि। अथ विगतभवबन्धो ककुसन्धो सत्था एकदिवसं पच्चूससमये महाकरुणासमापत्तितो वुट्ठाय लोकं वोलोकेन्तो ञाणजालस्स अन्तोगतं तं महेसक्खं नरदेवयक्खं तञ्च जनसमूहमद्दस। दिस्वा च पन गगनतलेन गन्त्वा तस्स जनकायस्स पस्सन्तस्सेव भगवा अनेकविहितं पाटिहारियं करोन्तो तस्स नरदेवयक्खस्स भवने ओतरित्वा तस्स मङ्गलपल्लङ्के निसीदि।
Puna kaṇṇakujjanagaradvāre mahāsālarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā tiṃsakoṭisahassānaṃ dhammacakkhuṃ uppādesi, so dutiyo abhisamayo ahosi. Yadā pana khemavatīnagarassāvidūre aññatarasmiṃ devāyatane abhimatanaradevo naradevo nāma yakkho dissamānamanussasarīro hutvā kantāramajjhe ekassa kamalakuvalayuppalasamalaṅkatasalilasītalassa paramamadhurasisiravārino sabbajanasurabhiramassa sarassa samīpe ṭhatvā kamalakuvalayakallahārādīhi satte upalāpetvā manusse khādati . Tasmiṃ magge pacchinne janasampātarahite mahāaṭaviṃ pavisitvā tattha sampatte satte khādati. So lokavissuto mahākantāramaggo ahosi. Ubhatokantāradvāre kira mahājanakāyo sannipatitvā kantāranittharaṇatthāya aṭṭhāsi. Atha vigatabhavabandho kakusandho satthā ekadivasaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento ñāṇajālassa antogataṃ taṃ mahesakkhaṃ naradevayakkhaṃ tañca janasamūhamaddasa. Disvā ca pana gaganatalena gantvā tassa janakāyassa passantasseva bhagavā anekavihitaṃ pāṭihāriyaṃ karonto tassa naradevayakkhassa bhavane otaritvā tassa maṅgalapallaṅke nisīdi.
अथ खो सो मनुस्सभक्खो यक्खो छब्बण्णरस्मियो विस्सज्जेन्तं इन्दधनुपरिवुतमिव दिवसकरं मुनिदिवसकरं पवनपथेनागच्छन्तं दिस्वा – ‘‘दसबलो ममानुकम्पाय इधागच्छती’’ति पसन्नहदयो अत्तनो परिवारयक्खेहि सद्धिं अनेकमिगगणवन्तं हिमवन्तं गन्त्वा नानावण्णगन्धानि जलजथलजानि कुसुमानि परममनोरमानि सुगन्धगन्धे समाहरित्वा अत्तनो पल्लङ्के निसिन्नं विगतरन्धं ककुसन्धं लोकनायकं मालागन्धविलेपनादीहि पूजयित्वा थुतिसङ्गीतानि पवत्तेन्तो सिरसि अञ्जलिं कत्वा नमस्समानो अट्ठासि। ततो मनुस्सा तं पाटिहारियं दिस्वा पसन्नहदया समागम्म भगवन्तं परिवारेत्वा नमस्समाना अट्ठंसु। अथ अप्पटिसन्धो ककुसन्धो भगवा अभिपूजितनरदेवयक्खं नरदेवयक्खं कम्मफलसम्बन्धदस्सनेन समुत्तेजेत्वा निरयकथाय सन्तासेत्वा चतुसच्चकथं कथेसि, तदा अपरिमितानं सत्तानं धम्माभिसमयो अहोसि, अयं ततियो अभिसमयो अहोसि। तेन वुत्तं –
Atha kho so manussabhakkho yakkho chabbaṇṇarasmiyo vissajjentaṃ indadhanuparivutamiva divasakaraṃ munidivasakaraṃ pavanapathenāgacchantaṃ disvā – ‘‘dasabalo mamānukampāya idhāgacchatī’’ti pasannahadayo attano parivārayakkhehi saddhiṃ anekamigagaṇavantaṃ himavantaṃ gantvā nānāvaṇṇagandhāni jalajathalajāni kusumāni paramamanoramāni sugandhagandhe samāharitvā attano pallaṅke nisinnaṃ vigatarandhaṃ kakusandhaṃ lokanāyakaṃ mālāgandhavilepanādīhi pūjayitvā thutisaṅgītāni pavattento sirasi añjaliṃ katvā namassamāno aṭṭhāsi. Tato manussā taṃ pāṭihāriyaṃ disvā pasannahadayā samāgamma bhagavantaṃ parivāretvā namassamānā aṭṭhaṃsu. Atha appaṭisandho kakusandho bhagavā abhipūjitanaradevayakkhaṃ naradevayakkhaṃ kammaphalasambandhadassanena samuttejetvā nirayakathāya santāsetvā catusaccakathaṃ kathesi, tadā aparimitānaṃ sattānaṃ dhammābhisamayo ahosi, ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
१.
