Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [३२९] ९. काळबाहुजातकवण्णना

    [329] 9. Kāḷabāhujātakavaṇṇanā

    यं अन्‍नपानस्साति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो हतलाभसक्‍कारं देवदत्तं आरब्भ कथेसि। देवदत्तेन हि तथागते अट्ठानकोपं बन्धित्वा धनुग्गहेसु पयोजितेसु नाळागिरिविस्सज्‍जनेन तस्स दोसो पाकटो जातो। अथस्स पट्ठपितानि धुवभत्तादीनि मनुस्स्सा न करिंसु, राजापि नं न ओलोकेसि। सो हतलाभसक्‍कारो कुलेसु विञ्‍ञापेत्वा भुञ्‍जन्तो विचरि। भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, देवदत्तो ‘लाभसक्‍कारं उप्पादेस्सामी’ति उप्पन्‍नम्पि थिरं कातुं नासक्खी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस हतलाभसक्‍कारो अहोसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Yaṃ annapānassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto hatalābhasakkāraṃ devadattaṃ ārabbha kathesi. Devadattena hi tathāgate aṭṭhānakopaṃ bandhitvā dhanuggahesu payojitesu nāḷāgirivissajjanena tassa doso pākaṭo jāto. Athassa paṭṭhapitāni dhuvabhattādīni manusssā na kariṃsu, rājāpi naṃ na olokesi. So hatalābhasakkāro kulesu viññāpetvā bhuñjanto vicari. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto ‘lābhasakkāraṃ uppādessāmī’ti uppannampi thiraṃ kātuṃ nāsakkhī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa hatalābhasakkāro ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं धनञ्‍जये रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो राधो नाम सुको अहोसि महासरीरो परिपुण्णगत्तो, कनिट्ठो पनस्स पोट्ठपादो नाम। एको लुद्दको ते द्वेपि जने बन्धित्वा नेत्वा बाराणसिरञ्‍ञो अदासि। राजा उभोपि ते सुवण्णपञ्‍जरे पक्खिपित्वा सुवण्णतट्टकेन मधुलाजे खादापेन्तो सक्खरोदकं पायेन्तो पटिजग्गि। सक्‍कारो च महा अहोसि, लाभग्गयसग्गप्पत्ता अहेसुं। अथेको वनचरको काळबाहुं नामेकं महाकाळमक्‍कटं आनेत्वा बाराणसिरञ्‍ञो अदासि। तस्स पच्छा आगतत्ता महन्ततरो लाभसक्‍कारो अहोसि, सुकानं परिहायि। बोधिसत्तो तादिलक्खणयोगतो न किञ्‍चि आह, कनिट्ठो पनस्स्स तादिलक्खणाभावा तं मक्‍कटस्स सक्‍कारं असहन्तो ‘‘भातिक, पुब्बे इमस्मिं राजकुले साधुरसखादनीयादीनि अम्हाकमेव देन्ति, इदानि पन मयं न लभाम, काळबाहुमक्‍कटस्सेव देन्ति। मयं धनञ्‍जयरञ्‍ञो सन्तिका लाभसक्‍कारं अलभन्ता इमस्मिं ठाने किं करिस्साम, एहि अरञ्‍ञमेव गन्त्वा वसिस्सामा’’ति तेन सद्धिं सल्‍लपन्तो पठमं गाथमाह –

    Atīte bārāṇasiyaṃ dhanañjaye rajjaṃ kārente bodhisatto rādho nāma suko ahosi mahāsarīro paripuṇṇagatto, kaniṭṭho panassa poṭṭhapādo nāma. Eko luddako te dvepi jane bandhitvā netvā bārāṇasirañño adāsi. Rājā ubhopi te suvaṇṇapañjare pakkhipitvā suvaṇṇataṭṭakena madhulāje khādāpento sakkharodakaṃ pāyento paṭijaggi. Sakkāro ca mahā ahosi, lābhaggayasaggappattā ahesuṃ. Atheko vanacarako kāḷabāhuṃ nāmekaṃ mahākāḷamakkaṭaṃ ānetvā bārāṇasirañño adāsi. Tassa pacchā āgatattā mahantataro lābhasakkāro ahosi, sukānaṃ parihāyi. Bodhisatto tādilakkhaṇayogato na kiñci āha, kaniṭṭho panasssa tādilakkhaṇābhāvā taṃ makkaṭassa sakkāraṃ asahanto ‘‘bhātika, pubbe imasmiṃ rājakule sādhurasakhādanīyādīni amhākameva denti, idāni pana mayaṃ na labhāma, kāḷabāhumakkaṭasseva denti. Mayaṃ dhanañjayarañño santikā lābhasakkāraṃ alabhantā imasmiṃ ṭhāne kiṃ karissāma, ehi araññameva gantvā vasissāmā’’ti tena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –

    ११३.

    113.

    ‘‘यं अन्‍नपानस्स पुरे लभाम, तं दानि साखमिगमेव गच्छति।

    ‘‘Yaṃ annapānassa pure labhāma, taṃ dāni sākhamigameva gacchati;

    गच्छाम दानि वनमेव राध, असक्‍कता चस्म धनञ्‍जयाया’’ति॥

    Gacchāma dāni vanameva rādha, asakkatā casma dhanañjayāyā’’ti.

