| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
४. काळकारामसुत्तवण्णना
4. Kāḷakārāmasuttavaṇṇanā
२४. चतुत्थे बाळ्हं खो ने पसंससीति ने समणे बाळ्हं कत्वा पसंससि वण्णयसि। कीदिसं सीलं एतेसन्ति किंसीला। को समाचारो एतेसन्ति किंसमाचारा। गुणमग्गसण्ठिताति गुणग्गसण्ठिता। म-कारो पदसन्धिकरो, अग्गगुणे पतिट्ठिताति वुत्तं होति। सन्तिन्द्रिया सन्तमानसा, ‘‘सन्तं तेसं गतं ठित’’न्तिपि पठन्ति। एककियाति एकका, चतूसु इरियापथेसु एकका हुत्वा विहरन्तीति अधिप्पायो। तेनेवाह ‘‘अदुतिया’’ति। तादिसा समणा ममातीति एत्थ इति-सद्दो आदिअत्थो। तेन –
24. Catutthe bāḷhaṃ kho ne pasaṃsasīti ne samaṇe bāḷhaṃ katvā pasaṃsasi vaṇṇayasi. Kīdisaṃ sīlaṃ etesanti kiṃsīlā. Ko samācāro etesanti kiṃsamācārā. Guṇamaggasaṇṭhitāti guṇaggasaṇṭhitā. Ma-kāro padasandhikaro, aggaguṇe patiṭṭhitāti vuttaṃ hoti. Santindriyā santamānasā, ‘‘santaṃ tesaṃ gataṃ ṭhita’’ntipi paṭhanti. Ekakiyāti ekakā, catūsu iriyāpathesu ekakā hutvā viharantīti adhippāyo. Tenevāha ‘‘adutiyā’’ti. Tādisā samaṇā mamātīti ettha iti-saddo ādiattho. Tena –
‘‘कायकम्मं सुचि नेसं, वाचाकम्मं अनाविलं।
‘‘Kāyakammaṃ suci nesaṃ, vācākammaṃ anāvilaṃ;
मनोकम्मं सुविसुद्धं, तादिसा समणा मम॥
Manokammaṃ suvisuddhaṃ, tādisā samaṇā mama.
‘‘विमला सङ्खमुत्ताभा, सुद्धा अन्तरबाहिरा।
‘‘Vimalā saṅkhamuttābhā, suddhā antarabāhirā;
पुण्णा सुद्धेहि धम्मेहि, तादिसा समणा मम॥
Puṇṇā suddhehi dhammehi, tādisā samaṇā mama.
‘‘लाभेन उन्नतो लोको, अलाभेन च ओनतो।
‘‘Lābhena unnato loko, alābhena ca onato;
लाभालाभेन एकट्ठा, तादिसा समणा मम॥
Lābhālābhena ekaṭṭhā, tādisā samaṇā mama.
‘‘यसेन उन्नतो लोको, अयसेन च ओनतो।
‘‘Yasena unnato loko, ayasena ca onato;
यसायसेन एकट्ठा, तादिसा समणा मम॥
Yasāyasena ekaṭṭhā, tādisā samaṇā mama.
‘‘पसंसायुन्नतो लोको, निन्दायपि च ओनतो।
‘‘Pasaṃsāyunnato loko, nindāyapi ca onato;
समा निन्दापसंसासु, तादिसा समणा मम॥
Samā nindāpasaṃsāsu, tādisā samaṇā mama.
‘‘सुखेन उन्नतो लोको, दुक्खेनपि च ओनतो।
‘‘Sukhena unnato loko, dukkhenapi ca onato;
अकम्पा सुखदुक्खेसु, तादिसा समणा ममा’’ति॥ (ध॰ प॰ अट्ठ॰ २.३०३ चूळसुभद्दावत्थु) –
Akampā sukhadukkhesu, tādisā samaṇā mamā’’ti. (dha. pa. aṭṭha. 2.303 cūḷasubhaddāvatthu) –
एवमादिं सङ्गण्हाति।
Evamādiṃ saṅgaṇhāti.