1.
‘‘वेस्सभुस्स अपरेन, सम्बुद्धो द्विपदुत्तमो।
‘‘Vessabhussa aparena, sambuddho dvipaduttamo;
ककुसन्धो नाम नामेन, अप्पमेय्यो दुरासदो॥
Kakusandho nāma nāmena, appameyyo durāsado.
२.
2.
‘‘उग्घाटेत्वा सब्बभवं, चरियाय पारमिं गतो।
‘‘Ugghāṭetvā sabbabhavaṃ, cariyāya pāramiṃ gato;
सीहोव पञ्जरं भेत्वा, पत्तो सम्बोधिमुत्तमं॥
Sīhova pañjaraṃ bhetvā, patto sambodhimuttamaṃ.
३.
3.
‘‘धम्मचक्कं पवत्तेन्ते, ककुसन्धे लोकनायके।
‘‘Dhammacakkaṃ pavattente, kakusandhe lokanāyake;
चत्तालीसकोटिसहस्सानं, धम्माभिसमयो अहु॥
Cattālīsakoṭisahassānaṃ, dhammābhisamayo ahu.
४.
4.
‘‘अन्तलिक्खम्हि आकासे, यमकं कत्वा विकुब्बनं।
‘‘Antalikkhamhi ākāse, yamakaṃ katvā vikubbanaṃ;
तिंसकोटिसहस्सानं, बोधेसि देवमानुसे॥
Tiṃsakoṭisahassānaṃ, bodhesi devamānuse.
५.
5.
‘‘नरदेवस्स यक्खस्स, चतुसच्चप्पकासने।
‘‘Naradevassa yakkhassa, catusaccappakāsane;
धम्माभिसमयो तस्स, गणनातो असङ्खियो’’ति॥
Dhammābhisamayo tassa, gaṇanāto asaṅkhiyo’’ti.
तत्थ उग्घाटेत्वाति समूहनित्वा। सब्बभवन्ति सब्बं नवविधं भवं, भवुप्पत्तिनिमित्तं कम्मन्ति अत्थो। चरियाय पारमिं गतोति सब्बपारमीनं पूरणवसेन पारं गतो। सीहोव पञ्जरं भेत्वाति सीहो विय पञ्जरं मुनिकुञ्जरो भवपञ्जरं विनासेत्वाति अत्थो। ककुसन्धस्स विद्धस्तभवबन्धनस्स एकोव सावकसन्निपातो अहोसि। कण्णकुज्जनगरे इसिपतने मिगदाये अत्तना सह पब्बजितेहि चत्तालीसाय अरहन्तसहस्सेहि परिवुतो माघपुण्णमायं भगवा पातिमोक्खं उद्दिसि। तेन वुत्तं –
Tattha ugghāṭetvāti samūhanitvā. Sabbabhavanti sabbaṃ navavidhaṃ bhavaṃ, bhavuppattinimittaṃ kammanti attho. Cariyāya pāramiṃ gatoti sabbapāramīnaṃ pūraṇavasena pāraṃ gato. Sīhova pañjaraṃ bhetvāti sīho viya pañjaraṃ munikuñjaro bhavapañjaraṃ vināsetvāti attho. Kakusandhassa viddhastabhavabandhanassa ekova sāvakasannipāto ahosi. Kaṇṇakujjanagare isipatane migadāye attanā saha pabbajitehi cattālīsāya arahantasahassehi parivuto māghapuṇṇamāyaṃ bhagavā pātimokkhaṃ uddisi. Tena vuttaṃ –
६.
6.
‘‘ककुसन्धस्स भगवतो, एको आसि समागमो।
‘‘Kakusandhassa bhagavato, eko āsi samāgamo;
खीणासवानं विमलानं, सन्तचित्तान तादिनं॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
७.
7.
‘‘चत्तालीससहस्सानं, तदा आसि समागमो।
‘‘Cattālīsasahassānaṃ, tadā āsi samāgamo;
दन्तभूमिमनुप्पत्तानं, आसवारिगणक्खया’’ति॥
Dantabhūmimanuppattānaṃ, āsavārigaṇakkhayā’’ti.
तदा अम्हाकं बोधिसत्तो खेमो नाम राजा हुत्वा बुद्धप्पमुखस्स सङ्घस्स पत्तचीवरं महादानं दत्वा अञ्जनादीनि सब्बभेसज्जानि च अदासि। अञ्ञञ्च समणपरिक्खारं दत्वा तस्स धम्मदेसनं सुत्वा पसन्नहदयो हुत्वा भगवतो सन्तिके पब्बजि। सो पन सत्था – ‘‘अनागते इमस्मिंयेव कप्पे बुद्धो भविस्सती’’ति ब्याकासि। तेन वुत्तं –
Tadā amhākaṃ bodhisatto khemo nāma rājā hutvā buddhappamukhassa saṅghassa pattacīvaraṃ mahādānaṃ datvā añjanādīni sabbabhesajjāni ca adāsi. Aññañca samaṇaparikkhāraṃ datvā tassa dhammadesanaṃ sutvā pasannahadayo hutvā bhagavato santike pabbaji. So pana satthā – ‘‘anāgate imasmiṃyeva kappe buddho bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –
८.
8.
‘‘अहं तेन समयेन, खेमो नामासि खत्तियो।
‘‘Ahaṃ tena samayena, khemo nāmāsi khattiyo;
तथागते जिनपुत्ते, दानं दत्वा अनप्पकं॥
Tathāgate jinaputte, dānaṃ datvā anappakaṃ.
९.
9.
‘‘पत्तञ्च चीवरं दत्वा, अञ्जनं मधुलट्ठिकं।
‘‘Pattañca cīvaraṃ datvā, añjanaṃ madhulaṭṭhikaṃ;
इमेतं पत्थितं सब्बं, पटियादेमि वरं वरं॥
Imetaṃ patthitaṃ sabbaṃ, paṭiyādemi varaṃ varaṃ.
१०.
10.
‘‘सोपि मं बुद्धो ब्याकासि, ककुसन्धो विनायको।
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, kakusandho vināyako;
इमम्हि भद्दके कप्पे, अयं बुद्धो भविस्सति॥
Imamhi bhaddake kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
११.
11.
‘‘अहु कपिलव्हया रम्मा…पे॰… हेस्साम सम्मुखा इमं॥
‘‘Ahu kapilavhayā rammā…pe… hessāma sammukhā imaṃ.
१३.
13.
‘‘नगरं खेमवती नाम, खेमो नामासहं तदा।
‘‘Nagaraṃ khemavatī nāma, khemo nāmāsahaṃ tadā;
सब्बञ्ञुतं गवेसन्तो, पब्बजिं तस्स सन्तिके’’ति॥
Sabbaññutaṃ gavesanto, pabbajiṃ tassa santike’’ti.
तत्थ अञ्जनं पाकटमेव। मधुलट्ठिकन्ति यट्ठिमधुकं। इमेतन्ति इमं एतं। पत्थितन्ति इच्छितं। पटियादेमीति दज्जामि, अदासिन्ति अत्थो। वरं वरन्ति सेट्ठं सेट्ठन्ति अत्थो। ‘‘यदेतं पत्थित’’न्तिपि पाठो, तस्स यं इच्छति, एतं सब्बं अदासिन्ति अत्थो। अयं सुन्दरतरो।
Tattha añjanaṃ pākaṭameva. Madhulaṭṭhikanti yaṭṭhimadhukaṃ. Imetanti imaṃ etaṃ. Patthitanti icchitaṃ. Paṭiyādemīti dajjāmi, adāsinti attho. Varaṃ varanti seṭṭhaṃ seṭṭhanti attho. ‘‘Yadetaṃ patthita’’ntipi pāṭho, tassa yaṃ icchati, etaṃ sabbaṃ adāsinti attho. Ayaṃ sundarataro.
तस्स पन अदन्धस्स ककुसन्धस्स भगवतो खेमं नाम नगरं अहोसि। अग्गिदत्तो नाम ब्राह्मणो पिता, विसाखा नाम ब्राह्मणी माता, विधुरो च सञ्जीवो च द्वे अग्गसावका, बुद्धिजो नामुपट्ठाको, सामा च चम्पा च द्वे अग्गसाविका, महासिरीसरुक्खो बोधि, सरीरं चत्तालीसहत्थुब्बेधं अहोसि, समन्ता दसयोजनानि सरीरप्पभा निच्छरति , चत्तालीसवस्ससहस्सानि आयु, भरिया पनस्स रोचिनी नाम ब्राह्मणी, उत्तरो नाम पुत्तो, आजञ्ञरथेन निक्खमि। तेन वुत्तं –
Tassa pana adandhassa kakusandhassa bhagavato khemaṃ nāma nagaraṃ ahosi. Aggidatto nāma brāhmaṇo pitā, visākhā nāma brāhmaṇī mātā, vidhuro ca sañjīvo ca dve aggasāvakā, buddhijo nāmupaṭṭhāko, sāmā ca campā ca dve aggasāvikā, mahāsirīsarukkho bodhi, sarīraṃ cattālīsahatthubbedhaṃ ahosi, samantā dasayojanāni sarīrappabhā niccharati , cattālīsavassasahassāni āyu, bhariyā panassa rocinī nāma brāhmaṇī, uttaro nāma putto, ājaññarathena nikkhami. Tena vuttaṃ –
१४.
14.
‘‘ब्राह्मणो अग्गिदत्तो च, आसि बुद्धस्स सो पिता।
‘‘Brāhmaṇo aggidatto ca, āsi buddhassa so pitā;
विसाखा नाम जनिका, ककुसन्धस्स सत्थुनो॥
Visākhā nāma janikā, kakusandhassa satthuno.
१५.
15.
‘‘वसते तत्थ खेमे पुरे, सम्बुद्धस्स महाकुलं।
‘‘Vasate tattha kheme pure, sambuddhassa mahākulaṃ;
नरानं पवरं सेट्ठं, जातिमन्तं महायसं॥
Narānaṃ pavaraṃ seṭṭhaṃ, jātimantaṃ mahāyasaṃ.
२०.
20.
‘‘विधुरो च सञ्जीवो च, अहेसुं अग्गसावका।
‘‘Vidhuro ca sañjīvo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
बुद्धिजो नामुपट्ठाको, ककुसन्धस्स सत्थुनो॥
Buddhijo nāmupaṭṭhāko, kakusandhassa satthuno.
२१.
21.
‘‘सामा च चम्पानामा च, अहेसुं अग्गसाविका।
‘‘Sāmā ca campānāmā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
बोधि तस्स भगवतो, सिरीसोति पवुच्चति॥
Bodhi tassa bhagavato, sirīsoti pavuccati.
२३.
23.
‘‘चत्तालीसरतनानि, अच्चुग्गतो महामुनि।
‘‘Cattālīsaratanāni, accuggato mahāmuni;
कनकप्पभा निच्छरति, समन्ता दसयोजनं॥
Kanakappabhā niccharati, samantā dasayojanaṃ.
२४.
24.
‘‘चत्तालीसवस्ससहस्सानि, आयु तस्स महेसिनो।
‘‘Cattālīsavassasahassāni, āyu tassa mahesino;
तावता तिट्ठमानो सो, तारेसि जनतं बहुं॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
२५.
25.
‘‘धम्मापणं पसारेत्वा, नरनारीनं सदेवके।
‘‘Dhammāpaṇaṃ pasāretvā, naranārīnaṃ sadevake;
नदित्वा सीहनादंव, निब्बुतो सो ससावको॥
Naditvā sīhanādaṃva, nibbuto so sasāvako.
२६.
26.
