| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१२७] ७. कलण्डुकजातकवण्णना
[127] 7. Kalaṇḍukajātakavaṇṇanā
ते देसा तानि वत्थूनीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं विकत्थकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। तत्थ द्वेपि वत्थूनि कटाहकजातकसदिसानेव।
Tedesā tāni vatthūnīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ vikatthakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tattha dvepi vatthūni kaṭāhakajātakasadisāneva.
इध पनेस बाराणसिसेट्ठिनो दासो कलण्डुको नाम अहोसि। तस्स पलायित्वा पच्चन्तवासिसेट्ठिनो धीतरं गहेत्वा महन्तेन परिवारेन वसनकाले बाराणसिसेट्ठि परियेसापेत्वापि तस्स गतट्ठानं अजानन्तो ‘‘गच्छ, कलण्डुकं परियेसा’’ति अत्तना पुट्ठं सुकपोतकं पेसेसि। सुकपोतको इतो चितो च विचरन्तो तं नगरं पापुणि। तस्मिञ्च काले कलण्डुको नदीकीळं कीळितुकामो बहुं मालागन्धविलेपनञ्चेव खादनीयभोजनीयानि च गाहापेत्वा नदिं गन्त्वा सेट्ठिधीताय सद्धिं नावं आरुय्ह उदके कीळति। तस्मिञ्च पदेसे नदीकीळं कीळन्ता इस्सरजातिका तिखिणभेसज्जपरिभावितं खीरं पिवन्ति, तेन तेसं दिवसभागम्पि उदके कीळन्तानं सीतं न बाधति। अयं पन कलण्डुको खीरगण्डूसं गहेत्वा मुखं विक्खालेत्वा तं खीरं नुट्ठुभति। नुट्ठुभन्तोपि उदके अनुट्ठुभित्वा सेट्ठिधीताय सीसे नुट्ठुभति। सुकपोतकोपि नदीतीरं गन्त्वा एकिस्सा उदुम्बरसाखाय निसीदित्वा ओलोकेत्वा कलण्डुकं सञ्जानित्वा सेट्ठिधीताय सीसे नुट्ठुभन्तं दिस्वा ‘‘अरे, कलण्डुक दास, अत्तनो जातिञ्च वसनट्ठानञ्च अनुस्सर, खीरगण्डूसं गहेत्वा मुखं विक्खालेत्वा जातिसम्पन्नाय सुखसंवड्ढाय सेट्ठिधीताय सीसे मा नुट्ठुभि, अत्तनो पमाणं न जानासी’’ति वत्वा इमं गाथमाह –
Idha panesa bārāṇasiseṭṭhino dāso kalaṇḍuko nāma ahosi. Tassa palāyitvā paccantavāsiseṭṭhino dhītaraṃ gahetvā mahantena parivārena vasanakāle bārāṇasiseṭṭhi pariyesāpetvāpi tassa gataṭṭhānaṃ ajānanto ‘‘gaccha, kalaṇḍukaṃ pariyesā’’ti attanā puṭṭhaṃ sukapotakaṃ pesesi. Sukapotako ito cito ca vicaranto taṃ nagaraṃ pāpuṇi. Tasmiñca kāle kalaṇḍuko nadīkīḷaṃ kīḷitukāmo bahuṃ mālāgandhavilepanañceva khādanīyabhojanīyāni ca gāhāpetvā nadiṃ gantvā seṭṭhidhītāya saddhiṃ nāvaṃ āruyha udake kīḷati. Tasmiñca padese nadīkīḷaṃ kīḷantā issarajātikā tikhiṇabhesajjaparibhāvitaṃ khīraṃ pivanti, tena tesaṃ divasabhāgampi udake kīḷantānaṃ sītaṃ na bādhati. Ayaṃ pana kalaṇḍuko khīragaṇḍūsaṃ gahetvā mukhaṃ vikkhāletvā taṃ khīraṃ nuṭṭhubhati. Nuṭṭhubhantopi udake anuṭṭhubhitvā seṭṭhidhītāya sīse nuṭṭhubhati. Sukapotakopi nadītīraṃ gantvā ekissā udumbarasākhāya nisīditvā oloketvā kalaṇḍukaṃ sañjānitvā seṭṭhidhītāya sīse nuṭṭhubhantaṃ disvā ‘‘are, kalaṇḍuka dāsa, attano jātiñca vasanaṭṭhānañca anussara, khīragaṇḍūsaṃ gahetvā mukhaṃ vikkhāletvā jātisampannāya sukhasaṃvaḍḍhāya seṭṭhidhītāya sīse mā nuṭṭhubhi, attano pamāṇaṃ na jānāsī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
१२७.