‘‘दूरे सन्तो’’तिआदिगाथाय अयमत्थो। सन्तोति रागादीनं सन्तताय बुद्धादयो सन्तो नाम, इध पन पुब्बबुद्धेसु कताधिकारा उस्सन्नकुसलमूला भावितभावना सत्ता सन्तोति अधिप्पेता। पकासन्तीति दूरे ठितापि बुद्धानं ञाणपथं आगच्छन्ता पाकटा होन्ति। हिमवन्तोवाति यथा तियोजनसहस्सवित्थतो पञ्चयोजनसतुब्बेधो चतुरासीतिया कूटसहस्सेहि पटिमण्डितो हिमवन्तपब्बतो दूरे ठितानम्पि अभिमुखे ठितो विय पकासति, एवं पकासन्तीति अत्थो। असन्तेत्थ न दिस्सन्तीति लाभगरुका, वित्थिण्णपरलोका, आमिसचक्खुका, जीविकत्थाय पब्बजिता, बालपुग्गला असन्तो नाम। ते एत्थ बुद्धानं दक्खिणस्स जाणुमण्डलस्स सन्तिके निसिन्नापि न दिस्सन्ति न पञ्ञायन्ति। रत्तिं खित्ता यथा सराति रत्तिं चतुरङ्गसमन्नागते अन्धकारे खित्ता सरा विय तथारूपस्स उपनिस्सयभूतस्स पुब्बहेतुनो अभावेन न पञ्ञायन्तीति अत्थो।
‘‘Dūre santo’’tiādigāthāya ayamattho. Santoti rāgādīnaṃ santatāya buddhādayo santo nāma, idha pana pubbabuddhesu katādhikārā ussannakusalamūlā bhāvitabhāvanā sattā santoti adhippetā. Pakāsantīti dūre ṭhitāpi buddhānaṃ ñāṇapathaṃ āgacchantā pākaṭā honti. Himavantovāti yathā tiyojanasahassavitthato pañcayojanasatubbedho caturāsītiyā kūṭasahassehi paṭimaṇḍito himavantapabbato dūre ṭhitānampi abhimukhe ṭhito viya pakāsati, evaṃ pakāsantīti attho. Asantettha na dissantīti lābhagarukā, vitthiṇṇaparalokā, āmisacakkhukā, jīvikatthāya pabbajitā, bālapuggalā asanto nāma. Te ettha buddhānaṃ dakkhiṇassa jāṇumaṇḍalassa santike nisinnāpi na dissanti na paññāyanti. Rattiṃ khittā yathā sarāti rattiṃ caturaṅgasamannāgate andhakāre khittā sarā viya tathārūpassa upanissayabhūtassa pubbahetuno abhāvena na paññāyantīti attho.
ब्रह्मदेय्यन्ति सेट्ठदेय्यं, यथा दिन्नं न पुन गहेतब्बं होति निस्सट्ठं परिच्चत्तं, एवं दिन्नन्ति अत्थो।
Brahmadeyyanti seṭṭhadeyyaṃ, yathā dinnaṃ na puna gahetabbaṃ hoti nissaṭṭhaṃ pariccattaṃ, evaṃ dinnanti attho.
दिट्ठं न मञ्ञतीति एत्थ दिट्ठन्ति मंसचक्खुनापि दिट्ठं, दिब्बचक्खुनापि दिट्ठं, रूपायतनस्सेतं अधिवचनं। यञ्हि चक्खुद्वयेन कतदस्सनकिरियासमापनं, यं चक्खुद्वयं पस्सति अपस्सि पस्सिस्सति, समवाये पस्सेय्य, तं सब्बं कालविसेसवचनिच्छाय अभावतो ‘‘दिट्ठ’’न्तेव वुत्तं यथा ‘‘दुद्ध’’न्ति। तेनेवाह ‘‘दिट्ठं रूपायतन’’न्ति। एवरूपानि हि वचनानीति ‘‘दट्ठब्बं सोतब्ब’’न्तिआदीनि।
Diṭṭhaṃ na maññatīti ettha diṭṭhanti maṃsacakkhunāpi diṭṭhaṃ, dibbacakkhunāpi diṭṭhaṃ, rūpāyatanassetaṃ adhivacanaṃ. Yañhi cakkhudvayena katadassanakiriyāsamāpanaṃ, yaṃ cakkhudvayaṃ passati apassi passissati, samavāye passeyya, taṃ sabbaṃ kālavisesavacanicchāya abhāvato ‘‘diṭṭha’’nteva vuttaṃ yathā ‘‘duddha’’nti. Tenevāha ‘‘diṭṭhaṃ rūpāyatana’’nti. Evarūpāni hi vacanānīti ‘‘daṭṭhabbaṃ sotabba’’ntiādīni.
लाभेपि तादी, अलाभेपि तादीति यथा अलाभकाले लाभस्स लद्धकालेपि तथेवाति तादिसो। यसेपीति यसे सतिपि महापरिवारकालेपि। सेसमेत्थ उत्तानमेव।
Lābhepi tādī, alābhepi tādīti yathā alābhakāle lābhassa laddhakālepi tathevāti tādiso. Yasepīti yase satipi mahāparivārakālepi. Sesamettha uttānameva.
काळकारामसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Kāḷakārāmasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ४. काळकारामसुत्तं • 4. Kāḷakārāmasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ४. काळकारामसुत्तवण्णना • 4. Kāḷakārāmasuttavaṇṇanā