‘‘अट्ठङ्गवचनसम्पन्नो, अच्छिद्दानि निरन्तरं।
‘‘Aṭṭhaṅgavacanasampanno, acchiddāni nirantaraṃ;
सब्बं तमन्तरहितं, ननु रित्ता सब्बसङ्खारा’’ति॥
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
तत्थ वसते तत्थ खेमे पुरेति अयं गाथा ककुसन्धस्स जातनगरसन्दस्सनत्थं वुत्ताति वेदितब्बा। महाकुलन्ति उदितोदितं भगवतो पितुकुलं। नरानं पवरं सेट्ठन्ति जातिवसेन सब्बमनुस्सानं पवरं सेट्ठन्ति अत्थो। जातिमन्तन्ति अभिजातिवन्तं, उत्तमाभिजातं। महायसन्ति महापरिवारं, किं तं बुद्धस्स महाकुलं? तत्थ महाकुलं खेमे पुरे वसतेतिपदेन सम्बन्धो दट्ठब्बो।
Tattha vasate tattha kheme pureti ayaṃ gāthā kakusandhassa jātanagarasandassanatthaṃ vuttāti veditabbā. Mahākulanti uditoditaṃ bhagavato pitukulaṃ. Narānaṃ pavaraṃ seṭṭhanti jātivasena sabbamanussānaṃ pavaraṃ seṭṭhanti attho. Jātimantanti abhijātivantaṃ, uttamābhijātaṃ. Mahāyasanti mahāparivāraṃ, kiṃ taṃ buddhassa mahākulaṃ? Tattha mahākulaṃ kheme pure vasatetipadena sambandho daṭṭhabbo.
समन्ता दसयोजनन्ति समन्ततो दस योजनानि फरित्वा निच्चकालं सरीरतो निक्खमित्वा सुवण्णवण्णा पभा निच्छरतीति अत्थो। धम्मापणन्ति धम्मसङ्खातं आपणं। पसारेत्वाति भण्डविक्किणनत्थं नानाभण्डसमिद्धमापणं विय धम्मापणं पसारेत्वाति अत्थो। नरनारीनन्ति वेनेय्यनरनारीनं झानसमापत्तिमग्गफलरतनविसेसाधिगमत्थाय। सीहनादं वाति सीहनादं विय, अभयनादं नदित्वा। अट्ठङ्गवचनसम्पन्नोति अट्ठङ्गसमन्नागतसरो सत्था। अच्छिद्दानीति छिद्दादिभावरहितानि सीलानि अच्छिद्दानि असबलानि अकम्मासानि। अथ वा अच्छिद्दानि अविवरानि सावकयुगळादीनि। निरन्तरन्ति सततं सब्बकालं। सब्बं तमन्तरहितन्ति सत्था च सावकयुगळादीनि च तं सब्बं मुनिभावमुपगन्त्वा अदस्सनभावमुपगतन्ति अत्थो।
Samantā dasayojananti samantato dasa yojanāni pharitvā niccakālaṃ sarīrato nikkhamitvā suvaṇṇavaṇṇā pabhā niccharatīti attho. Dhammāpaṇanti dhammasaṅkhātaṃ āpaṇaṃ. Pasāretvāti bhaṇḍavikkiṇanatthaṃ nānābhaṇḍasamiddhamāpaṇaṃ viya dhammāpaṇaṃ pasāretvāti attho. Naranārīnanti veneyyanaranārīnaṃ jhānasamāpattimaggaphalaratanavisesādhigamatthāya. Sīhanādaṃ vāti sīhanādaṃ viya, abhayanādaṃ naditvā. Aṭṭhaṅgavacanasampannoti aṭṭhaṅgasamannāgatasaro satthā. Acchiddānīti chiddādibhāvarahitāni sīlāni acchiddāni asabalāni akammāsāni. Atha vā acchiddāni avivarāni sāvakayugaḷādīni. Nirantaranti satataṃ sabbakālaṃ. Sabbaṃ tamantarahitanti satthā ca sāvakayugaḷādīni ca taṃ sabbaṃ munibhāvamupagantvā adassanabhāvamupagatanti attho.
‘‘अपेतबन्धो ककुसन्धबुद्धो, अदन्धपञ्ञो गतसब्बरन्धो।
‘‘Apetabandho kakusandhabuddho, adandhapañño gatasabbarandho;
तिलोकसन्धो किर सच्चसन्धो, खेमे पने वासमकप्पयित्थ’’॥
Tilokasandho kira saccasandho, kheme pane vāsamakappayittha’’.
सेसगाथासु सब्बत्थ पाकटमेवाति।
Sesagāthāsu sabbattha pākaṭamevāti.
ककुसन्धबुद्धवंसवण्णना निट्ठिता।
Kakusandhabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
निट्ठितो बावीसतिमो बुद्धवंसो।
Niṭṭhito bāvīsatimo buddhavaṃso.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / बुद्धवंसपाळि • Buddhavaṃsapāḷi / २४. ककुसन्धबुद्धवंसो • 24. Kakusandhabuddhavaṃso