    तत्थ यं अन्‍नपानस्साति यं अन्‍नपानं अस्स रञ्‍ञो सन्तिका। उपयोगत्थे वा सामिवचनं। धनञ्‍जयायाति करणत्थे सम्पदानवचनं, धनञ्‍जयेन। असक्‍कता चस्माति अन्‍नपानं न लभाम, इमिना च न सक्‍कतम्हाति अत्थो।

    Tattha yaṃ annapānassāti yaṃ annapānaṃ assa rañño santikā. Upayogatthe vā sāmivacanaṃ. Dhanañjayāyāti karaṇatthe sampadānavacanaṃ, dhanañjayena. Asakkatā casmāti annapānaṃ na labhāma, iminā ca na sakkatamhāti attho.

    तं सुत्वा राधो दुतियं गाथमाह –

    Taṃ sutvā rādho dutiyaṃ gāthamāha –

    ११४.

    114.

    ‘‘लाभो अलाभो यसो अयसो च, निन्दा पसंसा च सुखञ्‍च दुक्खं।

    ‘‘Lābho alābho yaso ayaso ca, nindā pasaṃsā ca sukhañca dukkhaṃ;

    एते अनिच्‍चा मनुजेसु धम्मा, मा सोचि किं सोचसि पोट्ठपादा’’ति॥

    Ete aniccā manujesu dhammā, mā soci kiṃ socasi poṭṭhapādā’’ti.

    तत्थ यसोति इस्सरियपरिवारो। अयसोति तस्साभावो। एतेति एते अट्ठ लोकधम्मा मनुजेसु अनिच्‍चा, लाभग्गयसग्गप्पत्ता हुत्वापि अपरेन समयेन अप्पलाभा अप्पसक्‍कारा होन्ति, निच्‍चलाभिनो नाम न होन्ति। यसादीसुपि एसेव नयो।

    Tattha yasoti issariyaparivāro. Ayasoti tassābhāvo. Eteti ete aṭṭha lokadhammā manujesu aniccā, lābhaggayasaggappattā hutvāpi aparena samayena appalābhā appasakkārā honti, niccalābhino nāma na honti. Yasādīsupi eseva nayo.

    तं सुत्वा पोट्ठपादो मक्‍कटे उसूयं अपनेतुं असक्‍कोन्तो ततियं गाथमाह –

    Taṃ sutvā poṭṭhapādo makkaṭe usūyaṃ apanetuṃ asakkonto tatiyaṃ gāthamāha –

    ११५.

    115.

    ‘‘अद्धा तुवं पण्डितकोसि राध, जानासि अत्थानि अनागतानि।

    ‘‘Addhā tuvaṃ paṇḍitakosi rādha, jānāsi atthāni anāgatāni;

    कथं नु साखामिगं दक्खिसाम, निद्धावितं राजकुलतोव जम्म’’न्ति॥

    Kathaṃ nu sākhāmigaṃ dakkhisāma, niddhāvitaṃ rājakulatova jamma’’nti.

    तत्थ कथं नूति केन नु खो उपायेन। दक्खिसामाति दक्खिस्साम। निद्धावितन्ति निवुट्ठापितं निक्‍कड्ढापितं। जम्मन्ति लामकं।

    Tattha kathaṃ nūti kena nu kho upāyena. Dakkhisāmāti dakkhissāma. Niddhāvitanti nivuṭṭhāpitaṃ nikkaḍḍhāpitaṃ. Jammanti lāmakaṃ.

    तं सुत्वा राधो चतुत्थं गाथमाह –

    Taṃ sutvā rādho catutthaṃ gāthamāha –

    ११६.

    116.

    ‘‘चालेति कण्णं भकुटिं करोति, मुहुं मुहुं भाययते कुमारे।

    ‘‘Cāleti kaṇṇaṃ bhakuṭiṃ karoti, muhuṃ muhuṃ bhāyayate kumāre;

    सयमेव तं काहति काळबाहु, येनारका ठस्सति अन्‍नपाना’’ति॥

    Sayameva taṃ kāhati kāḷabāhu, yenārakā ṭhassati annapānā’’ti.

    तत्थ भाययते कुमारेति राजकुमारे उत्रासेति। येनारका ठस्सति अन्‍नपानाति येन कारणेन इमम्हा अन्‍नपाना दूरे ठस्सति, सयमेव तं कारणं करिस्सति, मा त्वं एतस्स चिन्तयीति अत्थो।

    Tattha bhāyayate kumāreti rājakumāre utrāseti. Yenārakā ṭhassati annapānāti yena kāraṇena imamhā annapānā dūre ṭhassati, sayameva taṃ kāraṇaṃ karissati, mā tvaṃ etassa cintayīti attho.

    काळबाहुपि कतिपाहेनेव राजकुमारानं पुरतो ठत्वा कण्णचलनादीनि करोन्तो कुमारे भायापेसि। ते भीततसिता विस्सरमकंसु। राजा ‘‘किं एत’’न्ति पुच्छित्वा तमत्थं सुत्वा ‘‘निक्‍कड्ढथ न’’न्ति मक्‍कटं निक्‍कड्ढापेसि। सुकानं लाभसक्‍कारो पुन पाकतिको अहोसि।

    Kāḷabāhupi katipāheneva rājakumārānaṃ purato ṭhatvā kaṇṇacalanādīni karonto kumāre bhāyāpesi. Te bhītatasitā vissaramakaṃsu. Rājā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘nikkaḍḍhatha na’’nti makkaṭaṃ nikkaḍḍhāpesi. Sukānaṃ lābhasakkāro puna pākatiko ahosi.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा काळबाहु देवदत्तो अहोसि, पोट्ठपादो आनन्दो, राधो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kāḷabāhu devadatto ahosi, poṭṭhapādo ānando, rādho pana ahameva ahosi’’nti.

    काळबाहुजातकवण्णना नवमा।

    Kāḷabāhujātakavaṇṇanā navamā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३२९. काळबाहुजातकं • 329. Kāḷabāhujātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact