Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[੮੩] ੩. ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ
[83] 3. Kāḷakaṇṇijātakavaṇṇanā
ਮਿਤ੍ਤੋ ਹવੇ ਸਤ੍ਤਪਦੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਜੇਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਏਕਂ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਮਿਤ੍ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਕਥੇਸਿ। ਸੋ ਕਿਰ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਹਪਂਸੁਕੀਲ਼ਿਕੋ ਏਕਾਚਰਿਯਸ੍ਸੇવ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਗ੍ਗਹਿਤਸਿਪ੍ਪੋ ਨਾਮੇਨ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ ਨਾਮ। ਸੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ ਕਾਲੇ ਦੁਗ੍ਗਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਜੀવਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਸੇਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਸਮਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ ਪਰਿਬ੍ਬਯਂ ਦਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕੁਟੁਮ੍ਬਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਉਪਕਾਰਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਤਿ। ਤਂ ਸੇਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤਕਾਲੇ ‘‘ਤਿਟ੍ਠ, ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿ, ਨਿਸੀਦ, ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿ, ਭੁਞ੍ਜ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਮਿਤ੍ਤਾਮਚ੍ਚਾ ਸੇਟ੍ਠਿਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਏવਮਾਹਂਸੁ ‘‘ਮਹਾਸੇਟ੍ਠਿ, ਮਾ ਏਤਂ ਤવ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਕਰਿ, ‘ਤਿਟ੍ਠ, ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿ, ਨਿਸੀਦ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿ, ਭੁਞ੍ਜ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ’ਤਿ ਹਿ ਇਮਿਨਾ ਸਦ੍ਦੇਨ ਯਕ੍ਖੋਪਿ ਪਲਾਯੇਯ੍ਯ, ਨ ਚੇਸ ਤਯਾ ਸਮਾਨੋ, ਦੁਗ੍ਗਤੋ ਦੁਰੂਪੇਤੋ, ਕਿਂ ਤੇ ਇਮਿਨਾ’’ਤਿ। ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕੋ ‘‘ਨਾਮਂ ਨਾਮ વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਂ, ਨ ਤਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਪਮਾਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਸੁਤਮਙ੍ਗਲਿਕੇਨ ਨਾਮ ਭવਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਮਯਾ ਨਾਮਮਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਹਪਂਸੁਕੀਲ਼ਿਕਂ ਸਹਾਯਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ વਚਨਂ ਅਨਾਦਾਯ ਏਕਦਿવਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭੋਗਗਾਮਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤਂ ਗੇਹਰਕ੍ਖਕਂ ਕਤ੍વਾ ਅਗਮਾਸਿ।
Mittohave sattapadena hotīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anāthapiṇḍikassa mittaṃ ārabbha kathesi. So kira anāthapiṇḍikena saddhiṃ sahapaṃsukīḷiko ekācariyasseva santike uggahitasippo nāmena kāḷakaṇṇī nāma. So gacchante kāle duggato hutvā jīvituṃ asakkonto seṭṭhissa santikaṃ agamāsi. So taṃ samassāsetvā paribbayaṃ datvā attano kuṭumbaṃ paṭicchāpesi. So seṭṭhino upakārako hutvā sabbakiccāni karoti. Taṃ seṭṭhissa santikaṃ āgatakāle ‘‘tiṭṭha, kāḷakaṇṇi, nisīda, kāḷakaṇṇi, bhuñja kāḷakaṇṇī’’ti vadanti. Athekadivasaṃ seṭṭhino mittāmaccā seṭṭhiṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu ‘‘mahāseṭṭhi, mā etaṃ tava santike kari, ‘tiṭṭha, kāḷakaṇṇi, nisīda kāḷakaṇṇi, bhuñja kāḷakaṇṇī’ti hi iminā saddena yakkhopi palāyeyya, na cesa tayā samāno, duggato durūpeto, kiṃ te iminā’’ti. Anāthapiṇḍiko ‘‘nāmaṃ nāma vohāramattaṃ, na taṃ paṇḍitā pamāṇaṃ karonti, sutamaṅgalikena nāma bhavituṃ na vaṭṭati, na sakkā mayā nāmamattaṃ nissāya sahapaṃsukīḷikaṃ sahāyaṃ pariccajitu’’nti tesaṃ vacanaṃ anādāya ekadivasaṃ attano bhogagāmaṃ gacchanto taṃ geharakkhakaṃ katvā agamāsi.
ਚੋਰਾ ‘‘ਸੇਟ੍ਠਿ ਕਿਰ ਭੋਗਗਾਮਂ ਗਤੋ, ਗੇਹਮਸ੍ਸ વਿਲੁਮ੍ਪਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਨਾਨਾવੁਧਹਤ੍ਥਾ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਗੇਹਂ ਪਰਿવਾਰੇਸੁਂ। ਇਤਰੋਪਿ ਚੋਰਾਨਞ੍ਞੇવ ਆਗਮਨਂ ਆਸਙ੍ਕਮਾਨੋ ਅਨਿਦ੍ਦਾਯਨ੍ਤੋવ ਨਿਸੀਦਿ। ਸੋ ਚੋਰਾਨਂ ਆਗਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪਬੋਧੇਤੁਂ ‘‘ਤ੍વਂ ਸਙ੍ਖਂ ਧਮ, ਤ੍વਂ ਮੁਦਿਙ੍ਗਂ વਾਦੇਹੀ’’ਤਿ ਮਹਾਸਮਜ੍ਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿਯ ਸਕਲਨਿવੇਸਨਂ ਏਕਸਦ੍ਦਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਚੋਰਾ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਂ ਗੇਹਨ੍ਤਿ ਦੁਸ੍ਸੁਤਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ, ਅਤ੍ਥੇવ ਇਧ ਮਹਾਸੇਟ੍ਠੀ’’ਤਿ ਪਾਸਾਣਮੁਗ੍ਗਰਾਦੀਨਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿਂਸੁ।
Corā ‘‘seṭṭhi kira bhogagāmaṃ gato, gehamassa vilumpissāmā’’ti nānāvudhahatthā rattibhāge āgantvā gehaṃ parivāresuṃ. Itaropi corānaññeva āgamanaṃ āsaṅkamāno aniddāyantova nisīdi. So corānaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā manusse pabodhetuṃ ‘‘tvaṃ saṅkhaṃ dhama, tvaṃ mudiṅgaṃ vādehī’’ti mahāsamajjaṃ karonto viya sakalanivesanaṃ ekasaddaṃ kāresi. Corā ‘‘suññaṃ gehanti dussutaṃ amhehi, attheva idha mahāseṭṭhī’’ti pāsāṇamuggarādīni tattheva chaḍḍetvā palāyiṃsu.
ਪੁਨਦਿવਸੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਛਡ੍ਡਿਤੇ ਪਾਸਾਣਮੁਗ੍ਗਰਾਦਯੋ ਦਿਸ੍વਾ ਸਂવੇਗਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਚੇ ਅਜ੍ਜ ਏવਰੂਪੋ ਬੁਦ੍ਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਘਰવਿਚਾਰਕੋ ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਚੋਰੇਹਿ ਯਥਾਰੁਚਿਯਾ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਗੇਹਂ વਿਲੁਤ੍ਤਂ ਅਸ੍ਸ, ਇਮਂ ਦਲ਼੍ਹਮਿਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸੇਟ੍ਠਿਨੋ વੁਡ੍ਢਿ ਜਾਤਾ’’ਤਿ ਤਂ ਪਸਂਸਿਤ੍વਾ ਸੇਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਭੋਗਗਾਮਤੋ ਆਗਤਕਾਲੇ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚਯਿਂਸੁ। ਅਥ ਨੇ ਸੇਟ੍ਠਿ ਅવੋਚ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਏવਰੂਪਂ ਮਮ ਗੇਹਰਕ੍ਖਕਂ ਮਿਤ੍ਤਂ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਾਪੇਥ, ਸਚਾਯਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ વਚਨੇਨ ਮਯਾ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਤੋ ਅਸ੍ਸ, ਅਜ੍ਜ ਮੇ ਕੁਟੁਮ੍ਬਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨਾਮਂ ਨਾਮ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ, ਹਿਤਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਪਮਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਂ ਪਰਿਬ੍ਬਯਂ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਦਾਨਿ ਮੇ ਇਦਂ ਕਥਾਪਾਭਤ’’ਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਨ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਇਦਾਨੇવ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿਮਿਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਘਰੇ ਕੁਟੁਮ੍ਬਂ ਰਕ੍ਖਤਿ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਰਕ੍ਖਿਯੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਨ ਯਾਚਿਤੋ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।
Punadivase manussā tattha tattha chaḍḍite pāsāṇamuggarādayo disvā saṃvegappattā hutvā ‘‘sace ajja evarūpo buddhisampanno gharavicārako nābhavissa, corehi yathāruciyā pavisitvā sabbaṃ gehaṃ viluttaṃ assa, imaṃ daḷhamittaṃ nissāya seṭṭhino vuḍḍhi jātā’’ti taṃ pasaṃsitvā seṭṭhissa bhogagāmato āgatakāle sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocayiṃsu. Atha ne seṭṭhi avoca ‘‘tumhe evarūpaṃ mama geharakkhakaṃ mittaṃ nikkaḍḍhāpetha, sacāyaṃ tumhākaṃ vacanena mayā nikkaḍḍhito assa, ajja me kuṭumbaṃ kiñci nābhavissa, nāmaṃ nāma appamāṇaṃ, hitacittameva pamāṇa’’nti tassa uttaritaraṃ paribbayaṃ datvā ‘‘atthi dāni me idaṃ kathāpābhata’’nti satthu santikaṃ gantvā ādito paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā ‘‘na kho, gahapati, idāneva kāḷakaṇṇimitto attano mittassa ghare kuṭumbaṃ rakkhati, pubbepi rakkhiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
ਅਤੀਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਮਹਾਯਸੋ ਸੇਟ੍ਠਿ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ ਨਾਮ ਮਿਤ੍ਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਤ੍ਥੁਸਦਿਸਮੇવ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਭੋਗਗਾਮਤੋ ਆਗਤੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਚੇ ਮਯਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ વਚਨੇਨ ਏવਰੂਪੋ ਮਿਤ੍ਤੋ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਤੋ ਅਸ੍ਸ, ਅਜ੍ਜ ਮੇ ਕੁਟੁਮ੍ਬਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਾਭવਿਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāyaso seṭṭhi ahosi. Tassa kāḷakaṇṇī nāma mittoti sabbaṃ paccuppannavatthusadisameva. Bodhisatto bhogagāmato āgato taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘sace mayā tumhākaṃ vacanena evarūpo mitto nikkaḍḍhito assa, ajja me kuṭumbaṃ kiñci nābhavissā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
੮੩.
83.
‘‘ਮਿਤ੍ਤੋ ਹવੇ ਸਤ੍ਤਪਦੇਨ ਹੋਤਿ, ਸਹਾਯੋ ਪਨ ਦ੍વਾਦਸਕੇਨ ਹੋਤਿ।
‘‘Mitto have sattapadena hoti, sahāyo pana dvādasakena hoti;
ਮਾਸਡ੍ਢਮਾਸੇਨ ਚ ਞਾਤਿ ਹੋਤਿ, ਤਤੁਤ੍ਤਰਿਂ ਅਤ੍ਤਸਮੋਪਿ ਹੋਤਿ।
Māsaḍḍhamāsena ca ñāti hoti, tatuttariṃ attasamopi hoti;
ਸੋਹਂ ਕਥਂ ਅਤ੍ਤਸੁਖਸ੍ਸ ਹੇਤੁ, ਚਿਰਸਨ੍ਥੁਤਂ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿਂ ਜਹੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ॥
Sohaṃ kathaṃ attasukhassa hetu, cirasanthutaṃ kāḷakaṇṇiṃ jaheyya’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਹવੇਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਮੇਤ੍ਤਾਯਤੀਤਿ ਮਿਤ੍ਤੋ, ਮੇਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਸਿਨੇਹਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਪਨੇਸ ਸਤ੍ਤਪਦੇਨ ਹੋਤਿ, ਏਕਤੋ ਸਤ੍ਤਪਦવੀਤਿਹਾਰਗਮਨਮਤ੍ਤੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਹਾਯੋ ਪਨ ਦ੍વਾਦਸਕੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਏਕਤੋ ਕਰਣવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਿਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਸਹ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸਹਾਯੋ। ਸੋ ਪਨੇਸ ਦ੍વਾਦਸਕੇਨ ਹੋਤਿ, ਦ੍વਾਦਸਾਹਂ ਏਕਤੋ ਨਿવਾਸੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਾਸਡ੍ਢਮਾਸੇਨ ਚਾਤਿ ਮਾਸੇਨ વਾ ਅਡ੍ਢਮਾਸੇਨ વਾ। ਞਾਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਞਾਤਿਸਮੋ ਹੋਤਿ। ਤਤੁਤ੍ਤਰਿਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਏਕਤੋ વਾਸੇਨ ਅਤ੍ਤਸਮੋਪਿ ਹੋਤਿਯੇવ। ਜਹੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਏવਰੂਪਂ ਸਹਾਯਂ ਕਥਂ ਜਹੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਂ ਕਥੇਸਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪੁਨ ਕੋਚਿ ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰੇ વਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨਾਹੋਸੀਤਿ।
Tattha haveti nipātamattaṃ. Mettāyatīti mitto, mettaṃ paccupaṭṭhāpeti, sinehaṃ karotīti attho. So panesa sattapadena hoti, ekato sattapadavītihāragamanamattena hotīti attho. Sahāyo pana dvādasakena hotīti sabbakiccāni ekato karaṇavasena sabbiriyāpathesu saha gacchatīti sahāyo. So panesa dvādasakena hoti, dvādasāhaṃ ekato nivāsena hotīti attho. Māsaḍḍhamāsena cāti māsena vā aḍḍhamāsena vā. Ñāti hotīti ñātisamo hoti. Tatuttarinti tato uttariṃ ekato vāsena attasamopi hotiyeva. Jaheyyanti ‘‘evarūpaṃ sahāyaṃ kathaṃ jaheyya’’nti mittassa guṇaṃ kathesi. Tato paṭṭhāya puna koci tassa antare vattā nāma nāhosīti.
ਸਤ੍ਥਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਜਾਤਕਂ ਸਮੋਧਾਨੇਸਿ – ‘‘ਤਦਾ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ ਆਨਨ੍ਦੋ ਅਹੋਸਿ, ਬਾਰਾਣਸਿਸੇਟ੍ਠਿ ਪਨ ਅਹਮੇવ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿ।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kāḷakaṇṇī ānando ahosi, bārāṇasiseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.
ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ ਤਤਿਯਾ।
Kāḷakaṇṇijātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਜਾਤਕਪਾਲ਼ਿ • Jātakapāḷi / ੮੩. ਕਾਲਕਣ੍ਣਿਜਾਤਕਂ • 83. Kālakaṇṇijātakaṃ