127.
‘‘ते देसा तानि वत्थूनि, अहञ्च वनगोचरो।
‘‘Te desā tāni vatthūni, ahañca vanagocaro;
अनुविच्च खो तं गण्हेय्युं, पिव खीरं कलण्डुका’’ति॥
Anuvicca kho taṃ gaṇheyyuṃ, piva khīraṃ kalaṇḍukā’’ti.
तत्थ ते देसा तानि वत्थूनीति मातुकुच्छिं सन्धाय वदति। अयमेत्थाधिप्पायो – यत्थ ते वसितं, न ते खत्तियधीतादीनं कुच्छिदेसा। यत्थ वासि पतिट्ठितो, न तानि खत्तियधीतादीनं कुच्छिवत्थूनि। अथ खो दासिकुच्छियं त्वं वसि चेव पतिट्ठितो चाति। अहञ्च वनगोचरोति तिरच्छानभूतोपि एतमत्थं जानामीति दीपेति। अनुविच्च खो तं गण्हेय्युन्ति एवं अनाचारं चरमानं मया गन्त्वा आरोचिते अनुविच्च जानित्वा तव सामिका ताळेत्वा चेव लक्खणाहतञ्च कत्वा तं गण्हेय्युं, गहेत्वा गमिस्सन्ति, तस्मा अत्तनो पमाणं ञत्वा सेट्ठिधीताय सीसे अनुट्ठुभित्वा पिव खीरं। कलण्डुकाति तं नामेनालपति।
Tattha te desā tāni vatthūnīti mātukucchiṃ sandhāya vadati. Ayametthādhippāyo – yattha te vasitaṃ, na te khattiyadhītādīnaṃ kucchidesā. Yattha vāsi patiṭṭhito, na tāni khattiyadhītādīnaṃ kucchivatthūni. Atha kho dāsikucchiyaṃ tvaṃ vasi ceva patiṭṭhito cāti. Ahañca vanagocaroti tiracchānabhūtopi etamatthaṃ jānāmīti dīpeti. Anuvicca kho taṃ gaṇheyyunti evaṃ anācāraṃ caramānaṃ mayā gantvā ārocite anuvicca jānitvā tava sāmikā tāḷetvā ceva lakkhaṇāhatañca katvā taṃ gaṇheyyuṃ, gahetvā gamissanti, tasmā attano pamāṇaṃ ñatvā seṭṭhidhītāya sīse anuṭṭhubhitvā piva khīraṃ. Kalaṇḍukāti taṃ nāmenālapati.
कलण्डुकोपि सुवपोतकं सञ्जानित्वा ‘‘मं पाकटं करेय्या’’ति भयेन ‘‘एहि, सामि, कदा आगतोसी’’ति आह। सुको ‘‘न एस मं हितकामताय पक्कोसति, गीवं पन मे वट्टेत्वा मारेतुकामो’’ति ञत्वाव ‘‘न मे तया अत्थो’’ति ततो उप्पतित्वा बाराणसिं गन्त्वा यथादिट्ठं सेट्ठिनो वित्थारेन कथेसि। सेट्ठि ‘‘अयुत्तं तेन कत’’न्ति वत्वा गन्त्वा तस्स आणं कारेत्वा बाराणसिमेव नं आनेत्वा दासपरिभोगेन परिभुञ्जि।
Kalaṇḍukopi suvapotakaṃ sañjānitvā ‘‘maṃ pākaṭaṃ kareyyā’’ti bhayena ‘‘ehi, sāmi, kadā āgatosī’’ti āha. Suko ‘‘na esa maṃ hitakāmatāya pakkosati, gīvaṃ pana me vaṭṭetvā māretukāmo’’ti ñatvāva ‘‘na me tayā attho’’ti tato uppatitvā bārāṇasiṃ gantvā yathādiṭṭhaṃ seṭṭhino vitthārena kathesi. Seṭṭhi ‘‘ayuttaṃ tena kata’’nti vatvā gantvā tassa āṇaṃ kāretvā bārāṇasimeva naṃ ānetvā dāsaparibhogena paribhuñji.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा कलण्डुको अयं भिक्खु अहोसि, बाराणसिसेट्ठि पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kalaṇḍuko ayaṃ bhikkhu ahosi, bārāṇasiseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.
कलण्डुकजातकवण्णना सत्तमा।
Kalaṇḍukajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १२७. कलण्डुकजातकं • 127. Kalaṇḍukajātakaṃ
